Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 168 pagina's
• Uitgeverij: Van Oorschot

Flaptekst

Eerste zin

In het begin was het dorp en het dorp was een wereld, een thuis dat aan mijn kleinste veren trok, me dwong te vertragen te cirkelen en te dalen.

Samenvatting

Op een dag staat in het dorp een meisje van zeven jaar in de tuin van Melchior Bastiaanse, een gepensioneerde leraar en weduwnaar (70). Ze heeft een ijsvogel in zijn tuin gezien. Melchior gaat met haar op zoek naar haar jonge moeder (27), die bij een bushalte zit. Ze is weggelopen bij haar gewelddadige man King. Ze mist twee voortanden.  Deze Sunny was een dag ervoor nog bij Melchior geweest om een mogelijke locatie voor haar bruiloft te zoeken. Melchior is namelijk beheerder van de  oude kerk in het dorp.  In de afgelopen periode is zijn lieve vrouw Ella aan kanker gestorven. Hij praat in  gedachten met haar, vaak bij haar graf. In het verleden is er iets vreselijks gebeurd in zijn leven

Toen Melchior elf jaar was, kreeg hij ruzie met Micha, een jongen die pas in het dorp was komen wonen. Hij had een sneeuwbal met een kei naar de jongen gegooid en die was daarna in een wak gevallen. Melchior was de jongen nagesprongen, maar die was toch verdronken. Hij wordt echter in het dorp gezien als een held en hij krijgt van de vader van Micha een duur Omega-horloge. Hij wil het niet omdoen, maar hij draagt het de rest van zijn leven. Nooit heeft hij aan iemand verteld wat er op die dag precies is gebeurd.

Sunny en Ada trekken in bij Melchior. Ze wonen in de schuur achter op het erf  en ze moeten hem huur betalen, want Melchior staat voor grote kosten bij het onderhoud van de kerk. Hij is aan de ene kant jaloers: hij ruikt het zoete parfum van Sunny en haar sexy lingerie verbrandt hij.

Als Melchior zestien jaar is, ontmoet hij Ella. Ze trouwen als ze negentien jaar zijn; hun huwelijk blijft kinderloos. Één keer heeft Ella een miskraam.  De vader van Melchior is ook af en toe gewelddadig. Hij sterft vrij jong en zowel zijn moeder als zijn oom Gebrand (de predikant in het dorp) willen daarna weten wat er op "die dag' is gebeurd met Micha. Melchior vertelt hun niets.  Alleen de vertellende trouwe ijsvogel is er die dag getuige van geweest. Later sterven ook de oom (longkanker) en zijn moeder. Het dorp ervaart in de loop der jaren steeds meer de dreiging van de oprukkende grote stad Amsterdam.

Sunny vertelt Melchior dat Ada haar vader mist en ook zijzelf begint te twijfelen of ze er wel goed aan heeft gedaan om weg te lopen. Melchior die  Ada eerst brutaal vond, vindt het meisje steeds leuker. Ze fleurt zijn leven weer een beetje op. Hij koopt kleren voor haar, leert haar dingen in de tuin te doen  en als ze zich bij het snijden van foto's voor een herdenkingsalbum  voor Ella verwondt, gaat hij met haar naar het ziekenhuis. Daar constateert men ook dat Ada ondervoed is. Een vervelende ontmoeting in het ziekenhuis is ook dat hij plotseling wordt geconfronteerd met de inmiddels dement geworden moeder  van Micha Meijer. Na het incident in het ziekenhuis heeft Sunny weer contact met King. Die smeekt haar terug te komen. Melchior wil dat liever niet. 

Melchior is docent economie geworden op een middelbare school, maar populair is hij er niet. Hij wil geen afscheidstoespraak bij zijn pensioen  en verdwijnt op de laatste werkdag met de noorderzon. Er is nu tijd voor reizen en hij en Ella maken daadwerkelijk één reis naar Parijs. Ze beseffen dat ze zich tekort hebben gedaan.
Hij wordt beheerder van de kerk, maar dat kost hem financieel nogal wat geld. Ella helpt mee om er huwelijken en bruiloften te organiseren. Maar als zij ongeneeslijk ziek wordt, is de lol in het leven  er weer helemaal af. Ze sterft in het ziekenhuis in de 'grote stad'. Melchior vindt dat hij het grote geluk in zijn leven niet verdient.

