Auteur: oorspronkelijke Reinaert de vos: Willem die Madoc maakte.

Deze versie: samengesteld door Hubert Slings

Reinaert de vos, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2008-5, 104 blz. (eerste druk 1999)

Persoonlijke gegevens

- Ik heb dit boek gekozen omdat het heel bekend is, dus ik vond dat ik het gelezen moest hebben

- ik vond er in eerste instantie wel erg veel toelichting bij staan, en weinig gewone tekst van Reinaert de Vos. Bovendien begon het verhaal met een proloog en niet met ‘Het was Pinksteren’, zoals ik had gedacht.

Inhoud

Het verhaal begint op de hofdag op het kasteel van koning Nobel. Reinaert is niet aanwezig en veel dieren beginnen te klagen over wat Reinaert hun allemaal heeft aangedaan. Ze vinden dat Reinaert ter dood veroordeeld moet worden, maar Grimbeert de das, de neef van Reinaert, gaat daar tegenin. Hij zegt dat Reinaert zijn leven heeft gebeterd. Dat wordt meteen onderuit gehaald als er tijdens dat hij aan het spreken is een rouwstoet aankomt. Reinaert heeft Coppe, de dochter van de haan Cantecleer, doodgebeten. De koning besluit dat Reinaert gedagvaard moet worden.

Bruun de beer heeft de taak de boodschap over te brengen. Bruun gaat dus naar Reinaert, maar die weet Bruun met verleidelijke taal wijs te maken dat er honing in een boom zit. Bruun is een vreetzak, dus stopt zijn hoofd in de boom. Hij blijft vast zitten, maar kan zich toch losrukken. Daarbij wordt hij wel flink gehavend. Hij laat zich in de rivier vallen en drijft weg om de koning te vertellen wat hij heeft meegemaakt.

De volgende dag gaat Tibeert de kater naar Reinaert om hem te dagvaarden. Maar Tibeert bezwijkt ook, door de listige taal van Reinaert. Reinaert zegt dat er muizen zitten in een schuur. Als Tibeert naar binnen wil komt hij vast te zitten in een strik. De dorpsbewoners slaan Tibeert in elkaar, totdat Tibeert de pastoor zijn mannelijkheid afbijt.

Als derde wordt Grimbeert aangewezen om Reinaert voor het hof te dagen. Onderweg naar het hof biecht Reinaert zijn zonden op aan Grimbeert, die geeft hem veertig stokslagen als straf.

Aan het hof wordt Reinaert veroordeeld tot de galg. Door een verhaal op te hangen over dat Reinaert een grote schat heeft verstopt weet hij daaraan te ontkomen. Hij zou de schat hebben gestolen van zijn vader, die samen met Isegrijn de wolf, Tibeert en Bruun een staatsgreep wilden plegen. De ‘staatsvijanden’ worden opgepakt en Reinaert wordt vrijgesproken. Hij vertelt dat hij op pelgrimstocht wil gaan om de paus te vragen zijn zonden te vergeven, Reinaert was namelijk naar eigen zeggen in de ban gedaan door de paus.

Reinaert vertrekt naar zijn vrouw en kinderen en wordt daarbij vergezeld door Belijn de ram en Cuwaert de haas. Hij lokt Cuwaert mee naar binnen en eet hem op. Het hoofd stopt hij in de tas van Bruuns vel die hij van de koning meegekregen had. Reinaert zegt tegen Belijn dat er een belangrijke boodschap in zit en vraagt hem te boodschap te bezorgen bij de koning. Belijn mag zeggen dat hij meegeholpen heeft de ‘brief’ op te stellen.

Als Belijn de boodschap bij de koning brengt, komt die erachter dat Cuwaerts hoofd in de tas zit. Omdat Belijn zei dat hij heeft meegeholpen aan die boodschap, wordt Belijn verantwoordelijk gesteld. Hij en Reinaert en hun families worden vogelvrij verklaard. Maar Reinaert is natuurlijk al lang gevlucht.

Verhaaltechniek

- Plaats: het verhaal speelt zich af in Oost-Vlaanderen, tussen Gent en Hulsterloo. Reinaert noemt als plaats van de schat een bron bij Kriekeputte, dat in de buurt van Hulsterloo ligt.

