Eindopdracht 13
Module 4
Laagland Verwerkingsboek Het boek dat ik heb gekozen is “bezonken rood” van de schrijver Jeroen Brouwers. Beschrijvingsopdracht
Ik was in de bieb in Baarlo wat aan het zoeken en ik pakte een boek uit een schap dat me het meeste opviel omdat het een rode kaft had. Ik was wat in het boek aan het bladeren en zag ook dat het niet zo’n heel dik boek was. Ik zag dat het een beetje een roman was en een boek waarin het de bedoeling is van de schrijver om het op te laten vallen dat er stukken tekst geschreven waren. Ik had nog nooit eerder zo’n boek gelezen dus ik besloot om het boek te lenen en het te lezen. Het is geschreven in een heldere, soms zelfs zakelijke stijl. Juist daarom zijn sommige scènes minder, bijvoorbeeld die waarin de martelingen van de Japanners iets te levendig worden beschreven. Ook zitten er soms zinnen tussen twee alinea's door die helemaal niks met beide alinea's te maken hebben en dat maakt het verhaal soms wat rommelig en verwarrend. Ik vond het boek niet zo spannend want er zat eigenlijk geen één climax in. De hoofdpersoon in het verhaal is Jeroen Brouwers. Zijn moeder is in februari 1981 gestorven. Hij heeft haar nooit in het bejaardentehuis opgezocht. ‘s Ochtends wordt hij telefonisch op de hoogte gesteld van het overlijden van zijn moeder. Hij is niet bij de crematie aanwezig. Toen hij hoorde van de dood van zijn moeder begon hij te beven en kreeg hij het niet koud van ontroering, maar van angst. Hij neemt hiertegen een pil. Zes à zeven jaar geleden, toen hij een tamelijk onevenwichtig leven leidde, heeft hij Liza ontmoet. Met haar is hij slechts drie dagen omgegaan. Nu heeft hij een vrouw en kinderen gevonden. Voor de dood van zijn moeder heeft hij Liza nog een keer ontmoet. Na de dood van zijn moeder moet hij zowel aan Liza als aan zijn moeder denken, in dezelfde mate van hartstochtelijkheid als onhartstochtelijkheid. De ik-figuur heeft zijn ouders nooit gekend. Samen met zijn moeder, grootmoeder en zusje heeft hij in het Jappenkamp “Tjideng” gezeten. Dit was een kamp voor vrouwen en jongetjes tot tien jaar. De commandant van het kamp, Kenitji Son, heeft zijn moeder een keer afgeranseld. Op dat moment is de ik-figuur gestopt met van haar te houden. Na de Tweede Wereldoorlog wordt Jeroen door zijn moeder naar een kostschool gestuurd, omdat hij door de oorlog zo verwilderd was. Hij beschouwd dit als verraad van zijn moeder. In het kamp: De grootmoeder van de ik-figuur overlijdt. Vele kampbewoners overlijden. Maar hij voelt niets, ook niet bij het overlijden van zijn kampvriendinnetje. De hoofdpersoon stelt zich voor wat zijn moeder allemaal op de avond van haar dood heeft gedaan. Vanuit het behaardentehuis wordt opgebeld of hij interesse heeft in de spullen van zijn moeder. Dat heeft hij niet, want hij wil niets ‘tjoepen’. (term gebruikt in Jappenkampen: het overnemen van spullen van overleden mensen). Weken later krijgt hij een fotoalbum van zijn moeder. Hij vindt zichzelf hierin nauwelijks terug. Op vrijdag 30 juni wordt zijn moeder om drie uur gecremeerd. De begrafenis wordt hem uitgebreid beschreven. Die middag rijdt hij rond in zijn auto, zonder dat hij zijn pillen heeft ingenomen. Hij verlangt naar Liza. Hij verdwaalt in de mist. Dan stapt hij uit en begint te lopen door het bos. Hij komt aan bij een zwart meer. Hier denkt hij aan zijn moeder. Ook denkt hij terug aan het kamp. Hij wilde zijn moeder wel verzorgen, maar hij kon niet meer voor haar doen, dan haar voorlezen uit het boek Daantje. Nu zijn moeder dood is, hoopt hij dat Liza verschijnt. Maar ook zij is dood. Thuisgekomen gaat hij verder met zijn studie over zelfmoord, maar dit wil niet vlotten. Hij begint te drinken. Hoe meer hij drinkt, hoe minder hij trilt. Verdiepingsopdracht (thematiek) Het thema heeft vooral te maken met de relatie’s tussen de ik-figuur en zijn moeder en met Liza. De ik-figuur verliest zijn moeder. Dan wordt hij erg bang. Hij gaat dan op zoek naar een vervangend moederfiguur. Dit is Liza. (= Maria) Als men zijn moeder