De vertellende ijsvogel ziet dat King weer contact zoekt met Sunny en Ada. Ondanks de bezwaren van Melchior gaat Sunny toch terug naar King. Dat gebeurt een dag nadat Melchior haar heeft verteld wat er gebeurd is met Micha Meijer. Sunny troost hèm nu.  King komt zijn vrouw en kind ophalen. De ijsvogel ziet dat Sunny het Omega-horloge van Melchior draagt. Die is weer helemaal alleen en eenzaam.  Nee. toch eigenlijk niet. De ijsvogel vliegt zijn huis binnen en nestelt zich op zijn borst.

Personages

Ada

Ada is zeven jaar en staat onbevangen in het leven. Ze zegt wat ze denkt, ze ziet de ijsvogel in de tuin van Melchior. Ze moet met haar moeder mee naar een onzekere toekomst. Ze maakt toch indruk op Melchior. Hij begint voor haar iets te betekenen. Als ze gewond raakt door het snijden met een scherp mes, brengt hij haar naar het ziekenhuis. Ada mist haar vader. Haar moeder geeft aan haar verlangen toe. Ze keert terug naar een man met losse handjes (voor haar losse tandjes). Maar zegt ze, misschien kan hij veranderen. Ada leert Melchior de ijsvogel zien.

Melchior

We volgen Melchior van zijn elfde tot aan zijn zeventigste. Hij kampt met een schuldgevoel , omdat hij weet dat hij aan de basis staat van het noodlottige ongeval met Micha. Het gekregen dure horloge doet hem er elke dag aan herinneren. Het horloge staat namelijk nooit stil, het is een automatisch apparaat. Zo gaat Melchior sinds dat moment door het leven: bezwaard en nauwelijks genietend van het leven om hem heen. Hij heeft geen aandacht meer voor de ijsvogel. Hij trouwt met de lieve Ella, maar vindt eigenlijk dat hij haar niet verdient. Hij wordt tijdens zijn leven steeds somberder. Hij verliest zijn vader jong, zijn oom de predikant en zijn moeder. Aan hen vertelt hij nooit het verhaal uit het verleden. Hij krijgt geen kinderen, Ella wel een miskraam. In zijn schoolwerk was hij misschien wel goed, maar hij beleefde er weinig plezier aan. ("economie voor hangjongeren"). Hij wil geen afscheidstoespraak bij zijn pensioen. Hij verdwijnt geruisloos van school. Hij krijgt een nieuwe kans om wat van het leven te maken, (het onderhoud van de oude kerk) maar dan sterft zijn vrouw en dan denkt hij dat hij haar inderdaad niet had verdiend. De ommekeer in zijn eenzame bestaan komt met de verschijning van Ada. Zij ziet de vogel die Melchior al jaren vergeten was. Dan durft hij bij het vertrek van Sunny haar toch eindelijk het verhaal van het ongeluk te vertellen. Sunny troost hem. Ada laat de ijsvogel bij Melchior terugkeren. Er is hoop...

Quotes

"Later begreep ik dat ik lang eenzaam was geweest en dat deze knul daar iets aan veranderde. Misschien zou hij nog de kat blijken die me opat of de soortgenoot die er met mijn vis vandoor ging, maar de zongen zag me. Hij zag me en ik was niet langer alleen." Bladzijde 7

"Het horloge was van glimmend staal, had een zwarte wijzerplaat met een omega erop en puntige wijzers. Onder de wijzeras stond Seamaster. Melchior keek naar zijn vaders pols, maar diens klokje was er nog en dat was ook van een ander merk." Bladzijde 29

"In zijn kindertijd was er een ijsvogel geweest die hem leek te volgen over de dijk, die waakte in de boom voor zijn slaapkamerraam. Het toedichten van menselijke eigenschappen aan een dier, hoe heet dat ook al weer.?" Bladzijde 37

