Historische Context De Koude Oorlog

Trumandoctrine: bedwang houden van het communisme door zich te verzetten tegen iedere communistische aanval of opstand waar ook ter wereld.

Het Marshallplan

Een programma voor een economisch herstel in Europa. De SU wees het plan af en noemde het een “economische imperialisme”. Uiteindelijk werd het plan uitgevoerd in West-Europa, Joegoslavië, Griekenland en Turkije.

Het Marshallplan was ook een onderdeel van het Trumandoctrine. De politieke redenen waarom het Congres de plan aanvaarde:
- VS zagen armoede als voedingsbodem van het communisme.
- Een welvarend West-Europa zou de VS kunnen helpen met het bestrijden van communisme ergens anders in de wereld.

Het Marshallplan hielp bij eenwording van West-Europa en de economische bloei ervan. Maar verscherpte ook de tegenstelling tussen Oost en West.

Marshallplan: Waarom wilde de SU niet meedoen?
SU zag de Marshallplan als het binnendringen en niet helpen.

Spanningen in Europa 1948-1968

Blokkade van West-Berlijn 1948-1949

In 1948 kondigden de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk voor hun zones een grondwet en een geldsanering aan. SU vond een reclamebord voor de kapitalisme in een communistische bezettingszone. Dus besloot Stalin tot een “Blokkade van West-Berlijn”: alle wegen vanuit de westerse zones naar de stad werd afgesloten.

Hierop ging de VS en Engeland een luchtbrug maken, ze gingen West-Berlijn voorzieningen brengen via luchttransport. Na een jaar stopte Stalin met de blokkade omdat het niet hielp om de westerse landen te stoppen.

De onbedoelde gevolgen v.d. blokkade:
- De splitsing van Duitsland: een kant de drie bezettingszones de BRD en de ander kant van Stalin de DDR.
- De oprichting v.d. NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) door VS en westen in 1949. De BRD werd in 1955 lid. Het doel v.d. NAVO was gezamenlijk verdediging tegen buitenlandse aanvallen.
- De oprichting van het Warschaupact door de SU. De communistische aanhanger v.d. NAVO, het Oost beschermen tegen de Westen. De DDR werd lid.

Volksdemocratieën in Oost-Europa: onderdrukking en verzet

Woede in Nederland: De bestorming van Felix Meritis, Amsterdam 1956

Opstand in de DDR: de DDR-regering stopte de verzet met gebruik van aanpak van het leger.

Opstand in Hongarije 1956: de opstandige Hongaren hoopte op een verlossing van de voogdij van de SU. Met daarbij hulp van het Westen, maar dit faalde.

Praagse Lente 1968: Tsjecho-Slowakije kwam een nieuwe leider aan de macht Alexander Dubcek. Ze waren voorstanders van hervorming, ze wilden communisme met een menselijk gezicht. Dus beter naleving van burgerrechten, zoals vrijheid van pers, radio en televisie. SU was bang om invloed te verliezen, dus gingen ze met de Warschaupact op 21 augustus 1968 binnenvallen.

De Praagse lente met geweld beëindigd

Er ontstaat een kernwapenwedloop

Sinds 1945 bezitten de VS over atoombommen. Na Hiroshima, ging de SU ook constant de kernbewapening moderniseren om niet achter te lopen. Zo ontstond de kernwapenwedloop.

Tussen 1945 en einde v.d. Koude oorlog werden drie kernwapenstrategieën toegepast:
1. De strategie van de “afschrikking door massale vergelding.”
2. De strategie van “wederzijdse afschrikking”
3. De strategie van “het aangepaste antwoord”

De atoombom op Hiroshima
Op 6 augustus 1945 werd de eerste atoombom op Japan geworpen. Drie dagen later op Nagasaki. Dit eindigde de WOII in Azië, maar vormde het begin van het atoomtijdperk.

De VS staan in Azië en Afrika tegenover China en de SU

Snelle afbrokkeling van machtspositie v.d. Europese koloniale mogendheden na 1945.

In de koloniën in Azië kwam er veel verzet tegen de overheersing van Europa. Er was sprake van nationalistische bewegingen.

