Egyptische mythologie

Verschijning van Isis

Ze heeft weelderig, lang licht krullend haar en een bonte krans van veelsoortige bloemen omsloot haar hoofd en in het midden daarvan boven het voorhoofd droeg ze een platte ronde schijf, links en rechts gevat in 2 kronkelende, de kop op stekende slangen en daarboven bevonden zich nog de korenaren van Ceres. Ze droeg een veelkleurige tunica van het fijnste linnen, een zwarte mantel en sandalen. De voorwerpen die ze vasthield waren een bronzen ratel en een gouden drinschaal.
Ze werd beschouwd als moeder van de wereld, meesteres van alle elementen, oorsprong en begin van alle eeuwen, als hoogste der godheden, koningin van de schimmen en eerste van de hemelingen. Ze bestuurt de wind en de onderwereld.

Feest van Isis

De voorlopers van de grote optocht waren mensen verkleed als soldaat, jager, vrouw, gladiator, magistraat, filosoof en visser. Ook een tamme berin in vrouwekleren en een aap als de herdersjongen Ganymedes en een ezel met vleugels liepen erbij.
De eigenlijke processie bestond uit vrouwen in schitterende kledij die allerlei attributen bij hadden. Ze waren met lentebloemen bekranst en bestrooiden de grond met bloemen. Anderen toonden met glanzende spiegels op hun rug hun dienstbaarheid aan de godin, anderen bootsten het opmaken en kammen van het koninklijk kapsel na en nog anderen besprenkelden de straten met reuk en goddelijke balsem.
De verlichting gebeurde met lampen, fakkels, toortsen en andere kunstige verlichting door vele mannen en vrouwen. Ook weerklonk er muziek van fluiten en schalmeien. Daarna volgde een rij van jeugd in witte feestkleding terwijl ze een lied zongen, gecomponeerd door een begaafd dichter.
Dan kwamen de ingewijden in de goddelijke dienst (mannen en vrouwen van elke rang en leeftijd) in het zuivere wit van een linnen kleed. De vrouwen droegen het gezalfde haar, gehuld in een doorzichtige hoofddoek. De mannen waren geheel kaal geschoren en uit hun ratels kwamen schelle klanken.
Daarna volgden de hogepriesters van de eredienst in hun witte linnen gewaden. Ze droegen zinnebeelden van de machtige goden.
1ste : droeg een helder licht stralende lamp
2de : hield in beide handen een altaarschaal vast (schalen der hulp)
3de : had een goudfijn gebladerde palmtak en de staf van Mercurius in de handen
4de : toonde het embleem van gerechtigheid (nagebootste linkerhand met geopende palm) en een gouden vaas waaruit hij melk sprenkelde
5de : droeg een mand uit gouden twijgjes
6de : een kruik

Dan de goden : Anubis (in de linkerhand een staf dragend en in de rechterhand een groene palmtak), een recht opgericht rund rustend op de schouders van een dienaar (het vruchtbaar symbool van de godin).
Iemand anders droeg een kistje met de mysteriën van de religie en nog een ander droeg in de plooien van zijn kleed de beeltenis van de hoogste godheid. De priester hield in zijn rechter hand een versierde ratel vast voor de godin en een krans.

Slot van de plechtige ceremonie

Aan het zeestrand werden de godenbeelden volgens voorschrift opgesteld. Daar lag een schip, bontgeschilderd met Egyptische afbeeldingen. De hogepriester had reeds het schip met een helder brandende fakkel en een ei en zwavel zo zuiver mogelijk gereinigd en hij sprak een plechtig gebed en wijdde het bij name van de godin. Vervolgens werd het schip volgeladen met geschenken en gelukbrengende giften en daarna prijsgegeven aan de zee.
De stoet ging hierna terug naar de tempel en daar aangekomen gingen de hogepriesters, de dragers van de godenbeelden en de ingewijden het vertrek van de godin binnen en stelden de beelden op. De schriftgeleerde nam plaats voor de deuren en na de groep van pastophori bijeengeroepen te hebben, sprak hij vanaf een groot podium wensen uit voor de keizer, de senaat, de ridderstand, de schippers en schepen en voor het gehele romeinse volk.
Daarna kondigde hij in het Grieks en volgens Grieks gebruik de vergunning voor het uitvaren van de schepen aan (ploiaphesia) vervolgens was er gejuich van het volk en hiermee wilden ze dat dit alles aan iedereen geluk mocht brengen.
Daarna dronken ze van vreugde en de mensen die twijgen, takken en kransen droegen, kusten de voeten van de godin, wiens zilveren beeld op de treden stond.

