Hoofdstuk 10 behalve par. 6, Hoofdstuk 1 par. 7

§1

Wie was Orpheus? Orpheus had veel persoonlijkheden:

• Grieken zagen hem als een minnaar (hij probeerde zijn gestorven geliefde terug uit de onderwereld te halen), een musicus en een priester.

• Orpheus was een lierspeler die met muzikale klanken de natuur kon betoveren. Orpheus’ voorbeeld was Apollo. Als Apollinisch zanger bracht hij rust en harmonie.

• Orpheus werd verbonden met bepaalde godsdienstige mysteriën en met het geloof in reïncarnatie. Verbonden met de god Dionysus werd hij gezien als een priestertovenaar.

Orpheus was de zoon van de Thracische koning Oiagrus en Calliope, de muze van poëzie.

Orpheus werd al heel vroeg beschreven in de Griekse mythologie. Ook Vergilius en Ovidius hebben zijn verhaal verteld. Orpheus was een minnaar (Eurydice), een musicus (met zijn lier) en een priester (met vreemde natuurgodsdiensten). In zijn verhaal zijn er 4 belangrijke delen:

1. de tocht van de argonauten

2. de afdaling in de onderwereld

3. zijn dood

4. het waarzeggende hoofd

§2

Tocht van de Argonauten

De deelname aan Jason, zoon van koning van Jolkos (stad in N-Griekenland) de tocht van de keerde terug naar zijn vaderstad, waar hij was weggehaald als Argonauten: klein jongetje omdat zijn oom, de koning uit de stad

verdreven had. Jason eiste nu het koningschap van zijn oom terug. De oom beloofde het koningschap terug te geven als Jason voor zijn oom een gouden ramsvacht (het Gulden Vlies) zou halen, dat in Colchis (stad aan de zwarte zee) bewaard werd. Dit was een heel gevaarlijke tocht en Jason besloot andere helden om hulp te vragen. Zo verzamelde zich een grote groep helden van o.a. Heracles, Castor en Pollux (de 3 Dioscuren, zonen van Zeus), de scherpziende Lynceus, de Boreaden (zonen van de noordenwind) en de zanger Orpheus.

Ze bouwden een schip (de Argo) en de deelnemers aan de expeditie werden de Argonauten genoemd. Orpheus ging mee vanwege de betoverende werking van zijn muziek. Hij vermaakte met zijn muziek de andere lieden en hield tegelijkertijd de zee en de stormen tot bedaren.

Afdaling in de onderwereld
De afdaling in de Orpheus werd verliefd op Eurydice (ook wel Agriope) maar hun
onderwereld: huwelijk was van korte duur omdat E. gebeten werd door een giftige slang. Orpheus kon niet tegen haar verlies en besloot in de onderwereld af te dalen via de toegang in het zuiden van Griekenland. Hij betoverde Charon (veerman) en Cerberus (driehoofdige hond die de Hades bewaakt zodat er geen doden konden ontsnappen). Orpheus kwam aan bij het paleis van Hades en Persephone, de god en de godin van de onderwereld. Hij zong een ontroerend lied obv zijn lier (waarin hij vroeg of hij Eurydice weer mee terug naar de (boven-) wereld zou mogen nemen. Eurydice zou Orpheus achterna lopen de trap op, maar beiden mochten niet omkijken. Orpheus keek toch om (uit ongerustheid) en zag hoe Eurydice weer terug de onderwereld ingleed. Voor de tweede keer had Orpheus zijn liefde verloren.

De dood van Orpheus

De dood van Orpheus was ontroostbaar (vanwege verlies geliefde) en trok zich

Orpheus: terug onder de Thraciërs, waar hij alle contact met vrouwen vermeed. De vroegste versie van het verhaal over Orpheus’ dood: Orpheus weigerde de god Dionysus te vereren terwijl hij juist de Zon (die hij Apollo noemde) als de grootste der goden zag. Dionysus voelde zich beledigd en stuurde bacchanten (vrouwen die onder invloed van Dionysus tot de gruwelijkste daden in staat waren). De bacchanten vielen Orpheus aan en verscheurden hem. Bedroefd begroeven later de muzen zijn lichaamsdelen in een bergachtige streek in Thracië.

Verschillende versies
• Bij de afdaling naar de onderwereld haalde hij en Eurydice het wél.
• Orpheus werd niet gedood door bacchanten, maar door gewone Thracische vrouwen.
• Orpheus werd gedood door de bliksem van Zeus.
• En ook de redenen voor zijn dood (hierboven het ‘omkijken’ ) verschillen.

Bronnen

Literaire bronnen: Vroegste vermelding vd naam Orpheus kwam uit een gedicht van Ibycus uit de 7e/6e vC, maar toen was Orpheus al wel enige tijd bekend. Vanaf de 5e vC komt hij naar voren als zanger, dichter en lierspeler (die de natuur betovert, de onderwereld afdaalt en zelfs bij de goden respect afdwingt). Ook Plato (4e vC) noemt Orpheus in sommige van zijn dialogen.

Visuele bronnen: Orpheus werd ook in 1 of meerdere momenten op vazen afgebeeld en in beelden uitgehakt. Ook deze geven soms heel verschillende versies van het Orpheusverhaal weer. Ook zijn enkele reliëfs bewaard waarop Orpheus voorkomt.