De oorzaken v.d. macht afbrokkeling na de WOII:

1. Gezichts- en machtsverlies voor Europese mogendheden in de WOII. Tijdens de WOII bezette Japan delen v.d. Westerse koloniën.
2. Sterke groei van nationalisme in de koloniën tijdens de WOII. Door het wegvallen van het gezag.
3. Machtsvacuüm na de Japanse capitulatie.
4. Inzicht in Engeland dat de tijd van het kolonialisme voorbij was.
5. Sterke groei van het communisme in enkele Aziatische landen.

De VS en de SU gaan anti-koloniale bewegingen steunen
- Ideologische motieven.
- Machtspolitieke motieven.
- Economische motieven. Om eigen macht te vergroten en die van VS en China te beperken.

Communistische China kiest voor een eigen weg:
Al voor de WOII was een burgeroorlog, communisten  tegen nationalisten. De communisten wonnen en riep in 1949 de Volksrepubliek China uit. Door deze machtsovername verloor de VS een enorme invloed in Oost-Azië.

Rond 1960 kwam er een openlijke breuk tussen China en de SU.
- Volgens de Chinese leider Mao ware de VS de “imperialistische hoofdvijand.”
- Tussen SU en China was rivaliteit ontstaan om het leiderschap v.d. internationale communistische beweging.
- SU en China wilden het communisme anders in het praktijk brengen.

De VS zag de SU en China als één groot machtsblok tegenover het Westen, maar de VS vergisten zich:

• De VS zag de SU en Chinese rivaliteit maar ze vergaten het als een gezamenlijk vijand te zien.
• Het ging aan VS voorbij dat China de SU als een imperialistische mogendheid zag in Azië

De VS nemen de leiding in de strijd tegen het communisme in Azië

Politieke containment was vooral gericht op het indammen van de communistische invloed in Europa. Maar al spoedig werd deze politiek ook in Azië toegepast:
- Communistische bewegingen speelden een rol bij dekolonisatie in Azië.
- Het communistisch worden van China. Er waren dus twee grote communistische machtsblokken in Azië.
- Noord-Korea viel Zuid-Korea aan. De VS vreesde dat andere landen Korea na zou doen. De dominotheorie, het verspreiden van communisme als een olievlek.

De overeenkomsten met de Trumandoctrine gebruikten de VS in Zuid-Oost Azië.
- Geven van economische hulp.
-Steunen of eventueel in het leven roepen van marionettenregeringen (=regeringen die niet op eigen kracht kunnen handhaven en hulp nodig hebben van anderen)
- Geven van militaire steun (adviseurs en materialen)

De bemoeienissen van VS in Azië werd door communistische staten “westers imperialisme” genoemd. Tegerlijkertijd gebruikten ze bijna dezelfde middelen als de Trumandoctrine.
- Geven van economische hulp aan China, Noord-Vietnam en Noord-Korea.
- Steunen of in het leven roe[en van marionettenregeringen.
- Geven van militaire steun aan Noord-Vietnam.

Koreaanse oorlog (1950-1953) vergroot de tegenstellingen:

Korea was verdeeld als gevolg van WOII. Het was vooral een oorlog van de VS die waren sterk genoeg om Noord-Korea terug te dringen terwijl ze bijna Zuid-Korea hadden veroverd. Ook de Chinese leger was minder sterk dan de VN-leger.

Gevolgen van de vergeten oorlog:
 In Korea: 1. Noord- en Zuid-Korea bleef gescheiden. 2. Twee miljoen Koreanen werden arm en dakloos.

Gevolgen voor de houding van het Westen: De vrees voor het communisme nam nog meer toe.

Gevolgen v.d. buitenlandse politiek van de VS: 1. West-Duitsland kreeg toestemming om een leger op te richten. 2. VS nam in Azië anti-communistische maartegelen. Meer steun aan Taiwan en aan de Fransen in Vietnam.

Nederlaag van de VS in Vietnam leidt tot toenadering tot China en de SU

Strijd tussen Vietminh en de Fransen

Na de WOII kwam er een conflict tussen de Fransen en Viet-Minh. De Vietminh riep een Republiek  Vietnam uit en de Fransen waren oneens, daarom stuurden zij een leger. Het leger slaagde erin Saigon en Hanoi te veroveren maar niet het platteland. Ze waren hopeloos na de nederlaag in Dien Bien Phoe en gaven zich over mei 1954.

