Everything is illuminated door Jonathan Safran Foer

Originele titel: Everything is illuminated
Titel: Alles is verlicht
Auteur: Jonathan Safran Foer
Vertaling door: Ambo/Anthos uitgevers Amsterdam en Peter Abelsen
Eerste druk: 2002
Gebruikte druk: Achttiende druk, 2006
Aantal bladzijden: 302
Oorspronkelijke uitgever: Houghton Mifflin
Uitgegeven bij: Anthos/Manteau in een speciale uitgave van de Libris-boekhandels aangesloten bij Intres Media

Samenvatting
Alles is verlicht bestaat uit drie verschillende vertellingen die tezamen een puzzel vormen waarvan langzaam alle stukjes op hun plaats vallen. Het verhaal zou geen recht aangedaan worden wanneer ik alleen de verhaallijn die uit die puzzel tevoorschijn komt samen zou vatten. Om deze reden zal ik na een korte introductie alle drie de lijnen samenvatten.

Algemeen:
Alles is verlicht vertelt het verhaal van de jonge schrijver Jonathan Safran Foer die op 21-jarige leeftijd naar de Oekraïne reist om meer over het verleden van zijn grootvader te weten te komen. Zijn enige aanwijzing is daarbij een oude foto waar zijn grootvader met een jonge vrouw - Augustine - op staat. Zij zou hem in het verleden van de nazi’s hebben gered en Jonathan hoopt haar te vinden in het dorpje Trachimbrod.

Jonathan reist met Erfgoed reizen, een familiebedrijf dat reizen organiseert voor rijke Amerikaanse Joden die op zoek zijn naar hun wortels. Het bedrijf bestaat uit een vader, een opa en zoon Alex(ander). Alex zal - ondanks zijn gebrekkige Engels - optreden als gids en vertaler en zijn opa - die beweert blind te zijn - zal chauffeur zijn. Het gezelschap wordt compleet gemaakt door opa’s onopgeleide, gestoorde blindengeleidehond (door Alex steevast vertaald als 'uitkijkteef') Sammy Davis Junior Junior. Hoewel ze Augustine nooit vinden, ontmoeten ze wel een oude vrouw die één van de vele minnaressen van Jonathans grootvader blijkt geweest te zijn. Zij was degene van wie zijn grootvader eigenlijk het meest hield tot zijn zoon geboren werd.

Perspectief Jonathan:
In dit perspectief wordt de geschiedenis van Trachimbrod en Jonathans familie uit de doeken gedaan. De stukken in dit perspectief stellen het boek voor dat Jonathan over zijn verleden schrijft.
Het verhaal begint wanneer een paard en wagen in 1791 te water raken. Alleen een pasgeboren baby overleeft het ongeluk. Deze baby zou de bet-bet-bet-bet-bet-betovergrootmoeder van Jonathan zijn geweest. De Rabbijn ontfermt zich over het meisje tot er is besloten wat ze met haar zullen doen. Uiteindelijk wordt ze na een loting geadopteerd door de bejaarde Yankel die haar vernoemd naar de rivier waarin ze werd gevonden: de Brod. Naar aanleiding van het ongeluk ontstaat er een jaarlijks terugkerend evenement waarbij de mannen van het dorp dingen opduiken uit het water en er een optocht van praalboten is waar Brod de 'koningin' van is. Wanneer Brod na één van deze dagen thuiskomt, treft ze Yankel overleden aan. Op dat moment staat ook 'de Kolker' (een man uit een nabijgelegen dorp) voor het raam die weigert zonder haar weg te gaan.
Brod en de Kolker zijn nog niet zo lang getrouwd wanneer de Kolker bij een bedrijfsongeval een cirkelzaag in zijn hoofd krijgt. Wonder boven wonder overleeft hij het voorval. Het zaagblad kan echter niet uit zijn schedel verwijderd worden en zorgt ervoor dat hij hoe langer hoe agressiever wordt tegen Brod. Nadat hij uiteindelijk is komen te overlijden wordt zijn lichaam in brons gegoten en in het dorp gezet als zonnewijzer.
Het verhaal gaat verder op de bruiloftsdag van Safran, Jonathans grootvader. Voor hij gaat trouwen bezoekt hij de zonnewijzer om om geluk te vragen. Safran heeft onnoemelijk veel minnaressen waaronder een zigeunermeisje dat Lista heet. Nadat ze voor het laatst met hem naar bed is gegaan, pleegt ze zelfmoord (de oude vrouw die het gezelschap uiteindelijk naar Trachimbrod leidt in het perspectief van Alexander heet ook Lista. Het lijkt erop dat zij dezelfde vrouw is maar dat strookt niet met de beschreven zelfmoord). Tijdens zijn huwelijksnacht verwekt hij een kind dat uiteindelijk - samen met diens moeder en de rest van de dorpsbewoners - omkomt wanneer de nazi’s het dorp binnenvallen. Alleen Safran overleeft doordat hij gered wordt door Augustine. Kort nadat hij Amerika bereikt, overlijdt hij. Wat niet echt duidelijk wordt, is wie dan de grootmoeder van Jonathan is.

