Beschrijvingsopdracht

Volledige titelbeschrijving van de gebruikte editie
Reinaert de vos

Motivatie van je keuze
Er was keuze uit 2 boeken; mijn keuze is op dit boekje gevallen omdat deze mij door klasgenoten werd aangeraden. Ik hoorde positieve(re) reacties over dit boek, vandaar dat ik voor Reinaert de vos gekozen heb.

Ik verwachtte dat ik deze mening zou delen met mijn klasgenoten en het boekje dus de moeite waard zou zijn (voor zover Middeleeuwse boeken leuk kunnen zijn )

Dat is natuurlijk wel een kwestie van smaak en interesses, maar mijn verwachting was dat mijn mening in ieder geval redelijk zou overeenstemmen met die van anderen uit de klas.

Samenvatting van de inhoud
Willem, de schrijver van Madoc, betreurt het dat Aernout het verhaal over Reinaert niet in de volkstaal (het Diets) heeft voltooid. Na Franse boeken te hebben geraadpleegd, is hij aan het werk gegaan om dit tekort goed te maken. Hij verzoekt de onbeschaafde mensen hem niet te bekritiseren en zaken niet voor onwaar te verklaren waar ze zelf geen verstand van hebben. (Dit is een verzoek aan zijn publiek voordat hij met de voordracht van zijn verhaal begint.) Op verzoek van een hoofse dame wil hij graag zijn verhaal aan beschaafde lieden vertellen.

De leeuw Nobel, koning van de dieren, had in zijn rijk bekend laten maken dat hij tijdens Pinksteren hofdag zou houden. Alle dieren verschenen, uitgezonderd Reinaert: hij had al zoveel op zijn geweten dat hij aan het hof alleen nog kon rekenen op de steun van zijn neef Grimbeert de das.

De wolf Isengrijn was de eerste die Reinaert beschuldigde van allerlei misdaden: de verkrachting van zijn vrouw Hersint en de mishandeling van twee van zijn kinderen. Het bekakte hondje Courtois beklaagde zich erover (in het Frans!) dat Reinaert tijdens een koude winter zijn enige worst ontstolen had. Tibeert de kater weerspreekt deze beschuldiging echter: hij, Tibeert, had die worst destijds bij een molenaar gestolen. Bever Pancer verhaalde hoe Reinaert de haas Cuwaert tot kapelaan zou opleiden; hij had het arme dier nog net van een wisse dood kunnen redden.

Toen Isengrijn erop aandrong Reinaert ter dood te brengen, sprong de das Grimbeert verontwaardigd op en hield een vurig pleidooi voor zijn oom: Isengrijn was ook niet zo’n brave Hendrik en bovendien was Reinaert kluizenaar geworden: hij droeg een haren boetekleed en raakte geen vlees meer aan. Hij was zijn leven drastisch aan het verbeteren, aldus Grimbeert. Op dat moment naderde een droevige stoet: op een lijkbaar gedragen door twee hennen en geflankeerd door twee hanen, lag de dode kip Coppe, dochter van de haan Cantecleer. Die vertelde hoe lelijk hij door Reinaert was beetgenomen: de vos had hem plechtig verzekerd, dat hij het wereldse leven voorgoed vaarwel had gezegd. In goed vertrouwen was Cantecleer toen met zijn kinderen buiten de bescherming van de hoenderhof gaan wandelen. Het gezelschap was nog maar nauwelijks buiten, of Reinaert stortte zich op de kippen. Zo had Cantecleer inmiddels nog maar vier van zijn vijftien kinderen over.

De koning was woedend en besloot Reinaert voor het hof te dagen. Na de plechtige begrafenisceremonie van Coppe stuurde hij de beer Bruun, een van zijn trouwe onderdanen, naar de burcht van Reinaert: Maupertuus, het sterkste kasteel van de sluwe vos. Omdat Reinaert van adellijke komaf was, had hij recht om drie keer gedagvaardigd te worden om bij de berechting aanwezig te zijn. Na een lange tocht kwam Bruun, die de waarschuwende woorden van koning Nobel in de wind had geslagen, bij het kasteel aan en eiste op hoge toon dat Reinaert met hem mee zou gaan.

Die antwoordde dat hij dat graag zou doen, als hij niet zoveel gegeten had van ‘een vreemde, onbekende spijs’, namelijk honingraten, die hij eigenlijk niet verdragen kon.

