Verloren grond door Murat Isik

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 370 pagina's
• Uitgeverij: Anthos

Flaptekst

Eerste zin

De schreeuw veranderde mijn vader voor altijd in een breekbare man. Ik zat in de wachtkamer van het ziekenhuis in Muş en kromp ineen toen ik het geluid van de zaag hoorde die met moeite doordrong in het bot.

Samenvatting

Miran Uslu is in de zomer van 1953 geboren. Hij woont in een klein dorp in het oosten van Turkije (Sobyan-Anatolië). Eerder is een tweeling in het gezin gestorven en later sterft ook nog een zusje Zilda dat heel lief voor hem was. Hij heeft een oudere broer Yusuf en een jonger (plaatsvervangend) zusje voor Zilda. Zijn vader is niet aanwezig bij zijn geboorte.
Het zijn geen echte Turken maar Zaza’s die Zazaki spreken en vrijwel geen Turks. Die behoren tot de gematigde tak van de Islam, de Alevieten. Selim, Mirans vader, staat in het dorp bekend als een geboren verhalenverteller en de mensen hangen aan zijn lippen als hij gaat vertellen. Hij is ook landarbeider. De moeder van Miran is 22 jaar jonger dan zijn vader, die 38 jaar was toen hij met de 16-jarige moeder trouwde. Het is een goed huwelijk, want ze is uit liefde met hem getrouwd. Hij heeft haar vroeger geschaakt uit het dorp waar ze woonde.

In het dorp Sobyan heeft Miran een vriendje, dat arm en vaderloos is. Ze worden samen tegelijk besneden en ze worden allebei gepest door  Hakan, de  sterke zoon van de slager Atilla, die in het dorp ook veel te vertellen heeft. In het begin van de roman kan Miran goed opschieten met zijn broer Yusuf, die hem leert hoe hij de schapen moet hoeden. Maar Yusuf  gaat later naar de grote stad Mus om te studeren en het leger in te gaan. Hij keert voorlopig niet terug. Miran vertelt dat zijn zusje Zilda gestorven is, omdat ze er een gewoonte van had gemaakt om zwarte aarde te eten. Ze was toen vijf jaar.

Als Miran tien jaar is, komt er een Turkse maar  heel strenge onderwijzer naar het dorp. Hij leert de kinderen Turks en van hem moet Miran voortaan Mehmet heten. Hij zelf vindt dat niet zo erg, maar zijn moeder wel. Ineens is de meester ook weer verdwenen. Miran is leergierig en schrijft in een apart schriftje een aantal korte zinnen. Het is het begin van zijn schrijverscarrière. Yusuf komt drie jaar later terug, maar hij is heel erg veranderd en ruw en onverschillig geworden.

Het leven van Miran gaat heel erg veranderen, als zijn vader in het voorjaar van 1966 zijn vriend Ibrahim gaat helpen en een grote steen op zijn voet krijgt. Hij is zwaargewond en wordt eerst naar de ruige, onsympathieke  slager Atilla gebracht die zijn been afbindt. Later wordt hij vervoerd naar Mus waar de artsen niets anders meer kunnen doen dan zijn been amputeren. Dat is een grote klap en hij komt met een kruk en kreupel  uit het ziekenhuis. Miran hoort het geluid van de zaag die zich door het bot boort. (proloog)

Miran denkt terug aan het verhaal van de eerste ontmoeting tussen zijn vader en zijn moeder Asme. Miran krijgt ruzie met Ali die tegen hem zegt dat Miran zijn vader nog heeft, ook al is die mank. Hij heeft immers geen vader. Miran vindt die opmerking niet op zijn plaats. Als ook Hakan zo’n opmerking over zijn kreupele maakt, slaat Miran die veel grotere jongen op zijn smoel. Daarna wordt hij afgetuigd, totdat zijn sterke broer Yusuf hem te hulp komt. Die beukt Hakan in elkaar.

De dag van de terugkeer van zijn vader  luidt  het begin in van een nieuw  leven: het  andere gezin  Uslu, met de  kreupele vader, de vertwijfelde  moeder, de onhandelbare oudste zoon, de zwijgzame jongste zoon en  de ideale dochter. De slager die voor de amputatie eigenlijk verantwoordelijk is, wil de schapen kopen van Selim, maar Amse weigert.  Toch besluit Selim later alle schapen te verkopen aan Atilla. Alleen krijgt hij geen geld…Hij is te slap en laat zich afschepen.

