De Egyptenaren hadden een natuurgodsdienst. Dat kwam omdat ze geloofden dat natuurverschijnselen ontstonden door de goden en godinnen. Bijvoorbeeld als de Nijl te laat overstroomde of dat de zon te fel scheen dan dachten ze dat de goden dat hadden gedaan. Ze hadden eigenlijk voor alles wel een god. De zonnegod Re had volgens de Egyptenaren de wereld geschapen. Daar hadden ze een scheppingsverhaal over:
Toen de zonnegod Re geboren werd, was er alleen maar water. Om te kunnen staan maakte hij een heuvel in het water. Hier werden twee kinderen uit zijn mond geboren: Sjoe, de god van de lucht. en Tefnet, de godin van het water. Sjoe en Tefnet kregen een zoon en een dochter. Dit waren Geb en Noet, de god van de aarde en de godin van de hemel. Geb en Noet trouwden met elkaar.
De luchtgod Sjoe scheidde Geb en Noet en op deze manier ontstond de wereld. Nu kon Re met zijn zonneboot over de hemel varen en de aarde verwarmen. Elke ochtend werd de zonnegod in het oosten uit Noet herboren om ‘s avonds in haar mond te sterven. Als Re dood was, reisde hij door de onderwereld om zich te verjongen en daar licht te brengen.
Na Re was Osiris de belangrijkste god. Osiris heerste over de plantengroei en het dodenrijk. Hij was getrouwd met Isis de godin van de vruchtbaarheid. Ze hadden een zoon Horus. Hij was de god van de hemel. Er zijn nog meer goden zoals Er zijn nog meer Goden zoals:
Anoebis: de jakhalsgod van begrafenisrituelen.
Bastet: katgodin van de vreugde.
Chnoem: ramgod van de vruchtbaarheid, die de mensheid vorm geeft op zijn pottenbakkersschijf.
Hathor: de koe, godin van de vreugde en beschermer van de vrouwen.
Min: vruchtbaarheidsgod.
Neftys: zuster van Isis en Osiris en vrouw van Seth.
Bes: een heel dikke dwerg, beschermer van kinderen en barende vrouwen.
De oude Egyptenaren dachten dat de goden in tempels woonden. Daarom bouwden ze tempels. Elke dag werden er drank en voedsel offers in de tempel uitgevoerd. De Egyptenaren maakten beelden van de goden en kleedden die aan in de tempel. Zo dachten de Egyptenaren de goden gunstig te stemmen en op deze manier een goede oogst binnen te halen.
Behalve goden werden er ook dieren vereerd. De slang werd bijvoorbeeld aanbeden omdat de Egyptenaren geloofden dat hij niet kon sterven. Telkens als hij vervelde dachten ze dat de slang opnieuw werd geboren. Ook de mestkever werd vereerd. Dat kom omdat de mestkever eitjes legt in poep. Ze zagen steeds nieuwe mestkevers komen uit de poep. Het rollen van balletjes mest deed hun denken aan de beweging van de zon. Daarom was het een heilig dier.
Sommige dieren werden ook gemummificeerd. Dat deden ze om vier redenen.
- De farao’s wilden in het hiernamaals gezelschap hebben
- De fara’s wilden ook voedsel in het hiernamaals hebben
- Ze dachten dat sommige dieren goden waren
- De Egyptenaren dachten dat ze boodschappen van goden konden overbrengen
Hoofdstuk 6
Tempels
De tempel van Karnak
De tempel van Karnak is de grootste tempel die in Egypte is gebouwd. De tempel bevat 134 pilaren. De tempel is niet in een paar jaar gebouwd maar dat heeft honderden jaren geduurd. Sommige farao’s lieten er veel aan bouwen. Sommige helemaal niet. Er staat ook een grote scarabee in. Als je daar 3 keer om heen loopt mag je een wens doen. De tempel staat in luxor.
De Luxor tempel
De Luxor tempel is een heel bijzondere tempel. Dat komt omdat er drie geloven zijn geweest. Het eerste geloof was het oude Egyptische geloof. Het 2e geloof was het christendom en het 3e geloof was de Islam. Voor de tempel stonden vroeger twee obelisken. Er staat er nu nog maar één. Dat komt omdat Napoleon er eentje had weggehaald en naar Parijs gebracht. De twee beelden voor de tempel bewaakten de tempel.