Perspectief Alexander:
In dit perspectief wordt - in gebrekkig Nederlands/Engels - verslag gedaan van de reis die de hoofdpersonen maken.
Vanaf het moment dat Alex en zijn opa Jonathan van het station halen is het duidelijk dat de reis niet gaat verlopen zoals Jonathan verwacht had. Alex spreekt zeer gebrekkig Engels, opa heeft z’n nukken en de hond Sammy Davis Junior Junior is mentaal niet in orde.
Ze vragen aan iedereen die ze komen de weg, maar niemand lijkt ooit van Trachimbrod gehoord te hebben. Uiteindelijk gaat Alex naar een oude vrouw die voor haar huisje maïskolven zit te pellen. Hij neemt haar mee terug naar de auto in de veronderstelling dat hij Augustine gevonden heeft. Het blijkt een vergissing te zijn. De oude vrouw is niet Augustine maar een oude minnares van de grootvader van Jonathan en één van de weinigen die de inval van de nazi’s overleefde. Ze vertelt hoe iedereen omkwam en geeft Jonathan een doos waar 'Voor het geval dat' op staat geschreven. De vrouw leidt het gezelschap naar Trachimbrod maar daar blijkt niets van over te zijn.
Terug in het hotel opent het gezelschap de doos waar van alles inzit dat overbleef nadat de nazi’s vertrokken waren. In de doos zit ook een foto waar twee mannen, een vrouw en een baby opstaan. De ene man blijkt de opa van Alex te zijn. De vrouw is de oma van Alex en de baby is zijn vader. De man die naast ze staat, is Hersjel, de beste vriend van opa. Opa blijkt zijn beste vriend te hebben verraden toen de nazi’s hem vroegen om een Jood aan te wijzen. Hij heeft voor zijn gevoel zijn beste vriend vermoord om zijn vrouw en kind te sparen.


Brieven van Alexander aan Jonathan:
In de brieven die Alex aan Jonathan schrijft, heeft hij het veel over de reis die ze hebben gemaakt, hun vriendschap, hun beider schrijven en zijn thuissituatie. Op een gegeven moment schrijft Alex dat zijn opa hem om geld heeft gevraagd om alsnog naar Augustine op zoek te gaan. Aanvankelijk twijfelt Alex omdat hij het geld gespaard heeft om samen met zijn kleine broertje naar Amerika te vertrekken. Later schrijft hij dat hij hem het geld niet gegeven heeft. Niet vanwege Amerika - hij ziet inmiddels in dat hij nooit naar Amerika zal kunnen gaan - maar omdat hij weet dat zijn opa Augustine alleen maar vinden omdat hij daarmee een leegte probeert te vullen die niet te vullen is. Niet veel later heeft zijn opa zelfmoord gepleegd.