Hij heeft het in zijn kop doorgezet om naar het dorp Hemgin terug te gaan waar hij twintig jaar geleden vandaan gekomen is. Hij heeft er veel grond (denkt hij) die hij kan bewerken. Ibrahim brengt hem naar het dorp terug, waar hij nog een oude vriend heeft (Hemo), maar de rest van het dorp ziet het nieuwe gezin helemaal niet zitten. De bewoners hebben zijn land “ingepikt” en zijn niet van plan het zomaar weer af te staan. Hij krijgt wel steun van Hema maar het dorpshoofd, de muhtar, wil hem graag zien vertrekken. Miran ontmoet op een dag een mooi meisje tot wie hij zich seksueel aangetrokken voelt (Besila), maar ze hebben nog geen contact. De andere bewoners zijn veel vijandiger en dat is zeker het geval wanneer  Selim zijn grond gaat opeisen. De mensen geven niets terug en stellen zich als vijanden op. Het komt tot een gewelddadig treffen. Er vallen gewonden, ook Yusuf raakt gewond. Er is één oude man die Selim een deel van de opbrengst komt aanbieden. Maar Asme wordt door de vrouwen in het dorp bij de waterput beledigd en aangevallen; ze staat echter haar mannetje. De bewoners komen hun gram halen en bedreigen de familie Uslu. Hemo roept de hulp van zijn broer Nandar in uit een ander dorp en die heeft wapens bij zich. Het wordt weer een bloedig treffen met gewonden over en weer.

Maar het wordt nog erger. Er was door de regering al een aardbeving voorspeld en ineens (op 18 augustus 1966) begint de grond te trillen: de ravage in het dorp is enorm en er zijn veel slachtoffers. De familie Uslu helpt de gewonden van het dorp Hemgin verzorgen en dat maakt een goede indruk. De zoon van het dorpshoofd, Wusar, is dood, net als het meisje Besila. Asme breekt jammer genoeg haar voet. De regering geeft elk gezin 1000 Lira en ook Selim ontvangt die premie. Asme wil nu vertrekken naar Izmir en wijs geworden stemt Selim ermee in. Ze reizen met een vrachtwagen eerst naar Mus en daar nemen ze de trein naar Izmir, wat een lange reis is. Via een familielid van Hemo krijgen ze een huisje in de stad aangeboden, dat ze kunnen huren. De jongens moeten gaan werken, want het geld van de regering is natuurlijk zo op. Yusuf wordt weer rebels, gaat stappen, drinkt en gokt. Miran gaat bij een groentekraam aan de slag en geeft zijn moeder wel het geld dat het gezin nodig heeft. Yusuf vindt dat zijn vader moet gaan bedelen net als andere mensen in Izmir. Daarover wordt zijn moeder erg boos. Hij wordt later ook afgetuigd door een 'vriend' en keert terug naar de veiligheid van het gezin.

Miran neemt zijn vader in het laatste hoofdstuk mee naar de zee en geeft hem een mossel. Hij zegt tegen zijn vader dat het allemaal goed zal komen. Zijn vader is hem erg dankbaar. Miran wordt de nieuwe verhalenverteller.

Personages

Miran

Miran is een jonge knul; in een dorp in Oost-Turkije. Hij woont in een gelukkig gezin met een verhalen vertellende vader en een alerte moeder. Hun huwelijk is goed en zeker niet ouderwets. Zijn moeder pakt af en toe lekker aan. Hij heeft een goede band met zijn oudere broertje die hem de regels van het schapen hoeden bijbrengt. Ook zijn oudere zusje helpt hem goed, maar het noodlot slaat toe in het gezin: zijn zusje Zilda sterft omdat ze zwarte aarde eet. Zijn broer Yusuf gaat weg in het leger en keert voorlopig niet terug. Zijn vader wordt getroffen door een zware steen en moet zijn been missen. Dat treft het gezin erg zwaar.

