Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2022
• 236 pagina's
• Uitgeverij: De Arbeiderspers

Flaptekst

Eerste zin

Andere mensen gingen op zaterdag sporten, wij gingen naar de begraafplaats.

Samenvatting

Proloog
Een korte dialoog tussen moeder Sophie en Ilias, over het fatale ongeluk.
Deel I 
2016: Het is een jaar geleden dat Ilias is overleden:  vader Abdallah (48 )en moeder Sophie (42) gaan na een bezoek aan het naastgelegen tuincentrum naar de begraafplaats waar Ilias ligt. Zij gaan ook naast het graf liggen en Abdallah begint een vers uit de Koran te zingen. Daarna maakt hij de begroeide grafsteen schoon. 
Abdallah is een Marokkaanse bootvluchteling,  die 15 jaar geleden getrouwd is met de Nederlandse Sophie. Hun culturen verschillen vrij veel, en dat uit zich ook in de  rouwverwerking.
Na afloop gaat zij naar yogales, hij gaat rondjes rijden in zijn auto. Sophie ziet beelden van Ilias tijdens de les. Als ze naar huis gaat, nodigt Abdallah haar en hun dochter Noor uit om in een visrestaurant te gaan eten. Sophie heeft niet veel zin. In het restaurant gaan haar gedachten terug naar de eerste keer eten in een Marokkaans restaurant, toen Abdallah haar testte met het eten van een gebraden nier. De meegekomen Marokkaanse familie moest er hartelijk om lachen. 
Sophie (die katholiek is opgevoed)  is op een hele simpele manier ook moslima geworden. Heel fanatiek zijn ze beiden niet.
Abdallah die een vergoeding voor het ongeluk wil krijgen, heeft contact met een advocaat die hem wat arrogant tegemoet treedt. Sophie neemt het gesprek over en maakt de advocaat duidelijk hoe belangrijk het bezoek van Abdallah aan zijn moeder in Marokko is. Dan bindt de man in.

Eenzelfde koele en arrogante houding heeft de mentor van de school. Sophie wil van klasgenootjes weten wat ze nog van Ilias weten. Er komt niet veel uit en de houding van de school is stuitend. Eén jongen schrijft nog iets persoonlijks op een briefje. 
Abdallah gaat toch naar Marokko en blijft er drie maanden. Hij werkt namelijk niet meer. Hij zit weer vol verhalen als hij thuiskomt. In een gesprek met Noor vertelt hij dat hij eerst een andere vrouw had, voordat hij Sophie kende. Noor vindt dat maar 'smerig.' Hij geeft haar de raad om bij sollicitaties de naam van haar moeder te gebruiken. Noor is dat eigenlijk niet van plan. Sophie vertelt daarna over haar eerste ontmoeting met de zeer knappe Abdallah. Dat was in een discotheek in Utrecht. Ze raken echt verliefd.
Met kerst 2016 komt de Marokkaanse familie op bezoek, maar Sophie zegt dat ze naar haar zus gaan. Dan gaan ze toch gezellig mee, zou je denken. Maar de zus en de zwager van Sophie willen dat niet. "Die Marokkanen zitten altijd bij elkaar te kletsen." Dat is wel gênant. 
Sophie ziet later die dag het vriendje van Ilias, Sebastiaan, voorbij lopen en ze spreekt hem aan. Hij is bij het ongeluk gespaard gebleven. Hij kan de nasleep maar moeilijk verwerken. Sophie die ook wel eens een 'pammetje' gebruikt, raadt hem dat ook te doen.

Deel II 
In de zeven hoofdstukken van deel II wordt in eerste instantie de dag van het ongeluk in juni 2015 beschreven tot aan de dag van de begrafenis. Die hoofdstukken worden weer verteld door Sophie. Maar in zes van de hoofdstukken komt na een typografisch teken het relaas van een gedeelte het leven van Ilias vanaf zijn geboorte tot aan zijn dood. Die zijn niet meer in de ik-vorm. Wellicht is er sprake van een alleswetende verteller.

