Candide, ou l'optimisme door Voltaire

Beschrijvingsopdracht:

Titelbeschrijving:

Voltaire (vertaald uit het Frans door M.J. Premsela), “Candide”. Amsterdam (7e druk)

Motivatie voor mijn boekkeuze:

We hebben met het vak Frans ooit een stukje gelezen uit dit boek en dat sprak mij wel aan. Ik vond de denkwijze van Candide wel leuk en toen ik de titel zag staan op de lijst van wereldliteratuurboeken heb ik besloten om dit boek te gaan lezen.

Uitgewerkte persoonlijke reactie:

Onderwerp:
“Candide of het optimisme”.

De titel geeft al aan waar het boek over gaat. In ieder geval over de denkwijze van Candide over de wereld. In het begin van het boek wordt hem door Panglos geleerd dat alles op z’n best is in een best denkbare wereld. Naarmate Candide meer meemaakt begint hij daar ernstig aan te twijfelen en op een gegeven moment geloofd hij daar helemaal niet meer in. De keuze is dus: Candide of het optimisme.

In het boek verzet Voltaire zich tegen het systeem van Leibniz dat er van uit gaat dat men leeft in de beste van alle werelden en dat alles goed is. Voltaire vind dat het op aarde niet op z’n best is en zegt dat men het zelf kan veranderen. Door middel van dit boek maakt Voltaire zijn mening duidelijk in de persoon van Candide.

Gebeurtenissen:

Er gebeurt ontzettend veel. De verschillende hoofdstukken zijn eigenlijk allemaal gebeurtenissen van Candide met af en toe een verhaaltje tussendoor die een bekende aan hem verteld. Er is geen bepaalde gebeurtenis die het belangrijkst is, want alles speelt een grote rol. Juist doordat alle gebeurtenissen zo belangrijk zijn wordt benadrukt dat de wereld niet volmaakt is.

Personages:

In het verhaal spelen verschillende personages een rol. Candide, Cunégonde en Pangloss zijn de belangrijkste personages in het boek:

Candide is een zachtmoedige jongeman. Dit is ook al zijn gezicht af te lezen. Hij had een tamelijk helder oordeel en was eenvoudig van geest. In het begin van het verhaal is hij nog optimistisch over het leven, later wordt hij meer pessimistisch en geloofd hij dat mensen zelf het leven beter kunnen maken.

Cunégonde is een heel mooi meisje dat het hart van Candide steelt. Zij woonde vroeger in hetzelfde kasteel als Candide, maar toen de baron hun zag zoenen moest Candide onmiddellijk vertrekken. Op het eind van het verhaal komen ze toch weer samen.

Pangloss is de oude huisonderwijzer van Candide. Hij gelooft sterk in de leer van Leibnitz en weigert deze op te geven. Het is een heel optimistische kijk op het leven dat geloofd dat men leeft in de best mogelijke wereld.

Opbouw:

De opbouw van het boek vond ik erg vervelend. Het verhaal is opgebouwd uit heel veel verschillende, korte hoofdstukken. De hoofdstukken zijn gemiddeld 2 à 3 bladzijden lang en de titels geven in grote lijn al aan wat er in dat hoofdstuk gaat gebeuren. Dit maakt dat het allemaal afzonderlijke gebeurtenissen worden en het leest niet prettig. Je bent net bezig met een hoofdstuk (dus één gebeurtenis) en dan is dat voorbij en begint het weer opnieuw. Je hebt het gevoel dat het allemaal korte verhaaltjes zijn.
De schrijver had beter kunnen kiezen voor langere hoofdstukken, zodat het verhaal meer samenhang krijgt.

Taalgebruik:

Het taalgebruik is niet makkelijk. Ik moest in het begin erg wennen aan de schrijfstijl en het gebruik van oude woorden en zelfs woorden die we nu helemaal niet meer kennen en waarvan ik de betekenis dus ook niet wist. Vaak kon je de betekenis van deze woorden wel uit de context lezen, maar dan moest je aandachtig lezen.