Inwijding als priester in de Isis-mysteriën

’s Morgens aanbad men het gelaat van de godin. De priester sprak de gebeden en sprenkelde water afkomstig uit het binnenste van het heiligdom in een wijwaterbak. Daarna weerklonken de stemmen van vromen die het eerste uur van de dag aankondigden.
De godin wees door een teken de dag aan waarop men kon ingewijd worden en de priester die de heilige handeling moest verrichten werd eveneens door haar benoemd en ook de voor de ceremonie noodzakelijke kosten werden door een dergelijk voorschrift vastgelegd.
De kandidaat ingewijde diende zich te onthouden van uitgebreide en goddeloze maaltijden om zo veiliger toegang te verkrijgen tot de verborgen geheimen van de reinste godsdienst.
In het badhuis nam men een gewoon bad en de priester smeekte om de goddelijke genade en besprenkelde hen met gewijd water. Terug in de tempel plaatste men hem vlak voor de voeten van de godin en gaf enkele geheime heilige opdrachten.
Vasten

’s Avonds stroomden van alle kanten mensen toe en volgens het oude gebruik van de mysteriën hen vererend met verschillende geschenken. Daarop werden all profanen verwijderd en werd hij omhuld met een nieuw linnen kleed en geleid naar het binnenste van het heiligdom.

In de vroege ochtend traden zij naar voren in een twaalfvoudige stola van fijn linnen en bloemrijk geborduurd (mystiek gewaad) en een kostbare mantel. Ze betraden een houten podium miden in de heilige tempel voor het beeld van de godin opgesteld. Zij waren versierd door veelkleurige dierfiguren. Dit gewaad noemden de ingewijden de Olympische Stola. In de rechterhand hielden ze een vlammende toorts vast en op het hoofd droegen ze een feestelijke blanke palmkrans waarvan de bladeren uitstaken als stralen.
De gordijnen werden geopend en het volk aanschouwde de nieuwe priesters. Daarna werd er uitgebreid feest gevierd.

ISIS BIJ DE ROMEINEN

DE VERSPREIDING NAAR HET ROMEINSE RIJK

Het grote tijdperk van Egypte eindigde in 332 V.C. ; wanneer het land overheerst werd door Alexander de Grote. Alexander’s opvolger kreeg de opdracht om een zeer grote zeehaven te maken aan de Middellandse Zee. Alexandrië veranderde niet alleen tot een bloeiende smeltkroes van Egyptenaren, Grieken en joden maar werd ook een centrum van kennis met haar bekende bibliotheek en de religieuze cultus van de godin Isis en haar broer Serapis (Osiris). Deze cultus verspreidde zich snel naar andere bevolkte centra van die tijd : Cyprus, Sicilië, de kust van Klein-Azië , Griekse eilanden en Griekenland zelf.

De Romeinen gebruikten Delos als vrije haven voor het oostelijk M.Z.- gebied, en vanaf daar verspreidde de verering van Osiris en Isis zich naar het merendeel van de havens van de Griekse wereld en naar steden in de Baai van Napels en zo via Italiaanse kooplui naar Rome.
Ze waren geliefd vanwege de vage exotische sfeer die er rond hing.
De cultus was reeds bekend in Rome maar wanneer Egypte een provincie werd na 30 V.C. werd ze zeer belangrijk. Isis had de meest uitgebreide cultus in de Hellenistische wereld en beïnvloedde later o.a. het Christendom onder de figuur van de maagd Maria.

De verschillende mysteriereligies waren niet exclusief voor een bepaalde groep maar het was wel zo dat ze verschillende standen aanspraken. Zo werd Isis bvb. vereerd door de lagere middenklasse in de zeehavens en handelssteden en de Dionysische cultus door de middenklasse van de Griekse en Romeinse steden. Er waren geen speciale groepen voor slaven en ze werden meestal toegelaten tot de genootschappen. Tijdens het festival werden alle mensen gelijkwaardig beschouwd.

Toch werden de mysteriereligies niet door iedereen geapprecieerd. Ondermeer keizer Augustus had een afkeer van de Oosterse invloeden en wilde de traditionele Romeinse religies opnieuw instellen. In 59 V.C. trachtte men zelfs meerdere malen om de verering van Isis te verbieden.

