Birk – Jaap Robben

Samenvatting

Mikael en zijn vader Birk zijn op het strand op het eilandje waar ze maar met een paar mensen wonen. Mikael laat zijn nieuwe bal in het water vallen en zijn vader gaat deze voor hem halen. Maar de sterke stroming neemt hem mee en hij verdrinkt. Na lang zoeken wordt er geen lichaam gevonden. Mikael gaat vaak naar het huis van mevrouw Augusta, een andere vroegere bewoner. Hieruit haalde zijn vader altijd cadeautjes voor zijn vrouw, Mikael verzorgt er nu een meeuwtje. In zijn gedachten praat Mikael veel met zijn vader. Karl, de andere bewoner, vraagt Mikael vaak mee naar Tramsund maar hij mag niet van zijn moeder. Birk was ook de leraar van Mikael, ze kregen toetsen opgestuurd. Mikael doet alsof hij zijn vader is en zegt dat zijn zoon is overleden en er dus geen toetsen meer gestuurd hoeven te worden. Zijn moeder komt er uiteindelijk achter. Mikael helpt Karl vaak met vis sorteren en haalt cadeautjes voor zijn moeder uit het huis van mevrouw Augusta. Mikael wordt steeds volwassener, hij krijgt een snor, masturbeert en steekt sigaretten op. Mikaels moeder geeft hem de ouderlijke kamer, zij verhuist naar de zolder, soms komt zij toch bij hem liggen. Hij moet van zijn moeder de kleren van zijn vader aan, maar hij weigert. Als Mikael ruzie krijgt met zijn moeder hierover, vlucht hij uit huis en gaat de volgende morgen met Karl mee naar Tramsund. Daar verkoopt hij vis, maar bezoekt ook de hoeren. Als Mikael  thuiskomt, wil hij wel de trui van zijn vader aan. Maar nu mag het niet van Dora. Hij moet haar voortaan zo noemen en niet meer "mama." Mikael komt erachter dat Dora de kleren van zijn vader aan Karl heeft gegeven. Wanneer Mikael een keer het huis van Augusta bezoekt om de meeuw weer te verzorgen, komt Dora hem opzoeken. Ze wordt woest op hem, omdat hij liever bij het meeuwtje is dan bij zijn moeder en ze verbiedt hem te bezoeken. Als hij later thuiskomt, zit Karl bij zijn moeder. Als ze willen overgaan op seks, gooit Mikael een steen door de ruit. Mikael gaat de meeuw weer voeren. Als hij thuiskomt, weet zijn moeder dat hij er geweest is. Ze pest hem door zijn kinderbordje te laten vallen en verbrijzelt een bootje. 's Nachts komt ze bijna naakt tegen hem aanliggen en wordt handtastelijk: ze laat zich bij haar borsten beetnemen. Ze noemt Mikael Birkje. Mikael vlucht weg naar zijn zolderkamer: de volgende morgen is Dora alles aan het verbranden wat van hem is. Mikael vermoedt dat ze ook het huis van Augusta in de fik zal steken en gaat snel naar de slaapkamer waar de meeuw is opgesloten. Hij wil die bevrijden, maar hij is te laat. De moedermeeuw heeft het jonge meeuwtje dood gepikt en de hersentjes opgegeten. Vol schuldgevoel blijft Mikael in de slaapkamer zitten.

De idee

Iedereen gaat anders om met het verlies van een geliefde. De dood van Birk in dit verhaal is het begin van het einde. In het begin lijkt alles nog goed en gaat alles vrij soepel. Wanneer Mikael ouder begint te worden, en dus volwassener, begint Dora hem langzaamaan te veranderen in haar man. Ze mist Birk heel erg en wil dat hij terug komt, dit doet ze door middel van Mikael. De relatie tussen moeder en zoon begint steeds meer de vorm aan te nemen van een vrouw-man relatie. In eerste instantie probeert Dora haar liefde te zoeken bij Karl, maar wanneer dit niet doorgaat, gaat ze over op Mikael. Dora heeft geen andere afleidingen en kan zich dus veel focussen op Mikael. Mikael gaat op een andere manier om met de zoek naar liefde. Hij stilt zijn verdriet door het verzorgen van een meeuwtje. Hij zoekt de liefde van zijn vader door er zelf eentje te worden voor het meeuwtje. Hij geeft veel om het meeuwtje en geeft hiermee zijn schuldgevoel een plek. Maar wanneer hij ook dit meeuwtje laat sterven bouwt het schuldgevoel weer op.

Motieven

Eenzaamheid en isolement: De roman van Robben gaat over isolement en eenzaamheid. De inhoud komt daarbij overeen met het decor. Het verhaal van de Hammermans speelt zich alleen af op een klein onbekend (wellicht zelfs niet bestaand) eiland, ergens in de Noordzee. Het isolement wordt groter als vader Birk verdrinkt door toedoen van Mikael. Het contact tussen moeder en zoon wordt daarna minder: ze zwijgen vooral tegenover elkaar. Mikael mag ook weinig contact met andere hebben (Karl, Brigitta). Hij moet als het ware in de visie van zijn moeder de plaats innemen van zijn vader, wat tot ongezonde situaties leidt. De eiland bewoners zijn zelf ook allemaal een eiland. Een mooie passage om dit te illustreren is een dialoog tussen Mikael en zijn vader uit het verleden, waarin Mikael aangeeft dat hij later zelf een eiland wil maken door steeds een steen in zee te gooien. Op den duur wordt die steenhoop dan een eiland. Eenzame mensen scheppen zichzelf een eiland.

Seksualiteit: Seks wordt in de relaties op het eiland gezien als een middel om de eenzaamheid te verdrijven. Karl heeft seks met de veel oudere Augusta. Die deed het ook met hem om haar eenzame positie op het eiland te verhelpen. Seks is dan lust, Karl doet dat ook met de hoeren in Tramsund. Tenslotte wil hij ook met Dora seks hebben. maar Mikael gooit op het hoogtepunt van de scène een steen door de ruit. Intussen heeft ook Mikael d seksualiteit leren ontdekken: hij masturbeert en hij ziet dat zijn moeder hem naakt benadert en dat dit niet goed is. Toch hebben ze bijna daadwerkelijk seks met elkaar.

Schuldgevoel: Mikael voelt zich schuldig aan de dood van zijn vader. Die had zijn bal willen ophalen, maar was daarbij verdronken. Als zijn moeder dat verhaal later hoort, acht ze hem schuldig en begint het grote zwijgen.