De Edfu tempel
De Edfu tempel is de op een na grootste tempel in Egypte. De vloer van de tempel is precies de zelfde vloer als vroeger. In de Edfu tempel werd er een nieuwe bouwstijl toegepast. Een oud verhaal zegt dat er zich in die tempel een gruwelijk bloedbad heeft afgespeeld. De Egyptenaren verweerden zich tegen de Grieken. De Grieken hadden namelijk het land bezet.
De Kom-ombo tempel
De Kom-ombo tempel is een heel rare tempel. Er leefden 2 goden in. En slechte god en een goede god. Als er voor de goede god een beeld werd gebouwd moest er ook een beeld voor de slechte god worden gemaakt. De hiërogliefen zijn er nog goed bewaard gebleven.
De Hatsjepsoet tempel
De Hatsjepsoet tempel is 1 van de mooiste tempels van Egypte. De tempel is de dodentempel van Hatsjepsoet. Hatsjepsoet was een vrouw. Dat mocht niet in Egypte dus verklede zich als man. Ze was aan de macht gekomen doordat de farao vroeg stierf. De zoon daarvan was te jong om Egypte te besturen. Hatsjepsoet werd regentes en gaf zich zelf de macht van een farao. Ze heeft tweeëntwintig jaar geregeerd. In 1997 zijn er bloedige aanslagen geweest door extremistische Moslims. Ze wilden geen westelijke invloeden van het buitenland. De toeristen durfden niet meer te komen. Er is toen heel hard gewerkt voor meer veiligheid en dat is gelukt. Er komen nu weer veel toeristen.
Dit waren de belangrijkste tempels in Egypte.
Hoofdstuk 7
Staatsvorm
De farao was de machtigste man in Egypte. Hij bestuurde het land. Dat kon hij niet alleen doen dus hielpen veel mensen hem. De farao’s werden zo vereerd omdat de Egyptenaren dachten dat hij een zoon van Amon was.
Er waren verschillende rangen in Egypte. Die zagen er ongeveer zo uit:
- De farao
- Hoge ambtenaren, priesters en legeraanvoerders
- Soldaten en lage ambtenaren
- Kooplieden en handwerklieden
- Boeren
- Slaven
Er waren veel boeren. De boeren hadden het erg zwaar. Hun vrouwen en kinderen moesten ook meewerken op het land. Ze moesten belasting betalen. Dat deden ze in vorm van oogst. Ook moesten ze de irrigatie werktuigen maken. De kooplieden en handwerklieden hadden het een stuk beter. De vrouwen en kinderen hoefden niet te werken. Zij betaalden belasting vorm van goederen. De slaven hadden het slecht. Ze waren buitgemaakt bij oorlogen. Zo’n maatschappij noem je een gelaagde maatschappij.
Hoofdstuk 8
Belangrijke farao’s
Er zijn veel farao’s gewest in Egypte. Sommigen regeerden kort en anderen lang. Toetanchamon was niet zo belangrijk in die tijd maar voor ons wel. Ramses II was juist wel heel belangrijk in die tijd.
Ramses II
De belangrijkste farao die Egypte ooit gekend heeft was Ramses II. Hij had meer dan 51 vrouwen en meer dan 200 kinderen. Hij heeft heel veel tempels laten bouwen. Ramses II was erg ijdel. Op elke pilaar die hij heeft laten bouwen schreef hij zijn koningsnaam. Bij sommige tempels die al honderden jaren voor hem gebouwd zijn liet hij ook zijn naam zetten Dat heet een cartouche.
Hij heeft bijvoorbeeld een groot deel van de tempel Karnak laten bouwen. Alleen één keer ging het mis. Dat was bij Abu Simbel. Hij liet de tempel vlak bij de Nijl zetten. Elk jaar overstroomde de tempel. Wetenschappers hebben de tempel later verplaatst en verder weg gezet. Die tempel ziet er zo uit:
In de Luxor tempel heeft hij een groot beeld van zich laten bouwen. Dat beeld ziet er zo uit:
Ramses II heeft 66 jaar geregeerd.