Eindoordeel:

Over het algemeen vond ik het een leuk boek. Tijdens het lezen komt Candide er steeds meer achter dat Pangloss niet gelijk had en het is leuk om te lezen wat voor effect het heeft op Candide (namelijk dat hij erg geschokt is dat zijn meester ongelijk had). Het verhaal wil een duidelijke mening overbrengen en dat is wel geinig. Verder houdt ik niet van fantasie, maar omdat het boek naast het verhaaltje over Eldorado ook veel realistische stukken bevat vond ik het niet storend.

Het boek leest, ondanks dat het maar uit 130 bladzijdes bestaat, niet echt makkelijk weg. Dit komt vooral door de opbouw in allemaal korte hoofdstukjes. Verder zorgen de oude woorden nog wel voor problemen. Er komt bijvoorbeeld soms een woord meerdere malen terug en als je dat woord niet kent dan mis je wel een stukje van het verhaal. Meestal moest ik het stukje dan gewoon meerdere keren overlezen en dan werd het wel duidelijk, maar het leest natuurlijk niet echt lekker.

Verder zou ik het boek wel willen aanraden als je niet van “zware kost” houdt. “Candide” vond ik geen zwaar verhaal en het is ook nog eens, in tegenstelling tot veel andere wereldliteratuurboeken, een niet al te dik boek.

Korte samenvatting van de inhoud:

De jonge, naïeve Candide, die misschien verwant is aan baron Thunder-ten-tronck, krijgt samen met diens zoon en diens dochter Cunégonde les van Pangloss, die hen leert dat ‘in de beste wereld die mogelijk is alles zo goed als het maar kan’. Alles is geschapen tot het Nobelste doel ( Zo is de neus geschikt om een bril te dragen ). Pangloss geeft ook ‘experimenteel’ les in de bosjes en wel aan een dienstmeid, waarvan Cunégonde getuige is. In alle onschuld doen Candide en zij hun meester na, tot woede van de baron, die de jongeman wegjaagt. Deze gaat zwerven, komt in het leger terecht, wordt er mishandelt en moet slag leveren, waarbij hij ontdekt dat beide partijen even gemeen zijn. Hij vlucht en ontmoet Pangloss, die hem vertelt dat Cunégonde, geschonden door de Bulgaren, met de hele familie vermoord is. Pangloss is er slecht aan toe, maar de wederdoper Jacques, vriend van Candide, helpt hem en gedrieën gaan zijn aan boord van een schip. Na een storm en een aardbeving komen Pangloss en Candide bij de ‘vrije mensen’ in Lissabon. Jacques is verdronken. Om de aardschokken te doen ophouden hangt men, samen met anderen, Pangloss op. Candide vindt Cunégonde (levend maar onteerd) terug. Cunégonde, die verkocht en verkracht werd , behoort nu vier dagen van de week aan een Jood en de andere drie aan de grootinquisiteur toe. Dan komt er een degengevecht tussen de Jood en Candide, de laatste wint en steekt ook de grootinquisiteur ‘uit veiligheidsoverwegingen’ neer; met Cunégonde en haar oude dienares vlucht hij naar Cadix en scheept zich in. De oude dienares vertelt haar geschiedenis aan boord van het schip. Achtervolgd wegens moord; wijkt Candide uit naar Paraguay met zijn bediende Cacambo; daar blijkt de broer van Cunégonde commandant te zijn: deze weigert Candide zijn zusters hand en Candide dood hem, dan vlucht hij in priesterskleren. Diep in het oerwoud worden Candide en Cacambo bijna opgegeten want de vrouwelijke bevolking denkt dat ze jezuïeten zijn. Verder reizend komen zij in Eldorado, waar de juwelen op straat liggen en waar ze vorstelijk ontvangen worden. Ze krijgen informatie over de heersende godsdienst: er is een god, van wie men niets afsmeekt, maar die men met zijn allen bedankt. Monniken of priesters zijn er niet, die zouden ‘mensen laten verbranden, die hun mening niet delen’. Zij blijven een maand bij de koning, die hun vele schatten meegeeft ( honderd schapen met goud en diamanten ), maar twijfelt of ze er veel aan zullen hebben. Ze ontmoeten een neger die mishandelt is, het gesprek komt op het slechte lot der zwarte slaven en het optimisme. Candide koopt tegen een hoge prijs een schip van Vanderdur die hem bedriegt. Bij het proces dat volgt, zijn de kosten voor Candide. Vergezeld van Martijn, een boekbinder uit Amsterdam, zet hij zijn reis voort. Ze ontmoeten een wijsgeer die het tegendeel beweert van wat Pangloss dacht. Een pater probeert Candide te bedriegen. Hij ontkomt en scheept zich met Martijn; in Venetië hopen ze Cacambo te treffen met Cunégonde. Hier komen zij ook, via Engeland en ontmoeten er het liefje van Pangloss, dat daar hoer is. Ze vertelt hoe het haar vergaan is. Ze gaan op visite bij de rijke Pococurante, die alles veracht. Cacambo, slaaf gemaakt, verteld dat Cunégonde in Constantinopel is. Dan komen ze in hotel te dineren met de afgezette koningen. Pangloss en de jonge baron blijken nog te leven en slaven te zijn. Candide koopt hen vrij en ze gaan naar Constantinopel. Pangloss blijft bij zijn leer: ‘….het past me niet, mezelf tegen te spreken, Leibnitz kan geen ongelijk hebben!’ Ondankbaar weigert de baron Cunégonde’s hand opnieuw aan Candide, waarop het gezelschap hem op transport naar Rome stelt. Cunégonde is lelijk geworden, toch trouwt Candide haar. Niemand van het gezelschap is gelukkig. Ze vragen raad aan een derwisj; die antwoord dat men niet moet vragen naar de reden waarom de mens aldus is geschapen door god: de meester toch ook niet af of de muizen in zijn schip wel gelukkig zijn? Betere raad brengt hen een oude Turk: werken is de enige oplossing, want zo verdrijft men de verveling, de ondeugd en de armoede. Ondanks Pangloss’ filosofie houdt Candide vol dat men ‘zijn eigen tuin moet onderhouden’.