"Als pa hem uit het water trekt, ziet Melchior grijsblauw en lijkt hij eerder dood dan levend, maar zijn hand zit vast om Meijers enkel, wat hem de held van het dorp maakt, een jongen die zijn leven waagde voor een klasgenoot.." Bladzijde 150

"Ik wilde niks van dat ding weten, maar heb het wel elke godvergeten dag gedragen. Bijna zestig jaar lang." Bladzijde 161

Thematiek

Heden en verleden

In het verleden is er iets in het leven van Melchior gebeurd. Hij is verantwoordelijk voor de dood van zijn klasgenoot Micha, die hij met het werpen van een sneeuwkei in een wak in het ijs heeft laten lopen. Hij wordt echter gezien als de dorpsheld, omdat hij Micha nagesprongen is. Hij wordt zelfs beloond met een duur horloge, dat hij sindsdien nolens volens elke dag draagt. Hij vertelt zijn grote geheim nooit aan anderen (niet aan zijn vriendjes, niet aan zijn vrouw Ella, niet aan zijn familieleden). Dat maakt zijn leven somber: het lijkt alsof hij niet meer kan genieten van het leven. Hij vindt ook dat hij sommige dingen niet meer verdient (zoals een huwelijk met de lieve Ella). Die probeert hem duidelijk te maken dat ze erg veel van hem houdt. Melchior vindt het ook niet raar dat ze een zwangerschap meemaken die afgebroken wordt. Een kind had hij niet verdiend. De hem observerende ijsvogel ziet hem naarmate zijn leven vordert, steeds somberder worden. Genieten lijkt er voor hem niet meer in te zitten. Hij is op school niet populair onder zijn leerlingen en bij zijn collega's. Zijn ouders en zijn vrouw sterven. In feite is hij een eenzaam mens, met nog één blinde vriend. En dan is er het kind Ada. Eerst reageert hij boos, corrigeert haar in taalgebruik, maar hij verandert door het meisje dat hem weer leert de ijsvogel (symbool : voor een betere wereld) te zien. Ze wijst hem op de mooie vogel, die hij voor haar terugkeer naar haar gewelddadige vader voor de eerste keer sinds jaren weer echt "ziet." Zo wordt "Dorp" een schitterend verhaal over de invloed die het verleden heeft op het leven van iemand in het heden.

Motieven

De dood

De dood speelt een grote rol in het verhaal. De belangrijkste dood voor Melchior is de dood van zijn klasgenoot Micha Meijer. Hij voelt zich schuldig aan diens dood. Daarnaast zijn z'n oom Gerbrand, predikant in het dorp, zijn hardhandige vader en zijn moeder gestorven. Zijn vrouw Ella sterft ook en dat is nog niet zo heel lang geleden.

Het geheim

Melchior draagt een groot geheim met zich mee: hij heeft Micha Meijer dood gewenst. Hij heeft een sneeuwbal met een kei naar hem gegooid en toen hij in een wak op het ijs viel, was hij de jongen nagedoken. Toen hij door zijn eigen vader was opgedoken, hield hij de enkel van zijn vijand vast. Het dorp maakte er van dat hij een held was die zijn klasgenoot was nagesprongen.

Schuldgevoel

Melchior heeft zijn hele leven een schuldgevoel gehad over de dood van zijn klasgenoot. Hij weet dat hij geen held is, maar de veroorzaker van leed. Maar hij vertelt het tegen niemand, totdat hij aan het einde van de roman het hele verhaal opbiecht aan de jonge (vreemde) vrouw Sunny. Wat de symboliek betreft nog het volgende. Melchior kreeg van Micha's vader die juwelier was, een duur Omega-horloge gekregen voor zijn 'heldendaad." Hij wil het niet dragen, maar doet dat toch elke dag. Symbolisch herinnert het horloge hem aan zijn wandaad. Pas als hij het verhaal tegen Sunny heeft verteld, heeft hij het geheim verteld. Als Sunny de volgende dag bij hem vertrekt, draagt ze zijn Omega-horloge. Hij is op die manier van zijn schuldgevoel en van zijn horloge verlost.

