Feitelijke gegevens
- 1e druk, 2020
- 144 pagina's
- Uitgeverij: De Bezige Bij
Flaptekst
In De onbevlekte keert Marcel terug naar huis in een laatste poging om uit te vinden waarom hij de naam draagt van zijn grootoom, die als Vlaamse nationalist aan de oorlog begon en als SS-soldaat aan het oostfront stierf. In deze schitterende roman vertelt Erwin Mortier andermaal een donker familieverhaal, waarin de Vlaamse klei nietsontziend wordt omgewoeld om het duistere verleden aan het licht te brengen. De onbevlekte is een prachtig geschreven verhaal over de complexiteit van liefhebben en de onontkoombaarheid van het verleden.
Eerste zin
Vannacht heb ik gedroomd dat hij weer thuis was. Ik stond in de achterkeuken aan het fornuis. Op de pot met aardappelen danste het deksel. De kat loerde naar het spek op het aanrecht. Rond mijn kuiten jengelden mijn dochters, nijdig van de honger.Ik hoorde hem bij de achterdeur de aarde uit de zolen van zijn schoeisel trappen, het gestamp van een kalf dat de kracht in zijn poten beproeft.Samenvatting
In het eerste hoofdstuk droomt de oudere Andrea Ornelis dat haar (overigens gestorven) broer Marcel naar huis terugkeert en wil dat zij hem wast in de teil. Marcel was de langverwachte zoon van Andrea's ouders. Hij is drie jaar jonger dan Andrea en haar komst was een grote teleurstelling voor haar ouders. Er was ook al een doodgeboren zoontje aan haar geboorte voorafgegaan.
Het is een stevig Vlaams boerengezin, waarin Andrea ook haar steentje moet bijdragen. Ze is sterk en wordt daarom Andrea genoemd. Zelf had ze liever Maria (= de onbevlekte) geheten.
In hoofdstuk twee wordt de geschiedenis van de langverwachte zoon nog eens verteld. Hij heeft zich in het begin van de Tweede Wereldoorlog gemeld bij een Vlaamse beweging. Hij is jaren gesneuveld in de Oekraïne en er wordt een heldentoespraak van zijn 'Schaarleider' verteld. Maar eigenlijk er is alleen een lege kist begraven: zijn botten liggen nog in Oost-Europa.
[‘Bij de vele doodsberichten die in Vlaanderen aankomen, heeft dat van Marcel Ornelis grote verslagenheid gewekt. Wij verliezen in hem een beste kameraad en een tuchtvol soldaat. "]
Hoofdstuk drie levert een verdrietige flashback van Andrea op. Haar moeder die aan kanker leed, had haar een brief geschreven met de boodschap dat ze thuis zou komen uit het ziekenhuis, maar de kleine Andrea had die brief niet aan haar vader gegeven. Moeder komt daarom onverwacht voor vader thuis. Die geeft Andrea wel een klap voor haar verzuim. Zes dagen later wordt hij overhoop gereden door de trein uit Brugge. Andrea voelt zich lang schuldig aan zijn dood.
Marcel, de kleinzoon van Andrea, neemt de vertelling in hoofdstuk 4 en 5 over. Hij is al op leeftijd,(50) Andrea is al oud. Marcel is homoseksueel. Vroeger logeerde hij vaak bij zijn oma en opa. Op zondag gaat Andrea naar de kerk. Marcel vraagt zich af waarom hij naar zijn grootoom Marcel is vernoemd, die immers 'fout was' in de oorlog.
[Waarom trekt een boerenzoon met een melksnor naar een front in het Oosten om zich in de strijd tegen het communisme op te offeren en schijnbaar terloops zijn lot te verbinden aan een bende roofdieren? Zou ik hetzelfde hebben gedaan, in die tijd? Of vandaag? Ben ik even vatbaar voor de lokroep van de wolven?"]
Ook praat Marcel met zijn oma over de dood van zijn eigen moeder. Met haar dochter kon Andrea wat minder goed overweg, maar het doet altijd pijn om je eigen kind te moeten begraven.
Marcel heeft zich altijd afgevraagd of soldaat Marcel ook homo was. Hij had wel diverse meisjes gehad, maar met de laatste Maria had hij het uitgemaakt. Hij was natuurlijk erg jong toen hij sneuvelde, 23 jaar.