Korte samenvatting per hoofdstuk
Hoofdstuk 1: De karakters worden geïntroduceerd en er wordt verteld dat ze de reis samen gaan maken en waarom ze dat zullen doen. Ook wordt er verslag gedaan van het ongeluk met het paard en wagen dat in Trachimbrod gebeurde en hoe de bet-bet-bet-bet-betovergrootmoeder van Jonathan uiteindelijk door Yankel werd geadopteerd en hoe opa en Alex Jonathan van de trein halen.
Hoofdstuk 2: Uitleg over hoe de reis verloopt. Er zijn nogal wat ongemakken zoals de taalbarrière, cultuurverschillen, de hond die mentaal niet in orde is en de minder georganiseerde aard van Erfgoed reizen. Daarnaast overlijdt Yankel en gaat Brod uiteindelijk met de Kolker mee.
Hoofdstuk 3: Het reisverslag wordt voortgezet. Het wordt duidelijk dat Opa en Alex niet zo goed voorbereid zijn en geen idee hebben waar ze heen moeten. Ze vragen aan allerlei mensen de weg, maar niemand lijkt te weten waar Trachimbrod is. Ze ontmoeten Lista, de oude vrouw. Verder wordt het verleden van Safran - Jonathans grootvader – beschreven: het ongeluk met de zaag, hoe hij steeds zieker/gekker wordt en dat hij uiteindelijk sterft.
Hoofdstuk 4: Alex keert terug met de oude vrouw omdat hij gelooft dat ze Augustine is. Ze gaan naar haar huis waar ze voor hen kookt. Het blijkt Augustine niet te zijn maar ze blijkt wel de enige persoon uit Trachimbrod te zijn die in de oorlog niet vermoord is en ze blijkt de grootvader van Jonathan gekend te hebben. Ze vertelt dat Trachimbrod niet meer bestaat. De vrouw zal hen naar Trachimbrod leiden. Ook komen de vele affaires van de grootvader van Jonathan aan het licht.

Hoofdstuk 5: De oude vrouw brengt het gezelschap naar Trachimbrod waar niet meer dan een veld van over blijkt te zijn. De oude vrouw vertelt over de inval van de nazi’s. Verder schrijft Alex de brief aan Jonathan waarin hij vertelt dat zijn opa hem om geld gevraagd heeft om alsnog naar Augustine op zoek te kunnen gaan.
Hoofdstuk 6: Alex schrijft in een brief aan Jonathan dat hij zijn opa het geld niet heeft gegeven en dat deze daarna zelfmoord heeft gepleegd.
Hoofdstuk 7: De opa van Alex doet zijn verhaal uit de doeken (over hoe hij zijn beste vriend ‘moest’ verraden).

Titelbeschrijving
De titel ‘Alles is verlicht’ verwijst naar de manier waarop Alex - in zijn gebrekkige Engels - duidelijk wil maken dat alles duidelijk wordt. Hij zegt dat ergens in het boek ook letterlijk. Verlichting kan daarnaast wijzen naar hoe iedereen meer te weten komt over zijn geschiedenis en daardoor meer begrip krijgt en hoe de opa van Alex en de oude vrouw Lista voor het eerst hun verhaal kunnen doen.

Hoofdpersonages
Jonathan: is een jonge schrijver die geïnteresseerd is in het verleden van zijn familie. Hij komt tamelijk serieus over en begrijpt de cultuur waarin hij beland is niet altijd. Omdat de stukken die vanuit zijn perspectief geschreven zijn de stukken zijn waarin de geschiedenis van Trachimbrod wordt beschreven, moeten we het wat hemzelf betreft doen met de beschrijvingen van Alex waardoor het gissen blijft wat hij zelf van de situatie denkt.
Alexander: is nogal een praatjesmaker. Hij is 21 jaar en werkt voor het reisbureau van zijn vader en opa. Hij spreekt zeer gebrekkig Engels, maar dat is nog altijd meer dan de rest van zijn familie spreekt. Zelf omschrijft hij zichzelf als een enorme ladies-man die alle discotheken onveilig maakt maar uiteindelijk blijkt dat we dit het beste met een korreltje zou kunnen nemen.
De opa van Alexander: is een beetje een nukkige man die verscheurd wordt door schuldgevoelens. Naarmate we meer van hem te weten komen, gaan we hem beter begrijpen en zien we dat hij eigenlijk best een zachte man is. Zelf zegt hij dat hij blind is maar niemand gelooft hem. Bovendien is hij gedurende de hele reis de chauffeur.