In dit verslag wordt eerst die verhaaldraad opgenomen: Ilias jeugd
Ilias wordt in december 2002 geboren. De geboorte verliep niet zo gemakkelijk: zijn hoofd werd met een vacuümpomp bewerkt. Als baby huilt hij veel en al jong merkt Ilias dat hij gediscrimineerd wordt, op school bijvoorbeeld. Abdallah ontmoet de moeder van een jongetje met wie Ilias overhoop ligt. Daarna worden  Ilias en Sebastiaan vriendjes. 
Ilias is geen gemakkelijk kind. Daardoor komen er ook problemen tussen man en vrouw. Abdallah neemt het te vaak voor hem op, vindt Sophie. Ze zitten niet op één lijn in de opvoeding. Als hij moet poepen, moet altijd zijn moeder komen. Er is ook een cultuurprobleem als Ilias haren in zijn schaamstreek krijgt. Later wordt Ilias ook een  keer opgepakt door de politie, als hij met verkeerde vriendjes iets uithaalt.
Naarmate hij ouder wordt, gaat hij meer nadenken over het geloof. Hij voelt zich een Mocro en hij doet aan Ramadan. Hij houdt zich niet zo goed aan afspraken, net als zijn vader. Omdat die bootvluchteling is, wil Ilias het hele verhaal van zijn vader horen. Die doet dat niet als vader, maar als de verteller uit het dorp. Ook een cultuurverschijnsel in Marokko, dat je dinge niet direct hoort van je vader.
Als Sophie zwanger is van Ilias, bezoekt ze met Abdallah haar oom Nico, die priester is en in Algerije heeft gewerkt. Abdallah heeft wel veel respect voor hem.

Na het ongeluk
Op de dag van het ongeluk is Ilias eerder weggegaan van huiswerkbegeleiding. Hij is toch al over naar havo-2. Vlak voor een ijssalon wordt hij doodgereden door een stadsbus, omdat hij de verkeerde kant opkeek. Sophie gaat naar de plek des onheils en hoort dat Ilias dood is. Ze rijdt mee in de ambulance. Noor komt ook naar het ziekenhuis. Er heerst chaos. Abdallah is niet meegegaan en zit huis. Hij wil dat er een islamitische begrafenis komt.  Dat kan de volgende dag pas worden geregeld. Sophie heeft in Marokko ooit van een mooie blauwe stof een djellaba  laten maken. Die zal ze aantrekken op de begrafenis. Ze zal ook een brief voorlezen. Abdallah wast ritueel zijn zoon. Sophie wil ook dat haar oom, de priester, een rol bij de begrafenis  krijgt. Dat kan. Er is imam die de dienst leidt, maar hij verbiedt Noor bloemen op het graf te leggen. Abdallah grijpt in en zegt dat het van hem wel mag. Nico  spreekt  een prachtig gebed aan het einde.
In het laatste hoofdstuk droomt Sophie dat ze één wordt met Ilias, direct na het ongeluk,  en dat ze samen als vrije vogels naar de hemel zweven.

Personages

Sophie

Sophie is 42 jaar als het verhaal begint. Een jaar eerder is Ilias aangereden. Sophie is vijftien jaar getrouwd met Abdallah. Ze had hem ontmoet in een discotheek en het was een heel knappe man, maar nog wel getrouwd. Sophie heeft een baan als begeleidster van Marokkaanse meisjes die problemen hebben. Ze denkt heel anders over het opvoeden van hun kinderen dan Abdallah. Dat brengt wel eens spanningen met zich mee. Ook reageert Sophie heel anders dan haar man wat betreft het rouwverwerkinsproces. Ze probeert met o.a. yogales meer bij zichzelf te blijven. Ze heeft ook wel een schuldgevoel, omdat ze denkt dat ze het ongeluk had kunnen voorkomen, als ze ingegrepen had. Ze wist dat Ilias niet zo lang bij de huiswerkbegeleiding was gebleven. Sophie schrijft heel veel zaken op in een dagboek om er ooit een boek over te schrijven. Met Noor, haar dochtertje, ligt ze wel eens overhoop, omdat die wel voor haar mening durft uit te komen.

