Hoe god verdween uit Jorwerd door Geert Mak

Auteur: Geert Mak
Titel: Hoe god verdween uit Jorwerd
Uitgeverij: Wolters –Noordhoff
Jaar van de eerste uitgave: november 1996
Titelverklaring: Het boek heet zo, omdat het over de veranderingen van een klein dorp in Friesland, Jorwerd, gaat. Één van die veranderingen is dat steeds minder mensen naar de kerk gaan en in god geloven. Er veranderen nog veel meer dingen, maar ik denk dat dit wel één van de belangrijkste veranderingen is en daarom is dat ook de titel van dit boek.

Beschrijvingsopdracht.

Motivatie.
Ik heb dit boek gekozen en gelezen omdat de titel me wel aanspraak. Ook omdat ik nadat ik de achterkanttekst had gelezen, het boek me heel erg interessant leek. Ik was onder andere benieuwd welke veranderingen er allemaal zijn geweest en wat voor gevolgen dat heeft gehad op de bevolking van z’n klein dorp.

Eerste persoonlijk reactie.
Ik vond het een heel interessant boek, omdat er veel informatie werd verteld waar ik wel benieuwd naar was. Ik vond het eigenlijk een heel apart boek, omdat dit boek heel anders was dan de meeste boeken die ik heb gelezen. Het gaat niet over één persoon of één familie, maar het gaat over één heel dorp en dat had ik nog nooit meegemaakt en vond ik wel heel interessant. Maar ik vond het eigenlijk ook wel jammer want er zit niet echt een spannend verhaal in, er worden eigenlijk allemaal feiten opgenoemd en die dan meestal met een voorbeeld verduidelijkt worden.

Inhoud.
Hoe God verdween uit Jorwerd is eigenlijk een geschiedkundig schrift in roman vorm. Het gaat over een klein boerendorpje in Friesland dat een soort van stille revolutie doormaakt. Het veranderd van een boerendorp in een dorp voor mensen die de stad willen ontvluchten en recreanten. Na 1945 begint dit proces langzaam op gang te komen. De eerste machine komt in het dorp; het is een eenvoudige melkmachine. Het gevolg is dat de boerenknecht wordt ontslagen. Er komen zogenaamde ‘import’ naar het dorp. Mensen die uit de stad komen en een rustig leven willen gaan leiden in het dorp. Ze worden aanvankelijk maar moeilijk in de gemeenschap opgenomen, vooral degenen die geen Fries praten. Maar hier blijft het niet alleen bij. De buslijn komt niet meer door Jorwerd, de politie agenten kennen de straatjes niet meer uit hun hoofd en de dorpsgracht wordt gedempt. Als in 1951 ook nog de kerktoren instort, zet de stille revolutie zich steeds sneller door. De slager verdwijnt, het postkantoor gaat weg, de smid houdt het voor gezien, boeren houden ermee op en er ontstaat tweedeling in het dorp.
Van de zuilen hebben de Jorwerternaren niet veel gemerkt. De enkele katholiek die er woonde werd gewoon normaal behandeld. De stad kreeg steeds meer invloed op de jongeren. Ze wilden de bedrijven niet meer overnemen van hun ouders. De koeien moesten van die vieze lelijke gele plaatjes in hun oren. De overheid dwingt de boeren tot verdere investeringen. Er moeten melkmachines komen en gekoelde melktanks. Er wordt een melkquotum en een mestquotum ingesteld. Concurrentie als gevolg van de betere infrastructuur wordt merkbaar. Alles zit de boeren tegen. De ene na de andere houdt ermee op. Lang kunnen de boeren van hun vrijheid niet genieten, ze sterven vaak snel door het gemis van de dieren.
De hechtheid tussen de dorpsbewoners komen steeds meer op losse schroeven te staan. Niet alleen door de import, maar ook door het gebrek aan vertrouwen. Werden eerst de voordeuren gewoon open gelaten en de fiets niet op slot gedaan, toen er eenmaal een paar keer ingebroken was en een paar fietsen werden gestolen, keek men steeds wantrouwiger en werden de voordeuren dicht gedaan en de fietsen op slot.
Er was alleen nog maar hechtheid bij de merke (kermis) en de Ietloftspul (elk jaar wederkerende toneel opvoering, voor het eerst gestart om gedeeltelijk de kosten van een nieuwe kerktoren te kunnen financieren).
De kruidenier kreeg steeds meer concurrentie van de Miro. Kwam vroeger het hele dorp bij hem inkopen doen, nu kwamen ze alleen nog maar als ‘os mem is de lucifers vergeten te kopen bij de Miro’. Toen op een gegeven moment de schimmel op de pakken gevulde koek stond, wist men al hoe laat het was. Ook de kruidenier kon het vergeten. De overheid en het geld, dat waren de belangrijkste factoren die God uit Jorwerd hebben verdreven.