- Tijd: het verhaal speelt in de tijd dat het is geschreven, het is gebaseerd op hoe de maatschappij toen in elkaar zat (adel, geestelijken, boeren en (opkomende) burgerij). Het verhaal verloopt chronologisch, met enkele flashbacks, bijvoorbeeld als Reinaert aan Grimbeert opbiecht welke zonden hij allemaal begaan heeft. Ook is er een flashforward in regel 496, wanneer Bruun eropuit gestuurd wordt om Reinaert te halen: ‘het moment is nabij waarop hij ernstig in problemen zal komen’.

- Verhaalfiguren: Reinaert de vos, hij is sluw en weet iedereen te misleiden met zijn listige taal. Zijn karakter verandert niet, maar het is juist de bedoeling in een fabel om dieren bepaalde (menselijke) eigenschappen toe te kennen en die eventueel uit te vergroten.

Bruun, hij wordt door Reinaert misleid vanwege zijn vraatzucht.

Verder zijn er koning Nobel, Isegrijn de wolf, Cuwaert de haas, Grimbeert de das, Cantecleer de haan, Tibeert de kat.

- Schrijfstijl: het is in dichtvorm geschreven. Het is ook geschreven om voor te dragen in plaats van om zelf te lezen. Dat merk je aan bijvoorbeeld het eind van de proloog, daar staat de zin: ‘Luister hoe ik nu begin’.

- Thema: het thema van het boek is kritiek op de maatschappij. Er wordt ook kritiek gegeven op het rechtssysteem en het gezag van de koning.

In het verhaal wordt spottend gesproken over de adel: koning Nobel doet er alles aan zijn goede naam hoog te houden, ondanks de domme fouten die hij maakt. Hij gelooft bijvoorbeeld Reinaert op zijn woord als die zegt dat hij weet waar een schat ligt. Eerst wil koning Nobel Reinaert een eerlijke rechtspraak geven volgens het rechtssysteem, wat zegt dat Reinaert door maximaal drie mensen kan worden opgeroepen voor een dagvaarding, dus Reinaert heeft drie kansen. Koning Nobel wil Reinaert niet meteen de doodstraf geven. Later wordt Belijn de ram zonder proces en onterecht vogelvrij verklaard (door te zeggen dat hij verantwoordelijk was voor de boodschap van Reinaert, zegt men dat hij dus verantwoordelijk is voor het hoofd van Cuwaert) op aanraden van Firapeel (ergens familie van koning Nobel). Om het onrecht van Reinaert te vergelden wordt Belijn dus zomaar bestraft. Bovendien heeft koning Nobel door zijn hoogste vazallen Bruun en Isegrijn op te pakken (doordat Reinaert heeft gezegd dat ze medeplichtig zouden zijn aan voorbereiding van een staatsgreep), deze diep vernederd.

De geestelijkheid en de boeren/dorpelingen komen er ook niet goed vanaf: de pastoor overtreed de regel van het celibaat door een vrouw te hebben. Hij belooft ook dat degene die zijn vrouw red als ze in de rivier is gevallen, een jaar lang ongestraft mag zondigen (alsof de pastoor dat voor het zeggen heeft). Hij komt wanneer Tibeert in de val zit en iedereen hem in elkaar slaat, ook zin zijn nakie naarbuiten, wat onbeschoft is.

Als de dorpelingen Bruun te grazen nemen, wanneer hij zich uit de boom heeft bevrijd, beschrijft de schrijver hen als afzichtelijk en ze hebben weinig verfijnde vechttechnieken.

Veel figuren zijn ook alleen uit op eigen winst en hebben de slechte eigenschap van onmatige begeerte. Zo was Belijn door te vertellen dat hij de ‘brief’ van Reinaert had opgesteld, uit op status. Koning Nobel is uit op geld, en Tibeert en Bruun lijden aan vraatzucht (voor muizen en honing).

Schrijver

De schrijver is Willem, die Madoc maakte. Er is ook niet meer over hem bekend dan dat zijn naam Willem is en hij een stuk genaamd Madoc heeft geschreven (wat nooit is teruggevonden). Aan het begin van de proloog noemt hij zijn naam, en in de laatste negen regels zit zijn naam verborgen door een Achrostichon. Er staat: bi Willeme.

Eindoordeel

Ik vond het prima om Reinaert de vos te lezen, omdat het zo bekend is. Daardoor had ik het idee dat ik iets las wat belangrijk was.

Wat ik wel jammer vond is dat ik de middeleeuwse taal niet zo best begreep, dus dat ik de vertaalde tekst moest lezen. Die vertaalde tekst rijmde bijna nooit, terwijl dat rijm-effect juist maakt dat het lekker (met een ritme) leest.