Andrea keert terug als ik-vertelster in hoofdstuk 6. Ze vertelt over haar verkering met Stèr, de vriend van haar broer Marcel. Ze was zwanger van hem toen ze trouwde en dat was toch wel een schande in het dorp. Haar eerste dochter Lieve stierf toen ze 57 was, een jaar na de dood van haar man Stèr. Andrea vindt het leven nu eigenlijk wel mooi geweest.
Hoofdstuk 7 bevat alleen documenten. Eerst de diploma's van Andrea en Marcel. Daarna brieven van Marcel aan zijn zus en zwager vanaf december 1942. Hij heeft dienst genomen in het Vlaams legioen in de strijd tegen de communisten. Hij beëindigt zijn brief steeds met "Houzee." Een bezoedelde kreet in de oorlog. Hij vertelt in zijn brieven vooral wat er aan eten voorradig is, waar ze als soldaten heen reizen en wat hij moet doen. In latere brieven heeft hij als peetoom aardige woordjes over voor zijn nichtje Lieve. In een later bericht wordt melding gemaakt van de dood van Marcel.
Hoofdstuk 8
Andrea komt de zondag Marcel op bezoek is, uit de kerk en gaat wandelen met Marcel. Ze geeft hem het pak documenten en vraagt of hij er iets mee kan doen. Hij is toch schrijver. Ook grootvader was na de oorlog opgepakt door de mensen van het 'verzet.'
Marcel vraagt zich af of zijn naamgenoot ook homo was.
[Was hij voor de venten, zoals ik?’‘
"Niet dat ik weet. Daar werd niet over geklapt in dienen tijd. Ik heb dat al een keer gezegd. Ik klap daar nog altijd niet graag over, dat zijn mijn oude manieren. Hij had wel goede maten. Ze waren er niet vies van om mekaar eens goed vast te pakken. Schone jongens. Goedgebouwd, minder struis. Ik moet het niet weten en ik zal het ook niet weten.]
In hoofdstuk 9 is er slechts één brief van een ss-kameraad die Marcel destijds bij een lazaret heeft gebracht. Hij schreef die brief in juni 1944, maar uit hoofdstuk 10 blijkt dat die brief nooit verstuurd is aan Andrea. In 1976 vindt de zoon van de ss'er hem na de dood van zijn vader. Hij heeft die brief dus alsnog bezorgd.
Personages
Marcel - de neef
Marcel geeft aan dat hij bijna vijftig wordt. Hij is homoseksueel, heeft een vaste vriend en is schrijver. Hij vervult in de roman de rol van observator. Zo beschrijft hij o.a. het huwelijk van Andrea en zin Stèr. Hij logeert dan als jongetje bij hen. Hij is ook benieuwd of de man naar wie hij genoemd is, ook homo is geweest. Hij ontvangt de documenten van Andrea en zal over zijn familie een boek schrijven.
Andrea Ornelis
Andrea is een vrouw op hoge leeftijd. Ze is in 1919 geboren en waarschijnlijk is ze dan ook ongeveer 100 jaar oud. Eigenlijk heeft ze wel genoeg van het leven. Ze staat op het punt van vertrek uit haar boerenwoning. Ze heeft een zwaar leven achter de rug. Velen zijn haar ontvallen en daarbij zijn ook kinderen. Er is in het verleden in de oorlog veel gebeurd.