Hij vertelde de begerige Bruun tenslotte dat er honing te vinden was op het erf van boer Lamfroit. Deze honing bevond zich een door de lengte gespleten eik, opengehouden door wiggen. Ze gingen erheen en ondanks Reinaerts waarschuwingen matig te zijn, stak Bruun zijn kop en voorpoten in de gespleten boom, waarna de vos de wiggen eruit sloeg. Bruun zat als een rat in de val. Reinaert maakte hierover zo een spottend misbaar dat Lamfroit gewaarschuwd werd en met alle dorpelingen die hij maar kon optrommelen, gewapend met bezems, vlegels, harken en stokken, de beer eens ongenadig begon af te straffen. Ook de pastoor, zijn vrouw Julocke en de koster waren van de partij. Bruun werd verschrikkelijk afgetuigd, maar wist zich uiteindelijk uit de woedende menigte te ontsnappen. Lamfroit gaf hem echter nog zo’n harde dreun dat Bruun tussen een groepje vrouwen belandde en er vijf de rivier in stootte (onder wie Julocke). Toen ging alle aandacht naar de in nood zijnde vrouwen en Bruun zag zijn kans schoon om al zwemmend het hazenpad te kiezen. Toen hij een eind verderop aan land ging, werd hij nog door Reinaert bespot. Schuivend op zijn achterwerk en rollend, zijn voorpoten is hij door al het geweld half verloren, weet hij het hof van Nobel te bereiken.

De tweede bode die Nobel stuurde, de kater Tibeert, verging een zelfde lot. Hoewel hij de reputatie had wijs en voorzichtig te zijn, liep hij ook in de val die Reinaert opzette. De vos beloofde Tibeert dat hij de volgende dag mee zou gaan; de kat had daar geen bezwaar tegen. Reinaert stelt voor dat Tibeert blijft eten en overnachten. Reinaert beweert een plek te kennen waar het stikt van de vette muizen, Tibeert zal een lekkere maaltijd voorgeschoteld krijgen. Samen gingen ze naar de schuur van de pastoor waarin volgens Reinaert de muizen zouden zijn. Rondom de schuur ligt een wal van aangestampte aarde; ergens zit een gat waarvoor een strik gespannen is. Via dit gat had Reinaert namelijk twee dagen daarvoor een haan gestolen van de pastoor. Reinaert laat Tibeert via dit gat naar binnen kruipen, met als gevolg dat de kater vastzit in de strik. Tibeert maakte van angst zo’n kabaal, dat de bewoners in het huis gewekt werden. Ze gingen Tibeert te lijf en probeerden hem om zeep te helpen, maar zwaar gehavend wist de kat toch nog te ontkomen, nadat hij de pastoor aan zijn geslachtsdelen had verwond.

Als ook Tibeert zwaar gehavend het hof van de koning bereikt, is alleen Grimbeert nog bereid de vos voor de derde en laatste maal te gaan dagen. Hij slaagde erin Reinaert te overtuigen van de noodzaak om nu mee te gaan: dit is immers zijn laatste kans. Reinaert nam hartelijk afscheid van zijn vrouw Hermeline kinderen (Reynaerdine en Rossel) en begaf zich met zijn neef op weg. Tijdens de reis biechtte hij op huichelachtige wijze zijn wandaden en gemene streken op om zijn geweten zogenaamd te zuiveren: hij had Bruun en Tibeert te grazen genomen, Cantecleer van zijn kinderen beroofd en Isengrijn diverse keren gekweld. Hij toonde berouw, beloofde beterschap en vroeg of Grimbeert hem zijn zonden kon kwijtschelden en daarna de lekenbiecht kon afnemen. Grimbeert brak een twijgje af en gaf zijn oom veertig stokslagen als boetedoening. Daarna nam de das de lekenbiecht af. Toen ze echter langs een nonnenklooster kwamen waarvan Reinaert wist dat er veel ganzen en kippen in de buurt liepen, had Grimbeert de grootste moeite om zijn oom ervan te weerhouden opnieuw in de zonden te vallen.

Aan het hof werd Reinaert van alle kanten beschuldigd. De koning is overtuigd en veroordeelde de vos tot de galg. Grimbeert en Reinaerts naaste verwanten wilden de terechtstelling niet bijwonen en vertrokken. Isengrijn, Bruun en Tibeert, de grootste vijanden van de vos, gaan de galg in gereedheid brengen.

Nu komt het er op aan voor Reinaert. Na een in scène gezette schuldbekentenis vol zelfbeklag komt de sluwe vos met iets heel anders op de proppen. Hij vertelde de koning over een aanslag die Bruun, Isengrijn en Tibeert samen met zijn vader beraamd zouden hebben om de koning, Nobel, uit de weg te ruimen en de beer koning te maken. Het plan zou bekostigd worden met de schat van koning Ermerike, die door Reinaerts vader gevonden was.

