Hoofdstuk 1: Wijsgerige Antropologie Cogito

De mens is het subject (onderzoeker) en het object (voorwerp dat onderzocht wordt)

Homo sapiens: de wetende/kennende mens

Aristoteles’ ideeën

• de mens is een dier dat kan denken (animal rationale)
• veel gemeen met dieren, maar ons verstand maakt het mogelijk om een ander soort leven te leiden
• monistisch uitgangspunt: alles bestaat uit één stof: lichaam en ziel niet los van elkaar
• emoties zijn passies; niet alleen negatief
• ideaal: evenwicht tussen gevoel en verstand
• kan alleen de mens denken?
• heeft alleen de mens zelfbewustzijn? (apen/dolfijnen/olifanten doordat ze zichzelf in spiegel zien?)

Mensen zijn bewust van de eindigheid van hun bestaan (voor sommige filosofen doorslaggevend)

Nietzsche (1844-1900)

• belangrijke voorloper van wijsgerige antropologie
• brak met het beeld van de mens als redelijk wezen; noemde de rede ‘ziekmakend’
• mens is ook gericht op heersen en overleven
• mens moet vanuit de natuur begrepen worden (niet Gods schepping)
• mens is een slecht uitgerust dier (geen vacht, snelheid , kracht en alleen maar intellectueel)
• Mangelwesen: wezen met een gebrek
• God dood, mens: ‘Mester en vormgever van zichzelf’ – beslist alles zelf

Plessner (1892-1985)

• een van de grondleggers van wijsgerige antropologie
• mens is ‘van nature kunstmatig’: geeft zijn omgeving vorm
• mens is dus ook een cultuurwezen; kan afstand nemen van natuurlijke behoeften (en zin geven aan het leven)
• via eigen producten (boeken, schilderijen, tv-programma’s) leer de mens wat het is om mens te zijn
• oudste kunstwerk in Europa (muurschilderingen) belangrijk: laat het ‘mens worden’ zien van de eerste mensen
• mens maakt cultuur, en andersom; enculturatie: onze (waarde)oordelen worden voor een groot deel bepaald door onze cultuur

Freud (1956-1939)

• (wetenschappelijke) veranderingen hebben gevolgen voor hoe de mens over zichzelf denkt
• 3 zware slagen volgen Freud: 1 Copernicus, 2 Darwin, 3 Freud zelf

1. Copernicus

• theorie: zon middelpunt van het heelal, aarde en andere planeten draaien er omheen
• copernicaanse wending: aarde (en daarmee de mens) niet het middelpunt van het heelal en de schepping à grote schok

2. Darwin

• evolutietheorie: survival of the fittest (wie zich het beste aanpast overleeft)
• mens was geen evenbeeld van God; leek veel op de aap, was net zo ontstaan als alle andere dieren

3. Freud zelf

• de mens is een ziek dier dat (gespreks)therapie nodig heeft (gericht op trauma’s herbeleven)
• menselijke geest in drieën:
• Ich: persoonlijkheid
• Es: (seksuele) driften
• Über-Ich: geweten opgebouwd door de opvoeding
• dromen kunnen vertellen over onze onbewuste drijfveren – droomduiding belangrijk voor therapie
• mensbeeld voor een groot gedeelte bepaald door seksuele driften

2. Lichaam en geest

Locke (1632-1704)

• tabularasa: onbeschreven blad – geen aangeboren karakter en ideeën
• het ‘zelf’ is een verzameling ervaringen; door wat je meemaakt word je wie je bent
• de herinnering rijgt de gebeurtenissen als een ketting aan elkaar; door je herinneringen blijf je wie je was
• als Locke gelijk heeft dan verlies je je ‘zelf’ als je je geheugen verliest

Hume (1711-1776)

• buiten onze ervaringen is er niets; je ‘zelf’ bestaat niet, er is geen kern
• we zijn een verzameling ervaringen en herinneringen; de kern ontbreek

Ons karakter is geen gegeven maar een constructie: postmoderne opvatting: er is niet één waarheid over de mens, maar allemaal opvattingen naast elkaar

Plato (427-347 v. Chr.)

• kern: de menselijke ziel – onveranderlijk en onsterfelijk
• ziel bestaat uit 3 delen:
• de rede; gouden deel - menner
• het gemoed; zilveren deel – witte paard (wil naar de Ideeënwereld)
• de begeerte; bronzen deel –zwarte paard (wil bij de aarde blijven)
• de menner leidt dit tweespan langs de hemel, tussen de aarde en de Ideeënwereld (waar alles volmaakt is) in
• lichaam: negatief – houdt de ziel (die oorspronkelijk uit de Ideeënwereld komt) op aarde
• twee werelden:
• onstoffelijke wereld en de zuivere ideeën van de ziel
• de aardse, materiële wereld van het lichaam
• dualistisch uitgangspunt: twee gescheiden substanties (stoffen)

Descartes (1596-1650)

• lichaam en geest twee gescheiden substanties
• cartesiaans dualisme: lichaam is stoffelijk (materie) en neemt ruimte in; geest is onstoffelijk en neemt geen ruimte in (denkbeeld centraal!)
• probleem: hoe oefenen deze invloed op elkaar uit? Descartes snijdt lichamen open voor antwoord; klein orgaantje in de hersenen zorgt hiervoor (pijnappelklier)
• dieren zijn domme machines – hebben alleen deel aan de materie; kunnen geen pijn voelen

La Mettrie (1709-1751)

• cartesiaans dualisme klopt niet; lichaam en geest zijn niet los van elkaar
• er is maar één substantie: de materie – de mens is een machine
• materialisme: alles uit de werkelijkheid is opgebouwd uit materie
• het gedrag wordt verklaard door mechanische en biologische wetten; kan doorgevoerd worden tot het determinisme: alles wordt bepaald door stofjes en processen, vrije wil is een illusie
• schreef het boek de mens is een machine
• in zijn theorie: geen ruimte voor God en verschil tussen mens en dier

Spinoza (1632-1677)

• er is maar één substantie: ‘God’/‘Natuur’/’het Ene’
• God is oneindig; buiten God kan niets bestaan
• het denken en lichamelijke zijn beide verschijningsvormen van God – dezelfde substantie