Quotes
"Zijzelf was er niet meer toen hij zijn fatum tegemoet liep, fluitend. Ze heeft ook mijn dochters nooit gekend, en hij ook niet, en vader al evenmin. Ze kon niet bevroeden dat ook ik hen in de aarde zou moeten laten zakken, dat ik jaren na haar eigen dood de hoedster van graven zou worden, de draagster van afwezigheden." Bladzijde 11
"Dat een mens zo oud moet worden en preisoep moet blijven koken, en ’s nachts in al die lege kamers de bedden moet horen dromen, dat versta ik niet – Onze-Lieve-Vrouw misschien wel, Vrouw van Smarten, die al een eeuwigheid met zeven breinaalden door haar hart in de hemel rondloopt, het schaap.Ik heb er genoeg van. Genoeg van het altijd maar weer te vertellen, altijd weer alles, in de wakende momenten in mijn al te korte slaap, genoeg van dat spook van een broer zijn haar te moeten wassen." Bladzijde 39
"Ik verjaag de motten rond de lamp. Waar rusten zijn botten? Gevallen in Zjytomyr, meldde het telegram. Zwijgt de aarde er even moederlijk als hier, de aarde die vader soms in zijn knuisten nam om eraan te ruiken, alsof hij alle leven dat erin was vergaan en weer ander leven voedde, in zich wilde opsnuiven, alsof hij de bodem zelf wilde eten?" Bladzijde 16
"‘Eet gij maar wat. Ik heb geen honger. En pak vanavond, als ge naar huis gaat, Marcel zijn brieven mee. Ik heb alles in dozen gestoken, ook zijn foto’s.’Zo ineens. Na al die jaren van beduimeld zwijgen. Voelt ze haar einde naderen, het slot, het allerlaatste hoofdstuk?‘Merci, Moe.’‘Merci-merci. Ik ben blij dat ik ervan af ben. Wat ga ik er nog mee doen? Ik heb ze vaak genoeg herlezen. Ik kijk liever naar documentaires tegenwoordig.’‘Toch merci, Moe.’‘Ge zult er zekers over schrijven?" Bladzijde 45
"Ik mocht een pakketje met één brood en één briefke afgeven aan de poort. Ik bakte het droog, dan woog het minder en kon ik er nog twee eieren bij steken.’‘Ja, hardgekookt, ik weet het.’ ‘Die heeft Va nooit gezien. Die bewakers waren regelrechte smeerlappen, excuseer dat ik het zeg. Die advocaat ook. Die wilde wel helpen, als ik in zijn fauteuil mijn benen voor hem wilde opendoen. Ik heb hem gezegd dat hij ernaar kon fluiten. Ik heb hem een tik tegen zijn inktpot verkocht waarvan hij al schrijvende naar huis ging." Bladzijde 55
"Op een morgen in januari heb ik hem met een wagen van het Rode Kruis naar het veldlazaret gebracht. Hij was zeer zwaar gekwetst in het onderlichaam, zijn aangezicht en aan de rechterhand. Doch niet één klaagtoon is hem over de lippen gekomen. Alleen wist hij dat het einde naderde, en kalm en gelaten heeft hij het uur afgewacht.Toen ik hem in het lazaret had afgeleverd, ben ik nog enkele minuten bij hem gebleven en toen sprak hij: ‘Georges, ik ga sterven. Ga naar mijn zuster toe, breng haar vele groeten over, en ze zal niet treurig zijn. Ik deed mijn plicht tot het laatste, doch ik geloof niet dat ik mijn verwondingen overleef." Bladzijde 59
Thematiek
Familiebetrekkingen en -geheimDe familie Ornelis heeft wel wat meegemaakt tussen de twee wereldoorlogen en de periode daarna. De dood speelde een belangrijke rol, het verleden drukte zwaar op de familie. Dat kwam vooral door de broer van Andrea Ornelis die zich in het begin van de Tweede Wereldoorlog bij het Vlaamse Legioen meldde omdat hij het communisme wilde bestrijden. Maar hij 'radicaliseerde' steeds meer en meldde zich ook voor de Duitse SS. Hij werd naar Rusland gestuurd en sneuvelde daar. Het dorp waar de familie woonde, sprak daar na de oorlog schande van. De grootvader van de jonge verteller Marcel werd ook opgepakt en moest een tijdje zitten. Andrea Ornalis heeft ook een bewogen leven achter de rug. Ze was eigenlijk niet gewenst, omdat haar ouders voor de voortzetting van het boerenbedrijf veel liever een zoon hadden gekregen. Ze moest trouwen vanwege een onverwachte zwangerschap. Haar vader was al jong gestorven door een ongeluk, waarvoor ze zich ook nog schuldig voelde. Toen ze trouwde met een vriend van Marcel, Stèr, kreeg ze in de oorlog kinderen. Maar juist omdat ze zo oud is geworden, overleefde ze een paar van haar kinderen, o.a. haar eerstgeborene, Lieve die non werd. Ook de moeder van de jonge Marcel heeft ze overleefd. Ze heeft de documenten van haar broer bewaard en ze geeft op de laatste dag dat hij haar bezoekt aan haar neefje. Hij is schrijver en misschien kan hij er wat mee. In Vlaanderen ligt het ook nog wel wat gevoelig dat Marcel homoseksueel is. Hij kampt zelf met de vraag of zijn oudoom dat misschien ook wel was.