Toetanchamon
Het graf vanToetanchamon is het enige graf van een farao dat niet geplunderd is. Hij was een halfbroer van Achnaton, de ketterkoning. Toen Toetanchamon aan de macht kwam, verkeerde Egypte in een crisis. Het leger was slecht en de economie was slecht. Dat kwam door Achnaton. Achnaton had bevolen dat iedereen in de zonnegod moest geloven. Iedereen was erg in de war en daarom ontstond er een crisis.Toetanchamon herstelde dat weer en iedereen geloofde weer in Amon. Hij was negen toen hij een farao werd. Hij heeft dertien jaar geregeerd. Het is zeer waarschijnlijk dat hij vermoord is. Dat komt doordat er een gat in zijn hoofd zit.
De graftombe van Toetanchamon bevatte te veel spullen voor zo’n kleine koning. Toen de farao stierf heeft Eje (een generaal in het leger) er voor gezorgd dat het graf goed vol kwam te zitten. Dat heeft hij gedaan door het graf van Nefertiti te plunderen. Daar kwamen archeologen achter, doordat er bijvoorbeeld een gaatje in het oor van zijn dodenmasker zat. Dat hadden namelijk alleen vrouwen. Zo ziet het dodenmasker er uit:
Ook zijn er andere bewijzen gevonden. Meer dan 2000 spullen werden in de graftombe gevonden. Bijvoorbeeld een gouden stoel. De achterkant ziet er zo uit:
De graftombe ligt in het dal der koningen.
Er zijn natuurlijk nog veel en veel meer belangrijke farao’s geweest bijvoorbeeld Cleopatra, Hetsjepsoet en Nefertiti.
Hoofdstuk 9
Hoe dachten de Egyptenaren over het leven na de dood?
De Egyptenaren dachten dat als je stierf, je naar het hiernamaals ging. Ze dachten dat als je dood ging, je ziel weg vloog en dat hij het lichaam later op kwam halen. Daarom moesten de lichamen goed zijn geconserveerd. Als je arm was, begroeven de nabestaanden je in de woestijn. Het lichaam werd dan uitgedroogd en zo kon het blijven bestaan. De rijkere lieten graftombes bouwen met veel spullen erin. De farao’s lieten heel grote graftombes bouwen. Bijvoorbeeld de piramides of het dal der koningen.
Als je naar het hiernamaals ging, was dat een tocht met veel gevaren. Onderweg kon het lichaam vergaan of het kon door kwade geesten gedwongen worden om op je hoofd te lopen. De mensen die door het dodenrijk gingen hadden een reisgids bij zich (het dodenboek). Daarin stond beschreven hoe je door het dodenrijk kon komen. Als je het dodenrijk doorstaan had, ging je naar de rechtszaal. Je moest daar zeggen dat je nooit slecht was geweest. Om te kijken of je de waarheid sprak, legden de goden de veer van de waarheid en Anoebis hart op de weegschaal. Stond het in evenwicht dan mocht je naar het hiernamaals. Had de dode gelogen, dan werd zijn ziel opgegeten door de zielenvreter. Zo ziet de rechtszaal eruit
Het leven in het hiernamaals leek erg op het normale leven. Rijke Egyptenaren hadden geen zin om weer te werken in het hiernamaals. Daarom namen ze sjabti’s mee. Dat zijn kleine beeldjes. Als een rijk iemand werd opgeroepen om te werken, liet hij gewoon één van zijn sjabti’s het doen. De Egyptenaren noemden het hiernamaals ‘’ de vredige velden’’. De Egyptenaren hielden erg van het leven. Daarom waren ze altijd bezig met het leven na de dood.
Hoofdstuk 10
Mummies
Rijken mensen en farao’s werden gemummificeerd. Dat deden ze, omdat ze dachten dat ze hun lichaam nog nodig hadden in het hiernamaals. Een mummificatie duurde precies 70 dagen. Het werd uitgevoerd door een priester. Allereerst werden alle ingewanden er uit gehaald. Daarna alle hersens. Al die dingen werden in een pot gedaan en bij het graf neergezet. Die pot heet lijk-vaas. Daarna strooiden ze veel kruiden op het lichaam. Ook balsemden ze het lichaam. Op vele plekken werden er amuletten op het lichaam gelegd. Dat maakten ze vast met bijenwas. Daarna wikkelden ze het lichaam met zwachtels. Als dat allemaal gedaan was kon de overledenen begraven worden.
