Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2010
• 269 pagina's
• Uitgeverij: Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Samenvatting

Er is een proloog waarin ene Klaus op een monitor ziet dat een andere medewerker van zijn organisatie Sygma te ver gaat in het experiment dat hij op Hella uitoefent. De proloog verwijst naar de verhaaldraad in hoofdstuk 54 en 55.

Hella Rooyakkers is 32 jaar, reisconsulente en heeft een latrelatie met de vier jaar oudere Berry van zanten. Die heeft de laatste tijd cursussen gevolgd bij de vreemde organisatie van Sygma en hij is daar erg enthousiast over. Hella baalt daarvan. In het volgende hoofdstuk krijg je een eerste blik op de organisatoren. Sygma wordt geleid door Kahn met een belangrijke tweede man Klaus. Derde man is Henri, die ambitieuzer en fanatieker is dan Klaus. Wel wordt al snel duidelijk dat het gaat om winst maken. Ook lijkt er een soort Big Brother-systeem bij Sygma te heersen. Afvallers worden nauwkeurig gevolgd en dissidenten die negatieve zaken over Sygma publiceren worden bedreigd (Tom van Manen). In hoofdstuk 6 wordt de oorsprong van de organisatie vanaf 1971 door een alwetende verteller aan de lezer onthuld.
Hella ergert zich aan het enthousiasme van Berry voor de cursussen op zweverig gebied van Berry. Aan de andere kant is hun seksuele relatie goed, maar ze moest langzaam aan hem wennen. Hij is een heel andere man dan haar eerdere vriendjes. Tijdens één van de cursussen praat Henri met Berry over zijn vorderingen. Hij zegt dat hij zijn vriendin moet overtuigen van het nut van de zelfontwikkelingcursussen, omdat ze anders uit elkaar zullen groeien. Klaus, Kahn en Henri praten over dissidenten en één ervan (Tom van Manen) publiceert via weblogs. Volgens het tribunaal dat ze instellen verdient hij de hoogste sanctie (wat dat dan ook moge zijn).

Hella tennist met haar oudere vriendin Angela die haar vertelt over de slechte ervaringen die ene vriend van haar heeft met Sygma. Berry komt bij Hella maar hij durft nog niet te vragen of ze naar het kennismakingsweekend dat Sygma organiseert wil komen. Later is Hella wat aangeschoten en weet hij het toch voor elkaar te krijgen dat ze een weekend wil komen kennismaken.

De journalist Pierre Marsman krijgt interesse in de organisatie. Hij wil contact zoeken met de dissident Tom van Manen, maar dat lukt niet meteen, omdat die zijn weblog goed heeft afgeschermd. Toch komt hij achter het adres en hij gaat hem opzoeken. Het is duidelijk dat Tom psychisch lijdt onder de op hem toegepaste Sygmafilosofie en Pierre wil achterhalen hoe één en ander in elkaar steekt. Ook hij gaat zich aanmelden voor een kennismakingsweekend.

De drie leiders van Sygma willen iets uitproberen. Vooral Henri heeft het over een experiment dat hij wil uithalen, waarbij hij versneld iemand wil probeert te breken. Klaus aarzelt voor zijn toestemming maar Kahn wil de jonge Henri wel een kans geven. Hella gaat naar het weekend en ervaart alles vreemd: ze blijft afstandelijk met haar reacties. Een andere vrouw Wendy is iemand met wie ze goed kan opschieten en ze maakt ook kennis met Pierre Marsman die onder pseudoniem staat ingeschreven. Hij wil onder cover werken. De tweede dag wil Hella al eigenlijk niet meer. Ze heeft een ruige seksuele nacht met Berry achter de rug. Bij en spel over minpunten wordt ze geïntimideerd door Henri die haar heel klein maakt. Ze weet niet at haar overkomt. Intussen voelt de journalist Marsman wel wat voor de vlotte Hella die ook met hem graag praat.

Henri heeft zijn keuze gemaakt voor het experiment. Hella is de uitgelezen figuur daarvoor: ze is kritisch en via de nieuwe methode moet zij overgehaald worden zich te laten inpalmen door Sygma. Klaus lijkt in dat overleg meer integer dan Henri en Kahn. Hij houdt meer vast aan de echte Sygmafilosofie. In dat overleg wordt ook gesproken over de vorderingen met het onderzoek betreffende Tom van Manen. Die lijkt ondergedoken te zijn. Maar Oostblokmedewerkers Werner en Voronin lijken hem opgespoord te hebben in een supermarkt. De argwanende Tom weet daar nog te ontsnappen. Hij weet dat hij wordt gevolgd. Voronin ontpopt zich als een man met ruw taalgebruik. Vooral het woord “kut” heeft zijn voorkeur. 

