Hoofdstuk 4 t/m 6

4.1
Wat voor in invloed heeft de bevolkingsgroei gehad op de omgeving
- woestijngronden werden teruggedreven
- belangrijke verbeteringen landbouwmethodes
- weidegrond veranderde steeds meer in akkerbouw
- akkerbouw werd nu 1x in de drie jaar braak gelegd i.p.v. 1x per jaar
- voedseloverschotten zorgde voor handel
- boeren gingen zich specialiseren in bijv. vlees of wijn
- ontstaan van markten die ontstonden op knooppunten van (water)wegen, kloosters en kastelen
- deze plaatsen groeiden dan ook uit tot steden, maar ook Romeinse steden leefde op

Wat was het gevolg van de opkomst van de steden?
- het opnieuw ontstaan van een landbouwstedelijke samenleving, maar nu werden de steden nog meer afhankelijk van de boeren
Wat was de positie van de kooplieden bij het ontstaan van de steden?
- de steden en handel waren onlosmakelijk verbonden met elkaar. Hierdoor vormden de kooplieden de kern van de eerste stadsgemeenschappen.
Wat waren ambachten
- beroepen die gespecialiseerde producten maakten, zoals timmerlui, smeden en bakkers

4.2
Waar zorgde de graaf/hertog voor in de steden?
- stadsrechten
- toestemming een aparte gemeenschap te vormen met eigen bestuur
- wetten
- rechtspraak
- andere privileges
Waar hielden de schout en baljuw toezicht op?
- Op de voorname burgers in de rechtbank
- op het stadsbestuur, die schepenen werden genoemd
Wat waren de taken van een schepen
- rechtbank samenroepen
- hij was voorzitter
- vonnissen voltrekken
Waardoor was het aantrekkelijk voor de adel om stadsrechten te verlenen?

- door de belasting die betaald werd, kon de adel mee profiteren met de groeiende economie. Hierdoor werden de adel minder afhankelijk van hun eigen landopbrengst, en dus minder afhankelijk van zijn horigen
Waardoor waren de steden, waar mensen stierven, zo aantrekkelijk?
- de mensen verkozen vrijheid boven afhankelijkheid van de ridderlijke macht
Wat kwam in plaats van de horigheid?
- de verplichte arbeid werd vaak omgezet in geldbetalingen, en het hofstelsel maakte plaats voor de dorpgemeenschappen
Waarvoor diende de muren?
- ze vormden de uitdrukking van de solidariteit in de vroege steden
- de steden begonnen op kastelen te lijken, maar dan groter
- boden noodzakelijke bescherming tegen vijandelijke heren en steden
Waarvoor zorgde de gilde?
- zorgde voor de leden van wieg tot het graf
- reguleerde de scholing
- lette op de kwaliteit en prijs van de producten
- zorgde ervoor dat buitenstaanders niet hetzelfde beroep konden doen
Wat is een gezel?
- iemand die zijn opleiding binnen de gilde heeft voltooid
Waardoor was het moeilijk om voor jezelf te beginnen?

- je moest eerst toestemming krijgen van de meester(hoofd van de gilde), waar ook veel geld aan betaald moest worden
- een eigen werkplaats was duur
Wie waren de patriciërs?
- families die de schepenen voor het stadsbestuur en de rechtbank leverde

4.3
Wat maakte centralisatie mogelijk?
- macht en geld
Waardoor was het een voordeel voor de centralisatie dat de economie groeide?
- de vorst hoefde zelf niet langer land te veroveren en te verdelen om zijn aanhang te verzekeren. Nu kon hij belasting heffen en hiermee zijn leenmannen, legers en ambtenaren kopen
Hoe kwam langzaam de staatsvorming op gang?
- koningen probeerde met behulp van hun ambtenarenapparaat een nationale wetgeving in te voeren die gold voor alle inwoners
waardoor bleef er onrust in het Duitse rijk na de kroning van de keizer?

