Hoofdstuk 14 Zenuwstelsel

Biologie Hoofdstuk 14

14.1

* Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen:

- Het centraal zenuwstelsel (CZS) = bevindt zich in het centrum van je lichaam en bestaat uit de neuronen (zenuwcellen) van de hersenen en het ruggenmerg met hun ondersteunende cellen.

- Het perifeer zenuwstelsel = bestaat uit aan- en afvoerende uitlopers van een groot aantal neuronen in het CZS. Deze uitlopers verbinden als aan- en afvoerkabels alle delen van het lichaam met het CZS.

* Het CZS valt te onderscheiden in een wit en een grijs deel

- Grijze kleur is afkomstig van de cellichamen van de neuronen

- Witte kleur komt van uitlopers van neuronen met een extra isolerend omhulsel van myeline (= een witgele vetachtige stof)

* Bij de hersenen bevindt het grijze deel zich aan de buitenzijde, bij het ruggenmerg bevindt dat deel zich aan de binnenzijde

* Hersenen, ruggenmerg en hun bloedvaten zijn extra beschermd door 3 vliezen

- Zachte hersenvlies

- Spinnenwebvlies

- Harde hersenvlies

* Bloed-hersenbarrière = een barrière die bestaat uit de cellen van de haarvaten (in de hersenen) & astrocyten. Deze barrière beschermt de hersenen tegen ongewenste stoffen

* In het grijze deel, de hersenschors, worden grote aantallen informatie doorgegeven

* Het opnemen van informatie: zintuig → perifeer zenuwstelsel → ruggenmerg → verlengde merg → hersenstam → grote hersenen

* Ontstaan van beweging: informatie is aangekomen in de grote hersenen → de primaire motorische schors bedenkt de beweging → de secundaire motorische schors weet hoe deze beweging gecoördineerd uitgevoerd kan worden → de motorische schors van de rechterhersenhelft bestuurd je linkerzijde en de linkerhersenhelft je rechterzijde

* Het horen van geluid: de binnenkomende impulsen gaan naar het primaire gehoorcentrum, hier vindt bewustwording plaats → het koppelen van deze impulsen aan het geheugen gebeurt in het secundaire gehoorcentrum → binnenkomende informatie gaat dus naar het sensorische centra van het betreffende zintuig

* De hersenstam bevat vitale centra voor de regeling van bloedcirculatie, lichaamstemperatuur en ademhaling. De hersenstam bestaat uit:

- Pons = verbindt de kleine en de grote hersenen & is een tussenstation tussen je evenwichtszintuig en de kleine hersenen

- Middenhersenen = beloningscentra, prettig gevoel als je drinkt na dorst

- Verlengde merg = verbindt hersenen met ruggenmerg & kruising van zenuwbanen

* Kleine hersenen werken samen met de grote hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg om beweging te coördineren

* Hypothalamus regelt je lichaamstemperatuur en biologische klok (= mate van activiteit)

* Thalamus = stuurt de impulsen naar het juiste hersendeel en filtert achtergrondinformatie door bepaalde impulsen te remmen

* Het ruggenmerg heeft twee soorten zenuwen

- Afvoerende zenuw = verlaat het ruggenmerg aan de buitenzijde       

- Aanvoerende zenuw = verlaat het ruggenmerg aan de rugzijde en heeft een verdikking vlak voor het ruggenmerg (spinaal ganglion), daar bevinden zich cellichamen + aanvoerende neuronen

* Reflex = reactie op een prikkel zonder dat er bewustwording optreedt

* Reflexboog = de weg die een reflex aflegt = zintuigcellen → sensorische neuronen → schakelcellen → motorische neuronen → spier- of kliercellen

14.2

* 10% van het zenuwstelsel bestaat uit neuronen. De overige 90% bestaat uit gliacellen.

* De functies van een gliacel:

- Voeden en steunen van neuronen

- Bieden van bescherming

- Ruimen beschadigde cellen op

- Verwijderen stoffen die een rol spelen bij het doorgeven van impulsen

- Het maken van een isolerende myelineschede om het axon (dit doen alleen de cellen van Schwann)

* Een neuron heeft twee typen uitlopers

- Axon = afvoerende uitloper die aan het einde vertakt is

- Dendriet = uitloper die impulsen van andere neuronen/zintuigcellen aanvoert

* Synaps = plaats waar het neuron zijn informatie ‘doorschakelt’ via neurotransmitters

* De drie typen neuronen

- Sensorische neuronen = ontvangen impulsen van zintuigen en vervoeren het naar het CZS. Bestaan uit een lange dendriet en een korte axon met myelineschede

- Schakel neuronen = schakelen de impulsen van de andere twee soorten neuronen uit het CZS door en hebben geen myelineschede

- Motorische neuronen = voeren impulsen van het CZS naar de spieren/klieren. Bestaan uit een korte, sterk vertakte dendriet en een lange axon met myelineschede

* Sensorische zenuwen bevatten uitsluitend dendrieten van sensorische neuronen

* Motorische zenuwen bevatten uitsluitend axonen van motorische zenuwcellen

* Gemengde zenuwen bevatten beide typen uitlopers

* De vijf typen gliacellen

- Astrocyten = stervormig, sterk vertakte uitlopers, regelen uitwisseling van stuffen tussen neuronen en bloed door bloedvaten te laten verwijden, herstellen beschadigde neuronen

- Oligodendrocyten = kleine cellen, vormen de myelineschede (= vetachtige stof die zorgt voor isolatie en een snellere geleiding van impulsen)

- Microgliacellen = veranderen bij weefselbeschadiging in fagocyten en beschermen de neuronen tegen ziekteverwekkers

- Ependymcellen = endotheelcellen (= dekweefselcellen), bekleden de hersenkamers en het centrale kanaal van het ruggenmerg, produceren hersen- en ruggenmergvocht die ze d.m.v. trilharen laten rondstromen

- Cellen van Schwann = helpen bij herstellen van beschadigde neuronen en vormen myelineschede

14.3

* Membraanpotentiaal bij neuronen van -70 mV heet rustpotentiaal, binnen in het neuron is de concentratie K+-ionen hoger en de concentratie Na+-ionen lager dan erbuiten

* De natrium-kaliumpomp pompt actief per pomp 3 Na+-ionen naar buiten en 2 K+-ionen naar binnen om de rustpotentiaal te handhaven

* Cascade effect van een actiepotentiaal = een Na+-poort gaat open → Na+-ionen stromen het neuron in → verandering in membraanpotentiaal → meerdere Na+-poorten gaan open → depolarisatie (= buitenzijde van het neuron is nu negatief) → bereiken van prikkeldrempel (= -50 mV) → vanaf +30 mV sluiten de Na+-poorten → K+-poorten gaan open → K+-ionen gaan naar buiten → repolarisatie (= membraanpotentiaal daalt weer) → hyperpolarisatie (= membraanpotentiaal zit onder de rustpotentiaal) → natrium-kaliumpompen herstellen de ionenconcentraties

* Refractaire periode = na het sluiten van de Na+-poorten is het neuron 5 tot 10 milliseconde ongevoelig voor nieuwe prikkels