Selim Usla

Selim Uslu is een leuke vent, die zijn vrouw vroeger heeft geschaakt. Hij moest daarom zijn geboortedorp verlaten en naar het dorp van zijn vrouw verhuizen. Dat gaat goed, totdat hij een been moet missen. Dan laat hij zich ook niet kennen: hij is hard voor zichzelf, maar moet voortaan met een kruk door het leven. Hij was een gerespecteerd verhalenverteller, maar wil niet als een kreupele in zijn dorp blijven. Hij wil per se terug naar zijn oude dorp waar hij nog grond heeft. Hij heeft toch een te zacht karakter, want hij laat zich afschepen door Atilla, de slimme slager die hem bedondert met de verkoop van zijn schapen. In het nieuwe dorp zitten ze niet op hem te wachten en hij stuit op veel weerstand. Toch gaat hij pro0beren zijn land terug te krijgen, maar het lukt niet. Een aardbeving helpt hem weer in de gunst te komen van de dorpelingen. Dan luistert hij een keer naar zijn vrouw om naar Izmir te verhuizen. Hij heeft veel moeite met zijn oudste min of meer ontspoorde zoon. Hij hoopt dat alles goed zal komen.

Amse

Amse is de vrouw van Selim op wie hij stapel verliefd is geraakt, waarna hij haar geschaakt heeft. Het lijkt een zelfstandige vrouw die haar mening niet onder stoelen of banken steekt. Ze wil veel harder optreden in de ruzie met de slager. Ze verwijt Selim dat hij zo weinig doorzet. In het nieuwe dorp heeft ze al snel door hoe de verhoudingen liggen ,maar ze laat zich niet afpoeieren door de vrouwen bij de pomp. Ze slaat hen keihard in het gezicht en dwingt daarmee respect af. Na de aardbeving ziet ze het hulpeloze van hun verblijf in Hemgin in en ze wil Selim dwingen naar Izmir te gaan. Eindelijk volgt hij haar raad op.

Yusuf Uslu

Yusuf Uslu is in het begin van de roman een aardige, behulpzame broer. Hij wijst Miran de manier van het schapenhoeden. Hij gaat echter uit het dorp weg en komt als een opstandige rebel terug. Toch kruipt bij hem ook het bloed waar het niet gaan kan en als Miran wordt geslagen door Hakan, komt hij tussenbeide. Ook in het andere dorp staat hij zijn mannetje in de strijd tegen de dorpelingen. Hij durft wel. Als ze later naar Izmir verhuizen, raakt hij weer aan de drank en het gokken verslaafd. Hij keert berooid terug in het gezin Uslu.

Quotes

"Maar meer dan landarbeider was mijn vader de dengbej, de verhalenverteller, van het dorp. De dorpelingen noemden hem vol achting dengbej Selim en probeerden de rug van zijn hand te kussen als ze hem tegenkwamen. Zelfs mannen die veel ouder waren dan hij brachten hun hoofd naar zijn hand, maar mijn vader stond dat niet toe. Beschaamd trok hij zijn hand terug. " Bladzijde 13

"Mijn vader trouwde mijn moeder toen ze zestien was. Hij was toen achtendertig. Maar wie ze in mijn jeugd samen zag, zou nimmer zo’n groot leeftijdsverschil vermoed hebben, want ondanks zijn zesenvijftig jaar bezat hij een ongekende hartstocht en fladderde hij als een verliefde tiener om haar heen. Hoewel het in ons dorp hoogst ongebruikelijk was dat mannen en vrouwen openlijk fysiek waren, trok mijn vader zich daar weinig van aan." Bladzijde 14

"‘Wil je nu vertellen wat er gebeurd is bij Atilla?’ Mijn vader nam een slok van zijn thee. Hij begreep dat ze net zo lang zou doorgaan tot hij woord voor woord vertelde wat zich bij de slager had afgespeeld. ‘Ik heb gezegd dat ik het geld nu wil hebben,’ zei hij rustig. ‘En zoals ik verwachtte antwoordde hij dat hij het niet had. Hij gaat vanavond naar het dorp van Gazi om het te halen. " Bladzijde 132

"En [….] wist ik zeker dat het nu uitgesloten was dat ik herder zou worden. Jarenlang had ik ervan gedroomd om in mijn vaders voetsporen te treden en net als hij vee te houden. En hoewel ik niet wist of ik het in me had, had ik er ook heimelijk van gefantaseerd om op een dag verhalen te vertellen. Ik wist dat ik geen prater was, ik was een luisteraar en luisteraars veranderden volgens mij niet in verhalenvertellers. " Bladzijde 261