Abdallah

Abdallah is 48 jaar als de roman begint. Hij en Sophie worden op de eerste pagina afgeschilderd als Adam en Eva in de tuin van onschuld. Abdallah is een bootvluchteling met een traumatische geschiedenis. Zijn bootje sloeg in de Middellandse Zee om en de andere passagiers overleefden het niet. Via Spanje en Frankrijk is hij naar Nederland gekomen. Hij heeft een Marokkaanse vrouw en een zoontje, voordat hij Sophie in een discotheek ontmoette. Op zijn 33e trouwt hij met Sophie. Zijn denkwereld verschilt nogal met die van Sophie en dat uit zich in een verschillende houding tot de kinderen. Als Ilias iets verkeerd doet, is een tik gewoon op zijn plaats. Abdallah heeft ook de neiging weg te lopen van gebeurtenissen, zoals bij het ongeluk met de bus. In deel I gaat hij na het bezoek aan de begraafplaats een eindje rondrijden met de auto. Hij is een zorgeloos iemand, die wel afwacht wat de toekomst hem brengt. Zijn afkomst, maar ook zijn verleden heeft daar mee te maken.

Ilias

Ilias is moeilijk ter wereld gekomen (met een tangverlossing) Hij was een huilbaby en ook later ging niet alles even gemakkelijk. Op school wordt hij gediscrimineerd, vindt hij. Hij trekt ook wel snel zijn eigen plan. Hij wordt een keer opgepakt door de politie. Hij kan vrij goed voetballen, maar de belangstelling ervoor is tanende. Hij denkt namelijk veel na over geloof (niet over religie) en uit zichzelf begint hij met vasten met Ramadan. Zijn ouders , die niet fanatiek gelovig zijn, hebben hem dat niet opgelegd. Ilias heeft net de brugklas achter de rug, als hij wordt aangereden door een stadsbus. Hij was over naar Havo-2. Op school heeft hij weinig indruk gemaakt. Als Sophie een keer naar school teruggaat om herinneringen te krijgen, wordt dat een mislukking. Ilias had één vriendje Sebastiaan. Die was er bij toen Ilias verongelukte, omdat Sebastiaan naar de goede kant keek waarvandaan het verkeer kwam.

Quotes

"Als je met een Marokkaanse man trouwt, trouw je eveneens met het racisme dat hij ervaart, en uit het gesprek daarover. Echter, dat gesprek was na de geboorte van Ilias lange tijd stilgevallen." Bladzijde 21

"Misschien wel juist omdat ik me bewust was geworden van het feit dat al die boeken nooit gingen over wat ik had meegemaakt en het gegeven dat mijn man op een totaal andere manier rouwden, dat we door onze culturen met andere vormen van rouw waren opgegroeid ," Bladzijde 55

""Eerlijk gezegd kan ik me Ilias niet meer zo goed herinneren. Ik moet echt in mijn geheugen graven om me hem voor de geest te halen." De mentor wees me verder de weg door de lange gang. Halfvolle klassen, lege klassen, volle klassen. Ik voelde me niet op mijn gemak." Bladzijde 85

"Er valt niks te verwerken. Afval verwerk je. Een kind niet. En ik ga het ook geen plek geven, want ik ga mijn kind niet achterlaten. En ik ga het ook niet loslaten want loslaten maakt me woedend. Welke ouder laat zijn kind los? Geen sprake van." Bladzijde 74