In hoeverre zijn de verteltechniek en verhaaltoon anders dan je gewend bent?

De verteltechniek en verhaaltoon zijn wel anders dan ik gewend ben. Er zitten veel oude woorden in die we nu niet of nauwelijks meer gebruiken en de zinsopbouw is ook anders als de opbouw zoals we die nu kennen (bv: werkwoorden aan het eind van de zin). De toon is ook veel afstandelijker dan andere boeken die ik heb gelezen, maar dat komt vooral door de moeilijke en vaak deftige woorden die erin voorkomen.

In hoeverre is de thematiek anders dan je gewend bent?

De thematiek is wel anders dan ik gewend ben. Het gaat erom dat Pangloss gelooft dat alles op z’n best is in deze wereld en dat de mens daar zelf niets aan kan veranderen. Candide komt er, door alles wat hij meemaakt, achter dat Pangloss niet gelijk heeft.

Het wereldbeeld van Pangloss is niet echt iets van deze tijd, want heden ten dage denken de meeste mensen er heel anders over. Ik deel Pangloss’ mening ook niet en in dat opzicht is de thematiek anders dan ik gewend ben. De thematiek heeft niet echt iets met deze tijd te maken, terwijl andere boeken die ik gelezen heb zich meestal wel afspelen in onze tijd of in ieder geval een herkenbare thematiek (bv: van iets wat zich de afgelopen 100 jaar heeft afgespeeld) dragen.

In hoeverre gaat het in boek om andere normen en waarden? Hoe sta ik daar tegenover?