Thematiek

Noodlot

Het noodlot slaat toe in de familie Uslu, wanneer de vader een zware steen op zijn voet krijgt. Het been moet worden geamputeerd en daarna wil Selim zich niet meer in het dorp vertonen. Hij verkoopt zijn schapen en hij geeft daarmee zijn bestaansbron op, omdat hij van de slager geen geld krijgt. Hij heeft zijn hoop gevestigd op zijn bezittingen aan grond, maar een normaal mens kan bedenken dat vruchtbare grond niet onbebouwd blijft liggen als je twintig jaar geleden bent vertrokken. Ook in de nieuwe gemeenschap slaat het noodlot toe. Niet alleen zijn ze de gebeten honden in het dorp, maar er komt ook nog een aardbeving die veel slachtoffers eist.

Motieven

Moeizame liefdesrelaties

Vader Selim en moeder Asme hebben een echte liefdesrelatie, hoewel Selim maar liefst twintig jaar ouders is. Asme is ook seksueel zeer aantrekkelijk voor hem. Ze heeft de touwtjes van het gezin in handen en is boos als hij zich laat afschepen door Atilla. Maar ze verlaat hem in die moeilijke tijd niet. Ze steunt hem in zijn plannen om naar Hemgin te gaan en neemt later initiatief om naar Izmir te gaan.

Natuur

Op 18 augustus 1966 vindt er een aardbeving plaats in het oosten van Turkije. Er zijn talloze slachtoffers. De familie Uslu helpt bij het verzorgen van de gewonden.

Vader-zoonrelatie

Er is ook sprake van een vader-zoonrelatie in het boek. Miran kijkt echt tegen zijn vader die een goede verhalenverteller is op. Hij is trots op zij vader en kan het later niet verkroppen dat Ali en Hakan hem kreupele/manke noemen. Dan slaat hij erop los. Hij wil alles doen om bij zijn vader geliefd te blijven. Hij wil hem ook verdedigen in het nieuwe dorp. Hij wil zijn vader in Izmir gerust stellen door hem te zeggen dat alles in orde zal komen (slotpassage in het boek).

Relatie tussen broers

De relatie tussen Yusuf en Miran is eerst goed: zijn broer leert hem schapen hoeden, maar dan vertrekt zijn broer en hij komt als een rebelse puber terug. Dat vindt Miran niet leuk. In Hemgin komen ze weer nader bij elkaar, omdat ze daar een aantal gemeenschappelijke vijanden hebben. Hij komt ook voor zijn broertje Miran op, als die wordt geslagen door Hakan. Later in Izmir gaat Yusuf weer in de fout met alcohol en drugs, maar hij blijft toch terug keren in de veiligheid van de familie.

Dood

Er zijn veel slachtoffers in het dorp Hemgin. Maar de dood speelt ook een rol in de familie Uslu: er is een tweeling dood gegaan en zijn zusje Zilda sterft na het frequent eten van zwarte aarde.

Discriminatie

Omdat de familie Uslu van een andere islamitische stroming is (Alevieten) worden ze door de Soennieten gediscrimineerd. Ze worden niet voor volwaardige moslims aangezien. De Turkse regering komt hun Turks leren. Ze moeten hun eigen taal afzweren, maar de onderwijzer keert al snel met heimwee terug naar huis, waardoor het allemaal niet kan doorgaan. Miran moet wel op zijn Turks Mehmet heten.

Opdracht

Voor mijn familie

Titelverklaring

De titel “Verloren grond” komt vrijwel letterlijk in de tekst voor. De vader van de verteller Selim heeft in een naburig dorp Sobyan nog steeds een grote oppervlakte ana grond. Maar hij is twintig jaar weggeweest en als hij na de amputatie van zijn been terug wil naar zijn dorp, moet hij inzien dat andere bewoners in het dorp Hemgin zijn grond hebben ingenomen en bewerkt. Het is dus 'verloren grond' voor hem.

De boeren op het land merkten ons niet op terwijl we keken naar de  grond van mijn vader. De grond die hij had verloren.

