Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2022
• 128 pagina's
• Uitgeverij: Ezo Wolf

Flaptekst

Eerste zin

Ik was nog nooit in Nederlands-Indië geweest. In 1938 toen ik acht jaar was, ging ons gezin met de oceaanstomer Johan van Oldebarnevelt naar de toenmalige kolonie om een nieuw leven te beginnen.

Samenvatting

Personages

Hetty

Hetty is eigenlijk het enige belangrijke personage (met haar Tjoesmai natuurlijk). Ze is pas acht jaar als ze met de boot naar Indië vertrekt. Vier jaar later wordt ze de pleegmoeder van Tjoesmai, een naam die zelf heeft verzonnen. Ze is gek op het diertje, voedt het als het ware op en ontfermt zich ook over andere gewonde dieren, later in het kamp. Hetty is verder heel behulpzaam en voor de dooie dood niet bang: als de kampcommandant Tjoesmai meeneemt, gaat ze hem terughalen en laat daarbij zien dat ze niet bang is voor de man. Met de mentale 'steun' van het vogeltje slaat ze zich door de oorlog heen. Wel is ze een tijdje bang voor de binnenlandse onlusten: de Indonesiërs hebben het niet meer op de Hollanders en de dood ligt op de loer. Ze heeft wel een vorm van bindingsangst gekregen. Dat is geen vreemd verschijnsel voor mensen die in de ellende hebben gezeten. Bovendien valt ze ook op mannen in een uniform. Gelukkig heeft echtgenoot Henk er één van een politieagent.

Quotes

"Op 8 oktober 1942 werd Tjoesmai gevonden. Hij lag in de brandende zon, samen met vier andere vogeltjes die net uit het ei waren gekomen. Zonder moeder, want die was net gedood door een projectiel uit een blaaspijp." Bladzijde 13

"De trein stopte bij ieder stationnetje en daar stonden allemaal Indonesiërs, zwijgend, ze konden ieder ogenblik onze trein overvallen. Nederlanders werden in die tijd al aangevallen door Indonesiërs. Ze waren blij dat wij gevangen werden, nu waren wij ondergeschikt. In de trein waren we gemakkelijk te pakken." Bladzijde 39

"Met Tjoesmai had ik een bijna mystieke band. Bij hem zocht ik troost en vond ik de kracht om de ellende te doorstaan." Bladzijde 43

"Troostmeisjes werden bij een appel aangewezen door Japanners die speciaal hiervoor naar het kamp kwamen. De voorgeselecteerde meisjes moesten op het Jappenkantoor verschijnen, langs de mannen lopen en zo werden er een paar uitgekozen om prostituee te worden. Het waren, nette, onschuldige meisjes die ineens ergens geplaatst werden en door allerlei mannen van het leger misbruikt werden." Bladzijde 71

"Je had de gekste ziektes in het kamp. Je kon je niet goed wassen, er was alleen maar water, geen zeep. Het was een smeerboel. Toen de mannen in ons kamp kwamen, kregen we bedluizen en - wantsen. Hun bedden zaten er vol mee. We waren hartstikke smerig." Bladzijde 89

Thematiek

Liefde voor het dier

Het thema van dit boekje is de liefde tussen mens en dier. Hetty krijgt het pas uit het ei gekropen diertje van haar broertje en zorgt er daarna haar hele leven voor. Ze voedt hem op, en ze neemt hem overal mee naar toe. Ze smokkelt hem in een reismandje het Jappenkamp in, wat eigenlijk verboden was. Haar dagelijkse omgang met het vogeltje hield haar in die moeilijke tijd overeind. Een lichtpuntje in donkere tijden. Het vogeltje maakte haar vrolijk en het voelde bijvoorbeeld aan als ze er aan kwam. Ze spreekt over een mythische band tussen mens en dier. Dat maakte haar sterk in oorlogstijd. Na de oorlog gaat het diertje mee naar Nederland. Daar leeft het nog tot 1958 . Het is dan zestien jaar oud, wat heel erg bijzonder is. Het krijgt longontsteking en de dierenarts vindt dat het beter is om hem een natuurlijke dood te laten sterven.. Daarmee komt een einde aan de band tussen de twee, maar Hetty zegt in één van haar laatste zinnen in het boek: "Als ik doodga en gecremeerd wordt, staart er een foto van Tjoesmai bij me op de kist." Een levenslange liefdesrelatie tussen mens en dier.