Huiselijk geweld

Sunny is bij haar ruwe man King weggelopen, omdat hij haar mishandelde. Bij de laatste ruzie heeft hij haar twee tanden uit haar mond geslagen. Melchior raadt haar af terug te gaan. Een gewelddadige man blijft altijd handtastelijk. Hij kan het weten, want ook zijn vader was opvliegend en gewelddadig. Een de appel valt niet ver van de boom, hij zelf kan ook ineens woedend worden als hem iets niet zint. Hij heeft trekken van zijn vader.

Liefdesrelatie

Ella was zijn eerste en enige liefde. Toen hij zestien was, had hij haar voor het eerst gezien. Ze waren daarna nooit meer gescheiden. Op hun negentiende waren ze al getrouwd. Een huwelijk dat kinderloos is gebleven. Hij vertelt diverse keren in het verhaal dat hij de liefde van Ella gewoon niet verdient. Dat gevoel komt voort uit zijn geheim over de dode klasgenoot. Melchior heeft niet een heel bijzonder gelukkig huwelijk. Van reizen komt heel weinig. Na zijn pensionering gaat hij één keer met Ella naar Parijs. Daar beseffen ze dat ze dat meer hadden moeten doen. Daarna wordt Ella zieke en ze sterft

Schoolleven

De belangrijke episode uit het leven van Melchior speelt zich af op de lagere school, wanneer hij schuldig is aan de dood van Micha. Later wordt hij docent economie. Uit het verhaal blijkt dat hij misschien wel bekwaam was, maar zeker niet geliefd. Hij wenst ook geen afscheidstoespraak bij zijn pensionering en hij verdwijnt met de noorderzon.

De liefde voor het dier

De ijsvogel staat centraal in het kader van de natuur. Toen Melchior klein was, had hij oog voor de kleine ijsvogel. Hij liet hem binnen in zijn kamer en de vogel zat te kijken naar hem in de pruimenboom voor zijn huis. De jongen had liefde voor het dier, maar dat verdween op de dag van de dood van Micha. Hij had de vogel die hem toen pikte, een zware klap verkocht, waardoor die gewond was geraakt. Melchiors vader had de vogel verzorgd. Melchior had toen niet meer naar de vogel omgekeken, maar de vogel wel naar hem. "IJsvogels zijn heel trouw". De vogel was verguld met de aandacht van de jongen. Hij was hem al die jaren blijven volgen en hij noemt hem steeds "mijn jongen." Het meisje Ada ontdekt de ijsvogel in de tuin van Melchior. Via de vogelboeken van de blinde Bento kunnen ze eruit opmaken dat het een ijsvogel is. Melchior wil er nog steeds niet van weten. Maar de ijsvogel blijft hem observeren. Melchior ziet hem niet meer. Dat lijkt typerend voor iemand die na iets vreselijks in zijn leven niet meer kan genieten van wat er toch mooi is (bijvoorbeeld de natuur). Pas het meisje Ada van zeven jaar laat hem weer kijken naar de ijsvogel. (blz. 148) Kinderen leren oude mensen weer wat belangrijk is.

De afschuw van de grote stad

Het dorp (bekeken door de ogen van de vogel) moet steeds meer inleveren van zijn identiteit. De autochtone bewoners trekken weg, vreemdelingen nemen hun huizen in. Maar het ergste is dat de grote stad Amsterdam om zijn gebied uit te breiden de infrastructuur van de omgeving kapot maakt, o.a. door de aanleg van zwart asfalt. Na de infrastructuur volgt de verdwenen sociale structuur.

Opdracht

Voor de echta Ada, murensloper
voor Nadim, de allermooiste vogel
en voor mijn dorpje B.

Titelverklaring

De titel "Dorp" is niet moeilijk te verklaren. Het gehele verhaal speelt zich namelijk af in een klein dorp onder de rook van Amsterdam.