Structuur & perspectief

De roman begint met een korte proloog, waarin wordt beschreven dat Selims been  geamputeerd wordt. Direct daarna beginnen 69 relatief korte hoofdstukken, die vrijwel chronologisch vertellen wat er met de dertienjarige ik-verteller Milan (Mehmet) Uslu gebeurt, nadat zijn vader een been moet missen.  Af en toe wordt de chronologische volgorde doorbroken doordat de verteller episodes inlast over de voorgeschiedenis van zijn familie. Bijvoorbeeld hoe Selim aan zijn vrouw Asme is gekomen. Hij heeft haar geschaakt.

Het perspectief berust dus bij de jonge ik-verteller Milan die in de o.v.t. het verhaal aan de lezer vertelt. Hij is een geboren verhalenverteller. Het grootste deel van de roman is hij 13 jaar.

Decor

Het verhaalheden is eigenlijk het jaar 1966, wanneer in het voorjaar Selims been wordt geamputeerd, waarna ze naar Hemgin verhuizen, waar op 18 augustus van dat jaar een aardbeving plaatsvindt. Daarna trekken ze naar Izmir. De vertelde tijd is daarmee een ruim half jaar.

Het decor is voor het grootste deel van het boek gesitueerd in Oost-Turkije, namelijk Anatolië. Het dagelijkse leven in twee dorpen Sobyan en Hemgin wordt beschreven. In het laatste deel vertrekt de familie naar Izmir, een grote stad in het westen van Turkije.

 

Stijl

Murat Isik is een  geboren verhalenverteller, zoals de vader in de roman zelf is. Hij beschrijft heel helder en soepel de familiegebeurtenissen. Je bent als lezer wel geneigd om over te stappen naar het volgende hoofdstuk.  Het is allemaal verhaaltechnisch spannend te noemen.

In zijn stijl zou hij om wat meer literair over te komen ook wel wat zuiniger met zijn woorden kunnen zijn, dat wil zeggen: hij legt wel erg veel uit. Er zijn passages die te omslachtig zijn omschreven en korter hadden  kunnen worden verteld.  Het is niet zo dat het boek langdradig wordt, maar voor de intelligente lezer is het ook aardig als er iets te raden overblijft.

De stijl en de inhoud deed me in zekere zin toch ook wel denken aan de boeken van Khaleid Hosseini.

Ik heb bij het lezen goed gelet op de aanwezigheid van metaforen. Isik maakt er spaarzaam gebruik van in deze toch flinke roman. Bovendien zijn ze niet heel bijzonder of opvallend (bv.  cynisch of  poëtisch). Enkele voorbeelden:
Ze had het  gevoel  dat ze als een knaagdier gevangenzat in  een  nauw hol  en dat ze  ieder  moment door de uithaal  van een scherpe  klauw  verscheurd kon worden.

Ze leken wel zwakbegaafde  wezens zonder  spraakvermogen. Het ontbrak er nog aan  dat ze gromden

Het  was de laatste aansporing die ik  nodig had om nog een  keer uit  te halen voor de genadestoot, maar Wusar ving mijn hand  in de  lucht alsof het een vervelende bromvlieg was die te lang om hem heen had gecirkeld.

Als enige op deze plek  kon Hemo zorgen voor hoop. Hij  kon de  wolven  terugsturen naar hun holen en ons wegsleuren van de rand van de afgrond.

De stem  van Wusar  dreunde van  achter de gesloten deur als een onverwachts opstekende najaarsstorm het huis  in. Hij  was  niet alleen.

En  terwijl mijn vader de  deur dichttrok, stormde  Nandar  als een steenarend in een  duikvlucht naar voren en  sloeg met  grote kracht  de  kolf  van zijn geweer tegen de schedel van  de man  die  de fakkel had geworpen.

Slotzin

De pont vertrok langzaam vanaf de pier en voer tegen de golven in naar de overkant van de baai, naar Konak. De meeuwen op het pontgebouw sloegen hun vleugels uit en cirkelden even later boven de veerboot. Ik pakte mijn vaders hand en drukte die zachtjes. ‘Alles komt goed,’ zei ik. ‘Alles komt goed, lieve baba’” .

