A. Voorwerk 1. Willem Frederik Hermans. De donkere kamer van Damokles. Uitgegeven door G.A Van Oorschot (te Amsterdam). 1e Druk November 1958, 29e Druk Februari 1988. 2. De donkere kamer van Damokles is een psychologische (oorlogs) roman. Het boek is verdeeld in ongenummerde hoofdstukken, zonder titel. Het boek begint gelijk met een verhaaltje uit de jonge levensjaren van de hoofdpersoon. Het boek eindigt met zijn dood. Er staat achter in het boek een naschrift van Ludwig Wittgenstein. Dit kan worden opgevat als het thema van het boek. De omslag van het boek is niet speciaal. Het boek heeft een grijze omslag. Op de voorkant staan de titel en de schrijver van het boek met grote letters geschreven. Op de achterkant van het boek staat een foto van Willem Frederik Hermans, gemaakt door Gerrit Noordzij. B. Korte samenvatting Henri Osewoudt is de zoon van een sigarenwinkelier te Voorschoten. Als hij nog op de lagere school zit, vermoordt zijn moeder zijn vader in een vlaag van waanzin. Henri wordt opgevoed door zijn oom Bart Nauta in Amsterdam. Op de middelbare school gaat hij niet om met zijn klasgenoten. Hij leeft in een isolement en gaat alleen om met zijn zeven jaar oudere nicht Ria. Hij doet aan judo, waardoor zijn voeten vergroeien. Hij is lelijk, heeft geen baardgroei en een hoge stem. Ook Ria is lelijk. Als Henri 18 is, trouwt hij met Ria; hij zet zijn vaders zaak voort en zijn moeder woont bij hen in. Henri is afgekeurd

voor militaire dienst, maar is wel bij de Burgerwacht. Als de oorlog uitbreekt, moet hij op wacht staan bij een postkantoor. Luitenant Dorbeck, op wie Henri als twee druppels water lijkt, geeft hem een filmrolletje, dat ontwikkeld moet worden. Later komt hij weer terug met nog meer films, die ook ontwikkeld moeten worden en opgestuurd aan E. Jagtman. Na het ontwikkelen krijgt Henri niets dan zwarte vlekken te zien. Hij durft de foto's niet terug te sturen, koopt een Leica en maakt zelf foto's van militaire objecten. Tijdens een
hevig onweer komt Dorbeck, enige tijd later. Henri krijgt opdracht naar Haarlem te komen. Daar ontmoet hij Dorbeck en Zewuster. Met de laatste gaat hij naar de Kleine Houtstraat, waar ze in een huis twee mensen neerschieten. De zoon van de drogist uit Voorschoten heeft hen gevolgd. Henri ontwikkelt het filmpje dat hij in 1940 van Dorbeck had gekregen. Op een van de foto's staat Dorbeck met twee vriendinnen. Er valt een brandend vliegtuig op het huis van Jagtman, waardoor de hele familie Jagtman omkomt. In 1944 (Dorbeck heeft 3 jaar lang niets van zich heeft laten horen) krijgt Henri een brief van Dorbeck met het verzoek de foto's op te sturen naar een postbusnummer. Henri gaat kijken wie de foto's uit de bus haalt; dat blijkt een
heilsoldate te zijn. Een paar dagen later wordt hij opgebeld door Elly Meier, die zegt dat ze uit Engeland is overgekomen. Ze toont hem een van de foto's die hij aan Dorbeck had opgestuurd. Hij brengt haar naar oom Bart. Terug in Den Haag hoort hij van Moorlag, zijn kamergenoot, dat de Duitsers hem in zijn huis opwachten en dat Ria en zijn moeder gevangen zijn genomen. Hij gaat met Moorlag naar Leiden, waar een student valse persoonsbewijzen maakt voor hem en Elly. Zijn haar wordt zwart geverfd door Marianne, een ondergedoken joodse studente. Henri duikt onder en gaat foto's ontwikkelen voor Labare. Hij beseft nu hoe hij veranderd is. Marianne gaat voor hem naar oom Bart met Elly's