"Ik duw de beelden en verhalen weg. Ik wil niet aan de dood denken. We stijgen hoger en hoger. Het wordt stiller, de atmosfeer zachter. De lucht is blauw. De zon schijnt. We raken steeds verder weg van de busbaan. We zijn vrij als een vogel." Bladzijde 236

Thematiek

Rouwverwerking

De dood van een kind is het ergste wat je als ouders kunt meemaken. Vaak gaan man en vrouw op een andere manier met het verwerken van de dood om. Dat leidt soms tot een echtscheiding. In de situatie met Ilias is er ook nog sprake van twee verschillende culturen die op verschillende manieren met dood, begraven en rouwen omgaan. Abdelkader Benali werd door de moeder van het jongetje gevraagd een roman over hem te schrijven. Ze had zelf een dagboek bijgehouden over de rouwperiode.

Motieven

De dood

Het verhaal staat door het ongeluk met Ilias in het teken van de dood. Zo denkt Abdallah bijvoorbeeld ook aan de dood van zijn eigen vader. Omdat die binnen één dag werd begraven, kon hij geen afscheid nemen, want hij kon niet op tijd terug zijn in Marokko. Een gestorven kind wordt bij moslims opgenomen in een tuin, waarna het transformeert in een paradijsvogel.

Cultuurverschillen

Sophie is Nederlands en Abdallah Marokkaans. Er zijn heel wat cultuurverschillen en de liefde kan niet alles overwinnen. Sophie was katholiek, maar liet zich overhalen tot de islam. Binnen de Nederlandse cultuur wordt anders over rouwen gedacht dan in de Marokkaanse cultuur, waar iemand binnen een dag begraven wordt. |Er zijn rituelen in Nederland (bloemen) op de kist die in Marokko niet gewenst zijn. Abdallah grijpt echter in.

Discriminatie

Bootvluchteling Abdallah voelt in Nederland discriminatie en omdat Sophie zijn vrouw is ervaart ze die ook. Ilias komt op school en voelt zich ook ineens een Marokkaan die achtergesteld wordt. Hij krijgt bij voorbeeld een ezelsticker bij zijn kapstok. Hoewel de ezel niet zo bedoeld is, voelt zijn vader zich wel achtergesteld. Zijn advocaat gedraagt zich arrogant bij de afhandeling van het verzoek om financiële tegemoetkoming.

Het leven gaat door (of staat stil)

Voor nabestaanden staat het leven bij de dood van een kind stil. Erg is dan de ervaring dat het leven om hen heen gewoon doorgaat. Schrijnend is de situatie waarin Sophie op een uiterst koele manier wordt ontvangen door de mentor van Ilias, die al bijna niet meer weet wie hij was.

Kritiek op de overheid

Abdallah heeft veel kritiek op de overheid in Nederland. Dat uit zich o.a. bij de afhandeling van het ongeluk door het OM. Een jaar later is er nog weinig gebeurd. Abdallah denkt dat het een poging is om de buschauffeur te laten wegkomen. Hij ervaart ook overal onrecht.

Familiebetrekkingen

In de roman komt ook duidelijk naar voren dat de familiebetrekkingen in Marokko veel sterker zijn dan In Nederland. Bij Abdallah zie je dat ook aan de band met zijn moeder. Hij wil ook absoluut naar haar toe. In Marokko worden familiezaken vaak afgehandeld door afgehandeld door iemand die net even een andere relatie heeft dan bijvoorbeeld de vader en de moeder. Dan vertelt een opa of oma of een oom iets belangrijks aan een kind, bijv. over seks . Ook wordt er vaak met de hele familie iets gevierd: vgl. het verhaal van de eerste maaktijd die Sophie in Marokko at met het gebraden niertje. Dat staat in schril contrast met het hoofdstuk waarin Sophie kerst viert en de situatie waarin de zus van Sophie niet wil dat de Marokkanen meekomen. In de roman wordt over het geheel genomen erg weinig verteld over de familie van Sophie.