De toekomst van Vietnam werd besproken op de Conferentie van Genève

1. Vietnam werd tijdelijk verdeeld langs de 17de breedtegraad.
2. Beiden moesten neutraal zijn, dus geen bondgenootschappen.
3. Binnen twee jaar zouden democratische verkiezingen gehouden worden om Vietnam te herenigen onder een zelf gekozen regering.

De akkoorden van Genève, in 1954 gesloten na de slag bij Dien Bien Phoe
Op de conferentie onderhandelen Engeland, SU, Frankrijk, Noord-Vietnam en China. De VS was er als waarnemer. De Noord-Vietnamezen wilden zo snel mogelijk Vietnam verenigen en de VS wilde voorkomen dat het een communistische land werd.
De eerste bepaling was ongunstig voor Vietminh, maar ze waren overtuigd dat ze de verkiezingen gingen winnen. De derde bepaling werd niet uitgevoerd.

De VS gaan Zuid-Vietnam economisch en militair-technisch steunen

De VS vond de steun noodzakelijk op grond van dominotheorie. De Zuid-Vietnamese regering kwamen tegen die Vietcong (=door het communisten geleide Nationale Bevrijdingsfront). Vietcong kreeg veel hulp van China en SU. Daardoor hadden ze snel grote stukken van de platte land van Zuid-Vietnam.

President Johnson besluit tot een echte “Amerikaanse oorlog”

De Zuid-Vietnamese regering bleek de Vietcong niet te kunnen verslaan:
- Meer troepen en oorlogsmateriaal uit Noord de Zuid binnen.
- De Noord gebruikten wegen van andere landen om Zuid binnen te komen.
- De dictatoriale regering van Zuid werd niet door het grootste bevolking van Zuid gesteund.

Echte Amerikaanse oorlog: bombarderen en troepen-interventie.
De weg bombarderen:

• Het Tonkin-incident 1964, Noord-Vietnamezen hadden torpedo aanvallen op marineschepen van de VS in de Golf van Tonkin
• De Tokin-resolutie, werd door meerderheid aanvaard. Alle agressie in Zuid-Oost Azië tegenhouden.
• De verkiezingsoverwinningen van Johnson.

Met de Tonkin-resolutie ging Johnson tot escalatie v.d. oorlog: 1. Massale bombardementen 2.Grondtroepen werden massaal ingezet.

De kansen keren voor de VS in de oorlog in Vietnam
Het lukte de VS niet om te winnen dit komt voornamelijk door deze ontwikkelingen:

• De bombardementen en de grondtroepen konden niet voorkomen dat de Noorden de Zuiden binnendrongen.
• VS en de Zuid-Vietnamezen lukten niet om de steun van de grootste deel v.d. bevolking te verwerven.

Ontwikkelingen in VS die tot de nederlaag bijdroegen:

• Gruwelijke beelden die in de media van de oorlog werden getoond.
• Grote aantallen militairen die sneuvelden.
• Massale demonstraties tegen de oorlog.
• Besef dat ze niet de steun gaan krijgen van meerderheid v.d. bevolking.
• De zeer hoge kosten v.d. oorlog.

Ontwikkelingen in hert Westen: steeds kritischer opstelling tegen de oorlog

• Veel westerse regeringen stelden zich steeds kritischer op tegen het beleid van de VS.
• Er werd massaal tegen de oorlog gedemonstreerd.

President Nixon beëindig de oorlog met een “eervolle vrede”

Hij beloofde tijdens de verkiezingen een ander aanpak v.d. oorlog.
- Vietnamisering v.d. oorlog. De Zuid-Vietnamese leger nam de strijd v.d. VS over.
- Zware VS-bombardementen op de vijand.
- Verbeteringen v.d. betrekkingen met China.
- Voeren van driehoeksdiplomatie. (VS, China, SU)

Eind januari 1973 werd er wapenstilstand gesloten.