- Otto I kon geen grip krijgen op de hertogen. De hertogstitel gaf namelijk recht een nieuwe koning te kiezen. Hierdoor was er continue machtsstrijd.
Waardoor wilde de keizer bisschoppen tot hertogen maken?
- zij mochten geen kinderen krijgen
- waren door hun benoeming afhankelijk van de keizer
Waardoor kon de macht van de Franse koning zich uitbreidden?
- huwelijken, erfenissen en veroveringen
Wanneer stak de Franse koning echt ver boven de rivalen uit?
- na de 100-jarige oorlog met de Engelse koning en de Franse edelen. Nu hadden de edelen helemaal geen macht meer
Waarom werd de Staten-Generaal/parlement opgericht?
- om afspraken te maken over de geldstroom tussen adel en de koning. De Koning deed het parlement dan beloften in ruil voor geld en andere steun
Wat was het verschil tussen het Franse en Engelse rijk?
- doordat de Franse koning zonder goedkeuring belasting mocht heffen op goederen, nam in Frankrijk de macht van het parlement af. In Engeland daarentegen was het parlement een echt sta in de weg voor de Engelse koning

4.4
Hoe was de machtsverdeling tussen staat en kerk?

- door het ontstaan van de tweezwaardenleer, God zou twee gescheiden machten ingesteld hebben, moest de wereldlijke macht beslissen over de wereldse zaken en de geestelijke macht over de kerk en het geloof

Welke argumenten gebruikte de paus om de hoogste macht te claimen
- de paus zou een opvolger van Petrus, die door Jezus is aangewezen.
- Als ze tegen de wil van God ingingen zou de paus hen mogen afzetten
- Keizers mochten hun zwaard alleen trekken met toestemming van de paus, want de paus was erfgenaam van de Romeinse keizers
Welke argumenten gebruikte de Duitse keizer?
- hijzelf was de opvolger van de Romeinse keizers
- hij fungeerde als beschermer van de christenheid, waardoor hij de taak had zich met de kerk te bemoeien
Wat was de aanleiding van de Concordaat van Worms?
- de bekvechten tussen de Keizer Hendrik en Paus Gregorius, over het benoemen van bisschoppen. Daardoor werd Hendrik in de ban gedaan Nadat hij vergiffenis gekregen, bloeide de machtsstrijd weer op. Uiteindelijk werd door de opvolgers van hen een compromis gesloten in 1122
Wat stond er in de Concordaat van Worms?

- dat alleen de priesters van een bisdom hun eigen bisschop mochten kiezen. De keizer mocht ze nog wel als hertog of graaf aanstellen
Welke maatregelen werden genomen tegen de Franse koning door de paus?
- de koning werd geëxcommuniceerd, en dus uit de kerk gezet
- in een enkel geval legde hij zelfs een interdict op, dan werd een compleet gebied afgestoten
Waardoor groeide de macht van de paus?
- het aanstellen van het college van kardinalen, deze kardinalen zouden in heel Europa zijn gezag handhaven
Waardoor werd de kerk steenrijk?
- doordat er speciale afdelingen als rechtspraak en financiën binnen de kerk ontstonden lukte het de paus via de kerkelijke organisatie belasting te heffen en naar Rome te brengen
Waardoor zorgde de tweezwaardenleer tot een breuk tussen kerk en staat?
- beide partijen wilde de macht hebben. Nadat de paus veel macht had gehad, kwamen de koningen aan de macht. Maar de koningen probeerden de paus niet aan hun ondergeschikt te krijgen, hierdoor bleef de paus de macht hebben over de kerk.
Waardoor werden heiligen vereerd?

- de heiligen zouden ziekten genezen en onheil voorkomen
- ook gaven ze voorspoed en konden ze een goed woordje in de hemel doen
Waardoor waren de bedelorders succesvol?
- ze trokken rond en preekten in de volkstaal en niet in het Latijn
Wie waren de Franciscaners?
- een bedelorde die in armoede leefde en Jezus volgde, net zoals de heilige Franciscus van Assisi
Wie waren de begijnen?
- vrome vrouwen die samen een leefregel volgden en leefden van spinnen en borduren
Waarom werden de ketters verbrand?
- ze geloofde niet in sommige regels van de geloofsleer en kerk, hierdoor moest de wereld gezuiverd worden van hun zonden

4.5
Waardoor begonnen de christelijke handelaren de Middellandse Zee te beheersen?
- het Arabisch deel leefde in verdeeldheid, de Turkmenen veroverden delen. Deze Turkmenen waren slechte bestuurders daardoor was er veel verdeeldheid
Wat was de aanleiding van de kruistochten?