Motieven
De dood
De dood speelt wel een belangrijke rol in het leven van Andrea. Maar dat kan bijna niet anders, als je zo heel oud wordt als zij is. Dan overleef je veel mensen. Ze was het tweede kind in het gezin, maar haar eerder aangekondigde broertje was dood geboren. Ze was eigenlijk niet gewenst. De vader en moeder van Andrea gaan ook dood, respectievelijk aan kanker en haar vader komt onder de trein. Haar broer Marcel sterft in de Oekraïne. Ze maakt ook mee dat er kinderen van haar sterven: bijv. de moeder van haar neef Marcel, en Lieve, haar eerste dochter die non werd. Stella, een verre nicht die bij Andrea woonde, is ongeveer tien jaar geleden ook al gestorven. Andrea leeft dus erg eenzaam.
Tweede wereldoorlog
Het verleden speelt zich af tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog, omdat broer Marcel dienst neemt in het Vlaamse legioen en later zelfs bij de Duitse SS gaat. Dat wordt na de oorlog toch wel als verraad beschouwd.
Schande en schaamte
Andrea moest trouwen omdat ze zwanger was van Stèr. Dat was in die tijd in het Rooms-Katholieke Vlaanderen toch wel een schande in het dorp.. De familie wordt ook beschuldigd van collaboratie in de oorlog. De man van Andrea zit dan ook een tijdje vast na de oorlog.
Schuldgevoel
De jonge Andrea voelt zich schuldig aan de dood van haar vader. Hij krijgt een botsing met een trein als zijn paard weigert en steigert. De week ervoor had Andrea ruzie met haar vader gehad over een niet afgegeven brief van haar moeder.
Homoseksualiteit
De jonge neef Marcel is homoseksueel en heeft een vriend. Hij vraagt zich tijdens het bezoek aan Andrea of het mogelijk is dat haar broer ook homo was. Andrea weet het niet, ze spraken er in die tijd niet openlijk over. Maar hij had wel een verkering met Maria uitgemaakt.
Liefdesrelatie
Andrea vertelt over haar liefdesrelatie met Stèr. Hij heeft jaren achter haar aan moeten lopen, voordat hij haar zwanger kon maken. De jonge Marcel vindt hun relatie niet zo geweldig. [Hun huwelijk is een raadsel voor me gebleven, voor zover er ooit iets van een huwelijk te begrijpen valt. Het haperde, het stokte, het werkte. Ze gedroegen zich alsof hun liefde nog altijd de heimelijkheid van het clandestiene behoefde, toen ze zich nog niet officieel hadden verloofd, maar zij al zwanger was. Het is goed mogelijk dat hij haar zwanger maakte om haar naar het altaar te kunnen slepen. Het is evengoed mogelijk dat het voor hen de enige manier was om te kunnen trouwen]
Titelverklaring
De titel komt letterlijk in de tekst voor.
Terwijl ze het linnen in haar rood aangelopen handen uitwringt, zoals ze de wei uit de wrongel knijpt wanneer we schepkaas maken, vraagt ze: ‘Andrea. Wie heeft u die naam gegeven?’‘Vader,’ zeg ik.Ze knikt, gooit een uitgewrongen versie van hem in de wasmand, zijn lange ondergoed, en zegt: ‘Ik had u liever Maria gedoopt. De Onbevlekte.
Structuur & perspectief
Er zijn 10 hoofdstukken die alleen met een cijfer worden aangeduid. Het verhaal wordt door verschillende vertellers aan d elezer verteld. Er zijn eerst drie hoofdstukken van de grootmoeder Andrea die over verleden en heden verteld. Na het derde hoofdstuk komt de kleinzoon Marcel ( ook een personage uit de debuutroman van Mortier 'Marcel') die voor de laatste keer een bezoek komt brengen aan zijn oma, bij wie hij ook is opgegroeid. In het zevende hoofdstuk staan alleen documenten: diploma's en brieven van de aan de oostfront gestorven broer van Andrea, Marcel. Ze beschrijven de gebeurtenissen die hij meemaakt. In het negende hoofdstuk komt er een brief van een ss-kameraad van Marcel die zijn laatste ogenblikken beschrijft. In het allerlaatste hoofdstuk een kort schrijven van de zoon van deze ss'er.
Decor
Het verhaal speelt in Vlaanderen op de boerderij van Arnelia, de grootmoeder van Marcel. Ze gaat die boerderij binnenkort verlaten en wil haar kleinzoon (die immers schrijver is) nog wat documenten van vroeger geven. Misschien kan hij er iets mee.
Op de achtergrond speelt het decor van het oostfront, waar haar broer Marcel om het leven is gekomen toen hij in dienst was getreden van de vijand.