Als een farao vroegtijdig stierf was de graftombe nog niet klaar. Vaak beperkten de graftombes zich tot een paar kamers. Ook werden alle hiërogliefen snel afgeraffeld.
De arme mensen konden dit niet betalen. Daarom werden ze naakt in de woestijn gelegd. De natuur doet dan de rest. Want het lichaam droogde dan helemaal uit. En het lichaam bleef toch nog goed. De mensen die daar tussen in zaten, bouwden een mastaba. Dat maakten de mannen in hun vrije tijd.
Dat ziet er zo uit:
Hoofdstuk 11
De bouw van de piramide
Inleiding
Piramides zijn graftombes voor farao’s. De farao’s hoopten dat de piramides niet geplunderd zouden worden. Daarom waren er allemaal vallen in de piramiden. De grote piramide bestond uit meer dan twee miljoen stenen. In dit hoofdstuk zie je de bouw van de piramide.
Het aanleggen van de basis
Piramides zijn graftombes voor farao’s. De farao’s hoopten dat de piramides niet geplunderd zouden worden. Daarom waren er allemaal vallen in de piramiden. De grote piramide bestond uit meer dan twee miljoen stenen. In dit hoofdstuk zie je de bouw van de piramide.
Het aanleggen van de basis
Als de priesters hadden bepaald waar de piramide moest komen, begonnen de arbeiders de grond waterpas te maken. Dat deden ze door het hele rondvlak met water te bevloeien. Water is altijd waterpas. Dus wisten ze hoe ze de piramide moesten bouwen. De Egyptenaren hadden geen elektriciteit of machines. Ze deden alles met de hand. Ze hadden wel een soort hamer.
Waar kwamen de steenblokken vandaan?
De steenblokken kwamen uit de kalksteengroeven rond Gizeh. Soms werkten er wel duizend man in zo’n mijn. Deze steenblokken wogen drie ton. In Aswan werd er graniet gevonden. Dat is achthonderd kilometer van Gizeh vandaan. Graniet is nog zwaarder en sterker dan kalksteen. Het werd gebruikt voor plafonds en pilaren. Sommige blokken wogen wel vijftig ton. Het was dus een hele klus om de granieten blokken naar Gizeh te vervoeren.
De arbeiders
De arbeiders waren geen slaven zoals veel mensen dachten. Ze kregen gewoon betaald. Veel mensen dachten ook dat de arbeiders werden omgebracht als ze mee hadden gewerkt aan de piramide. Dit is ook niet waar. De mensen waren nog erg handig voor andere klussen. De arbeiders werkten zes uur per dag. Het loon bestond voor een groot gedeelte uit voedsel. Ze kregen dan radijs en knoflook. Dit was tegen maaginfecties. Ze sliepen in een kazerne. In een kazerne pasten wel vierduizend mannen. Het stonk er vreselijk naar lijken, afval en naar de riolering. Als ze in de piramide dood gingen, werden ze daarin begraven. Het zou anders te lang duren om ze erbuiten te begraven.
Een dak op de grafkamer
Het duurde minstens een maand om de eerste te laag te bouwen. In de onderste laag, lagen dertigduizend stenen. Daarna moesten de arbeiders het plafond op de grafkamer aanbrengen. Dit moest heel precies gebeuren want heel de piramide ruste daar op. Ze vulden de kamer met zand en zette daar de sarcofaag op. Daarna moest een groep de duizend ton zand weer wegscheppen. Steeds als een het zand weghaalden zakte de sarcofaag diep in de grafkamer. Ze moesten dan alleen nog twee miljoen stenen op de piramide zetten. Ze verplaatste de stenen met houten rollers. Dat ziet er zo uit:
Wie heeft de piramide bedacht?