Verdiepingsopdracht 1.

De gebeurtenissen in het boek staan niet in een chronologische volgorde. Er worden steeds feiten en voorbeelden opgenoemd over een bepaald onderwerp, maar die onderwerpen staan niet in tijdsvolgorde. Het boek is in twaalf hoofdstukken verdeeld, om duidelijk de onderwerpen met veranderingen van elkaar te onderscheiden. Het boek is fragmentarisch onderverdeeld, in het begin heb je niet echt door hoe de hoofdstukken met elkaar samenhangen maar later maar je dat alle titels van de hoofdstukken de hoofdzaken van de veranderingen zijn. Er is dus wel samenhang tussen de verschillende hoofdstukken. Er is eigenlijk maar één verhaallijn en dat zijn de veranderingen in Jorwerd. Het is niet echt een boek waar veel spanning in zit, maar je wil wel graag weten hoe het nou afloopt met dat dorpje. Er worden wel veel flashbacks gebruikt, want er worden veel voorbeelden gegeven bij de veranderingen van vroeger. De verteltijd is korter dan de vertelde tijd, er wordt in dit boek de veranderingen van ongeveer vijftig jaar Jorwerd verteld. Het boek verteld je veel over vroeger en eigenlijk bijna niks over de toekomst er is dus veel de historisch tijd gebruikt.

Verdiepingsopdracht 2.