- de keizer van Byzantium riep paus Urbanus op om ridders te sturen om te vechten tegen de Turkmenen. De paus voldeed daaraan, en zei tegen de deelnemers dat hun zonden werden gezuiverd. Als ze stierven zouden ze in de hemel komen
Hoe verliep de 1e kruistocht?
- al plunderend gingen de kruisvaarders richting Jeruzalem, wat ze in 1099 veroverden. Onderweg hadden een handje vol ridders andere steden veroverd, omdat in Europa toch geen plek voor hun was. Uiteindelijk toen Egypte veroverd werd, eindigde de verdeeldheid en kon Jeruzalem heroverd worden in 1187.
Welke kruistochten waren er nog meer?
- de kruistochten in Spanje tegen de Arabiërs in Granada. Dit werd de reconquista genoemd
- het oostfront van Duitsland, hier werden gebieden veroverd op de Balten en de Slaven
Hoe kon de Duitse Hanze ontstaan?
- dit samenwerkingsverband tussen steden kon ontstaan door een dicht netwerk van zelfstandige steden aan de Noord- en Oostzee. Ook steden uit het veroverde gebied werden lid van dit verband
Wat legde de basis voor de latere Europese expansie?
- de slavernij op Kreta, opgezet door de Venetianen. Dit was namelijk een economisch succes

5.1
Wanneer begint de vroeg moderne tijd?
- 1500, met het begin van de renaissance
Hoe was de politieke en economische ontwikkeling van enkele Italiaanse steden?

- de handelaren profiteerden volop van de handel met het Midden-Oosten en met de rijke steden in Vlaanderen
- er ontstond een machtige bovenlaag van handelaren en bankiers
Waarom veranderde het levensmotto van deze steden in pluk de dag(carpe diem)?
- door de rijkdom ontstond er in de steden een nieuw levensgevoel, met meer oog voor de goede en mooie kanten van het leven
Waarom speelde de humanisten een belangrijke rol bij de renaissance?
- zij bestudeerden en vertaalden de klassieke taal- en letterkunde en de klassieke filosofie
Wat was een verschil tussen de monniken en humanisten?
- de monniken deden hun vertalingen in dienst van het christendom, deze humanisten wilden de denkwereld van klassieke auteurs begrijpen zoals die echt was.
Wat was een gevolg van de verovering van Constantinopel?
- het humanisme kreeg een extra impuls, omdat de geleerden uit Constantinopel naar Italiaanse steden vluchtten. Deze namen veel oorspronkelijke Griekse manuscripten en kennis van de oudheid mee.
Waar stond uomo universalis voor?

- een universeel mens die zich op de meest uiteenlopende terreinen had ontplooid
Waardoor verspreidde het werk van de Italiaanse humanisten naar het noorden?
- uitvinding van de boekdrukkunst
- onderlinge contacten
Wat ontdekte Erasmus in Italië?
- dat de humanisten volledig in de klassieke oudheid opgingen, dat ze volledig van het christendom afdreven. Erasmus wilde dat er in verdiept werd en het gezuiverd werd

Wat zorgde ervoor dat het wereldbeeld grondig zou veranderen?
- de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw, n.a.v. de ontdekking van Copernicus dat de aarde niet het middelpunt van het zonnestelsel was.
Wat was het gevolg van de wetenschappelijke revolutie voor de meester-schilder?
- die maakte plaats voor de zelfbewuste kunstenaar die zijn kunstwerk signeerde. Hij maakte niet alleen meer Bijbelse voorstellingen

5.2
Wat waren de fabels in de 15e eeuw over de wereld
- wie de evenaar passeerde werd levend verbrand door de ondoordringbare hittegordel

- de kans was er dat je schip werd verslonden door een monster
- rivieren van goud in Afrika
- gouden bergen die bewaakt werden door mieren zo groot als honden, in Indië
Waarom was het zo aantrekkelijk om naar het Oosten te gaan?
- de specerijen waren kostbaar en geliefd. Op dit moment zorgde de Arabieren ervoor, en daardoor konden de prijzen hoog oplopen door de vele tussenhandelaren
- de specerijen konden gebruikt worden gebruikt als smaakmaker, medicijn en conserveermiddel. De geneeskunde stelde in die tijd niet veel voor
- er was veel goud mee te verdienen
Waarom koos men voor een zeeroute naar ver Indië
- de arabieren en de turken blokkeerde de weg over land
Hoe verliep de Portugese expansie?
- De zoon van de Portugese koning, Hendrik de Zeevaarder, financierde in de 15e eeuw zeereizen lande de Afrikaanse westkust
- De Portugezen maakten nieuwe kaarten met behulp van gegevens die hun zeelieden meebrachten van expedities, die ze geheim hielden
- In 1488 werd Kaap de Goede Hoop ontdekt
- 1498, de Portugezen bereiken Indië over zee