Het verhaal zelf vond ik niet zo interessant, het is best aardig gemaakt door de schrijver, maar het is niet het soort verhalen dat ik voor m’n lol zou lezen. Ik vond het namelijk nogal grof hoe men met elkaar omging (Bruun en Tibeert werden bijvoorbeeld door dorpelingen in elkaar geramd).

Het verhaal was ook niet bepaald spannend, ik kende het namelijk al. Dus in die zin had ik niet de behoefte om verder te lezen om te weten hoe het verhaal afliep.

Ik vond het grappig dat de schrijver zo duidelijk slechte eigenschappen van de figuren naar voren laat komen (zoals vraatzucht). Hij schuwde niet om te spotten met mensen die zo’n eigenschap hebben, dat maakte het wel herkenbaar.

Verdiepingsopdracht maatschappijkritiek

Maatschappijkritiek in de Middeleeuwen

Als Middeleeuwers kritiek hadden op de maatschappij uitten ze dat in teksten anoniem. In de Middeleeuwen was de doodstraf namelijk geen uitzondering, dus schrijvers waren voorzichtig met het vermelden van hun naam onder kritische teksten.

Er kwam, vooral in de late middeleeuwen, kritiek van de boeren op de macht van de adel en de geestelijkheid. Die bepaalden alles en de bevolking had niets in te brengen.

Die ontevredenheid uitte zich in bijvoorbeeld boerenopstanden in West-Europa. Zo’n opstand kwam er bijvoorbeeld na belastingverhoging of doordat de boeren vaak horigen waren en bijna geen rechten hadden. Ze moesten verplicht een deel van hun oogst afstaan aan de leenman en ze moesten de leenman herendiensten bewijzen. Dat behoort tot het feodale stelsel.

In de late middeleeuwen vond de opkomst van steden plaats. Die steden verworven steeds meer rechten, zoals eigen bestuur en wetten. Wie in een stad woonde was vrij, in tegenstelling tot horigen. De steden gingen ook samenwerken, en op die manier werd een steeds groter deel van de macht van de feodale heersers en grootgrondbezitters (adel en geestelijkheid) ingeperkt.

De kritiek op de maatschappij in de Middeleeuwen was dus gericht op de macht van adel, geestelijkheid en de feodale heersers. Daardoor kwam de burgerij op en ontstonden steden waar de macht niet in handen was van de adel of geestelijkheid.

Maatschappijkritiek in Reinaert de vos

In Reinaert de vos komt de kritiek op de maatschappij terug. Er wordt spottend geschreven over het gezag van de koning (adel) en ook over de pastoor (geestelijkheid). Die bestuurders rommelden maar wat aan, terwijl het eigenlijk van geen kant deugde. Men is alleen maar gericht op eigenbelang.

Soms wordt beredeneerd volgens het idee: de adel, geestelijkheid en de boeren krijgen er van langs in het verhaal, het is dus geschreven voor de burgerij. Reinaert is dan de slimme burger die zijn eigen weg zoekt tussen de machtsstrijd tussen de geestelijkheid en de adel. Dat is niet zeker, maar in elk geval spot Reinaert met alles en iedereen uit de ridderwereld van de Middeleeuwen toen.

In het verhaal wordt spottend gesproken over de adel: koning Nobel doet er alles aan zijn goede naam hoog te houden, ondanks de domme fouten die hij maakt. Hij gelooft bijvoorbeeld Reinaert op zijn woord als die zegt dat hij weet waar een schat ligt. Eerst wil koning Nobel Reinaert een eerlijke rechtspraak geven volgens het rechtssysteem, wat zegt dat Reinaert door maximaal drie mensen kan worden opgeroepen voor een dagvaarding, dus Reinaert heeft drie kansen. Koning Nobel wil Reinaert niet meteen de doodstraf geven. Later wordt Belijn de ram zonder proces en onterecht vogelvrij verklaard (door te zeggen dat hij verantwoordelijk was voor de boodschap van Reinaert, zegt men dat hij dus verantwoordelijk is voor het hoofd van Cuwaert) op aanraden van Firapeel (ergens familie van koning Nobel). Om het onrecht van Reinaert te vergelden wordt Belijn dus zomaar bestraft. Bovendien heeft koning Nobel door zijn hoogste vazallen Bruun en Isegrijn op te pakken (doordat Reinaert heeft gezegd dat ze medeplichtig zouden zijn aan voorbereiding van een staatsgreep), deze diep vernederd.