Motieven

Tweede wereldoorlog

Het verhaal speelt zich voor het grootste deel af tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. Na de aanval op Pearl Harbor nemen de Japanners Indië over. Veel Nederlanders komen in de beruchte Jappenkampen. Gezinnen werden gescheiden. Ze moesten vele ontberingen leiden en eigenlijk was er na de oorlog in Nederland niet zo veel belangstelling voor.

Jappenkampen

Wreed waren de Japanners in de Jappenkampen. Er waren de beruchte appèls in de brandende zon, het slechte voedsel, de uitgebroken ziektes,(o.a. diarree, dysenterie) de martelingen , het stelen van elkaars eigendommen om te kunnen overleven. Gezinnen werden gescheiden: de mannen en vrouwen hadden aparte kampen. Jonge vrouwen werden door de Japanners geronseld als prostituees. Die werden eufemistisch 'troostmeisjes' genoemd.

Bindingsangst

Mensen die in de oorlogskampen hebben gezeten, krijgen na hun bevrijding vaak te maken met verschijnselen als bindingsangst. Je bent niet gewend om aangehaald te worden, je moet vooral overleven en je kunt daarna ook wel heel zelfstandig verder. Je vertrouwt ook vaak de andere, die je wel lief heeft, niet. Ook bij Hetty doet zich dat verschijnsel voor als ze terugkeert naar Nederland.

Prostitutie

De Jappenkampen werden ook bekend door de term troostmeisjes. Jonge vrouwen/meisjes werden gekeurd door de soldaten en moesten hen seksueel bevredigen.

Doorbreken van het taboe

De mensen die de oorlog hebben meegemaakt (zowel in Europa als in Azië) hebben er collectief vaak het zwijgen toe gedaan. Je spreekt over de 'zwijgende generatie' die de gruwelen van de oorlog niet aan hun kinderen of kleinkinderen wilden doorvertellen. Toch komen er steeds meer mensen die het zwijgen willen doorbreken. Hetty Schoorel is er één van.

Echtscheiding

Het huwelijk tussen haar vader en moeder was al geen 100 % : zij een Hollandse vrouw, hij een Indischman. In de oorlog worden ze gescheiden, doordat ze verschillende kampen worden gehuisvest. Na de oorlog volgt er een zoektocht naar pa. Ze vinden hem wel, maar voor Hetty blijft hij een vreemde. Er komt nog wel een nieuw zusje, maar die baby redt het huwelijk niet. Vader en moeder gaan scheiden: vader gaat terug naar een vroegere jeugdliefde. Moeder kan dat moeilijk verwerken en de sfeer in het huis daalt. Moeder eist min of meer dat Hetty in huis blijft. Zelfs als ze getrouwd is blijft Hetty nog een paar jaar bij haar moeder wonen.

Opdracht

Dit verhaal is opgedragen aan mijn zangvogel,
mijn steun en toeverlaat in barre tijden.
Hij was een koertilang of op z'n Hollands
geelbroekje. Geboren vermoedelijk op 
4 oktober 1942, dierendag. Ik gaf hem de
zelfverzonnen klanknaam Tjoesmai

Titelverklaring

Tjoesmai is de naam die Hetty in Indië gaf aan het vogeltje dat haar broertje had gevonden

Structuur & perspectief

Het is een autobiografische roman / novelle. Daarom is er een ik-vertelster Hetty die  in de o.v.t. vertelt ,omdat ze naar het verleden terugkijkt. Ze doet dat in een boekje dat 27 korte hoofdstukjes telt die allemaal een titel hebben die in het boekje vetgedrukt staat.  Het zijn vrijwel allemaal korte titels: bijvoorbeeld Naar Indië, Tjoesmai, Dansen, Troostmeisjes, Afscheid.