Reinaert maakte de koning wijs dat hij, na het geduldig observeren van de gangen van zijn vader, de schat gevonden had en ergens anders begraven had om het snode plan te verijdelen. De koning wilde meer weten over de schat, die zich volgens de vos bij de bron Kriekeputte in het bos Hulsterloo bevindt, en schold in ruil voor de schat Reinaerts zonden kwijt. Bruun en Isengrijn worden gevangen genomen. Reinaert verklaarde dat hij op pelgrimstocht naar Rome wil om de paus om vergiffenis te vragen, daarna zal hij de koning naar Kriekeputte leiden. Tussen neus en lippen door zegt Reinaert dat hij eigenlijk nog wel een tas en een paar extra schoenen kan gebruiken. Dit verzoek wordt meteen ingewilligd: de tas wordt vervaardigd van een stuk huid van Bruun, voor de schoenen wordt het vel van Isengrijns voorpoten en Hersints, zijn vrouw, achterpoten gestroopt. Voordat de vos op reis ging, zou hij eerst nog even langs huis gaan. Cuwaert de haas en Belijn zullen hem daarbij vergezellen, omdat dat ‘zulke oprechte dieren zijn’, Reinaert kan maar moeilijk afscheid van ze nemen.

Bij Maupertuus aangekomen, vraagt Reinaert of Cuwaert nog even mee naar binnen gaat om afscheid te nemen en zijn kroost te troosten. Ze waren nog maar nauwelijks binnen of de vos beet de haas de kop af.

Samen smulde het wolvengezin van ‘desen goeden vetten haze’. Tegen Hermeline, zijn vrouw, zei Reinaert dat Cuwaert een zoenoffer van de koning is, de haas zou hem als eerste vals beschuldigd hebben. Aan Belijn, die buiten had staan wachten, vertelde Reinaert dat Cuwaert nog wel een poosje zou blijven en dat de ram gerust terug kon gaan naar het hof. Belijn moest nog wel een brief namens Reinaert voor de koning mee brengen. Reinaert gaf hem de pelgrimstas, met daarin niet de brief, maar de kop van de gedode haas. Aan het hof gaf Nobel zijn klerk Botsaert de opdracht de tas te openen en brulde de koning het uit van woede toen hij merkte hoe bedrogen en bespot hij is. Op aanraden van het luipaard Firapeel werden Bruun en Isengrijn in ere hersteld. Belijn en Reinaert werden vogelvrij verklaard. De vos was echter al met zijn gezin naar veiligere wildernis vertrokken.

Verdiepingsopdracht

Politieke achtergronden

Dit boek gaat (grotendeels) over dieren, daardoor is er eigenlijk geen sprake van politieke achtergronden. Echter, Reinaert moet aan het einde van het boek op pelgrimstocht, om te boeten voor de dingen die hij heeft gedaan. Dit zou gezien kunnen worden als een soort kruistocht.

Kruistochten speelden even na de vijfde eeuw een vrij grote rol in het bestaan van de Middeleeuwers. Er werden kruistochten ondernomen met als doel het Heilige Land te bevrijden van de mohammedanen.

Sociaal-economische achtergronden
In de Middeleeuwen was er sprake van een standenmaatschappij; mensen waren in rangen ingedeeld.

Er werd onderscheid gemaakt tussen adel, geestelijken en boeren.

In het verhaal komt op verschillende manieren naar voren dat Reinaert de vos tot de adel behoort. Hij heeft her recht om maar liefst 3 keer gedaagd te worden; bij ‘gewone’ mensen was dit niet het geval. Daarnaast is Reinaert een dier, dus is hij van adel. De geestelijken en boeren zijn in dit verhaal afgebeeld als mensen.

Naast het standenstelsel bestond het feodale stelsel. Bovenaan stond uiteraard God, zeker in de Middeleeuwen speelde hij een heel belangrijke rol in het leven. Onder God stond de koning, deze moest verantwoording afleggen aan God. De koning is in dit verhaal natuurlijk Nobel, de leeuw.

Na de koning kwamen leenheren; deze heren kregen in ruil voor hun trouw een stukje land tot hun beschikking, van de koning. Op hun beurt leenden deze leenheren hun land (of een deel van hun land) uit aan leenmannen.

Culturele achtergronden

De tekst is gedrukt, dus niet handgeschreven. Dit is natuurlijk veel makkelijker, zo kan de schrijver veel meer boeken op de markt brengen; alles met de handschrijven is enorm veel werk!

Er is sprake van symboliek in dit boek. Men kan spreken van symboliek als er achter de reële, zichtbare en tastbare werkelijkheid een diepere, niet direct waar te nemen werkelijkheid schuil gaat. Vooral in de religieuze Middeleeuwers gingen hier vanuit.