- In 1507 werd door Amerigo Vespucci Z-Amerika ontdekt. Het kreeg de naam mundus novus, nieuwe wereld.
- Vasco de Gama ontdekte de Molukken in 1510
Hoe verliep de Spaanse expansie
- in 1519 veroverde Cortés de Azteken in Mexico
- in 1530 nam Francisco Pizarro het Incarijk in
Waarom vernietigde de Spanjaarden de indiaanse samenlevingen en dwongen de bevolking te werken?
- Ze waren bevangen door goudkoorts
- God zou hun optreden tegen de ‘heidenen’ steunen
Wat leidde eind 16e eeuw tot nieuwe ontdekkingsreizen?
- Portugal kon de vraag naar specerijen niet aan, maar de Engelsen, Fransen en Nederlanders moesten wel alternatieve routes vinden

5.3
Waarom maakte Erasmus in 1516 een nieuwe vertaling?
- na bestudering van de Latijnse Vulgaat ontdekte hij vele fouten
Wat was het doel van de Lof der Zotheid van Erasmus?
- het bespotten van de onwetendheid, bijgeloof en de aandacht voor uiterlijkheden binnen de kerk


Waarom was Erasmus een belangrijke grondlegger van de reformatie?
- hij ondergroef het gezag van de kerk, dat alleen de paus en de priesters de geloofswaarden konden bepalen. Dus wat wel en niet mocht volgens de kerk
Waarom wilde Erasmus niet breken?
- hij wilde geen scheuring van het christendom en vond Luther te fanatiek en intolerant
Waarom werd ondanks overtredingen niet opgetreden tegen de Roomse kerk?
- de Roomse kerk had de macht om iedere tegenstander als ketter te veroordelen
Waarom had Luther kritiek op de aflaten?
- in de Bijbel stond dat een mens boete moest doen voor zijn zonden. Maar als hij goede werken deed, scholden de Kerk de zonden weg met behulp van een aflaat
Waarom liep de intentie van Luther fout af?
- de paus kwam met drastische maatregelen. De kerk begon een proces tegen Luther, dit spoorde hem om zijn ideeën verder uit te werken
Wat was de kern van Luthers leer?
- een zondig mens kan de genade van God niet verdienen met ‘goede werken’ of andere handelingen maar dat alleen het geloof hem kon redden
Waarom keerde Luther zich tegen de heiligenverering?

- alleen door Bijbelstudie en bidden kon de gelovige in contact komen met God
Waarom werd Luther uit de kerk gestoten?
- hij verbrandde demonstratief de waarschuwing van de kerk om zijn ideeën te herroepen
Wat hield de Godsdienstvrede van Augsburg in, en wat was de aanleiding?
- elke vorst mocht voortaan de godsdienst in zijn gebied bepalen
- langdurige oorlogen tussen Duitse vorsten
Wat was het verschil tussen Luther en Calvijn?
- Calvijn was radicaler, en vond dat de mens van nature zondig en slecht is. Luther leerde dat geloof genade kon brengen. Calvijn geloofde echter in predestinatie
- Het Lutheranisme bevestigde het gezag van vorsten tegenover de keizer en paus. Calvijn vond daarentegen dat geen vorst of overheid iets over de kerk had te zeggen
Waarom vond Calvijn het celibaat een onnatuurlijke beestachtige monsterlijkheid?
- het wees het genieten van de dingen die God heeft gegeven af

Wat was het verschil tussen de Calvinisten en de Roomse kerk?
- de predikanten en de ouderlingen die de gemeente bestuurde, werden gekozen door de gelovigen
Waarom was het protestantisme in het begin niet zichtbaar?
- het werd hevig onderdrukt, dus alles vond in het diepste geheim plaats