President Nixon bezoekt China 1972
Er was een ruil met China erkenning van Volksrepubliek China door de VS voor een zetel in de VN voor vreedzame beëindiging v.d. oorlog in Vietnam. China en de SU wilden hun posities verbeteren uit angst voor elkaar. De VS eiste dat de SU en China druk op Noord-Vietnam gingen uitoefenen om soepeler te zijn bij de vredebespreking in Parijs.

Gevolgen van de Vietnam Oorlog
Gevolgen voor Vietnam: 1975 verovering van Zuid-Vietnam, werd communistisch.

Gevolgen voor de politieke houding in de rest v.d. wereld
- De betrekkingen tussen China en de VS werd verbeterd.
- De VS zocht niet meer bondgenoten tegen de communisme.

De Koude Oorlog verplaatst zich naar Zwart Afrika

Zwart Afrika: de Afrikaanse landen ten zuiden v.d. Sahara. SU, China en het Westen probeerden deze landen te krijgen. Ze waren nu onafhankelijk geworden, ze wilden volledige zelfstandigheid. In praktijk kozen toch veel landen voor het Westen.

1. De invloed van het vroegere moederland was in elk nieuwe Afrikaanse staat groot.
2. Van het rijke Westen was er meer financiële steun dan de SU.
3. Het Westen had meer deskundigheid betreffende de voormalige koloniën.
4. De SU en China verwachten dat de Afrikaanse regeringen een communistische samenleving in de nieuwe staat zouden bouwen.

De keuze voor de SU, vooral landen die met veel geweld waren gedekoloniseerd

1. Ideologische verwantschap. Veel koloniën kregen de marxistische groepen de meeste macht.
2. Waardevolle militaire wapens.
3. Scholing van SU, vooral scholing in marxisme-leninisme

Ethiophië: werd in 1941 onafhankelijk. Tussen 1974 en 1991 een communistische regering, had een anti-westerse regering en een sterke band met de SU. Er waren jarenlange burgeroorlog, waardoor SU haar interesse verloor. En toen in 1991 de communistische regering afgezet.

In Angola begint een burgeroorlog tussen MPLA en FNLA in 1975

Angola was sinds de 19e eeuw een Portugese kolonie. Na de WOII wilden ze hun kolonie niet afstaan. In 1956 werd de MPLA (Volksbeweging voor de bevrijding van Angola) het doel was een vreedzame onderhandeling maar dat wilden de Portugezen niet. In 1996 kwam de FNLA en UNITA (Nationale Unie voor de Totale Onafhankelijkheid van Angola.)

Na de revolutie in 1974 in Portugal, beloofden ze de onafhankelijkheid v.d. koloniën. Hierna kwam een felle burgeroorlog. Portugal en MPLA samen en FNLA en UNITA. Dit was ook weer Oost tegen West. MPLA was marxistisch en werd gesteund door SU en communisme Cuba. FNLA en UNITA kreeg steun v.d. VS en Zuid-Afrika. De grote belangstelling kwam vooral door de diamant- en olievoorraden. Uiteindelijk won MPLA.

Vreedzame co-existentie door conflicten in gevaar gebracht tussen 1955-1963

Regeringswisselingen in VS en de SU 1953-1955

In de VS: Eisenhower en Foster Dulles met ‘rollback”. Begin 1953 werd Dwight D.Eisenhower president v.d. VS. De buitenlandse minister John Foster Dulles wilde containment politiek vervangen met politiek van rollback (=bevrijding van volken die door het communisme onderworpen waren.) De VS zou kernwapens gebruiken als het nodig was.

De rollback idee kon niet uitgevoerd worden door:
1. Het Congres wilde niet genoeg geld ter beschikking stellen voor de uitvoering van rollback.
2. SU ging intussen opbouwen van een eigen kernmacht, waardoor een oorlog tussen SU en de VS veel gevaarlijker ging worden.

In de SU: Chroesjtjov met vreedzame co-existentie
Chroesjtsjov werd de machtigste man in de SU, hij begon met de opbouw van vreedzame.  Hij pleitte voor vreedzame co-existentie met de kapitalistische wereld. Dus de rivaliteit tussen communisme en kapitalistische bleef wel bestaan, maar mocht niet tot oorlog leiden.