Trouw, 21 oktober 1997
Titel: Ja jonge, sa wie it, zeggen ze op het plattenland.
Schrijver: Sytske van Aalsum
Al 60000 exemplaren zijn ervan verkocht, en nog is het einde niet in zicht. 'Hoe God verdween uit Jorwerd', van de Amsterdamse journalist/schrijver Geert Mak, heeft sinds de verschijning in november vorig jaar onafgebroken in de top-tien van non-fictieboeken gestaan en is aan de negende druk toe. Opmerkelijk is dat het niet alleen op het Friese platteland massaal wordt gelezen, maar ook in de Randstad gretig aftrek vindt. Voor Geert Mak kwam het succes als een 'volslagen verrassing', vertelde hij in het septembernummer van het maandblad Frysk en Frij. Natuurlijk, met 'Een Kleine Geschiedenis van Amsterdam' en 'De Engel van Amsterdam' had hij bij het hoofdstedelijke lezerspubliek al een reputatie gevestigd als chroniqueur van het gewone dagelijkse leven. Maar dat diezelfde lezers ook nieuwsgierig zijn naar het wel en wee van een onbekend dorpje op het Friese platteland, verbaasde ook Geert Mak. Aan de andere kant: vraag Amsterdammers waar hun wortels liggen, en drie van de vier keer blijkt dat het platteland te zijn. En het boek gaat natuurlijk niet alleen over Jorwerd. Mak beschrijft de teloorgang van de boerencultuur in al zijn facetten, en dat is een universeel gegeven.Kennelijk raakt het boek een gevoelige snaar, wekt het een soort Aha-erlebnis, die ook na veertig jaar stadsleven zó oproepbaar is. Nog sterker geldt dat voor de Friezen zelf: op het platteland wordt het boek letterlijk tevreten. Vooral van ouderen krijgt Mak regelmatig te horen: 'Ja jonge, sa wie it'. Het boek leest als een spannende roman en is doorspekt met prachtige anekdotes. Geert Mak is een verteller en ging te werk volgens de principes van de oral history: hij nam een klein halfjaar zijn intrek in het dorp en legde zijn oor te luisteren. Dat hij, opgegroeid in Friesland, de Friese taal beheerst, was een onmiskenbaar voordeel. In 'Hoe God verdween uit Jorwerd' verhaalt hij hoe dit dorp onder de rook van Leeuwarden de afgelopen vijftig jaar een stille revolutie beleefde. Schaalvergroting in het boerenbedrijf, automatisering, superheffingen en melkquota: Jorwerd stoomde mee op in de vaart der volkeren. Met de modernisering verdween ook het eeuwenoude economische en sociale fundament onder de dorpsgemeenschap. De prijs van de 'vooruitgang' is hoog. Meer dan de helft van de boeren is op de fles, alle winkels zijn verdwenen. Alleen het schooltje, de kroeg, de notaris en de dominee hebben nog plaatselijke clientèle. Het merendeel van de inwoners - krap 330, inclusief nogal wat import - verdient zijn brood in de stad. Dat klinkt alsof het dorp op sterven na dood is. Het tegendeel is waar. De economische banden mogen zijn verdwenen, de huidige Jorwerters hebben de culturele banden flink aangetrokken. Het verenigingsleven bloeit, de jaarlijkse kermis is nog een echt dorpsfeest en het traditionele Iepenloftspul in de notaristuin (een openluchtspel, de laatste jaren ook in trek bij modebewuste stedelingen) trekt duizenden bezoekers. Een 'overleveringscultuur' noemt Geert Mak dat. Sociaal-economisch gezien kan een dorp als Jorwerd vergeleken worden met een probleembuurt in een grote stad. Maar Mak vindt dorpsbewoners veel creatiever, ook wanneer het een tijdje minder goed gaat en allerlei sociale voorzieningen, zoals het openbaar vervoer, wegvallen. Dat wordt opgelost via een informeel netwerk: ``Zo van: 'Moet jij naar de stad? Oh, nou, dan kun je wel meerijden met die en die'.'' Voor Mak een bewijs dat het platteland nog wel degelijk bestaat. Het stoort hem, dat de politieke belangstelling ervoor vrijwel nihil is. Zo rekenen beleidsmakers Friesland in de vijfde nota ruimtelijke ordening tot de perifere zones. Het is gewoon niet-stad, meer niet. Of 'Jorwerd' iets verandert aan die randstedelijke arrogantie, is nog maar de vraag. In de Tweede Kamer wordt het boek weliswaar regelmatig aangehaald, maar dat lijkt meer op koketteren met een trendy onderwerp dan dat het zoden aan de dijk zet. Het succes van het boek is trouwens ook aan de Jorwerters niet voorbijgegaan. Lezers brachten een Mak-toerisme op gang: regelmatig worden er groepjes vreemdelingen in het dorp gesignaleerd, die met het boek in de hand rondstruinen en alle benoemde plekjes bewonderen.Ze kunnen zelfs door de ramen gluren van het huisje waar Geert Mak de winter van '93/'94 doorbracht. Skriuwershûske (schrijvershuisje) staat er voor alle duidelijkheid op een bord boven de voordeur. Vervelend vinden de Jorwerders al die aandacht niet echt:’’ Het is geen lastig publiek, ze lezen boeken.’’Tegen zoveel belangstelling kan de dichter J.J. Slauerhoff niet op. De pastoriewoning waar hij veelvuldig vertoefde omdat hij een oogje had op de predikantsdochter Heleen Ris Lambers, trekt welgeteld twee poëzieliefhebbers per jaar. De huidige bewoner, predikant Rienk Klooster, zit er niet mee. Wat hem nog steeds wel een beetje dwarszit, is de titel van het boek. Maar om de veerkracht en taaiheid van de gemeenschap nog maar eens te onderstrepen, houdt hij de gelovigen voor: ``Als God weg is uit Jorwerd, moeten wij als gemeente de zaak overeind houden.''De recensent vind het een boeiend een interessant boek. Hij zegt: ‘Het boek leest als een spannende roman en is doorspekt met prachtige anekdotes.’ Hij vindt dus dat de gebeurtenissen heel goed zijn beschreven en ik ben het er daar wel mee eens. Maar ik vind wel dat er iets meer actie in het boek had mogen zitten en daar schrijft de recensent niks over.