In dit boek vind je in de proloog al symboliek; ‘’boerenkinkels en dwazen lijken teveel op een raaf; die zich dwaas gedraagt: ze maken menige versregel leugenachtig omdat ze er niet meer verstand van hebben dan ik heb de namen van de mensen die op het ogenblik in Batavia wonen.’’

Een ander moment wanneer er sprake is van symboliek is na de mishandeling van Bruun, door Reinaert. ‘’Hij drijft de spot met zijn verwondingen, die hem op een geestelijke doen lijken.’’

Daarna roep Reinaert een aantal vergelijknissen tussen een geestelijke en de mishandelde beer. Hij zegt tegen Bruun dat hij zijn hoofdhaar kwijt is en zijn handschoenen heeft uitgetrokken, alsof hij klaar is om zijn laatste gebed te gaan zingen.

Verbetering: in dit boek komt ook getallensymboliek sterk naar voren. Zo wordt het getal 3 heel vaak genoemd. Het getal is heilig. God wordt in de christelijke traditie voorgesteld als een Heilige en Goddelijke drie-eenheid In veel bijbelse en middeleeuwse verhalen wordt, als iets drie keer gebeurt, dit als teken van God gezien. Als iets 1 keer gebeurt wordt het vaak als toeval gezien, bij twee keer heeft het een kwade bedoeling omdat dit een duivels getal is (déja vu). Bij drie keer wordt het gezien als waar en zeker en van God afkomstig. In het verhaal wordt Reinaert 3 keer gedaagd; dit heeft alles met het bovenstaande te maken.

Naast getallensymboliek tref je in het verhaal ook notariële symboliek aan. In de middeleeuwen, toen het grootste gedeelte van de bevolking nog analfabeet was, werden (koop)contracten niet schriftelijk vastgelegd. In plaats daarvan werd een symbool van de koop uitgewisseld. Zo overhandigde bijvoorbeeld de koper van een stuk land, de voormalige eigenaar een stuk graszode.

In dit verhaal; wanneer Koning Nobel Reinaert vrijlaat, overhandigen zij elkaar een strootje. Dit is een vorm van notariële symboliek. De kwijtschelding van de straf voor het eigendomsrecht van de schat.

Literatuur in de stad
Breng, goed geargumenteerd, deze tekst in verbanden met de standentheorie en/of de processen van annexatie en adaptatie

In dit boek is heel duidelijk de standentheorie terug te vinden (zie sociaal-economische achtergronden). In Reinaert de vos zijn de dieren van adel, de mensen zijn de geestelijken en boeren. Er wordt in dit boek veel kritiek geuit op het hof en het hofleven. De ongecontroleerde hebzucht van Reinaert wordt naar voren gebracht, net als de hebzucht en het gebrek aan zelfbeheersing van de andere dieren.

Ook is het boek in verband te brengen met het feodale systeem, want de onderdanen gebruiken de grond van koning Nobel en moeten in ruil daarvoor helpen met het dagvaarden van Reinaert.

Welk genre?
Dit boek is duidelijk een schelmenverhaal. In schelmenverhalen zijn slimheid en handigheid goede middelen voor een individu om zich te handhaven in de maatschappij.

Reinaert maakt gebruik van zijn slimheid. Hij weet de meeste dieren, waaronder Bruun, Tibeert en koning Nobel, een loer te draaien. Met die slimheid kan hij zichzelf redden.

Het boek is een parodie op de gewone ridderroman. Een aantal ridders (Bruun en Tibeert) gaan hun plicht vervullen en beleven daarbij avonturen, alleen worden ze in dit boek afgeschilderd als hebzuchtige dieren, die door eigen toedoen in de moeilijkheden komen. Ook het hof wordt afgeschilderd als belachelijk, want ook de koning heeft geen zelfbeheersing en heeft last van hebzucht.

Is de tekst in verband te brengen met de rederijkers?
Verbetering; het verhaal is goed in verband te brengen met de rederijkers. Er is sprake van een acrostichon. Een acrostichon is een gedicht waarvan bepaalde, meestal de eerste, letters van iedere regel of strofe, achter elkaar gelezen zelf ook een woord of zin vormen.

Bij het verhaal van Reinaert de Vos is ook een acrostichon terug te vinden. Het verhaal eindigt met de regels;
"'Bij Gode, ik dar 't u wel raden!'
Isengrijn sprak tot den bere:
'Wat zegt gij er toe, Brune here?'
'Ik ligge in den rijzeren
liever dan hier in de ijzeren.
Laat ons tot den koning gaan
ende zijnen pais daar ontvaan.'
Met Firapeel dat zij gingen
ende maakten pais van alle dingen."

Hierin wordt de tekst "Bi Willeme" zichtbaar. Dit zou slaan op de befaamde "Willem die Madocke maecte".