Architect Imhotep heeft de piramide uitgevonden. Hij was niet tevreden met een gewoon mastaba graf. Hij bouwde er nog en laag op en nog één en nog één laag en nog net of het een trap naar de hemel was. Imhotep bouwde niet alleen bovengronds maar hij ging ook diep de grond in. Dit was om plunderaars te laten verjagen. Imhotep werd geëerd als een god. De trap piramide was voor koning Djozer. Het is het oudste stenen bouwwerk ter wereld. Imhoteb schreef ook het eerste medicijn op papyrus. Imhotep graf is nog niet gevonden door de Egyptologen. Dit is de piramide:
Hoofstuk 12
Conclusie
Als je goed hebt opgelet, heb je gemerkt dat dit werkstuk over Egypte ging. Zoals bijna altijd ben ik weer in tijdnood gekomen. Ik vond het leuk om dit werkstuk te maken. Dat komt omdat ik bijna alles leuk vind over Egypte. Ik heb er veel tijd ingestoken. Dit is een kleine samenvatting van mijn werkstuk:
Hoofdstuk 2
Er gebeuren belangrijke dingen in Egypte. Bijvoorbeeld het klimaat veranderd en het schrift wordt uitgevonden.
Hoofdstuk 3
De Egyptenaren deden aan ruilhandel. Veel goederen werden naar het buitenland geëxporteerd. De boeren gebruikten de Nijl als irrigatie systeem. Zonder de Nijl valt er niet te leven.
Hoofdstuk 4
Iedereen droeg vrij luchtige kleding. De Egyptenaren woonden in lemen huizen. De kinderen gingen tot hun twaalfde naar school. Ze aten veel groente en dronken gerstebier. De Egyptenaren besteedden veel tijd aan vrije tijd.
Hoofdstuk 5
De Egyptenaren geloofden in veel goden. Ook eerden zij dieren. Ze hadden een natuurgodsdienst.
Hoofdstuk 6
Er zijn veel tempels gebouwd. Dat deden de farao’s voor de goden. Ze geloofden dat de goden er in woonden.
Hoofdstuk 7
De farao was de baas. Op de onderste rij kwamen de slaven. Egypte had een gelaagde maatschappij.
Hoofdstuk 8
Er zijn veel belangrijke farao’s geweest. Ramses II was daar één van. Toentanchamon was erg belangrijk voor ons, omdat zijn graf niet geplunderd is.
Hoofdstuk 9
De Egyptenaren dachten dat als ze dood waren dat ze dan naar het hiernamaals gingen. Ze moesten dan eerst een lange reis maken door het dodenrijk.
Hoofdstuk 10
De Egyptenaren wilden dat hun lichaam bewaard bleef. Dat deden ze op verschillende manier. De rijke mensen lieten zich mummificeren en de arme mensen werden naakt in de woestijn gelegd.
Hoofdstuk 11
De piramide is bedacht door Imhotep. De eerste piramide was voor koning Djoser. En piramide bestaat uit lagen. De grote piramides bestaan wel uit twee miljoen stenen.
Dit was dan mijn werkstuk. Ik hoop dat u er nog wat van opgestoken hebt.
Hoofdstuk 13
Bronvermelding
Sites:
http://members.lycos.nl/Antef/
Fotografie:
Thomas Elbersen
Boeken:
Titel: Bronnen
Schrijver: W. Jansen en G van der Vliet
Titel: Verdwenen beschavingen
Schrijvers: F. bourbon en V. Manferto
Titel: Piramiden
Schrijver S. Adams
Titel: De piramiden
Schrijver: H. Middleton
Films of programma’s
Titel: Egypte op zoek naar onsterfelijkheid
Algemeen producer: J. Westbroek
Verder heb ik veel naar programma’s over Egypte gekeken. Dat was voornamelijk op dicovery.
REACTIES
1 seconde geleden
C.
C.
ze is vergeten neer te zetten of het voor of na christus is.
18 jaar geleden
AntwoordenO.
O.
Weliswaar geschreven in 2004, maar toch nog even een reactie:
het hele verhaal gaat over inzichten die berusten op de klassieke opvattingen, vaak paradigma's. Berucht zijn de vele frauduleus verkregen resultaten van onderzoekers die er meer romantiek dan realiteit op na hielden, ergo hun eigen realiteit schiepen.
En bovenmatig veel giswerk.
De tijdlijn in je verhaal is niet bepaald correct, en onvolledig. Ook de Mesopotanische relatie (en Sumerische) voor en na de zondvloed, mis ik. Voorts was er 13.000 jaar geleden ook nog een mondiale (klimaat)catastrofe, ook bekend als de zondvloed. Het einde van de laatste ijstijd. Voor en na die gebeurtenis werden o.a. resp. de Sphinx en de Geza piramiden gebouwd. En die laatsten niet, zoals nog door sommigen wordt aangenomen, als graftomben voor farao's.