DE PRIESTERS

De hoge posten binnen de Isis-cultus werden ingenomen door personen die geboren waren binnen de kaste van de priesters van Egypte. Dit was belangrijker dan talent of bedrijvigheid. Natuurlijk was het aantal goede, gekwalificeerde priesters gering en dit was een ernstig nadeel in de strijd met andere religies. Ook een manier om hogerop binnen de cultus te geraken werd bedacht voor Grieken en Romeinen. In Egypte was er een groep van voorname leken, de portiers van de heilige tombe of gedenkplaats (pastophori). Ze stonden lager in rang t.o.v. iedereen van de priesterklasse, maar in Griekenland of het Romeinse Rijk werden de pastophoriklasse de plaatsvervanger voor de priesterklasse uit Egypte. Ze waren eigenlijk de religieuze leiders van de gemeenschap.

GELOOFSBELIJDENIS EN FESTIVALS

In veel van de mystieke culten was er tendens naar henotheïsme, nl. het aanbidden van één god zonder het bestaan van andere goden te ontkennen. Op deze manier was Isis de kern van alle heidense godinnen. Sarapis of Serapis was de naam van de vereniging van Zeus, Pluto, Dionysos, Asclepius, Helios en zelfs de joodse god Yhwh.

De mysteriën van Isis volgden een soort van kerkelijk jaar. De seizoensfestivals waren overgenomen van ceremonies bij oude stammen die nauw verband hielden met het zaaien en het oogsten van graan en met de wijnproductie.

De Isisfestivals waren verbonden met de 3 Egyptische seizoenen, gekenmerkt door de
Nijl-cyclus (overstroming, zaaien en oogsten).
Rond 19 juli, wanneer het hele land bijna uitgedroogd was door de hitte en droogte, kwam als bij wonder een nieuwe stroom vanuit Ethiopië. Op die dag zou juist voor zonsopgang, Sirius (Hondsster of ster van Isis) voor de eerste keer in het seizoen aan de horizon verschijnen. Dit was de heilige Nieuwjaarsdag voor de Egyptenaren en het festival van de overstroming van de Nijl was het grootst.
Naast deze waren er nog de festivals van zaaien en oogsten. Maar omdat het Egyptische jaar een zonnejaar was van 365 dagen zonder schrikkeljaren werden de seizoensfestivals die op een vaste dag gepind werden elke 4 jaar 1 dag opgeschoven, zodat er complete verwarring ontstond.

De Romeinen verbeterden de Egyptische kalender door elke 4 jaar een schrikkeldag in te voeren. In de Romeinse tijd werden belangrijke Isisfestivals gehouden op 25 december, 6 januari en 5 maart. Het maartfestival was een lentefestival dat de opening van het zeevaartseizoen vierde en daarbij werd een schip op een kar (carrus navalis) door de stad gedragen.

FEEST VAN ISIS

De voorlopers van de grote optocht waren mensen verkleed als soldaat, jager, vrouw, gladiator, magistraat, filosoof en visser. De eigenlijke processie bestond uit vrouwen in schitterende kledij die allerlei attributen bij hadden. Ze bestrooiden de grond met bloemen. Anderen bootsten het opmaken en kammen van het koninklijk kapsel na en nog anderen besprenkelden de straten met reuk en goddelijke balsem.

De verlichting gebeurde met fakkels, lampen en toortsen. Er weerklonk muziek van fluiten en schalmeien. Dan volgde een rei van jeugd in witte kleding terwijl ze een lied zongen.
Dan kwamen de ingewijden in de dienst in een wit kleed. De vrouwen hun haar gehuld in een doorzichtige hoofddoek, de mannen kaalgeschoren. Uit hun ratels kwamen schelle klanken.
Daarna volgden de hogepriesters van de eredienst in hun witte linnen gewaden. Ze droegen zinnebeelden van de machtige goden.
1° : droeg een helder licht stralende lamp
2° : hield in beide handen een altaarschaal vast (schalen der hulp)
3° : had een goudfijn gebladerde palmtak en de staf van Mercurius in handen
4° : toonde het embleem van gerechtigheid (nagebootste linkerhand met geopende palm) en een gouden vaas waaruit hij melk sprenkelde
5° : droeg een mand uit gouden twijgjes
6° : een kruik
Dan volgden de goden :
Anoebis, een recht opgericht rund rustend op de schouders van een dienaar
Iemand droeg een kistje met de mysteriën van de religie en nog een ander droeg de beeltenis van de hoogste godheid. De priester hield in zijn rechterhand een versierde ratel vast voor de godin en een krans.

