Hoofdstuk 5: Mythe en Rite, Athene en Apollo
1. De Godin Athene
Mythe: strijd tussen Poseidon en Athene om de voogdij over de stad Athene.
Het volk zou mogen beslissen wie de beschermgod van de stad zou worden. Athene en Poseidon mochten een kado geven, en de god met het best kado zou winnen. Poseidon gaf het volk het paard, belangrijk voor het werk op het land maar toch zeker ook voor de oorlogvoering. Athene gaf een vreedzamer geschenk: de olijfboom. De olie uit olijven betekende handel, rijkdom en welvaart, lichaamsverzorging en licht. De mannen kozen voor oorlog, terwijl de vrouwen voor welvaart kozen. Uit woede zette Poseidon de stad onder water en liet dat pas weer wegstromen als de vrouwen hun stemrecht zouden verlieze.
De Godin Athene: de oorspronkelijke cultus
Athene werd ook al in de Minoïsche tijd vereerd, op Kreta. Toen de Myceners Kreta veroververden, werd zij de beschermvrouwe van de koning. Athene was godin van de oorlogsvoering en listen daarin.
Athene als stadsgodin
De Myceense koningen woonden in burchten, met daarin een beeld van de beschermvrouwe. Athene beschermde de burcht, en later ook de omgeving: de stad.
Athene wordt vaak afgebeeld als een uil, ook de Atheense munten hadden een afbeelding van deze vogel.
De Griekse godin Athene, geboren uit het hoofd van Zeus, nam de taken van de oude Myceense godin Athene over.
Godin van wijsheid en ambachten
Athene gold als de meest wijze en rechtvaardige godin. Zij werd vaak aangeroepen om ruzies tussen mensen op te lossen. Ook was zij de eerste die bepaalde kunsten, zoals het temmen van en rijden op paarden beheerste. Zeilen, om oorlogsschepen vooruit te krijgen, zouden een idee van haar zijn. Spinnen, weven, pottenbakken waren nog meer specialiteiten, en architecten, schilders, beeldhouwers, dichters, artsen, redenaars zagen haar als hun schutsvrouwe.
Een feest ter ere van Athene
De Panathenaeën, een jaarlijks feest ter ere van Athene op midzomerdag. Iedere vier jaar werd dit feest uitgebreid gevierd. Driedaags feest, indeling:
Dag 1: - fakkeltocht naar altaar, offervuur en dansen bij de tempel
Dag 2: - ‘peplos’ (vacht, van gele en blauwe wol gemaakt, door meisjes die 9 maanden hieraan gewerkt hebben) wordt aan beeld van godin (in Erechtheum) gehangen. Hierna werd er geofferd, de dijbeenderen waren voor de godin, de rest voor het volk.
Dag 3 (maar ook de voorgaande dagen): - spelen, wedstrijden in allen, van athletiek tot het voordragen van gedichten.
2. Acropolis, Agora en Kerameikos
Het Parthenon en Erechtheum
De Acropolis, de tafelberg in Athene waarop het religieus centrum van de stad stond, is in 480 v. Ch. verwoest in de oorlog met de Perzen. De grote Athenetempel ging hierbij verloren. De Atheense leider Pericles wilde, toen Athene eenmaal de machtigste stad van Griekenland was, van de Acropolis het religieus centrum van het land maken.
Phidias, beroemde beeldhouwer, stond aan de leiding van de wederopbouw. Het Parthenon (letterlijk: “In het maagdenhuis”) diende als woning voor Athene en was de mooiste tempel die de Grieken ooit gebouwd hebben. De Fries (rondlopend beeldhouwwerk) is door de Brit Lord Elgin grotendeels naar London gebracht.
Ander bekend bouwsel op de Acropolis is het Erechtheum, de oudste en heiligste tempel van Athene. Hier stond onder andere de olijfboom die Athene geplant had, en de afdruk van de drietand van Poseidon.
Christenen maakten in de eerste eeuwen na Christus van het Parthenon een kerk, in de middeleeuwen verviel de Acropolis deels. Na de overwinning van de Turken op de Grieken in 1458 werd het Parthenon een Moskee, en het Erechtheum een huis voor de harem van de vorst. In de 17e eeuw vochten de Venetianen tegen de turken om Athene. De Turken hadden van het Parthenon een kruitopslag gemaakt, een Duitse officier in dienst van Venetië gooide er een kogel in en… boem… dagdag Parthenon.
De Agora
Agora ‘Verzamelplaats,’ groot marktplein met daaromheen overheidsgebouwen. De Atheense Agora was omgeven door een zuilengallerij, Stoa, die schaduw bood.