Evaluatie.

Het onderwerp: Het boek gaat over een klein dorp in Friesland (Jorwerd) dat heel veel veranderingen doormaakt van 1945 tot 1995. De oorzaken en gevolgen van die veranderingen worden in dit boek besproken. Het onderwerp spreekt me wel aan, omdat ik benieuwd ben hoe het kan dat er in vijftig jaar zoveel is veranderd. Ik ben dit boek daarom ook gaan lezen en ik had gedacht dat het boek wel iets spannender zou zijn en dat er echt een verhaal in zat, maar dat is niet zo want er worden gewoon een hoop feiten en voorbeelden van veranderingen opgenoemd. Ik had sus wel verwacht dat het onderwerp anders zou zijn uitgelegd en uitgewerkt, ik vond het verrassend dat er niet echt een hoofdpersoon was die alles meemaakte maar de geschiedenis werd gewoon verteld. Dat had ven mij dus wel meer aandacht mogen krijgen. Ik had eigenlijk nog nooit echt goed over dit onderwerp nagedacht en het boek heeft me dus veel nieuwe kanten van het onderwerp laten zien. Ik ben door dit boek wel een beetje anders gaan denken, omdat ik eerst dacht dat de verandering op het platteland grotendeels de schuld zijn van de bewoners zelf, maar dat is eigenlijk niet zo want de overheid maakte allemaal nieuwe regels en daar moesten de boeren zich wel aan houden en daardoor zijn al die veranderingen gekomen. Ik ben het er daar wel mee eens. Ik heb nog nooit een ander boek gelezen of film gezien over dit onderwerp, dus ik kan het daarmee ook niet mee vergelijken.

De gebeurtenissen: De belangrijkste gebeurtenis uit het boek is, volgens de schrijver, de dood van Hendrik Meinsma waar de veranderingen allemaal mee begonnen. De nadruk ligt meer op de gebeurtenissen en dus niet op de gedachten en de gevoelens van de personen. Er wordt wel over de reacties verteld van de personen, maar dat had wat mij betreft nog wel iets meer gekund. Het verhaal bevat dus veel beschrijvingen van gebeurtenissen en daardoor blijft het boek wel boeien. De gebeurtenissen komen meestal wel logisch uit elkaar voort, dus het verband tussen de gebeurtenissen is wel goed te verklaren. De meeste gebeurtenissen zijn boeiend en informatief, de veranderingen worden door middel van voorbeelden heel goed weergegeven. Het hoofdstuk waar wordt beschreven dat de jongeren op het platteland steeds meer in de stad gaan werken heeft het meeste indruk op mij gemaakt, omdat ik altijd heb gedacht dat de zonen en dochters van de boeren meestal ook wel boer werden maar dat blijkt dus helemaal niet zo te zijn. Dat heeft me dus wel aan het denken gezet. De gebeurtenissen spelen zich meestal in een rustige en vredige sfeer af en dat maakt het lezen van het boek meestal wel fijner maar soms wordt het wel een beetje saai en het er at mij betreft wel wat meer actie in mogen zitten. Sommige gebeurtenissen zag ik wel echt voor me, zoals die dorpsfeesten enzo. Het verhaal is zo verteld dat je zelf weinig hoefde aan te vullen en dat vond ik wel fijn, omdat je dan lekker snel door kan lezen en je niet te veel hoeft na te denken. Ik heb nog nooit zulke gebeurtenissen meegemaakt, maar ik kon ze toch wel goed begrijpen doordat ze zo goed en uitgebreid staan geschreven.De gebeurtenissen blijven daardoor ook boeien en leest het dus makkelijk door.