De hoogtepunt was de Conferentie van Genève 1995 waaraan zowel Chroesjtjov en Dulles deelnamen. Ook al werd er toen weinig bereikt.

Pogingen tot vreedzame co-existentie

• De reacties v.h. Westen en de SU op de beiden Duitsland. (Werd gewoon geaccepteerd)
• Wederzijdse concessie (toegeven aan de tegenpartij) bij het vredesgedrag van Oostenrijk.
• De reactie van het Westen op de opstand in Hongarije. Het Westen ging geen militaire interventie om een WOIII te voorkomen, terwijl SU met de Warschaupact de Hongaren onderdrukten.
• De reacties v.d. VS en de SU op de Suezcrisis. FR en ENG viel Egypte en Israël aan om de Suezkanaal.

1. De SU zag van de interventie af.
2. VS wilde hun invloed in de Arabische wereld niet verspelen, dus oefenden ze grote druk uit op ENG en FR om zich terug te trekken.

Nieuwe conflicten staan vreedzame co-existentie in de weg

Begin jaren ’60 ging de Oost-West verhouding minder goed.

• Er kwam een grote crisis rond de Berlijns Muur. De SU en VS gingen elkaar weer dreigen.
• In 1962 liep de Cubaanse rakettencrisis bijna uit op een wereldoorlog.

Ich bin ein Berliner, John F. Kennedy in een v.d. beroemste redevoeringen ooit

De Berlijnse muur: Sinds de oprichting van “Komitern” was Moskou altijd de leider en dat wilde Chroesjtsjov blijven. Mao Zendong was de rivaal en Chroesjtsjov wilde geen mislukkingen hebben. De Berlijnse muur dreigde een mislukking te worden. Dus bouwden ze een muur.

De Cuba crisis: in 1959 door een guerillaoorlog werd Batiste dictator. Castro nationaliseerde al het bezit v.d. VS op Cuba en sloot een handelsovereenkomst met SU. Eisenhower reageerde met een boycot.

Enkele maanden daarna reageerde Kennedy met het steunen van Cubaanse migranten, om Castro ten val te brengen. Dit mislukte.  Castro verkondigde openlijk dat hij communist is en de SU als bondgenoot beschouwde. In 1962 begon Chroesjtsjov kernraketten te plaatsen in Cuba.  Hiermee wilde de SU Cuba beschermen tegen de VS.

Castro vond dat ze recht hadden om kernwapens in Cuba te plaatsen, omdat VS raketten hadden geplaatst in  verschillende West-EU landen zoals Turkije en Japan. -> Marineblokkade van de VS. Ging net niet verkeerd. Enkele dagen later kwam er een akkoord: Kennedy verklaarde dat de VS Cuba nooit zouden aaanvallen en dat de raketten uit Turkijke zouden worden getrokkken; Chroesjtsjov haalden de raketten terug en liet de bases afbreken.

Spanningen tussen Oost en West nemen af 1963-1991

Beide partijen streven naar Détente 1963-1983
Periode van Détente: periode van ontspanning tijden de Koude oorlog van na de Cubacrisis tot het SDI-project.
De reden: 1. Voorkomen van een onbeheersbaar nucleair conflict.
                        2. Beperken van zeer hoge kosten voor de kernwapenwedloop.
a. VS had last van de Vietnameze oorlog.
b. SU had last van hulp geven aan andere communistische land bouw en problemen in landbouw.

SALT-I: Wapenbeperking met een korreltje zout
SALT-I Strategic Arms Limitation Talks, dus gesprekken tussen de VS en de SU om kernwapenwedloop te beperken. Het wantrouwen bleef sterk.

SALT-I verdrag:

• Verbiedt de uitbreiding van het aantal strategische transportmiddelen voor kernladingen (vliegtuigen en raketten)
• Ter bescherming van het regeringscentrum en van eigen de eigenlanceerinstallaties.

Strategische kernwapens: doel om het achterland v.d. vijand te treffen. Dus raketinstallaties, industriecentra, bevolkingscentra. > intercontinentale raketten, intercontinentale bommenwerpers en onderzeeërs met kernraketten.