Beoordeling

“Verloren grond” is een mooie vertelling van de gebeurtenissen in een Turks gezin. Net als zijn personages Selim en Miran lijkt de schrijver zelf een geboren verhalenverteller. Zijn taalgebruik is helder en duidelijk. Hij beperkt zich in zijn beeldspraak en het verhaal leest als een trein. Af en toe zijn enkele zinnen wat clichématig opgeschreven, maar over het algemeen valt er weinig aan te merken op de stijl van Isik.

Het lijkt me fijn/leuk voor scholieren van Turkse afkomst om een boek te lezen dat over de cultuur van hun voorouders gaat.  In die zin is het aan te raden. Het zou bijvoorbeeld goed gecombineerd kunnen worden met het in 2013 verschenen boek “Eus”  van Oczan Akyol over een Turkse jongen die in Nederland  moet integreren of met het boek ”De garnalenpelster” van Nilgun Yerli.

Het boek “Verloren grond” van Murat Isik heeft in ieder geval literaire kwaliteiten en is mijns inziens een volwaardig nummer voor de literatuurlijst.

Recensies

"Het is moeilijk te bevatten dat deze verzorgde roman, die geen enkel zwak moment kent, werkelijk een debuut is. Aldus claimt Isik meteen een bijzondere plaats in de Nederlandse literatuur, van waaruit hopelijk nog meer mooie romans zullen volgen. En nu maar hopen dat niemand hem ervan overtuigt dat de volgende roman een in zichzelf gekeerd, ‘trefzeker’ werkje over een Nederlandse schrijver met een Turkse achtergrond moet worden. Na zo’n fraai, tijdloos debuut dat de generaties weet te overstijgen zitten we daar echt niet op te wachten." http://www.tzum.info/2012...en-grond/

"Het is bovendien een slimme keuze om het verhaal vanuit het perspectief van Mehmet te vertellen. Zijn kinderlijke onschuld, waarmee het verhaal zo mooi begon, wordt in gevaar gebracht door de ellende die hij en zijn familie tegenkomen. Dit rauwe randje maakt Verloren grond een bijzonder verhaal. Een verhaal dat vrijwel geen enkel zwak moment kent. Isik toont zich dan ook – net zoals het personage Selim – een groot verhalenverteller." http://recensieweb.nl/rec...verteller/

"Dit boek had waarschijnlijk aan kracht gewonnen wanneer het wat minder ‘volledig’ was. Isik schrijft scènes nogal uit, waardoor de lezer de pagina’s al gauw sneller tot zich gaat nemen dan waarschijnlijk de bedoeling is. Het is dan nog steeds episch, maar episch op een waakvlammetje. Wat wil Isik, die zijn boek blijkens een nawoord baseerde op verhalen uit zijn eigen familie, ons nog meer meegeven dan een aantal aan elkaar geregen anekdotes? Verloren grond is zo helder geschreven dat de kritiek er op is dat je als lezer voortdurend het gevoel krijgt ‘dat alles erin staat’. " http://www.nrclux.nl/verl...ct/892442/

"En die durf spat van de bladzijden af. Soms iets te enthousiast: twee keer \'uitbundig\' in twee zinnen is wat veel en in plaats van een eigenwijze woordkeus, kiest Isik voor beschrijvingen die af en toe cliché zijn (vurige tongen, vochtige ogen en brandende blikken), maar altijd passen bij het ietwat naïeve perspectief en de onbevangen vertelstem van Mehmet." http://www.volkskrant.nl/...grond.html

"Murat Isik neemt de lezer in Verloren grond mee op een epische reis door Turkije en een roerig stuk Turkse geschiedenis, tot uitdrukking gebracht in de talrijke lotgevallen van de personages en hun voorouders. Verloren grond bevat geen literaire kunstjes of dubbele bodems; het is gewoon een soepel geschreven, onderhoudende roman die een inkijkje biedt in de achtergrond van velen van onze landgenoten. Een verdienstelijk debuut van een nieuwe schrijver, die bovenal een verhalenverteller is. " http://magazine.passionat...ren-grond/

Bronnen

Interview met de schrijver over het boek

http://www.ezzulia.nl/int...g47qtKpW6M

Interview met de schrijver over het boek

http://www.amsterdam.nl/g...urat-isik/

Overhoor jezelf