Pierre praat met Hella. Ze vinden elkaar sympathiek en het komt tot lichte aanrakingen. Hij wil Sygma verder onderzoeken en gaat daarom een vervolgcursus doen. Henri praat met Berry met de opdracht dat hij Hella moet overhalen aan het (gratis) experiment mee te doen. 

De organisatie (Werner en Voronin) hebben via de apotheek van Tom zijn nieuwe adres ontdekt. Ze gaan bij hem op bezoek in zijn appartement, maar Tom verwacht hen en ziet hen aankomen. Uit angst springt hij van het balkon en pleegt zelfmoord. Pas enkele dagen later komt Marsman erachter dat Tom van Manen gesprongen is.

Henri bereidt het experiment voor, Hella heeft uiteindelijk toch ingestemd met het plan. Ze moet een contract tekenen, maar ze leest de kleine lettertjes niet. Het experiment vindt plaats in het chalet of Het Zweethok. Ze wordt afgesloten van de rest en ze vreest het ergste. Ze wordt fysiek en mentaal klein gemaakt. Klaus ziet alles op een monitor en vindt dat Henri de filosofie van Sygma geweld aandoet. Hij vindt dat Henri de hoogste sanctie moet krijgen. Hij gaat op zoek naar Kahn om dat te beslissen, maar die is er 'even niet'. Klaus wil de bewaking van Werner en Voronin inschakelen.

Pierre is intussen in het gebouw op zoek gegaan naar Hella. Via de receptie komt hij erachter dat ze in het chalet zit. Hij waarschuwt Berry. Pierre ontdekt waar Hella zit en hij gaat het chalet binnen. Henri verzet zich, maar Pierre slaat hem neer en vlucht met Hella uit het chalet. Hij vraagt Berry om hen te helpen, maar die heeft zijn loyaliteit aan Sygma boven die aan Hella gesteld. Klaus overlegt met Kahn over de werkwijze van Henri. Hij zegt dat hij te ver gegaan is, maar Kahn wil Henri het voordeel van de twijfel geven. Het experiment moet doorgaan, maar dan meldt Voronin dat Henri doodgeslagen is. Hella vlucht met Pierre , maar de laatste wordt aan zijn enkele geblesseerd, waardoor ze weer worden opgepakt. Dan krijgen ze steun uit onverwachte hoek, want Klaus heeft een pistool gepakt en schiet zowel Kahn als een van de bewakers dood. Hij neemt hen mee in de auto, maar dan komt de aap uit de mouw. Hij is helemaal niet van plan hen naar huis te brengen, maar wil hen in een meertje dumpen. Pierre zegt dat hij nog een mobieltje in zijn bezit heeft en een sms'je heeft verstuurd. Klaus wil het eerst niet geloven, maar daarna wil hij het toch afnemen. Omdat ze in zijn auto rijden gaat dat helemaal mis met het plan. Henri weet hem te overmeesteren en zijn hoofd tussen het afschermglas te wrikken. Klaus' nekt knapt. 
In het laatste hoofdstuk zijn Hella en Pierre samen. Berry is nog langs gekomen, maar hij is toch loyaal aan de organisatie. Dat is natuurlijk meteen het einde aan hun latrelatie. Hella laat er geen gras over haar venusheuvel groeien en heeft seks met Pierre. Daarna maakt ze nog een toastje met zalm voor Pierre.

Thematiek

Macht

Het gaat in deze thriller voornamelijk om de macht van een organisatie die invloed wil uitoefenen op het individu. Eerst proberen de leiders ervan Berry in te palmen, en dat lukt met het geven van complimenten en het stimuleren van nieuwe cursussen. Daarna moet Berry Hella zien te winnen voor het idee. Dat is blijkbaar nog niet genoeg, want de fanatieke Henri wil een vergaand experiment uithalen met Hella. Die wordt uiteindelijk overgehaald door Berry en ze trapt er natuurlijk in. Ze wordt fysiek en mentaal gebroken, waarna de wederopbouw in de filosofie van Sygma zou moeten beginnen.

Motieven

Zelfmoord

Tom van Manen pleegt zelfmoord door van het balkon in zijn appartement te springen als Werner en Voronin (de organisatie) hem komen opzoeken vanwege het weblog dat hij gepubliceerd heeft na deelname aan een Sygma-cursus.

Verliefdheid

Berry en Hella hebben een relatie in het boek. Maar als Berry Sygma verkiest boven zijn relatie krijgt Hella een relatie met Pierre, die haar redt van het experiment.

Seksualiteit

Er komt regelmatig seks in het boek voor. Er wordt vermeld dat Berry en Hella een goed seksleven hebben, en tijdens het kennismakingsweekend hebben ze een wilde nacht samen. Aan het eind van het boek heeft Hella seks met Pierre.