§3

Orpheus werd vergeleken met een sjamaan, een toverpriester bij Siberische volksstammen. Het is iemand die contact heeft met de Goden en in staat is naar het Rijk der Doden te gaan. Als je sjamaan wilde worden, zou je eerst de dood moeten ervaren en vervolgens weer geboren moeten worden => dit werden voorgesteld als hallucinaties.

Er zijn mensen die zich Orphici noemen. Zij houden er een bepaalde levenswijze op na, hun rituelen lijken op die van mensen die Dionysus aanbidden.

Het ontstaan van de wereld

Nacht x Wind => Eros (mannelijk + vrouwelijk + vier koppen) => Zeus. Van de twee helften van het ei, waaruit Eros ontstond, werd het bovenste gedeelte de hemel en het onderste de aarde.

Zagreus (Dionysus) wordt bedreigd

Zeus x Persephone => Zagreus. Uit angst voor de jaloezie van Hera lieten ze het in een grot op Kreta opgroeien. Daarna zette hij hem, toen hij een aantal jaren oud was, op de troon. De Titanen probeerden hem te vermoorden en aten hem op. Terwijl ze hem aan het opeten waren, trof Zeus hun met de bliksem (hieruit ontstond het geslacht). De godin Athene heeft het hart van Zagreus kunnen redden.

Lichaam en ziel

Orphici denken dat de mens een goddelijke en een aardse kant heeft. Het lichaam is onrein en aards. De ziel goddelijk. De ziel moet boete doen voor de onreinheden van het lichaam.

De ziel komt na jaren terug op aarde in een nieuw lichaam, dit is nodig omdat de ziel pas na Reïncarnatie

10 aardse levens en tien boetedoeningen rein is. Afhankelijk van hoe je je had gedragen. Als je je goed had gedragen hoefde het slechts 3x. Sommigen kunnen helemaal niet meer gereinigd worden. Op de urnen, die bij de orphici horen, staan tips op voor het hiernamaals.

§4

De Romeinen lieten zich op vele manieren door Orpheus beïnvloeden (in de beeldende kunst bijvoorbeeld). Men trof Orpheus vaak op plaatsen aan waar men verkoeling, comfort, rust , of vermaak zocht. Orpheus was dus bij de Romeinen verbonden met het aangename, rustige en harmonieuze leven.

Vergilius schreef o.a. de Aeneïs, het einde van zijn Georgica. Ovidius schreef een werk, de Metamorphosen, waarin ook dit verhaal voorkomt. Hij heeft zich duidelijk laten inspireren door Vergilius. Bij de Romeinen was het gebruikelijk beroemde voorgangers te evenaren en zelfs na te bootsen. Dit is Imitatio. Ze probeerden zelfs beter te zijn door een aantal stukken aan te passen. Dit wordt Aemulatio (aemulare; wedijveren) genoemd

§5

In de ME werden alleen Latijnse bronnen gebruikt omdat de kennis van het Grieks verloren was gegaan. Naast Vergilius en Ovidius is ook gebruik gemaakt van boëthius die in zijn boek over filosofie ook veel over Orpheus verteld. Mythen werden in de ME als het volgende beschouwt:

1. verklaringen van historische feiten

2. adviezen op het gebied van moraal en godsdienst

3. het beschrijven van bepaalde krachten, die de natuur beheersen

Sommigen zagen in Orpheus een uitvinder van Poëzie, alfabet en muziek

Ook waren er mensen die Orpheus zagen als heiden/barbaar => Hij had de Grieken bedrogen.

Orpheus werd gezien als een cultuurheld van de muziek.

De christelijke interpretatie:

Orpheus is Christus, Euridice is Eva => symbool voor de mens, de slang is de duivel en de Thracische vrouwen die Orpheus doden zijn de joden.

3. Orpheus is ook in een Keltisch sprookje verwerkt. Daarin is hij een koning die zijn vrouw verliest, daar haalt de koning haar terug en gaat dit wel goed.

Orpheus wordt ook voorgesteld als een genezer => m.b.v. zijn muziek.

§7

Orpheus is een grote inspiratiebron geweest in Europa. De volgende thema’s zijn met Orpheus verbonden:

1. symbool voor beschaving
2. Christus (de herder) met zijn schapen
3. personificatie van kunstenaar dichter en musicus
4. liefde en verloren liefde
5. dichter (denker en ziener)
6. grenzen overschrijdend
7. vrouwenhaat (misogynie)/homoseksueel
8. mannelijke en vrouwelijke eigenschappen hebbend (androgynie)


H1 §7:

Receptie:

Klassieke Oudheid = wat nog over is gebleven van de schrijvers, dichters, beeldhouwers, schilders en architecten van de Grieken en Romeinen. Ook wel: Klassieke Erfgoed.

Receptie = begrippen als voortleven, doorwerking: kunstenaars hebben elementen uit de Klassieke Oudheid gebruikt als nieuwe inspiratiebron.

Vormen van receptie:

1. Receptie van verhalengoed en toneelstukken
2. Receptie van de beeldende kunst en bouwkunst
3. Verschillende associaties die de Klassieke Oudheid oproept.

Verschillende associaties die de klassieke Oudheid oproept

1. De norm voor de tegenwoordige morele waarden.
2. Vertegenwoordigt een esthetisch ideaal
3. Het impliceren van macht.
4. Het geeft romantisch tintje aan kunstwerken.
5. Het verleent status.

Het is niet mogelijk de bovenstaande associaties toe te passen op de kunst van de 20e eeuw. De stijl is te anders.