persoonsbewijs. Deze is echter al verdwenen. Henri gaat naar Amsterdam en vertelt aan oom Bart dat Ria en zijn moeder zitten. Oom Bart maakt hem verwijten. Henri krijgt van Dorbeck opdracht naar het station in Amersfoort te gaan. Daar zal hij een vrouw ontmoeten in leidsteruniform van de Nationale Jeugdstorm. Samen gaan ze naar Lunteren, waar Lagendaal, die voor de Gestapo werkt, uit de weg moet worden geruimd. De aanslag lukt, maar op de terugweg wordt de vrouw aangehouden. In Amsterdam ontmoet Henri Marianna. In de bioscoop ziet Henri een oproep tot zijn eigen aanhouding. Als hij de zaal uitloopt, wordt hij gepakt. Tijdens het verhoor wordt hij zo gemarteld, dat hij naar het ziekenhuis moet. Hij wordt daaruit bevrijd door gemaskerde mannen, die hem naar Leiden brengen. Bij Labare ontmoet hij Marianne weer. 's Nachts worden ze door de Duitsers overvallen. Henri weet te ontkomen, maar wordt later toch gearresteerd. In de cel zoekt de Duitser Ebernuss hem op, die beweert hij hem goedgezind is. Hij heeft ervoor gezorgd, dat Marianne, die een kind verwacht, weer vrij is. Ebernuss houdt zich bezig met het probleem of Dorbeck, de dubbelganger van Henri, bestaat. Daarom moet Henri naar Amsterdam gaan, waar een clandestiene sociëteit is voor ondergrondse helden. Als Dorbeck bestaat, zal Henri hem zeker ontmoeten. Ebernuss geeft Henri zijn Leica en samen gaan ze naar Amsterdam. In de sociëteit is er een man van wie Henri gelooft dat het Dorbeck is. Van hem krijgt hij giftige kristallen, die hij in Ebernuss' borrel doet. Dorbeck en Henri gaan er samen in de auto van Ebernuss vandoor. In een leegstaand huis fotografeert Henri zichzelf met Dorbeck in een spiegel. Dorbeck vertelt hem dat Ria samen woont met de zoon van de drogist die Henri verraden had, toen hij de aanslag in Haarlem pleegde. Henri krijgt een verpleegstersuniform. Dorbeck bericht hem dat Marianne in een kraamkliniek ligt. Daar aangekomen wordt hij naar een kelder gebracht waar hij het lijkje van zijn kind ziet. Een Duitse soldaat neemt hem mee in zijn auto. In Voorschoten doodt hij Ria en in Dordrecht de Duitser; daarna vraagt hij hulp aan een pastoor. Met de hulp van de illegaliteit en een arts komt hij in Breda aan. Hij meldt zich bij het hoofdkwartier van de Nederlandse Strijdkrachten. Daar arresteert men hem, omdat men denkt dat hij een land verrader is. Hij wordt naar Engeland gebracht. Daar behandelt Selderhorst zijn zaak. Henri wordt van vele dingen beschuldigd en Dorbeck, die zal kunnen aantonen dat hij verzetsheld is, is onvindbaar. Jagtman en Moorlag zijn dood en Marianne is in Israel. Oom Barts verklaring is zeer vaag. Eindelijk wordt de Leica van Henri gevonden. Hij ontwikkelt het filmpje, maar de foto met Dorbeck is mislukt. Henri rent naar buiten en wordt neergeschoten. C. Analyse en interpretatie
1. Titel en ondertitel. De titel van het boek is De donkere kamer van Damokles. Dit is een goede, passende titel voor het boek. De donkere kamer slaat op de foto waarmee Osewoudt’s lot mee bezegeld is. De foto was gemaakt in de donkere kamer. Ook slaat de donkere kamer op eenzaamheid, op onzekerheid en isolement. Damokles was een hoveling aan het hof van Dionysius I van Syracuse (406 – 367 v. Chr) Hij mocht voor een dag koning zijn. Maar deze hing een zwaard aan een paardenhaar boven de troon, om hem aan te tonen in welk gevaar een tiran steeds verkeert. De donkere kamer van Damokles is dus een boek waar een foto een belangrijke rol speelt, en eenzaamheid, en dreiging ook meespelen. Een ondertitel is er niet. 2. Motto Het motto staat achter in het boek, en zegt veel over het thema van het boek. Het is geschreven door Ludwig Wittgenstein: “Ik kan hem zoeken als hij er niet is, maar hem niet ophangen als hij er niet is. Men zou kunnen willen zeggen: ‘Dan moet hij er toch ook zijn als ik hem zoek.’ -Dan moet hij er ook zijn als ik hem niet vind, en ook als hij helemaal niet bestaat” Dit slaat op Osewoudt die maar niet kan aantonen dat Dorbeck bestaat. 3. Genre De donkere kamer van Damokles is een psychologische (oorlogs) roman. 4. Thema, idee en motieven Het thema van het boek is: zelf de werkelijkheid weten en vervolgens die werkelijkheid niet kunnen aantonen. De eerste helft van het boek is eigenlijk een voorspel van het 2e gedeelte. Het eerste gedeelte gaat over de werkelijkheid, en het 2e gedeelte over het niet kunnen aantonen van die werkelijkheid. Het idee van het boek is volgens mij dat de mens niet in staat is om zijn omgeving goed te kennen, of in te schatten. Want op het laatst werd Osewoudt niet geloofd. Enkele motieven in het boek zijn oorlog, eenzaamheid, zoeken naar eigen identiteit. Ook zijn er 2 leidmotieven in het verhaal. Ten eerste de tram. Elke keer in het verhaal komt de tram weer terug, alleen in de oorlog reed de tram niet. En vaak stond er het bordje INHALEN VERBODEN bijgeschreven. Ook de Leica van Osewoudt (zijn fototoestel) kun je opvatten als leidmotief. Deze komt ook elke keer terug, en is ook erg belangrijk voor Osewoudt om zijn onschuld te bewijzen. 5. Opbouw, structuur, spanning Het boek begint met het leven van de jonge Osewoudt, en eindigt met de dood van deze hoofdpersoon. Het boek heeft dus een gesloten eind. Het boek is wel in chronologische volgorde verteld, er zaten geen flashbacks en flash forward’s in het verhaal, Het verhaal heeft wel een boeiende werking op me gehad, want ik wou wel graag weten hoe het nou met Dorbeck zat. Het hoogtepunt of het climaxmoment lag aan het eind van het boek, waar de waarheid niet werd achterhaald en Osewoudt werd neergeschoten.
6. Personages Hoofdpersoon is Henri Osewoudt, hij is zoon van sigarenwinkelier in Voorschoten. Zijn moeder vermoordde zijn vader. Hij is opgevoed door zijn oom. Hij heeft weinig contact met anderen. Hij trouwt met zijn zeven jaar oudere, lelijke Ria. Ria was de dochter van zijn oom Bart. Hij doet aan judo. Hij is lelijk, heeft een hoge stem en geen baardgroei. Hij is afgekeurd voor militaire dienst. Hij speelt de rol van verzetsheld. Hij interpreteert de gebeurtenissen op een geheel eigen wijze. Opdrachten van Dorbeck voert hij blindelings uit. Dorbeck is het "geslaagde" exemplaar van Henri, zijn "ideale ik" (dapper, zwart haar enz.) Jagtman zou een derde dubbelganger van Henri kunnen zijn. Hij lijkt nl. op Dorbeck, is ook officier in het leger. Hij woont op het adres waarnaar Osewoudt zijn foto’s moet sturen. Dorbeck zou dan de psychologische dubbelganger kunnen zijn. Ria is Henri's zeven jaar oudere, lelijke nicht met wie hij getrouwd is. Marianne is een ondergedoken joodse studente, die op Henri verliefd raakt en andersom. Aan het einde van het boek gaat ze terug naar Israël. Moorlag, hij was een student die bij Osewoudt in huis sliep. Met de meeste bijpersonen kan Osewoudt het wel vinden. Behalve van zijn oom Bart moet hij niet veel hebben. Ook zijn vrouw Ria mocht hij niet, omdat zij hem had verraden en omdat zij lelijk was. Daarom werd zij vermoord. 