Er spelen dverse tijdlijnen:
- de jonge Andrea die nog vol verwondering is: ze is in 1919 geboren en die lijn speelt ongeveer 1928
- de oorlogsjaren van haar broer Marcel keren terug in zijn brieven van 1942-1943
- het heden waarin kleinzoon Marcel zijn oude grootmoeder bezoekt die de oude boerenwoning zal verlaten.
-
Stijl
Het taalgebruik is prachtig en poëtisch. Hij schrijft fenomenale zinnen en metaforen. Een genot om die compacte boekte te lezen. Opelke bladzijde staan series prachtige zinnen.
"Tegen het einde van de zomer hingen de vrouwtjesspinnen in het hart van hun huis van draden tussen de balken van de schuur, de stallen of in de raamkozijnen. Elke nacht weer vraten ze hun oude web op, terwijl hun achterlijf nieuwe draden losliet, voor een nieuw onderkomen, om klaar te zijn voor de mannen van hun soort, die hen van hun maagdelijkheid zouden beroven. Ze zogen de levenssappen uit de vlinders, vliegen en muggen die ze in de zomermaanden hadden gevangen en als mummies in draden hadden gewikkeld en bewaard. Ze moesten aanvetten om eieren te kunnen leggen." (Ho 1)
En:
Onder haar nachtkleed klotsten overvol en blauw dooraderd haar borsten, haar tepels even bruin als een beurse plek in een overrijpe appel.(Ho 1)
Ook lees je mooie oneliners:
"Zonen worden met verwachtingen beladen, dochters met erfzonden. (Ho 1)
En met de enigszins sarcastische hunmor van Andrea zit het ook wel snor.
(Ho 6) Hij heeft nog mogen wachten, een jaar of zes, krom van de goesting in zijn kloten, tot Moeder dood was en begraven, voor hij zijn angel tussen mijn dijen dreef, haastig, in het donker van de kasteeldreef, tegen de bast van een geknotte linde, met boven de hagen in de verte de lampionnen van de kermis
Ook nu weer ontbreken er natuurlijk geen Vlaamse woorden. (goestin = zin, knoken= beenderen). De Vlaamse woorden komen vooral uit de mond van Andrea.
Al met af: Het lezen van "De onbevlekte"is een bundeltje pure poëzie.
Slotzin
Belt u ons alstublieft over twee weken, wanneer wij weer thuis zijn. Dan weet ik zeker of het schrijven van mijn vader ter bestemming is gekomen en Marcel Ornelis’ laatste woorden u eindelijk hebben bereikt. Met de meeste hoogachting, Karel De Vriezere, Molenberg 8, VinderhoutBeoordeling
Prachtige kleine roman van Erwin Mortier waarvan de inhoud direct aansluit bij zijn debuutroman Marcel.
De stijl van Mortier is geweldig en poëtisch zoals we van hem gewend zijn. Mooie beelden en toch geen overbodige literaire opsmuk.
Wie in een kleine roman zo'n wereld voor de lezer opent, kan natuurlijk schrijven. Iedere keer bewijst Erwin Mortier dat.
Ook een mooi en zeker niet beschamend slot van het verhaal dat zich in de oorlog afspeelde. Defamilie wordt toch enigszins gespaard.
Lezen jongens en meisjes! En laat je betoveren. Je zou ook de twee delen (met het debuut Marcel) op je literatuurlijst kunnen zetten.