Dood

Er gaan verschillende karakters dood in het boek - zoals Henri, Kahn, Klaus en een beweaker - meestal door doodslag.

Keuze (s) maken

De keuze tussen twee loyaliteiten: Berry moet kiezen tussen zijn relatie met Hella of zijn loyaliteit aan Sygma.

Experiment

Het gevaarlijke experiment is een terugkerend motief en onderwerp in het boek.

Opdracht

“ Voor John.” 

Titelverklaring

Een van de stafleden van het Sygmaverbond wil een experiment uitoefenen op Hella, de 32-jarige hoofdpersoon in deze thriller. Hij gaat daarbij verder dan volgens de richtlijnen van het Amerikaanse hoofdbureau in Austin zou mogen. Het experiment is erop gericht de wil van de proefpersoon te breken met drugs, fysieke en mentale inspanning en intimidatie. In de thriller is het experiment het centrale probleem in de behandeling van Hella.

Structuur & perspectief

Structuur
Het verhaal wordt in 68 (soms) heel korte hoofdstukken aan de lezer verteld. Enkele hoofdstukken zijn zelfs maar 1 ½ bladzijde lang. Er is dan meestal sprake van snelle perspectiefwisseling en om het cliffhanger-effect te bereiken en de spanning voor de lezer te vergroten.
Aan het echte verhaal gaat een “ proloog” vooraf. Deze is inhoudelijk terug te vinden in hoofdstuk 54 en 55, nl. het moment waarop Henri te ver gaat in de experimentele behandeling van Hella. Klaus, een trouw navolger van het Sygmasysteem, vindt dat Henri de hoogste sanctie moet krijgen. De proloog is in een literaire thriller vaak een manier van de schrijver om spanning voor zijn verhaal te wekken. Maar als iedere thrillerschrijfster het middel gaat toepassen, wordt het eigenlijk ook weer vervelend. 
Het laatste hoofdstuk heeft veel weg van een epiloog. De volgorde van de hoofdstukken is vrijwel geheel chronologisch. Er wordt nauwelijks iets verteld over het verleden dat aan het verhaal-Nu voorafgaat. Alleen in hoofdstuk 6 wordt de voorgeschiedenis van de Sygmaclub verteld. De grondgedachte ervan ontstond in 1971 in het Erhard Seminars trainingsproject (EST).

Perspectief 
Er is een steeds wisselend perspectief. Er wordt achteraf (o.v.t) in de hij/zijvorm verteld en het lijkt er in het begin op alsof Hella een personale vertelster is. Maar daarna komen er steeds andere vertellers (Berry, Tom, Pierre, de staf van Sygma, de ingehuurde bewakers) je ziet dan ook steeds meer zinnetjes die aan een impliciet auctoriale verteller doen denken. Hoofdstuk 6 geeft Wikipediakennis over de basis van de EST en is daarom ook al aan een auctoriale verteller toe te schrijven.

Decor

De tijdlagen van het verhaal 
Het verhaal begint in de maand mei, maar er worden in het hele verhaal geen data en jaartallen genoemd. Omdat Hella op blz. 187 aangeeft dat ze het boek “Het diner“ van Herman Koch aan het lezen is, kun je afleiden dat het verhaal in 2009 speelt. In dat werd dat boek namelijk voor het eerst uitgebracht.

Het decor van de handeling 
Er wordt niet verteld in welke stad het opleidingscentrum van Sygma staat en ook niet waar Hella en Berry wonen. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat dit een grote stad is, waarschijnlijk Amsterdam. 
Het belangrijkste symbolische decor is natuurlijk wel het conferentieoord van Sygma zelf. Daar spelen zich de belangrijkste gebeurtenissen af en dat geeft het verhaal een beklemmend karakter. De laatste hoofdstukken spelen zich zelfs af in een afgesloten ruimte, een chalet die de Zweethut wordt genoemd. Dat versterkt het benauwende effect dat de organisatie op mensen wil uitoefenen.

Beoordeling

“Het experiment“ is geen whodunit. Vanaf het begin weet je als lezer dat de drie stafleden van de organisatie de misdadigers zijn die het allemaal bedenken. In feite is er ook geen whydunit. Mensen en organisaties willen nu eenmaal macht bezitten. Daardoor is er misschien veel minder sprake van een literaire thriller dan je zou mogen verwachten. In feite is misschien de term 'actiethriller' beter op zijn plaats. Het gaat eigenlijk om loyaliteiten ten opzichte van de organisatie of ten aanzien van je medemens. Berry maakt de verkeerde keus en verliest daardoor Hella. 