Genre
Hoewel het hele verhaal om de oorlog draait, zou ik het geen oorlogsroman willen noemen, omdat de basis van het verhaal het heden is en het verhaal vooral draait om de gevolgen van de oorlog en niet om de oorlog zelf. Dit maakt het moeilijk om in een hokje te stoppen en misschien moeten we dat ook helemaal niet willen doen.

Plaats en tijd
Het verhaal speelt zich af in de Oekraïne in de buurt van Lutsk. Een deel van het verhaal speelt zich in het heden af en een deel van het verhaal speelt zich af vanaf de achttiende eeuw tot aan de tweede wereldoorlog.

Schrijfstijl
Jonathan Safran Foer weet Jonathan en Alex allebei een heel eigen stem te geven. De passages die ‘door’ Alex geschreven zijn, zijn vaak komisch en ontwapenend door zijn naïeve kijk op het leven en zijn gebrekkige Engels (of Nederlands in de vertaling). De passages die Jonathan schrijft zijn wat lyrischer, bijna als een sprookje geschreven wat heel goed past aangezien zij de geschiedenis vertellen. In de stukken van Jonathan worden ook veel kortere verhaaltjes over de Trachimbroders binnen het oorspronkelijke verhaal verteld.

Perspectief
Er zijn drie perspectieven in het boek. Ten eerste is er het reisverslag vanuit het ik-perspectief van Alexander. Ten tweede zijn er de brieven van Alexander aan Jonathan en tot slot zijn er de passages waarin Jonathan de geschiedenis van Trachimbrod beschrijft vanuit het perspectief van de auctoriale verteller.


Thema
Het thema van het boek is het eigen verleden. Jonathan is op zoek naar de geschiedenis van zijn familie, de opa van Alexander heeft nog zaken uit zijn eigen verleden te verwerken en wordt daarmee geconfronteerd, Alexander gaat de geschiedenis van zijn familie beter begrijpen door het verhaal van zijn opa en de oude vrouw kan eindelijk haar verleden loslaten door haar verhaal te doen en de doos ‘Voor het geval dat’ weg te geven.

De auteur
Jonathan Safran Foer (1977) studeerde filosofie aan Princeton. Everything is illuminated was zijn debuutroman die meteen een bestseller werd. Daarna schrijf hij Extremely loud and incredibly close dat ook een bestseller werd en dat - net als zijn debuut - op dit moment wordt verfilmd. Toen zijn vrouw (schrijfster Nicole Krauss, de twee leerden elkaar kennen via hun Nederlandse uitgever) zwanger raakte en hij wist dat hij binnenkort een kind zou moeten voeden, besloot hij research te verrichten naar waar ons eten vandaan komt. Aan de hand van wat hij daarbij ontdekte schreef hij Eating Animals en houdt hij lezingen over de hele wereld.

Eigen mening
Ik ben een enorme liefhebber van het werk van Jonathan Safran Foer. Met een lichte toon weet hij de meest tragische gebeurtenissen in een enorme schoonheid te vatten. 'Alles is verlicht' is grappig, vermakelijk maar tegelijkertijd ontzettend triest en ontroerend. Terwijl je aan het lezen bent, vallen er steeds meer stukjes op hun plaats waardoor je alles dat je eerder gelezen hebt plots in een ander licht ziet. De verschillende perspectieven maken dit mogelijk, maar zorgen er ook voor dat je als lezer heel goed bij de les moet blijven omdat de clue van het verhaal je anders zomaar zou kunnen ontgaan. Voor wie het geen punt vindt om alert te blijven en flink aan het denken te worden gezet is 'Alles is verlicht' een parel die je rustig drie keer kunt lezen zonder dat het aan kracht inboet.