Recensies
"Als je net Mortiers debuutroman hebt gelezen, dan is De onbevlekte een totaal andere leeservaring. Mortier heeft niet gekozen voor een herhaling van hetzelfde, het perspectief van een naïef jongetje, maar hij laat nu verschillende mensen aan het woord: de grootmoeder die haar jeugd met haar broer de revue laat passeren, kleinzoon Marcel die met een zekere weemoed afscheid neemt van het huis waarin hij voor een groot deel is opgevoed en, via brieven vanaf het front, ook met de soldaat Marcel zelf. De grootmoeder is nog even vastberaden, eigenzinnig en zelfstandig als in het debuut, maar Mortier zet haar nog iets liefdevoller neer, misschien omdat je, naarmate je ouder wordt meer begrijpt dat je niet alles zelf in de hand hebt en dat de geschiedenis je een loer kan draaien. Dat zorgt voor een reflectieve blik waardoor in deze vervolgroman gevoelens benoemd worden die in de debuutroman geen naam kregen." https://www.tzum.info/202...nbevlekte/
"De onontwarbare mengeling van verdriet, trots en schaamte uit Marcel krijgt in De onbevlekte een afronding, doordat Andrea aan het eind van haar leven het archief van de brieven en foto’s van haar broer aan Marcel overdraagt. Die is niet alleen naamgenoot, maar ook een schrijver. Wellicht dat hij met dat materiaal nog iets kan doen, is haar veronderstelling." https://www.volkskrant.nl...~bb5cf158/
"Maar het loont om De onbevlekte zo te lezen: als een bundel prozagedichten, waarbij de hoofdstukken de verschillende afdelingen vormen, waarin soms herhalingen optreden – als een boek dat uiteindelijk eerder verbrokkelt en uiteen rafelt dan dat de lijnen bij elkaar komen, zoals dat ook gaat met de tijd, met het leven. ‘Het boek, kortom, stelt op de een of andere manier zijn eigen wetten’, schreef recensent Hans Goedkoop in 1999 in deze krant over Marcel. Dat blijkt Mortier twintig jaar later, op een geheel eigen en weer andere wijze, te kunnen herhalen." https://www.nrc.nl/nieuws...l-a3997686
Geschreven door Cees
Ik heb verreweg het grootste deel van mijn leven voor de klas gestaan. Eerst vijf jaar op een basisschool, daarna veertig jaar op diverse scholen voor voortgezet onderwijs: havo en vwo, onder- en bovenbouw. Leraar Nederlands zijn vond ik veel leuker dan directielid spelen. De laatste jaren was ik conrector. In 2004 begon ik aan mijn eerste boekverslag voor scholieren.com. Dat is dus ruim twintig jaar geleden.
Ik vond het destijds mijn 'missie' om de vaak verouderde en 'afgezaagde' literatuurlijsten voor Nederlands te vernieuwen en mijn leerlingen kennis te laten maken met onbekende en / of jonge schrijvers. Lezen kan namelijk gewoon leuk zijn. Het is de taak van een docent om het lezen te stimuleren.
Docenten kunnen je met het aanprijzen van aantrekkelijke en/of spannende boeken enthousiast maken. Passages die interessant zijn, kun je voorlezen in de klas. Kort vertellen waarover een boek gaat, kan ook een stimulans voor je keuze zijn. En vergeet niet dat je van je medeleerlingen ook kunt horen welk boek ze (erg) leuk gevonden hebben. Dat is vaak de beste manieren om te weten te komen of een boek aantrekkelijk is. Hoewel smaken altijd blijven verschillen..
Ik heb tot nu ( 1 maart 2025) 1513 boekverslagen gemaakt, waarvan vrijwel de meeste Zeker-Weten-Goed-verslagen zijn. Er staan de laatste jaren aan het einde van het verslag vragen over de inhoud en de structuur, zodat je kunt controleren of je je het boek in grote lijnen begrepen hebt.
Bij Scholieren.com probeer ik zo veel mogelijk boeken van nieuwe schrijvers te bespreken. Elke maand ontvang ik boeken van diverse uitgeverijen die hun schrijvers uit 'hun fonds' onder de aandacht van de lezer willen brengen.
Ik hoop altijd dat de 'leraar Nederlands' het zijn leerlingen toestaat om de wat minder bekende of zelfs beginnende schrijvers op de leeslijst te accepteren.
Lezen kan leuk zijn, maar boekverslagen maken doe je meestal niet voor je lol. Ikzelf vond dat vroeger namelijk helemaal niet leuk. Ik kocht in die tijd daarom ook alle uittrekselboeken van alle talen. (Bijvoorbeeld Literama (Ne), Aperçu (Fa), Survey (En), Der Rote Faden (Du). En als ik heel eerlijk ben, heb ik ook wel eens uit tijdgebrek alleen met een boekverslag een mondeling tentamen gedaan. Maar dan voelde je je toch niet altijd op je gemak. Nu maak ik zelf al jaren boekverslagen voor scholieren.com.
Nog een welgemeend advies: wees verstandig en lees altijd het boek. Dan kan een boekverslag op scholieren.com een prima geheugensteun voor je mondeling zijn.
En geloof me, docenten kunnen vanwege tijdgebrek echt niet alle boeken lezen die jaarlijks verschijnen; zij raadplegen daarom ook wel de boekverslagen die scholieren.com aanlevert. Daar is natuurlijk helemaal niks mee.
REACTIES
1 seconde geleden