Tactische kernwapens: doel is het slagveld, met kleine reikwijdte. > vliegtuigbommen, artilleriegranaten, luchtdoelraketten, landmijnen, dieptebommen.

Waaruit de toenadering tussen Oost en West bleek

• Het aanleggen van een hot line tussen Washington en Moskou. In het geval van crisis beter te kunnen communiceren.
• Het verbeteren v.d. betrekkingen tussen de VS en China. Het communistische blok verloor nu zijn eenheid.
• Het sluiten van verdragen over kernwapenbeheersing.
  Het Non-Proliferatieverdrag 1968: geen kernwapens te leveren aan landen die ze nog niet hadden.
  SALT I en II verdragen: het verminderen v intercontinentale kernraketten.
• Het erkennen van grenzen v.d. DDR door BRD.
  Verdrag van Moskou: grenzen van DDR onschendbaar verklaard. De SU mag het verkeerd tussen West-Duitsland en West-Berlijn nooit verhinderen.

Waaruit de toenadering tussen Oost en West bleek

• Het aanleggen van een hot line tussen Washington en Moskou. In het geval van crisis beter te kunnen communiceren.
• Het verbeteren v.d. betrekkingen tussen de VS en China. Het communistische blok verloor nu zijn eenheid.
• Het sluiten van verdragen over kernwapenbeheersing.
  Het Non-Proliferatieverdrag 1968: geen kernwapens te leveren aan landen die ze nog niet hadden.
  SALT I en II verdragen: het verminderen v intercontinentale kernraketten.
• Het erkennen van grenzen v.d. DDR door BRD.
  Verdrag van Moskou: grenzen van DDR onschendbaar verklaard. De SU mag het verkeerd tussen West-Duitsland en West-Berlijn nooit verhinderen.

Beide partijen houden vast aan de eigen invloedssfeer

Wat de invloedssfeer v.d. SU betreft:

• De SU onderdrukte de Praagse Lente.
• 1979 viel SU Afghanistan binnen, om het land te ondersteunen tegen islamitische en pro-westerse groeperingen.
• Polen onder de druk van SU, verbood de vakbond Solidariteit.

Wat de invloedssfeer van de VS betreft:

• CIA steunde op kleine schaal het verzet tegen het communistische bewind in Afghanistan.
• Nicarague werd verdreven door de socialistische Sandinisten.

Einde van de Koude Oorlog

Indirecte oorzaken van het einde:

1. Te hoge kosten v.d. koude oorlog.
2. Verlies aan vertrouwen in het communisme.
3. Verzet in het Westen tegen de kernbewapening.

Directe oorzaken van het einde v.d. Koude Oorlog

1. Het in de SU aan de macht komen van Michail Gorbatsjov.
2. De invoering van Glasnost (openheid). Er mocht kritiek worden gegeven in het land, wat voorheen absoluut niet mocht.
3. De invoering van Perestrojka (hervorming.) Vervangen v.d. communistische planeconomie door de westerse markteconomie.
4. Het loslaten van de Breznjevdoctrine. De alleenheerschappij v.d. communistische partij af te schaffen en zich om te vormen tot een meerpartijendemocratie .

Het Wonderjaar 1989

In Polen werd het vakbond Salidariteit weer toegelaten en het werd een succes. Daarmee kreeg Polen als eerste land in Oost-Europa een niet-communistische regering. In een paar maanden is het is het grootste deel in Oost-Europa de communisme afgeschaft.

De val v.d. Berlijnse Muur is de beroemdste symbool.

Belangrijke gevolgen v.d. mislukte staatsgreep in de SU.

De conservatieve communisten wilden de hervorming van Gorbatsjov terugdooien, dus pleegden ze in 1991 een staatsgreep, die mislukte maar wel voor belangrijke gevolgen zorgde.

1. Boris Jeltsin werd de machtigste man in SU en de president. Hij wilde SU ontmantelen, de communistsche partij afschaffen en Rusland een onafhankelijke staat maken.
2. De SU viel uiteen.
3. Gortbatsjov trad op 25 dec 1991 af als leider v.d. SU
4. Het Warschaupact werd opgeheven.