Aan het zeestand werden de beelden volgens opschrift opgesteld. Daar lag een schip met Egyptische afbeeldingen. De hogepriester had het schip reeds met een brandende fakkel en een ei zo zuiver mogelijk gereinigd en hij sprak een plechtig gebed en wijdde het bij name van de godin. Vervolgens werd het schip volgeladen met geschenken en gelukbrengende giften en daarna prijsgegeven aan de zee.

De stoet ging daarna terug naar de tempel en daar aan gekomen gingen de hogepriesters, de dragers van de godenbeelden en de ingewijden het vertrek van de godin binnen en stelden de beelden op. De schriftgeleerde nam plaats voor de deuren en na de groep van pastophori bijeengeroepen te hebben, sprak hij vanaf een groot podium wensen uit voor de keizer, de senaat, de ridderstand, de schippers en schepen en voor het gehele Romeinse volk.
Daarna kondigde hij in het Grieks en volgens Grieks gebruik de vergunning voor het uitvaren van de schepen aan (ploiaphesia).

INWIJDING IN DE ISIS-MYSTERIËN

De voorlopers van de grote optocht waren mensen verkleed als soldaat, jager, vrouw, gladiator, magistraat, filosoof en visser. De eigenlijke processie bestond uit vrouwen in schitterende kledij die allerlei attributen bij hadden. Ze bestrooiden de grond met bloemen. Anderen bootsten het opmaken en kammen van het koninklijk kapsel na en nog anderen besprenkelden de straten met reuk en goddelijke balsem.

De verlichting gebeurde met fakkels, lampen en toortsen. Er weerklonk muziek van fluiten en schalmeien. Dan volgde een rei van jeugd in witte kleding terwijl ze een lied zongen.
Dan kwamen de ingewijden in de dienst in een wit kleed. De vrouwen hun haar gehuld in een doorzichtige hoofddoek, de mannen kaalgeschoren. Uit hun ratels kwamen schelle klanken.
Daarna volgden de hogepriesters van de eredienst in hun witte linnen gewaden. Ze droegen zinnebeelden van de machtige goden.
1° : droeg een helder licht stralende lamp
2° : hield in beide handen een altaarschaal vast (schalen der hulp)
3° : had een goudfijn gebladerde palmtak en de staf van Mercurius in handen
4° : toonde het embleem van gerechtigheid (nagebootste linkerhand met geopende palm) en een gouden vaas waaruit hij melk sprenkelde
5° : droeg een mand uit gouden twijgjes
6° : een kruik
Dan volgden de goden :
Anoebis, een recht opgericht rund rustend op de schouders van een dienaar
Iemand droeg een kistje met de mysteriën van de religie en nog een ander droeg de beeltenis van de hoogste godheid. De priester hield in zijn rechterhand een versierde ratel vast voor de godin en een krans.

Aan het zeestand werden de beelden volgens opschrift opgesteld. Daar lag een schip met Egyptische afbeeldingen. De hogepriester had het schip reeds met een brandende fakkel en een ei zo zuiver mogelijk gereinigd en hij sprak een plechtig gebed en wijdde het bij name van de godin. Vervolgens werd het schip volgeladen met geschenken en gelukbrengende giften en daarna prijsgegeven aan de zee.

De stoet ging daarna terug naar de tempel en daar aan gekomen gingen de hogepriesters, de dragers van de godenbeelden en de ingewijden het vertrek van de godin binnen en stelden de beelden op. De schriftgeleerde nam plaats voor de deuren en na de groep van pastophori bijeengeroepen te hebben, sprak hij vanaf een groot podium wensen uit voor de keizer, de senaat, de ridderstand, de schippers en schepen en voor het gehele Romeinse volk.
Daarna kondigde hij in het Grieks en volgens Grieks gebruik de vergunning voor het uitvaren van de schepen aan (ploiaphesia).

INWIJDING IN DE ISIS-MYSTERIËN

In elke mysteriereligie moest er een voorbereidingsperiode aan de inwijding voorafgaan. In de Isiscultus werd 11 dagen zich onthouden van rijkelijke maaltijden, inclusief onthouding van vlees, wijn en seks vereist voor de ceremonie.

De kandidaten werden afgezonderd van het volk in speciale appartementen in het heilige district van het gemeenschapscentrum. Ze werden HAGNEUONTES of de kuise levenden genoemd.
De kandidaten moesten de eed van geheimhouding zweren.