Structuur & perspectief

"Dorp" is een niet-chronologische roman, want verleden (vanaf zestig jaar geleden) en het verhaalheden worden steeds afgewisseld. Er is ook een meervoudig perspectief. Het bijzonderste perspectief is dat het verhaal verteld wordt door een ijsvogel. Die ik-verrteller bekijkt op die manier het leven van eeen 11-jarige jongen gedurende de rest van zijn leven (ongeveerzestig jaar). Hij noemt dat personage steeeds "mijn jongen."
Dat is meteen de tweede verteller, de personale verteller Melchior Bastiaanse. Hij is een gepensioneerd economiedocent, die zijn leven lang in het dorp heeft gewoond. Hij kampt met een schuldgevoel voor iets wat zestig jaar geleden is gebeurd. Hij vertelt behalve over het heden  ook steeds over het verleden (de dood van zijn ouders, oom  en van zijn vrouw)

Decor

"Het dorp" waarin het verhaal zich afspeelt, ligt in de buurt van Amsterdam. De ontwikkeling die de stad doormaakt en de veranderde  infrastructuur hebben gevolgen voor de sociale ontwikkeling van het dorp. De meeste autochtone bewoners zijn er vertrokken. Hun plaatsen zijn ingenomen door vreemdelingen.  De rest is gestorven, waardoor er nog drie mannen van vroeger zijn overgebleven. 

Wat de tijd betreft worden er weinig gegevens door Melchior verstrekt. Hij vertelt dat hij als elfjarige betrokken is geweest bij de dood van een schooljongen en dat ligt zestig jaar achter hem. Met enige interpretatie zou je het volgende kunnen afleiden. Melchior krijgt van de vader van de verdronken jongen, die juwelier is, een kostbaar Omega Seamaster horloge. Een nieuwe inwoner van het dorp (een schrijver)  merkt op dat het een duur en mooi horloge is, ongeveer uit de jaren '50. (zie blz. 55 resp. 161) In dat geval zou het verhaal omstreeks 2010  spelen. 
Het verhaalheden (de onverwachte komst van een meisje met haar moeder) duurt enkele maanden. Daarna gaan beiden terug naar de partner van de vrouw. Het verhaalheden speelt in onze eeuw. Er is  namelijk nternet en er zijn mobiele telefoons.

Stijl

De schrijver heeft een prachtige, poëtische stijl. Hij weet ook heel goed wat hij moet vertellen en hoe mondjesmaar het verleden moet worden opgeroepen. Hij doseert op een uitstekende manier wat hij wel moet vertellen, wat hij moet verzwijgen en wat de lezer zelf moet invullen. Gilles van der Loo legt niet uit. Dat vergt wel concentratie bij de lezer, maar dat is alleszins de moeite waard. Ik heb zelf de roman twee keer kort na elkaar gelezen en dan vallen de puzzelstukljes die Van der Loo verstopt heeft, keurig op zijn plaats. 
Een voorbeeld: Op blz. 14 vertelt Melchior:"Een kind in zulk weer laten lopen met die sloot vlakbij: ze zou niet de eerste zijn die in dit dorp verzuipt."
Grappig is ook de keuze van een ik-vertellende ijsvogel die Melchior zijn hele leven in de gaten heeft gehouden. Die heeft een bijzonder oog voor hoe je naar mensen kan kijken. Zijn woordkeus is ook aangepast. 
Als voorbeeld van de lyrische stijl van de schrijver een aantal voorbeelden van zijn metaforen.
- (blz. 9): "Mompelend stelt ze zich aan Melchior voor, meer kind dan vrouw nog, haar iele hand als een klamme zemenlap in de zijne.")
- (blz. 16: "Hoe weinig inbreng een kind van anderen verwacht wist ik nog niet, maar tegen de tijd dat ik daar achter kwam was hij alweer gegroeid, zijn benen lang en dun als reigerpoten.")
- (blz. 31:" Melchior beet op zijn tanden en probeerde niet te huilen, maar pa trok hem in zijn armen en omklemde hem alsof hij zijn parachute met hem moest delen en de val pas net begon.")
- (blz. 49:" De huid onder haar (= Sunny's ) ogen glimt en Melchior ruikt haar zweet, de dichte zilte geur van Leidse kaas.")
- (blz. 81:" Melchior probeert de boekhouding te doen, maar kijkt steeds naar de open mond van het meisje, dat snurkt alsof er een handvol grind in haar binnenwerk terechtgekomen is.")
-(bz. 116:"Ma's ademhaling was steeds moeizamer gegaan en in de laatste dagen klonk haar inhaleren als een tiener, die het restje van een milkshake opslurpt.")