verliest, verliest men de bescherming, die men dan bij een ander gaat zoeken, maar daar niet vindt. Centraal staan de gruwelen van de oorlog (kampsyndroom) en het 'onaangeraakt' zijn (de gevoelloosheid). Een belangrijke rol spelen: - mist, het webmotief en het woudmotief (symboliseren de verwarring) - schuldbesef (onbewogenheid bij het zien van gruweldaden) - film en televisie - nauw verbonden met de gebeurtenissen uit verleden en heden: alles is hetzelfde, maar toch ook weer niet hetzelfde - dood (o.a. moeder) en zelfdoding (jeugdvriendin); doodsverlangen - haat/liefdes-relatie met moeder en andere vrouwen (o.a. Liza) - 'midlife'-crisis - Maria-litanie (de zogenaamde litanie van Loreto). In de volgende citaten is een beetje te zien hoe “irreëel” de hoofdpersoon leeft. Citaat 1. Ik vernam het bericht van haar dood telefonisch, om plusminus half negen in de ochtend: het telefoongerinkel scheurde mij weg uit een mistig of schemerig stadje waar ik liep, zes à zeven jaar jonger dan ik nu ben, er was een geliefde bij mij die zei: Het stalletje van Bethlehem, Het huisje van Nazareth ... - er rinkelde een belletje, dat was de telefoon. (Blz. 10 r. 12-18) Citaat 2. Verder dacht ik niets, -wat niet hetzelfde is als: verder dacht ik er niet aan. Beter is, te schrijven: ik voelde niets. (Blz. 11 r. 4-5) Motieven
Angst

Angst speelt een duidelijke rol in het leven van de ik-figuur. In de kamptijd had hij geen angst, maar op hogere leeftijd krijgt hij deze toch. Zo erg, dat hij er zelf pillen voor inneemt. Citaten: Citaat 3. Ik voel niets en ik wil niets voelen. (Blz. 19 r. 1 van onder) Citaat 4. Verder dacht ik niets. Beter is, te schrijven: ik voelde niets. (Blz. 44 r. 1 van onder.) Citaat 5. Soms is mijn angst zo erg dat het mij voorkomt dat mijn gezicht op een papperige manier vloeibaar is geworden en bezig is in klodders van mij af te druipen, - na de angstaanval is het of ik een ander gezicht heb gekregen en ik mijn eigen vertrouwde spiegelbeeld niet zal herkennen. (Blz. 13 r. 11-16) Angst is een verhaalmotief, omdat het buiten het verhaal ook zeer betekenisvol is. Verder is het een abstract iets. Eelt
Als klein kind kreeg de ik-figuur eelt onder zijn voeten, omdat hij op blote voeten rondliep. Citaat 6. Terwijl de film zich ontrolde, en ik er nu eens naar keek en dan weer niet, wachtend tot ik slaap zou krijgen, hield ik mij bezig met het verwijderen van het eelt aan mijn voetzolen: eerst met een rasp, toen met een grove vijl, toen met een fijne vijl. (Blz. 37 r. 1-5) Citaat 7. Om wakker te blijven krabde ik met een scherp steentje het door de regen zacht geworden eelt van mijn voeten. (Blz. 55 r.15-17) Dit onderwijl zijn moeder op een plein in de regen in de nacht beschenen door schijnwerpers moet staan. Het eelt symboliseert zijn ongevoeligheid. Eelt is een leidmotief, omdat het een concreet iets is, dat buiten het verhaal geen verdere betekenis heeft. Dood
Iedereen in de familie van de ik-figuur overlijdt. Hij overleeft iedereen. Zijn vader overlijdt zeventien jaar voor zijn moeder. Zij overlijdt in 1980. Zijn grootmoeder overlijdt in het kamp. Citaat 9. Mijn moeder heeft haar man zeventien jaar overleefd. ... Ze heeft ook haar oudste zoon overleefd, die enige winters geleden ergens in de Verenigde Staten met een vliegtuig is neergestort. Alles wat nog bij het Brouwersdom plaatsvindt, is, dat er gestorven wordt. (Blz. 9 r. 9-2 van onder) Vele mensen sterven in het kamp. Citaat 10. Ik zag iedere dag dode mevrouwen: ze stuikten door hun benen tijdens de langdurige appèls in de hamerende hitte op het koempoelanplein, ze vielen voorover of achterover of opzij tijden de corveedienst, ze stonden niet meer op als het ‘s morgens licht werd, of midden op de dag gingen ze zitten of liggen, deden hun ogen dicht en bleken dood te zijn. ... De letterlijkheid van de betekenis van het woord ‘doodgewoon’. (Blz. 44 r. 1-11) De dood wordt gesymboliseerd door de vliegen. Dit kan als een apart motief worden behandeld, maar ook bij het motief ‘dood’. Citaat 11. Op wie de vliegen neerstreken zonder door haar op wie ze neerstreken te worden verjaagd, was op weg naar de dood, - dit was een van de onmiskenbare tekenen. (Blz. 45 r. 3-1 van onder.) Dood is een verhaalmotief, omdat het buiten het verhaal ook een grote betekenis heeft. Andere motieven zijn: 1. Synchronisatie. 2. Liefde