7. Tijd Het verhaal is chronologisch verteld. In het begin van het boek was er sprake van tijdsverdichting, en later werden er toch ook wel tijdsprongen gebruikt ( 3 weken later). De verteltijd is 330 pagina’s. De vertelde tijd loopt van ongeveer 1932 tot 27 december 1945. Er zijn 46 episodes, hoofdstukken zonder titel, in het boek. De eerste 30 gaan over zijn jeugd, over het verzet en de gevangenschap van de Duitsers. Dit gaat tot april 1945. De rest van het boek, tot december 1945, gaat over dat hij in de handen is van de Nederlanders. 8. Perspectief en vertelsituatie Het is een personale roman, verteld door een alwetende verteller. 9. Ruimte Het verhaal speelt zich af in veel Nederlandse plaatsen: Leiden, Voorschoten, Amsterdam, Den-Haag, Scheveningen e.a Deze plaatsen hebben geen invloed op het verhaal. Wel is de omgeving waar het verhaal zich afspeelt vaak donker, en somber. 10. Taalgebruik en stijl De zinnen in het boek zijn niet al te lang, en goed te begrijpen. Er werden niet veel moeilijke woorden. Af en toe wel eens oud-Nederlandse woorden, zoals bijv. Fournituren. Er zitten veel dialogen in het verhaal, vooral aan het eind. Hij moest veel verhoren ondergaan met Duitse officiers en de Nederlanders die hem gevangen hielden. Het verhaal is boeiend geschreven, want je wou wel graag doorlezen aan het eind van het verhaal, om te weten hoe het afliep. Leesbestuderingsverslag: Inleidend. Ik heb dit boek eigenlijk zelf niet gekozen, het is me aanbevolen door meneer Boven. Het was een goed boek, en ook niet erg moeilijk. Ik had wel gedacht dat het verhaal meer over de oorlog zelf ging, maar hij ging toch ook grotendeels over een ander thema. Het was een interessant boek, en makkelijk te lezen. Ik heb er zo’n 4 keer aan gelezen, dat is ongeveer 6 uur.
Wat gebeurt er? De gebeurtenissen zijn aan de ene kant wel geloofwaardig, met alles wat er in de oorlog gebeurt, maar sommige aspecten vind ik toch minder geloofwaardig. Een paar dingen: Blz. 36 van het boek: Toen kwam Evert Turlings op hem aflopen. Het haar van Evert zat kletsnat op zijn hoofd geplakt. Hij had net als Osewoudt een handdoek bij zich. -“Henri, ik heb je gezien!’ – ‘Schreeuw niet zo hard.’ –“ik heb je zien knokken met een vent in de Houtstraat” - ‘Ik heb niet geknokt in de Houtstraat, ik ben er niet geweest” Ik vind het toch wel verschrikkelijk toevallig dat Dorbeck (als hij bestaat) en Osewoudt zo verschrikkelijk veel op elkaar lijken, dat niemand het verschil kan zien. Zelfs niet in de bioscoop waar hij met Marianne een film ging kijken en er een arrestatiebevel op het scherm verscheen. En ene Roorda, die stellig beweert dat hij Osewoudt heeft ontmoet, maar in werkelijkheid heeft hij Dorbeck ontmoet. Nog een ander (klein) dingetje wat ik een beetje ongeloofwaardig vond: op Blz. 248 van het boek: Toevallig viel juist toen de blik van de vorstin op hem. Hij liet het prikkeldraad waar hij zijn handen in geslagen had, los en maakte een buiging. Het leek of eenmaal de beweging van de hand speciaal op hem gericht was. Hier was het ook weer heel toevallig dat de koningin precies zijn kant opkeek, terwijl er duizenden mensen langs de weg stonden te zwaaien met vlaggetjes. Het einde van het verhaal is wel geloofwaardig. Alles liep fout, iedereen die er maar kon getuigen was dood. En de foto die uitkomst moest bieden, was