Titelverklaring

Er komen in de tekst verwijzingen naar de titel voor. In deel I wordt al gesproken over "onze paradijsvogel." ( Het was om een dergelijk paradijs wat dichterbij te halen dat we van het graf van onze Ilias, onze paradijsvogel, een tuin hebben gemaakt." - blz. 42)
Maar in deel II is de verwijzing ook een vooruitwijzing naar het ongeluk. Op blz. 145 staat: " Uw zoon is een paradijsvogel.""Waarom Paradijsvogel?"  "Zo noemen we een bijzonder iemand. Iemand die anders is dan de rest. Het is natuurlijk positief bedoeld."
"Paradijsvogel betekent voor ons moslims iets heel anders, "zei Abdallah. Ze mocht het best weten."Wanneer een kind sterft, transformeert het in de tuinen van het paradijs in een paradijsvogel die in de hoogste en vruchtbaarste boom zit."

"De Hoge Woerd is een kasteelvormig archeologiemuseum de Hoge Woerd bij ons op de hoek  die ik samen met hem bezocht om naar het opgegervan schip te kijken."- blz. 40) 

Structuur & perspectief

Er is een korte proloog: een dialoog tussen moeder en zoon. De roman wordt daarna in twee delen onderverdeeld, die vrijwel even lang zijn. Die twee delen worden op hun beurt onderverdeeld in genummerde hoofdstukken zonder titel. Het eerste deel speelt zich af een jaar na het ongeluk van Ilias. Dit deel wordt verteld door Sophie, die dat in de ik-vorm doet. (9 hoofdstukken)
Het tweede deel (7 hoofdstukken) beschrijft de gebeurtenissen van een jaar ervoor als Ilias door een bus wordt aangereden. Maar er komen in dit deel ook delen voor (die met een typografisch teken worden aangeduid) waarin over de jeugd van Ilias wordt verteld.

Er volgt nog een nawoord waarin de schrijver vertelt dat hij benaderd is door de moeder van het jongetje die hem vroeg of hij een roman over het ongeluk en de nasleep ervan wilde schrijven.

Decor

Decor
Het busongeluk vindt plaats in Utrecht. Dat is dus een belangrijke geografische ruimte. Ilias woonde er en ook na zijn dood zijn z'n ouders er blijven wonen. Maar de vader Abdallah is geboren in een dorpje in Marokko, niet al te ver van Tanger. Hij gaat enkele keren terug naar dat dorp: Ksar-el-Kabir.

Wat de tijd betreft, speelt het busongeluk zich af in juni  2015. Ilias is dan twaalf jaar. Het eerste deel begint op de dag die precies een jaar later na zijn dood speelt. Abdallah en Sophie gaan die dag naar het graf. Het eerste deel neemt ongeveer anderhalf jaar vertelde tijd in beslag.Het tweede deel beschrijft de dag van het ongeluk in 2015 tot aan zijn bijzondere begrafenis. Maar er komen ook stukken tekst voor waarin een andersoortige verteller het verhaal van Ilias en zijn jeugd beschrijft.

Stijl

Abdelkader Benali heeft een vloeiende en mooie stijl. Hij gebruikt geen moeilijke woorden en geen complexe zinnen. Opvallend aan zijn stijl is dat hij veel metaforen in zijn verhaal opneemt. Die zijn vrijwel altijd heel origineel en sommige ervan komen voort uit de Arabische literatuur.
Een paar voorbeelden uit deel I daarvan:
-(blz. 35:"De begraafplaats is een zee, dacht ik, ik wist niet waarom en herhaalde woorden hardop:” De begraafplaats is een zee. Voor de nabestaande is elke dode een golf.")
- (Blz. 51:"Met Ilias' dood steeds verder in het verleden begonnen de meeste mensen langzaamaan te ontspannen. Wij niet. De dagen kwamen juist als een langzame ijsbreker op ons af.")
- (blz. 52:"Dat is wat verdriet met je doet. Het vermagert het innerlijk lichaam tot het absolute minimum en uiteindelijk raken zelfs de traanzakjes uitgedroogd. Het lichaam als woestijn.")
- (blz. 66: "Een woest aantrekkelijke mediterrane man, die van ver gekomen was. Zijn hand warm als een vierseizoenendeken, ook in de winter. Een hand om in te schuilen, precies wat ik zocht.")
- (blz. 84:"Boterhammen die naar binnen werden geschoven, terwijl de puberende hoofden als zonnebloemen meedeinden op de zonneschijn van mobiele telefoons.")
- (blz. 211: "Als een oester die op een zwarte parel broedde, maakte mijn lichaam zich klaar voor het afscheid.")