5.4
Waarom was in de 15e eeuw Nederland geen hechte eenheid?
- het bestond uit allemaal gewesten, waarin elke stad weer zijn eigen rechten en privileges had. Het platteland werd beheerst door de adel
Wat is het verschil tussen de Staten en de Staten-Generaal?
- in de Staten zaten de standen van één gewest in de Staten-Generaal zaten de standen van alle gewesten
Waardoor kon Karel V het centrale bestuur versterken?
- vanuit zijn hof in Brussel kreeg hij meer te zeggen
- hij beperkte de zelfstandigheid van de gewesten m.b.v. nieuwe centrale adviesraden, waarvoor hij juristen van burgerlijke komaf aanstelde
- hierdoor werd hij minder afhankelijk van de adel

- zijn godsdienstpolitiek hielp er ook bij. Hij zag een taak om het katholieke geloof te beschermen

Waardoor keken de edelen met grote zorgen naar deze ontwikkeling?
- het taste hun privileges aan
- de geloofsvervolging van het protestantisme wekte hun ergernis
Waardoor durfde de calvinisten in 1566 in de open lucht bijeenkomsten te houden?
- de landvoogdes Margaretha zou de kettervervolging matigen, nadat bozen lage edelen zich bij haar paleis in Brussel verzamelde
Wat was de aanleiding voor de beeldenstorm?
- een hagenpreek in het Vlaamse Steenvorde waarbij de beeldenverering mingeacht werd
Wat was hier het gevolg van?
- Alva kwam met een leger om orde op zaken te stellen
- Duizenden doodvonnissen, waaronder een paar hoge edelen
- Willem van Oranje richtte een invasieleger op nadat hij was gevlucht
Hoe verliep het gevecht tussen Alva en de opstandelingen tot 1581(9)?
- in 1568 in Heiligerlee werd Alva verslagen door broers van Willem van Oranje
- 1 april 1572 werd den Briel ingenomen door bendes van lage edelen, die zich geuzen noemde

- Vele steden sloten zich toen aan bij de Opstand
- Alva nam wraak door vele steden weer aan te vallen, maar sommige werden niet veroverd
- In 1576 begonnen muiterij binnen het Spaanse leger, die moordend en plunderend door de zuidelijke gewesten trokken. Deze sloten zich toen aan bij de opstandelingen
- De hertog van Parma, de nieuwe landvoogd, wist met een paar zuidelijke gewesten een verbond te sluiten tegen de opstand
- De andere gewesten onder leiding van Oranje sloten de Unie van Utrecht
- In 1580 verklaarde Filips Oranje vogelvrij
- In 1581 zwoeren de Unie van Utrecht Filips als landsheer af
Waardoor nam de macht van de opstandelingen af?
- Parma veroverde vanaf 1581 de ene stad na de andere
- In 1584 werd Willem van Oranje door een katholieke fanaticus vermoord
Waardoor werd de Unie van Utrecht gered?
- Parma moest zich concentreren op een invasie van Engeland, maar deze immens grote vloot verging voor de kust van Engeland
Wat was het gevolg hiervan?
- Oranje verklaarde zich tot de Republiek der Verenigde Nederlanden. Onder leiding van Maurits kreeg de Republiek in 1588 het hele noorden in handen

6.1
Waarom was het een gevaarlijke route richting Indië?

- verraderlijke stromingen, onbekende stormen en kliffen zorgde ervoor dat veel boten zonken
- niemand wist precies hoe de route liep
- de Portugezen die al op de Oost-Azië voeren, vormde een gevaar
Waarom werd op initiatief van de Staten-Generaal de VOC opgericht?
- de concurrentie was moordend waardoor de prijzen te ver daalde

Wat was er speciaal aan de VOC?
- De VOC kreeg het handelsmonopolie voor heel Azië
- buiten de VOC mocht geen nederlander daar handel drijven
- de VOC kreeg bevoegdheden die normaal alleen nationale overheden zouden hebben
- De VOC mochten verdragen sluiten met vorsten, vestigingen bouwen en oorlog voeren
Wat is handelskapitalisme?
- kopmannenondernemers houden zich bezig met de handel en nijverheid en een deel van de winst werd weer in het bedrijf geïnvesteerd
Door wie werd de compagnie geleid?
- de HeerenXVII, vertegenwoordigers uit de Hollandse en Zeeuwse steden