mislukt. –“Hoe is dit nu mogelijk? De hele wereld bedriegt mij, zelfs het licht heeft mij in de steek gelaten.” Dit kan iedereen overkomen, dit vond ik toch wel redelijk geloofwaardig. Thema Het thema van het boek was niet zoals ik eerst had gedacht de Tweede Wereldoorlog. Het thema was de werkelijkheid, en die werkelijkheid die je niet aan kan tonen. Dit is toch wel herkenbaar voor iedereen. Als je iets wilt bewijzen wat je niet hebt gedaan, en niemand gelooft je, en je kunt niemand iets bewijzen, is dat toch behoorlijk frustrerend. Bij Osewoudt eindigde die frustratie in de dood. Maar het thema sprak mij wel aan, vooral omdat je je wel in kon leven in het verhaal. Op het laatst wist je toch niet echt of Dorbeck nou wel of niet bestond. Opbouw Het boek was, zoals ik al zei, niet moeilijk te lezen. De tijdsvolgorde klopte precies, het was een chronologisch boek. Verder zaten er geen grote tijdssprongen in, waardoor je van het onderwerp afdwaalt. Er zijn tamelijk veel figuren in het boek aanwezig, de meeste kun je wel onthouden, maar van sommigen moet je soms wel nadenken van: wie was dat ook al weer? Het tijdsdiagram van het boek ziet er als volgt uit: Toekomst
Begin van het boek------------------------------Einde Verleden
Geen verschil tussen toekomst en verleden. Daarom is er een rechte lijn. Verhaalfiguren Henri Osewoudt, alias Filip van Druten, alias Melgers. Hij was een onzeker type, met een minderwaardigheidscomplex (hoge stem, geen baard, meisjesgezicht). Hij probeert erg op Dorbeck te lijken, dat maakt hem sterker. Hij voelde zich ook zelfbewuster dan voor die tijd. Toen hij op Dorbeck ging lijken, toen hij zijn haren had geverfd, voelde hij zich herboren. Maar toch was hij nog niet helemaal zeker van zijn zaak. Hij had de gedachte dat Dorbeck de gelukte, en hij de mislukte ‘ik’ was. De droom die op bladzijde 173 werd beschreven is daar een voorbeeld van …… Het was vrede, hij wandelde ergens ver weg hand in hand met Marianne, en zij kwamen Dorbeck tegen. Zelfs zonder van hem afscheid te nemen, ging zij met Dorbeck mee en liet hem staan. Hij had dus nog steeds last van een minderwaardigheidscomplex. Op blz. 222 van het boek gaat het verder. Osewoudt krijgt een vermomming van Dorbeck. Een verpleegstersuniform. –“Ik ben toch geen wijf?” schreeuwde Osewoudt. – ‘ Natuurlijk niet, maar je hebt geen baard. Je hebt geen baard op je keel en je hebt hem ook nooit in je keel gehad. Is er voor iemand als jij een perfecter vermomming denkbaar?’ Hier werd het er nog eens ingewreven bij Osewoudt. Het einde van het verhaal is ook typisch voor Osewoudt. Hij liep uit frustratie het gebouw uit, met alle gevolgen van dien. Zelfs als hij bijna dood is, zijn dit nog zijn laatste woorden: “Dorbeck moet gevonden worden… Zeg Dorbeck… Vraag Dorbeck…” Hij kon het niet meer aan dat niemand hem geloofde. Conclusie Het was een goed boek om te lezen. Niet te moeilijk, en 3 punten. Het was een boek met een niet al te makkelijk thema, maar het is wel zo gebracht dat je alles wel begrijpt. Ik kon me goed inleven in het verhaal, en leefde ook met de hoofdpersoon mee aan het eind van het boek. Ik had een ander eind verwacht, dat de foto uitkomst zou bieden, maar dit was niet het geval. Het was wel een tamelijk dik boek, maar al lezende merk je daar niet zoveel van. Daarom zou ik dit boek ook aanbevelen bij mijn medeleerlingen, vooral als ze een goed boek willen lezen, voor veel punten.