Helaas neemt het hedendaagse onderwijs in veel wetenschappelijke zaken klakkeloos over al hetgeen uit de verschillende wetenschappelijke pijplijnen wordt geloosd.
13 jaar geleden
AntwoordenB.
B.
kun je nu even in normale woorden praten? Zodat de meeste 'scholieren'' je begrijpen?
9 jaar geleden
J.
J.
Heey,
Je bent te vergeten wat de farao, de priesters en de boeren aan deden!
Ik moet daarover een werkstuk houden, wil deze overschrijven maar dat kan weer niet, omdat jij zo stom bent die te vergeten!!
13 jaar geleden
AntwoordenN.
N.
hoofdstuk 12 vergeten
13 jaar geleden
AntwoordenT.
T.
er staat een fout bij de zin: Er zijn nog meer goden zoals Er zijn nog meer Goden zoals:
12 jaar geleden
AntwoordenR.
R.
Tutanchamon halfbroer van Achnaton??? Nee, man. Hij was z'n zoon. Smenkhkare was Achnatons halfbroer. Koop Nicolas Reevers: De koning, het graf, de schatten. Daar staat alles in.
12 jaar geleden
AntwoordenR.
R.
Eje was trouwens Achnaton's oom. Niet een leger generaal. Hij was van koninklijke bloede en een Aton priester. FAAL!
12 jaar geleden
AntwoordenR.
R.
De graftombe van Toetanchamon bevatte te veel spullen voor zo’n kleine koning = onzin! Hij leefde in het NIEUWE RIJK! De gouden eeuw in het oude Egypte. Ze waren rijk.
12 jaar geleden
AntwoordenR.
R.
Eje was ook vader van: Nefertiti (koningin van farao Achnaton), Mutnedjmet (koningin van farao Horemheb)
Horemheb was de raadsadviseur van Achnaton en Tutanchamon.
12 jaar geleden
AntwoordenR.
R.
Nefertiti was waarschijnlijk geen farao en al was ze dat, dan was ze niet beroemd, zoals Hatshepsut of Cleopatra. Nefertiti is waarschijnlijk geen farao want: Na haar mans dood regeerde Smenkhkare (andere zoon van Amenhotep III), daarna toen Tutanchamon oud genoeg was kreeg hij de macht. Dit is meer voor de hand liggend.
12 jaar geleden
AntwoordenK.
K.
Leuk hoor! Maar bij het stukje school schrijf je meer over eten dan echt over school!
12 jaar geleden
AntwoordenE.
E.
Ik ga mijn spreekbeurt over het oude Egypte doen, want mijn vader komt uit Egypte. Hier kan ik goede informatie uit halen, bedankt.
12 jaar geleden
AntwoordenC.
C.
alles in een keer: SLECHT,FAAl:(:(:(
12 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
mooi werkstuk moet er ook een maken thanks
11 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
veel spellings fouten jammer
11 jaar geleden
Y.
Y.
Hoi Gozer/Gozerin,
Erg laaaaaaaang en interessant werkstuk...!
11 jaar geleden
AntwoordenE.
E.
INTERESSANT!!!
11 jaar geleden
AntwoordenR.
R.
slim, dat er zoveel hoofdstukken zijn! dan hoef ik zelf bijna niks te doen!
11 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
leuke werkstuk man...
11 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
echt super veel ben een stuk slimmer geworden van je werkstuk! !!!
xoxo Anoniempje Ikke?
11 jaar geleden
AntwoordenS.
S.
cool
10 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
Misschien volgende keer wat plaatjes?
Verder wel heel goed! :)
8 jaar geleden
AntwoordenF.
F.
Toppie gedaan
8 jaar geleden
AntwoordenZ.
Z.
mooi
7 jaar geleden
AntwoordenF.
F.
flut man echt poep
6 jaar geleden
AntwoordenP.
P.
Een super onduidelijk werkstuk ik zou het niet eens een cijfer geven
6 jaar geleden
AntwoordenN.
N.
Gaaf man
6 jaar geleden
AntwoordenB.
B.
dit helpt voor mijn verslag thnx
6 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
echt super handig maar soms wel wat vaag
inleiding
h2
????????????????????????????????????
5 jaar geleden
Antwoorden