De Kerameikos
De Kerameikos, pottenbakkerswijk, lag binnen de oude stadsmuren. Belangrijker was het zogenaamde ‘Buiten-Kerameikos,’ dat de grootste en belangrijkste begraafplaats herbergde.
3. De God Apollo
De Genezer
Apollo stond bekend als genezer. Hij deed ook aan preventie van ziekten, niet alleen bij mensen, maar ook bij gewassen. Als iemand ziek was, werd hij als ‘onrein’ gezien. Zijn toestand werd ‘miasma,’ ‘bedoezeling’ genoemd. Hij kreeg dan vaak van Apollo een zware taak, waarna de ziekte zou verdwijnen. Ook psychische onreinheid, na bijvoorbeeld een moord, werd door Apollo genezen.
Apollo en Niobe
Als de god Apollo boos was op de mensen, kon hij de pest op hun afsturen. Ook kon hij ze doden met zijn pijlen, een zachte maar onvermijdelijke dood was het gevolg. Voorbeeld hiervan is de mythe van Niobe: Niobe (koningin van Thebe) vond dat zij beter was dan de godin Leto, omdat zij maarliefst 14 kinderen had. Leto nam dit niet, en stuurde haar kinderen Apollo en Artemis op Niobe af. Alle kinderen werden gedood.
De Musicus
‘paian’ (bezwerend toverlied) werd door de Grieken gebruikt om te genezen. Apollo zou hierdoor niet meer boos zijn en de ziekte uit iemand halen. Het lied was gewijd aan Apollo, en daarom wordt Apollo gezien als de god van de muziek en dichtkunst. Hij speelde vooral op lier en citer.
Apollo als orakelgod
Mensen geloofden dat goden door middel van tekens hun wensen aangaven. Deze tekens konden aardbevingen, vallende sterren, meteoren, maans/zonsverduisteringen zijn, maar ook voorbijvliegende vogels of de komst van een storm. Tekenen van de goden werder uitgelegd door een ‘mantis’ (ziener). Sommige zieners gingen in een trance om de wil van de goden te ‘begrijpen.’ Apollo was de god van de zieners, hij was de enige god die direct met mensen contact had. Een plaats waar een god naar de mensen spreekt heet een orakel, het bekendste stond in Delphi.
Delus (Delos)
Het eiland Delus was geheel geweid aan Apollo en Artemis. Delus werd door alle grieken als heilig en onschendbaar gezien. Het bleef neutraal in alle oorlogen.
Een (inter)nationaal god
Delphi en Delus hadden ambassades in de verschillende steden, en andersom ook. Hierdoor werd Apollo in alle uithoeken van het Griekse rijk vereerd.
4. Delphi, navel van de wereld
Delphi
In Delphi lag het beroemdste orakel van de Griekse wereld. Mensen uit alle delen van de wereld zoals die toen was kwamen naar Delphi om de goden te raadplegen. Apollo vestigde zich hier, omdat hij hier de draak Python gedood had. Hier dankt hij zijn bijnaam Pythios aan.
Een bezoek aan het orakel
Voordat een bezoeker het orakel mocht raadplegen moest hij een heel ritueel doorlopen waaronder: het wassen van de bezoeker, het offeren van een geit en het offeren van een honingkoek. Daarna mocht hij zijn vraag stellen. Het antwoord werd gegeven door de Pythia, een priesteres. Door invloeden van buitenaf raakte ze bedwelmd, in trance. De antwoorden van de Pytia werden door priesters overgebracht naar de vraagsteller, vaak in vage termen.
Het beleid van het orakel
Het Orakel vertelde de mensen over het algemeen niets nieuws, maar datgene wat normaal was.
Delphi en de moraal
Wetgevers uit Griekenland gingen naar Delphi om hun ideeën te toetsen aan die van de goden. Delphi waakte over de naleving van ongeschreven wetten. De priesters waren ook niet gediend van pronken. Toen er eens een man kwam met karren kostbaarheden, en toen deze vroeg wie de gulste gever was, zei het Orakel dat niet hij, maar een arme boer die jaarlijks de eerste oogst gaf de gulste was…
5. Het Tempelterrein van Delphi
De tempel van Apollo
De tempel van Apollo, waar het Orakel was, dateert uit de 4e eeuw v. Ch.
Het Schathuis van de Atheners
Gebouwd ter ere van de overwinning op de Perzen bij Marathon (490 v. Ch). Deel van de buit werd hier uitgestald.
De Wagenmenner
Het beroemdste beeld van Delphi. Geschenk van een tiran uit de 5e eeuw v. Ch. (2500 jaar geleden…) Gemaakt van brons, op Sicilië.
Hoofdstuk 6: Homerus
De samenvatting gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
1 seconde geleden