In het boek gaat het om ongeveer dezelfde normen en waarden als die wij nu dagelijks hanteren. Zo komt uit het boek duidelijk naar voren dat je niet moet moorden, maar Candide heeft in het boek geloof ik wel 4 moorden gepleegd. Achteraf heeft hij grote spijt en daar komt ook naar voren dat het in zijn cultuur niet de bedoeling is dat men aan het moorden slaat. Candide komt bovendien uit Westfalen en dat ligt niet bijzonder ver van onze deurmat dus het is ook ergens wel logisch dat dezelfde normen en waarden gehanteerd worden.

De rode draad in het boek is dus de visie dat we leven in de best mogelijke wereld, maar Voltaire wil deze visie verwerpen en eigenlijk zeggen dat helemaal niet in zo’n mooie wereld leven en dat we zelf verantwoordelijk zijn om deze te veranderen. Ik deel hierin de mening van Voltaire, want de wereld is alles behalve volmaakt.

Met het oogpunt op de liefde is er wel een groot verschil. Candide wil kosten wat het kost Cunégonde vinden en reist daarvoor de hele wereld af. Ik denk dat wij in onze huidige tijd (ik in ieder geval) niet zo ver gaan als Candide.

Welk beeld geeft het verhaal van de cultuur? Hoe tekent de auteur de mensen en de samenleving? Is dit beeld representatief?

Het verhaal speelt zich in heel veel verschillende culturen af, maar de cultuur die heerst in Eldorado wordt wel het meest uitgebreid verteld. Eldorado wordt afgeschilderd als een paradijs waar de mensen in harmonie met elkaar leven. Er is geen politie of rechtbank nodig want er gebeurt nooit iets fouts. Er ligt goud en edelstenen op de grond en de mensen bidden niet maar bedanken God voortdurend omdat dat alles perfect is. Alle mensen zorgen er samen voor dat er niets misgaat in de samenleving.
Natuurlijk is dit beeld niet representatief, want zo’n land vind je nergens op de wereld. Er is altijd wel onenigheid en ik kan me niet voorstellen dat er ergens op de wereld een stad is waar goud en edelstenen dezelfde functie hebben als bakstenen in ons land.

Als je wel eens in dat land of in een dergelijke cultuur geweest bent: wat herken je dan?

Zoals ik al zei speelt het verhaal zich veel verschillende plaatsen af, dat je er eigenlijk niets over kunt zeggen. Candide komt met zo veel verschillende culturen in aanraking. De meeste culturen/landen (Bulgarije, Zuid-Amerika, Constantinopel) ken ik niet en ook in Eldorado is er niets herkenbaars, maar Candide komt ook in meer bekende delen zoals: Nederland, Westfalen, Frankrijk en Italië. Ook is Candide in Suriname geweest en daar herken ik wel iets in.

Candide komt in Suriname een neger (slaaf) tegen die probeerde te vluchten van zijn meester. Als straf heeft zijn meester het linkerbeen van de slaaf afgehakt. Ik heb wel eens iets gezien op tv over straffen die vroeger werden gegeven aan slaven en dat was in het verhaal herkenbaar. Ik weet niet of dit zo zeer iets te maken heeft met de Surinaamse cultuur, maar het speelde wel in de tijd van de slavernij.

Als in een niet-westers verhaal westerlingen voorkomen, hoe beschrijft de schrijver deze personages?

Het verhaal wordt beschreven vanuit een westers oogpunt. Candide komt oorspronkelijk uit Duitsland en is dus een westerling. Op deze manier krijg je een “westers” beeld van de hele situatie dus deze vraag is eigenlijk niet van toepassing.

Welke nieuwswaarde heeft de tekst voor mij?

De tekst gaat over het leven van Candide en wat hij allemaal meemaakt. In zijn gebeurtenissen beschrijft hij ook hoe het er in bepaalde landen aan toe gaat met betrekking tot politiek en daar kun je wel iets van leren. Zo praat hij over Eldorado en hoe dit land politiek, religieus en cultureel geregeld is. De stad wordt voorgesteld als een paradijs met een godsdienst waar de mensen niet bidden maar God alleen maar bedanken. Het is moeilijk voor te stellen, maar in het echt kan dit natuurlijk nooit bestaan. Je kunt dus wel iets leren van deze “droomwereld”, maar je hebt er niet echt iets aan in de realiteit.