Hoe verliep de expansie van de VOC?
- in 1605 werd het eiland Ambon op de Portugezen veroverd, waar de bevolking gedwongen werd hun specerijen af te leveren.
- in 1619 stichtte de VOC op Java het hoofdkwartier Batavia
- handelsposten en forten op de kusten van heel Azië werden gebouwd
- in Zuid-Afrika werd een kaapkolonie gesticht, waar schepenen verversing ondergingen
- de handel met Azië diende alleen om hun eigen specerijen te betalen
Waardoor kreeg de VOC grote gebieden in handen?
- door oorlog te voeren met de Portugezen om hun eigen handel veilig te stellen. Ook werden de Javaanse Rijken ingenomen
Waarom richtte de VOC zich meer op Java in de 18e eeuw?
- koffie werd ontdekt als genotmiddel en werd razendsnel populair. Deze struiken konden op Java zeer gemakkelijk en goed groeien
Waarom werd de WIC op gericht?
- door het vormen van een wereldeconomie raakten alle gebieden verbonden via de handel. De Nederlanders werden ook actief in Amerika en West-Afrika, daarom werd in 1621 de WIC opgericht
Waarom bedreef de WIC in het begin kaapvaart?

- om Spanje financieel uit te putten, zodat de macht en kracht van Spanje afnam. Spanje heerste immers in der Nederlanden
Waardoor werd de WIC winstgevend?
- met handel in slaven en goud uit West-Afrika en suiker uit Brazilië en de Caraïben

6.2
Waar komt ‘schikken en plooien’ vandaan?
- Nederland had geen regering, daarom werd eerst veel overlegd en daarna compromissen gesloten
Wie waren de regenten?
- heren die in stedelijke, provinciale en plattelandsbesturen zaten en hoge rechterlijke en ambtelijke functies bekleedden. Ze hoorden meestal tot de handelselite
Wat is een vroedschap?
- 24 à 36 regenten die de stad bestuurden
Wat waren taken van de stadhouder?
- opperbevelhebber van het leger en vloot
- hij hield toezicht in zijn gewesten op rechtspraak en hij kon gratie verlenen
- laatste woord bij de benoeming van de vroedschap

Waar beslisten de Staten-Generaal over?

- de buitenlandse politiek
- in- en uitvoerrechten
- over het leger en de vloot
- ze bestuurden de generaliteitslanden, de delen van Brabant en Limburg die op Spanje waren veroverd
Waarom had Holland de meeste macht?
- het bracht meer dan de helft van het geld in het laatje van de Staten-Generaal
Wat waren de taken van de landsadvocaat of raadspensionaris, de belangrijkste persoon in de Staten-Generaal?
- hij was voorzitter van de Staten van Holland
- leidde de Hollandse vertegenwoordigers in de Staten-Generaal
- onderhield namens de Staten-Generaal de contacten met het buitenland
Waardoor werd Nederland nog machtiger in de handel?
- nadat in 1585 Antwerpen viel, vluchtten veel rijke kooplieden en kundige ambachtslieden naar Amsterdam, of andere steden. Ze brachten hun geld, kennis en contacten mee
- de Staten-Generaal ondersteunden de handel door lage in- en uitvoerrechten en liet bij de buitenlandse politiek de handel zwaar meewegen
Waardoor steeg de welvaart in de Gouden Eeuw tot een ongekend niveau in die tijd?

- er werd zoveel handel gedreven, dat de grote bedrijven meer gingen produceren. Hierdoor waren er meer kleine producten nodig, zoals bijvoorbeeld touw, hout en zeil die geproduceerd werden door de lagere nijverheid
Waardoor kwamen veel buitenlandse wetenschappers naar de Nederlandse universiteiten?
- nergens was zoveel gewetensvrijheid dan hier.

6.3
Waardoor had Lodewijk XIV een wantrouwen tegen de adel?
- toen hij negen was moest hij Parijs ontvluchtten omdat de adel tijdens de Fronde(opstand) plunderend door het land trokken met hun legers
Wie fungeerden als ogen en oren van Lodewijk in de provincies?
- de intendanten die aangesteld waren om belastingen te innen, soldaten te rekruten en zij bemoeide zich met landbouw, nijverheid, rechtspraak en tal van andere zaken
Wat bracht een grote rust in Frankrijk?
- Lodewijk stelde zijn eigen leger aan, van 400 000 man. Hoge officieren konden gestraft worden bij gebrek aan discipline. Hierdoor was het onmogelijk voor de adel het land te terroriseren
Waarom herriep Lodewijk het Edict van Nantes, dat voor godsdienstvrijheid zorgde?
- edelen en andere die zich van het centrale gezag wilde onttrekken maakte makkelijk gebruikt van het calvanisme(overheid noch vorst had wat te zeggen binnen de kerk)