Voor de inwijding werd er van hen verwacht dat ze hun zonden zouden opbiechten. Sommigen vertelden over de fouten die ze begaan hadden vanaf hun eerste levensjaren tot op het moment van de inwijding ,die met een doop gepaard ging, terwijl alle aanhangers naar de biecht luisterden. Men geloofde dat de doop alle zonden zou wegwassen en dat vanaf dat punt het leven zou evolueren in de goede zin van het leven, omdat hij zich overgegeven had aan de diensten van de bevrijder-god.

De inwijdingen beeldden meestal dood en verrijzenis uit. Dit gebeurde op de meest extravagante manieren. In sommige riten werden de kandidaten begraven of opgesloten in een sarcofaag. Ze werden even symbolisch beroofd van hun ingewanden en gemummificeerd (een buik met ingewanden werd klaargezet voor de ceremonie). Een andere mogelijkheid was dat de kandidaten symbolisch verdronken of onthoofd werden.

De doop kon ofwel met water of vuur gebeuren. Er werden zwaveltoortsen gebruikt, ze werden in water gedompeld en begonnen te branden wanneer het water weggetrokken was.
In een donkere kamer werd plots een tekst zichtbaar op de muur.

Er bestaan nog voorschriften om een nimbus-effect te produceren, dit is een stralenkrans of aureool die verschijnt rond het hoofd van een priester. Het hoofd was geschoren en ingewreven met een beschermende zalf. Daarna werd een cirkelvormig metalen bakje met alcohol vastgemaakt aan het hoofd. Het werd in brand gestoken in een donkere kamer en scheen zo gedurende enkele seconden.
In de Isis-cultus werd de inwijding soms voltooid met een “heilig huwelijk”, een heilige geslachtsgemeenschap. Er zijn twee gevallen bekend waarbij een priester, sprekend van het beeld van de godheid, een goedgelovige vrouw beval om naar de tempel te komen en de bijzit van de god te zijn, waarbij de rol van de god ingenomen werd door een priester.
De inwijdingen gingen meestal gepaard met muziek en dans en er waren dikwijls vele acteurs aanwezig.

EGYPTISCHE VOORWERPEN IN ROME

De Isismysteriën namen de Griekse tempels over, dikwijls voegden ze er een koepel aan toe.
Egyptische voorwerpen werden zeer populair in Rome. Augustus richtte de eerste obelisk op in het Circus Maximus in 10 V.C.. Ook de Isistempel gebouwd op het Marsveld in opdracht van Domitianus was een groots bouwwerk.
De heiligdommen opgericht ter ere van Isis, die veel voorkwamen, werden vergroot en de fundering voor een groot Iseum (Campense) werd gelegd.

Hierna werden ook standbeelden, piramiden en vooral sfinxen een Egyptische trend in het Romeinse rijk, gericht naar de smaak van de Romeinen. Romeinse sfinxen zouden decoratief zijn. Aan de Romeinse idealen werden Egyptische karakteristieken toegevoegd.

Tekening
Ingebeelde reconstructie door Kircher van het Iseum Campense in Rome. Het toont de ingang tot de Isistempel, langs de zijkant zijn er 2 bewakerssfinxen, alhoewel ze nogal klein zijn en niet doelmatig in de context. Het origineel gebouw bevatte een sfinx uit een groene steen (18de dynastie) gebeeldhouwd in Rome en met de juiste afmetingen.

LITERATUUR

De mysteriën hadden religieuze hymnen, maar bijna niets is bewaard gebleven. Er bestaan wel Isische gedichten. Maar belangrijker is een tekst van 40 regels waarin de godin Isis zichzelf onthuld. Het werd op 4 verschillend ver verwijderde plaatsen gevonden en was waarschijnlijk in elk Isis-heiligdom tentoongesteld.
Verhalen van mirakels gebeurd door toedoen van de goden werden bewaard in vele tempel-bibliotheken = vb. op papyrus en steen.
Volgens een recente theorie ontstond het literair genre door deze verhalen. = Metamorphoses van Apuleius = Isis tekst = vertelt inwijding.
Er zijn even oude teksten die een licht werpen op de mysterie-gemeenschappen. Zoals Plutarchus, een Griekse biografieschrijver die de filosofische verhandeling schreef : Over Isis en Osiris” en een interpretatie geeft over de Isis-mysteriën.