Verder draait het vooral om de filosofie van Pangloss, waar telkens het tegenovergestelde van bewezen wordt. Iets anders wat je dus kunt leren zijn de ideeën van Leibnitz (Pangloss neemt de plaats van Leibnitz in in het boek). Op het eind weet je wat zijn ideeën zijn en weet je ook dat de schrijver het niet met hem eens is. Door middel van dit boek probeert hij de filosofie van Leibnitz te onderwerpen.

Welke visie heeft de auteur op het leven?

De auteur vindt dat de aarde helemaal niet best is. Er gebeuren hele erge dingen in de wereld en, in tegenstelling tot de visie van Leibnitz, de mens is zelf in staat om hier iets aan te doen. Je lot bepaald niet wat er met je gebeurt, maar je kunt je leven invullen en laten verlopen zoals je dat zelf wilt.

Denk je dat het om een letterlijke vertaling gaat of kun je aantonen dat de vertaler zich een aantal vrijheden heeft veroorloofd?

Ik denk dat het om een letterlijke vertaling gaat. Eigenlijk mag je wel aannemen dat het een letterlijke vertaling is, want de schrijver geeft heel duidelijk aan wanneer hij zelf iets aan het verhaal toevoegt. Zo staat er bijvoorbeeld bij een bepaalde gebeurtenis een voetnoot waar de schrijver uitlegt waar het om draait of om meer uitleg te geven over de plaats waar het verhaal zich op dat moment afspeelt. Zo kun je duidelijk zien dat het een letterlijke vertaling is, maar onderaan de bladzijden staan alleen enkele toevoegingen.

Wat vind ik van de tekst? Wat heb ik geleerd over een andere cultuur? Zou je meer van dergelijke verhalen willen lezen en waarom?

Ik vind het wel een leuk verhaal. Ik heb niet zo zeer iets geleerd over een andere cultuur, maar ik vind het meer een leuk sprookje met een happy end.

Ik zou niet meer van dergelijke verhalen willen lezen, want het boek bestaat uit heel veel korte hoofdstukken en de titels van de verschillende hoofdstukken geven al aan wat er gaat gebeuren. Dit zorgt ervoor dat een stukje spanning wegvalt en dat het verhaal meer het karakter krijgt van een sprookje. Het is jammer dat het lijkt op een sprookje, want zo doet het ook een beetje ongeloofwaardig aan. Omdat in de titel van een hoofdstuk al verklapt wordt wat er gaat gebeuren heb je het gevoel dat alles herhaald wordt en dat maakt het minder boeiend.

Vind ik het een typisch cultuurgebonden boek of heeft het cultuuroverstijgende waarde? In hoeverre is het wereldliteratuur en wat is dan die waarde voor mij?

Het is geen cultuurgebonden boek. Iedereen kan het lezen, want er wordt een bepaalde visie verkondigt waar je voor of tegen kan zijn. Je mening wordt dan wel bepaald door de cultuur waar je bij hoort, maar ook al ben je het niet eens met de verkondigde mening dan toch is het boek goed te lezen.

Het is in zoverre wereldliteratuur dat het boek zich afspeelt over bijna de hele wereld. Candide blijft maar reizen en gaat zo erg veel landen langs. De rode draad in het boek blijft de visie van Leibniz en het verwerpen daarvan. Aangezien iedereen wel eens gehoord heeft van Leibniz en dit niet beperkt blijft tot Nederland kun je het boek ook tot de wereldliteratuur rekenen.

Het boek is voor mij niet echt van grote waarde. Dat komt doordat ik de mening van Leibniz, net als Voltaire, niet deel. Ik heb geen boek nodig om te worden overtuigd van het “ongelijk” van Leibniz, dus het boek heeft voor mij geen grote waarde. Ik vond het leuk om te lezen, maar het heeft mij niet echt aan het denken gezet.