3. Trauma
4. Kinderwoordjes. 5. Wind. Plaats/ruimte
De ik-figuur woont in Nederland; in de herinneringen speelt kamp Tjideng (Batavia) een overheersende rol. Dit kamp wordt uitgebeeld naar Duits model (wat in strijd is met historische werkelijkheid!). Buiten hangt een dichte mist waarin de hoofdpersoon verdwaalt (geeft het isolement van zijn geest weer). Het verhaal speelt zich voornamelijk in drie ruimtes af: 1. Het Tjideng-kamp. 2. Het stadje van Liza. 3. Het huis van de ik-figuur. Het Tjideng-kamp. Het kamp was een vrouwenkamp, waar ook jongetjes tot tien jaar zaten. Het kamp was een wijk. Er zaten duizenden gevangenen in een wijk. Er was veel te weinig ruimte voor de mensen. Men leefde met tientallen mensen in een huis. De familie van de ik-figuur bewoonde een aanrecht. Het stadje van Liza. Het stadje *** is de plaats, waar de ik-figuur Liza heeft ontmoet. Liza woont in een appartement boven een klokkenwinkel. Het huis van de ik-figuur. Het huis is omgeven door mist. Verder is er weinig bekend over het huis. Als de ik-figuur en Liza aan het vrijen zijn, horen ze vaak de klokken slaan. Dit herinnert Jeroen aan zijn moeder. De mist om het huis, komt ook terug in zijn gedachten. Het staat voor de troebelheid van zijn gedachten, mede veroorzaakt door de pillen en angst. Het lijkt dat de verteller waarnemingen over de kamptijd verteld. Echt als dingen die hij heeft gezien. Meer dan dat hij ze heeft meegemaakt. Dit komt door zijn jeugdheid. Hij snapte het nog niet. Zo lachte hij om de vrouwen, die door de modder moesten kruipen. Evaluatie
De auteur spreekt doorheen heel het boek erg filosofisch. Zinnen als "…niets bestaat als het niet iets anders aanraakt…" die voorkomen op alle mogelijke plaatsen in het verhaal illustreren dit. Ook komt dit aspect tot uiting wanneer hij stukken uit een boekje, dat hij van zijn moeder in het kamp gekregen heeft, aanhaalt. Door die filosofische taal, maar ook door lange beschrijvingen (zowel van omgeving, situatie en gevoelens) wordt het verhaal redelijk saai. Het verhaal stemt overeen met de werkelijkheid ondanks de filosofische benadering. Het boek was eenvoudig en het las vlot maar het verhaal was zeker niet spannend want er zat geen enkele climax in. Er komt ook geen enkele vorm van dialoog voor, wat het verhaal zeker niet ten goede komt. Het boek is niet ingedeeld in hoofdstukken, wel in aspecten (aan de hand van het leven in het kamp of de gevoelens van de schrijver). Er was een voortdurende afwisseling tussen heden en verleden. De karakters van de personages (grootmoeder, moeder en vriendin Lisa) waren slecht uitgewerkt waardoor men zich niet goed kon inleven in de
situatie van die personages. Dit kon alleen bij het hoofdpersonage, de auteur dus. Alle aandacht was ook op de gevoelens van de auteur gevestigd waardoor er geen echt verhaal ontstond maar eerder een klaagzang van de schrijver. Soms werd er een stukje besteed aan de levensomstandigheden in het kamp maar de sfeer werd toch nooit zo weergegeven dat men zich kon inleven in het kampleven. Ik had meer een verslag verwacht van het leven in een concentratiekamp, een soort dagboek. Er worden inderdaad wel veel dingen aangehaald daarover maar de essentie van het verhaal lag toch ergens anders. Het boek is meer een uitlaatklep voor de gevoelens van de schrijver. Ik denk dat de schrijver er meer aan gehad heeft dan de lezers eraan (zullen) hebben. De auteur probeerde nog enigszins het verhaal een beetje te versterken door te verzwijgen waarom hij zodanig vervreemd was van zijn moeder maar ook dit bracht geen enkele spanning in het verhaal. Ik heb eigenlijk nog nooit zo’n soort boek eerder gelezen. Ik vond het eigenlijk een saai boek en zou het dus niemand aanbevelen.