Waarom werd het mercantilisme ingevoerd door minister van Financiën Colbert?
- voor de financiering van leger en bestuur was veel nodig. Daarom versterkte Lodewijk de nationale economie door hoge tarieven op import te zetten
Welke argumenten waren er voor een absolute macht?
- als er geen autoritaire macht was, dan zou iedereen ieders vijand zijn, zei Hobbes
- de koning was Gods politieke vertegenwoordiger op aarde volgens Bossuet

6.4
Hoe kwam men erachter dat de aarde niet het middelpunt van het heelal was?
- Copernicus heeft met behulp van wiskunde berekeningen vastgesteld dat de aarde om de zon draait en zijn as draaide
- Werd afgedaan als absurde onzin, welke wind moest er dan wel niet waaien?!
- Johan Kepler en Galilei Galileo werken zijn ideeën verder uit
Wat ontdekte Kepler
- hij toonde aan dat Copernicus gelijk had
- hij ontdekte dat het in een ellipsvormige baan gebeurde, en niet in cirkels
- stelde formules vast waardoor hij de omloopsnelheid van planeten en hun afstand tot de zon kon berekenen
Wat deed Galilei Galileo?

- bevestigde de theorie met hulp van zelfgebouwde telescopen
- constateerde dat de maan niet zelf licht gaf en bestond uit een ruw oppervlak
- om Jupiter cirkelden manen
- stelde vast dat de sterren, maan en planeten uit dezelfde materie bestonden als de aarde
Wat was het gevolg van deze wetenschappelijke revolutie?
- Galilei werd door de kerk verboden verder in te gaan op theorieën van Corpenicus, en deze te verdedigen
- De revolutionibus kwam op de lijst van verboden boeken van de Roomse kerk
- Galilei schreef een tweede boek, waar hij Ptolemaeus belachelijk maakte. Hierdoor werd hij gedreigd op de brandstapel gelegd te worden. Hij herriep zijn woorden
Wat was het steentje dat Newton bijdroeg?
- hij verklaarde alle bewegingen van de planeten, kometen, maan en de zee met de zwaartekracht in het middelpunt
Waarom wordt de wetenschappelijke revolutie één van de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis genoemd?
- er werden doorbraken bereikt in de sterrenkunde, natuurkunde en de wiskunde

- er ontstond een andere kijk op de mens en de wereld
Wat was het verschil qua tijd tussen Da Vinci en Newton
- in het begin was wetenschap niet te onderscheidden met magie. Later drong er een wetenschappelijke wereldbeeld door in de maatschappelijke toplaag
Geef hier voorbeelden van:
- verschenen tijdschriften
- overheden stopten geld in onderzoek en brachten wetenschappers bij elkaar
Waardoor kond de wereld verklaard en begrepen worden?
- systematisch observeren
- doen van proeven
- het volgen van logische redeneringen
Noem uitvindingen uit die tijd:
- Robert Boyle onderzocht de eigenschap van lucht
- William Harvey ontdekte de bloedsomloop
- Jan Swammerdam onderzocht de anatomie van insecten
- Antoni van Leeuwenhoek zag als eerste allerlei micro-organisme
- Christiaan Huygens onderzocht de slingerbeweging en ontwierp het eerst nauwkeurige lopende uurwerk. Hij ontdekte de ringen rond Saturnus en enkele manen. En als eerste ontdekte hij dat licht zich voortplanten als golf
- Curve van kogels werd berekend en vuurkracht werd vergroot

- Precieze zeekaarten en meetinstrumenten werden verwezenlijkt

Wat was het voordeel van deze ontwikkeling voor Europa op militair gebied?
- het hielp de Europeanen het overwicht in de wereld te krijgen
- hielp staten opstandige edelen onder de duim te krijgen
Waarom leidde de ontwikkeling in het algemeen tot optimisme?
- de mens was dan wel niet het middelpunt van de schepping, maar bleek met zijn verstand grote mogelijkheden te hebben
- de mens kond de natuur beheersen en naar zijn hand zetten door wetenschap en techniek