De personages: In dit boek is niet echt een hoofdpersoon, het hele dorpje wordt namelijk beschreven. Ik kan me wel goed verplaatsen in de personages omdat ze beslissingen nemen die ook zo zou hebben genomen. De beslissingen zijn dus wel aanvaardbaar. De personages zijn niet echt uitgebreid beschreven maar je kan toch van sommige personages wel weten wat voor een typetjes het zijn. Er zijn niet echt personages die ik verwonder of verafschuw, maar je krijgt door de dit boek wel het idee dat de overheid de schuld heeft van alle veranderingen. Doordat de personages niet zo uitgebreid zijn beschreven heeft geen van alle personages me beïnvloed. De personages reageren meestal niet voorspelbaar, maar dat komt omdat het natuurlijk echt personen zijn, het is niet allemaal verzonnen. Daardoor vind ik de meeste personages ook wel sympathiek. Je komt van alle personages evenveel te weten en daardoor moet je ook veel zelf invullen over het uiterlijk en innerlijk van de personages, dat vind ik meestal wel leuk.

De bouw: De bouw van het boek is niet moeilijk, in elk hoofdstuk wordt een ander onderwerp besproken en de veranderingen die daarbij horen. Daardoor hangt alles goed met elkaar samen. Vanaf het begin van het verhaal is er al vaart in. Het verhaal is niet echt spannend, omdat er geen hoofdpersoon is aangewezen die alle veranderingen en gebeurtenissen beleeft. Maar het verhaal blijft er wel boeiend door, omdat er zoveel veranderd in het dorpje. Er zit eigenlijk maar één verhaallijn in en dat is het dorpje en haar veranderingen. De bouw vast volgens mij niet echt goed bij het verhaal, want ik denk dat het leuker was geweest als alle gebeurtenissen op tijdsvolgorde waren verteld en dus niet per onderwerp. Maar zoals het nu is gedaan is het wel overzichtelijker. Er wordt niet echt met de tijd gespeeld, daardoor begreep ik het verhaal wel beter. Er zitten dus weinig terugblikken of herinneringen in de tekst en daardoor begrijp je tekst wel goed. Het einde van de tekst is duidelijk maar ik zou nu wel willen weten hoe het nu met de inwoners van Jorwerd gaat. Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van de schrijver en door sommige dorpsbewoners en dat past wel goed bij het verhaal en daardoor is het boek geslaagd.

Het taalgebruik: Het verhaal is niet moeilijk om de te lezen omdat er geen moeilijke woorden, hele lange zinnen of beeldspraak wordt gebruikt. Er is me wel opgevallen dat er soms Friese woorden worden gebruikt en dat vind ik juist wel leuk en dat zorgt voor afwisseling. Ik vind wel dat er iets te veel beschrijvingen van gebeurtenissen worden gegeven, ik had het leuker gevonden als er meer dialogen waren geweest zodat je beter de reacties van het inwoners van dorpje te weten komt. Ik vond de manier van vertellen te veel uitgesponnen, omdat er volgens mij iets te veel wordt verteld over de gebeurtenissen en te weinig over de reacties van de dorpsbewoners. Het taalgebruik past goed bij de personages en het onderwerp, het taalgebruik is duidelijk en niet al te ingewikkeld en dat is het onderwerp ook niet. De tekst bevat niet veel beeldspraak en/of symbolische verwijzingen.

Eindoordeel.

Ik vond het boek ‘Hoe god uit Jorwerd verdween’ een interessant en boeiend boek. Het onderwerp sprak me wel aan en de bouw en het taalgebruik zijn duidelijk, daardoor kon je het boek snel achter elkaar doorlezen en hoefde je er niet te lang bij na te denken. Ik vond het wel jammer dat er niet wat meer over de personages verteld werd en wat mij betreft had er ook wel wat meer spanning en actie in het boek mogen zitten. Ik had het wel leuk gevonden om wat meer reacties van dorpsbewoners te lezen. Al met al vond ik het een boeiend en interessant en boeiend en heb er veel van geleerd.