                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

Slotzin

Al snel wordt mijn snavel zo zwaar dat ik de punt op zijn borstbeen laat rusten, en ik kantel mijn kop een beetje, zodat ik goed naar hem kan blijven kijken.

Bijzonderheden

In het Parool, de krant waarvoor Gilles van der Loo culinair recensent is, verscheen op 22 juni een voorpublicatie: "Ten westen van de stad Amsterdam lag ooit het dorpje Sloterdijk. Wie het nu zoekt, vindt een modern trein­station met die naam en kantoren in hoogbouw. Iets naar het oosten, verstopt binnen de Ring, staan nog een kerk en een klein aantal oude huizen. De rest van Sloterdijk moest in de jaren zestig wijken voor de aanleg van de A10. Dit is het decor van Dorp.

Beoordeling

Schitterende compacte roman: geen woord te weinig maar ook geen woord te veel. Ik waardeer zo'n kleine roman. Een schrijver die het niet in 200 bladzijden kan beschrijven, "deugt niet." Originele vertelstructuur met een trouwe ijsvogel als observeerder van een lijdende mens. Je kunt het verleden niet uitwissen, maar je moet toch op een bepaald moment dat wat er gebeurd is loslaten. Melchior kan dat niet totdat er een klein meisje in zijn tuin (en dus in zijn leven) verschijnt. Zij ziet de ijsvogel weer die Melchior uit het oog verloren was. Prachtige apotheose. Klasseliteratuur.
Voor aandachtige lezers een verrijking. Wie aandacht aan de lyrische tekst besteedt, kan volledig aan zijn trekken komen.
Voor scholieren ook nog een prettige bijkomstigheid: slechts 165 bladzijden op een mooie bladspiegel. 

Recensies

"Dat Van der Loo ons toch vooral de gevolgen wil tonen, de uit de lijst gevallen levens, is het meest evident in het geval van Sunny en Adá, een moeder en een dochter die al in het begin van de roman bij Melchior aan komen lopen. Melchior, die als een doornige oude man de indruk wekt in een film van Clint Eastwood te willen acteren, wil eerst nog dat de twee zo snel mogelijk ‘oprotten’, maar ontdooit dan geleidelijk aan en hervindt iets van de menselijkheid die hij is kwijtgeraakt. Dat is natuurlijk een wat zoet gegeven en een platitude van heb ik jou daar, zo’n oude knar die smelt in het bijzijn van een – ook nog woorden verhaspelend – meisje, maar Van der Loo overspeelt er zijn hand niet mee, het blijft in de uitwerking binnen de perken. Dit komt vooral door zijn stijl, die, zo lijkt hij zich te hebben voorgenomen, nooit mag vervelen en altijd moet verrassen." https://www.nrc.nl/nieuws...d-a4054582

"Dat is mijn kritische noot. Want het zijn prachtige openingszinnen, een geweldige manier om het dorp dat Sloterdijk eens was te introduceren, vanuit een natuurlijke bewoner van een landelijk gebied. Een vogelperspectief (‘Hoewel me dat nooit werd opgelegd, is het mijn taak de dingen te vertellen zoals ze zijn gegaan.’) tegenover het beperkte perspectief van de hoofdpersoon van het verhaal, een mopperende oude man, beladen met een oud schuldgevoel, in rouw om de liefde van een leven en toch in staat tot het goede. Van der Loo vertelt met die twee vertellers, de naïeve buitenstaander en de insider, een prachtig verhaal van schuld en vergeving en hoe het gevoel van een dorp standhoudt in een verstedelijkt leven." Dat Van der Loo ons toch ...s een door

Bronnen

Bespreking op de radio over de inhoud van deze roman.

https://www.nporadio4.nl/...-week-dorp