De structuur van het verhaal is eenvoudig te volgen. Er is een proloog die blijkbaar spanning moet wekken, want daarna wordt hij gewoon in de hoofdstukken 54 en 55 ingelost. Er zijn ingrepen in de chronologie. 

Het woordgebruik is niet moeilijk te volgen, maar af en toe gruw ik van de opzettelijke stijl en gezochte metaforen die Heyink gebruikt.
Enkele voorbeelden die met gemak kunnen worden uitgebreid. 
- blz. 116 Berry drong niet verder aan en ze was hem er dankbaar voor. Ze gooide haar glas leeg in de gootsteen en liet zich meevoeren naar bed, en vervolgens naar exotische werelden daar ver voorbij. Sygma kroop in een hoek van haar geest en verdampte gaandeweg, naarmate haar buik de macht overnam. Tenslotte was ze alleen nog maar buik. 
- blz. 139 Hella pakte de afstandsbediening en vroeg of Chopin opnieuw voor haar wilde spelen. Nog een slok. Bijschenken. Toen ze haar ogen dichtdeed, wist ze dat ze nog minstens een uur te gaan had voor de batterijen in haar kop het zouden opgeven. 
-blz. 252 Kahn maakte een nieuwe fles open en schonk in. Twee glazen later stegen twee emoties naar zijn hoofd die een onverdraaglijk mengsel vormden. Angst en razernij. Kahn wist dat de touwtjes die hij nog in handen had, verweekten als dropveter in de zon. 

Het inleven in zijn belangrijkste personage Hella gaat de schrijver bovendien minder goed af. Hella lijkt een niet al te vastberaden vrouw in het begin van het verhaal: ze twijfelt aan van alles en nog wat en lijkt niet van plan naar het verkenningsweekend van Sygma te gaan. Toch is er nauwelijks iets voor nodig (een kleine beetje drank) om haar zover te krijgen. Omdat ze verschrikkelijk baalt van de manier waarop Henri haar op de tweede dag afsnauwt en ze vastberaden lijkt om niet nog verder mee te gaan in de wensen van haar relatie, zit ze niet lang daarna toch midden in een gevaarlijk experiment. 
Wanneer ze ondoordacht voor het experiment tekent (een reisconsulente die zelf met contracten en kleine letters werkt) is ze daarna weer een sterke vrouw die bovendien in het laatste hoofdstuk weinig last blijkt te hebben van het Post Traumatische Stress Syndroom, terwijl er toch een aantal mannen in haar omgeving om het leven zijn gebracht waar ze bij aanwezig was.
Ook de keus van Berry voor de organisatie en niet voor Hella is nauwelijks geloofwaardig te noemen. Waar hij bladzijden daarvoor nog zo geniet van een bijna tantrische seksbeleving , laat hij haar daarna vallen als een baksteen. Kortom, voor mij is het boek toch enigszins ongeloofwaardig. De schrijver is echter psycholoog. Heb ik zelf dan zo weinig verstand van de menselijke geest?

Voor leerlingen van mavo en havo is het boek niet moeilijk te lezen en te begrijpen. De amusementswaarde is ruim voldoende. De waarde voor de literatuurlijst is 2 punten. Voor kandidaten van het vwo wordt toch bij het mondeling iets meer geëist. Het is wel aardig wanneer een vwo-kandidaat voor Engels 1984 van George Orwell zou lezen om het verschil te kunnen opmerken. Voor vwo-leerlingen zou ik bij de opname op de literatuurlijst 1 punt toekennen.

Recensies

"De methoden van Sygma; intimidatie, uitputting, indoctrinatie en herprogrammering, lijken dan ook uitstekend voer voor een verhaal van de hand van deze psycholoog." http://www.ezzulia.nl/rec...iment.html

"Het eind heeft misschien iets te veel weg van een scene uit een actiefilm waardoor de ontknoping voor een deel voorspelbaar wordt. Het was ook aardig geweest als de auteur meer aandacht had besteed aan de verdere belevenissen van Berry en de Sygma Foundation. Hoe is het hen uiteindelijk vergaan? Nu voelt het alsof het allemaal snel afgerond moest worden. Maar gelukkig nemen deze punten niets weg van de spanning en blijft het een boeiend verhaal om te lezen. Kortom, Heyink heeft met Het experiment een knappe thriller afgeleverd." http://www.hebban.nl/crim...experiment

"Al met al een misdaadroman van eigen bodem die tot het eind blijft boeien. Verontrusten of beroeren doet het echter niet. Wellicht komt dit nog in een volgend boek. Want, zoals gezegd, Joost Heyink kan schrijven." http://www.inejacet.nl/re...nsies.html

Bronnen

Website van de schrijver.

http://www.joostheyink.nl/