Het boekje heeft:verder:
- een voorwoord van Ernst Jansz (muzikant bij Doe maar)
- een verklarende woordenlijst achterin
- een historisch overzicht
- Zo kwam het   (een uiteenzetting hoe het boekje tot stand is gekomen)

Decor

Het decor van het verhaal is in eerste instantie Nederlands-Indië, waar Hetty met haar ouders per boot naar toe ging in 1938. Als de WO II na de aanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor daar ook uitbreekt, komt er een Japanse bezetting in het land.. De Nederlanders werden opgeborgen in een kamp, de beruchte Jappenkampen. Hetty komt terecht in kamp Halmaheira.
In augustus 1945 (na het vallen van de twee atoombommen in Japan) worden de Japanners verslagen. Kort daarop breekt de Indonesische vrijheidsstrijd los. Het land wil onder Soekarno onafhankelijkheid bewerkstellingen
In 1949 lukt dat.. 

In 1947 gaat het gezin terug naar Nederland. Hetty was zeventien jaar (1947), toen ze de HBS ging afmaken. Haar ouders gaan scheiden en Hetty leert haar latere man kennen, met wie ze in 1955 trouwt. In 1958 stierf haar lievelingsvolgeltje.
De vertelde tijd van de kleine roman is dus twintig jaar: van 1938-1958.

Stijl

De stijl van de schrijfster is heel sober. Er staan geen moeilijke woorden in de tekst en de woorden die in het Maleis een betekenis hebben, worden verklaard in een woordenlijst achterin.
De stijl is krachtig, niet melodramatisch en er komen ook vrijwel geen metaforen in de tekst voor.

Slotzin

Wanneer ik gecremeerd word, staat ook Tsjoemai's foto en zijn kistje op de baar naast mijn foto. Onafscheidelijk. Rust zacht, lieve schat. Ik heb zoveel aan je te danken. Ik kus je in gedachten op je zwarte kopje.

Bijzonderheden

Op 92-jarige leeftijd schrijft Hetty Schoorel haar eerste roman. Dat mag je gerust een unicum noemen.
Ze haalde met die prestatie een OP1-talkshow in juni  2022. (zie bron hieronder)

In het begeleidende persbericht schrijft de co-auteur Dorothé Duijves, dat het hoog tijd wordt dat "Het gouden ei" een opvolger krijgt. Dat is wellicht iets te optimistisch gedacht.

Beoordeling

Hoe een klein boekje indruk kan maken. Hetty Schoorel behoorde lang tot de zwijgende naoorlogse generatie. Pas in 2022 en op 92-jarige leeftijd schrijft ze haar boekje over de eenheid tussen mens en dier. Het boekje geeft de lezer hoop, nl dat er altijd iets is in het leven (ook in diepe dalen) waaruit je hoop kunt  putten.Het is daardoor geen zwart boekje geworden. Dat is de kracht ervan, geschreven in sobere stijl. Vraag rest hoe groot is de rol van de co-auteur geweest?

Het is een klein boekje geworden met een fijne bladspiegel. Niet moeilijk om te lezen en te begrijpen. En je vliegt er als scholier snel doorheen. Dat is ook heel prettig.
Ook geschikt voor mavo- of vmboleerlingen.

Recensies

"Leed, verborgen voor het bewustzijn, blijft ongenadig voortwoekeren. Hetty Schoorel hoort … hoordé tot de zogenoemde zwijgende generatie. Dankzij Tjoesmai kon Hetty alles navertellen. Het kleine onopvallende vogeltje gaf haar troost, vriendschap en kracht tijdens bange en goede dagen. Tjoesmai is 16 jaar oud geworden en een icoon dankzij dit boek. Hetty heeft haar geschiedenis voor eigen familie en vrienden opgeschreven. Een goede studievriendin van haar dochter zorgde ervoor dat wij haar verhaal en die van Tjoesmai ook kunnen lezen. Een klein verhaal in de grote wereldgeschiedenis vol hoop naar de toekomst toe, waarin we ons steeds beter weten te verbinden met onze natuur en planeet." https://www.hebban.nl/rec...r-tjoesmai

"Interview met de schrijfster over het boek" https://www.verhalenoverd...y-schoorel

Bronnen

Opname op NPO1 in een talkshow over het boekje

https://www.youtube.com/w...ApssAvpMWY

Radio-opname van een interview met de schrijfster over het boekje.

https://www.nporadio1.nl/...og-sleepte