Behalve metaforen schrift Benali ook mooie oneliners.
- (blz. 20: "Ik was de vroedvrouw van zijn gezicht.")
- (blz.64: "Het vergeten is overal, het is een virus dat alleen maar sterker wordt.")
- (Blz. 99: "Vreemdgaan had plotsklaps het gezicht van haar vader gekregen.")
- (blz. 170: Chaos heeft geen naam, maakt geen geluid. Water dat door een lichaam stroomt.")
- (blz. 172: "Haal het vuur uit de ogen weg en het leven verdwijnt.")
- (blz. 172:"Een uur geleden had je het eeuwige leven, nu leefde je voort in een verslag.")

Verder verrast Sophie nog een paar keer met zwarte humor.

 

 

 

Slotzin

Ik doe mijn ogen open en lig weer in mijn eigen bed, en druk op mijn borst en rug. Op Instagram heeft iemand een foto van jou bewerkt. Er groeien vleugels uit je rug. Met dat beeld op mijn netvlies begin ik aan een nieuwe dag.

Bijzonderheden

Het ongeluk dat Ilias is overkomen, is een waargebeurd verhaal. Ilias is in 2015 bij een verkeersongeluk om het leven gekomen. Zijn vader was Marokkaan en zijn moeder Nederlandse. Zijn moeder heeft via dagboeken geprobeerd de situatie van het ongeluk in beeld te krijgen. Ze heeft dat gedaan als onderdeel van een rouwverwerkingsproces. De ouders hebben Abdelkader Benali gevraagd over hun zoon een roman te schrijven. Hij kreeg daarbij de beschikking over het dagboek van de moeder.

RTV Utrecht kwam al snel met het nieuws:
UTRECHT - In De Meern is een jongen van twaalf jaar oud om het leven gekomen na een aanrijding met een bus van Connexxion. Het ongeluk gebeurde rond 18 uur bij de Meernbrug. De ouders van de jongen zijn snel op de hoogte gesteld van het ongeluk.

Beoordeling

De Nederlandse literatuur kent een flink aantal romans  die als thema de rouw omtent het verlies van een kind. Je kunt er een literatuurlijst mee vullen:
Jan Wolkers- Een roos van vlees (een klassieker) 
A.F. Th. van der Heijden -Tonio (een dikke pil)
Stevo Akkerman- Donderdagmiddagdochter 
Boudewijn Büch- De kleine blonde dood
Inge Diepman- Diep 
Beitske Bouwman- Kindengel
Janneke Holwerda- Het behouden kind
P.F. Thomése : Schaduwkind 
Anna Enquist - Contrapunt (2008)
Eva Posthuma de Boer- De hand van Mustang Sally (2022)

Abdelkader Benali voegt er een bijzondere roman aan toe. Een roman over een waargebeurd verhaal. Onderwerp: een ongelukkig voorval met een stadsbus. Maar het betreft ook een kind tussen twee culturen. Dat maakt het boek wel bijzonder, omdat Benali er goed in slaagt de verschillen in rouwverwerking in die twee culturen op een ingrijpende  manier duidelijk te maken. Man en vrouw reageren  vaak verschillend op een dood kind, maar als er ook sprake is van twee culturen wordt dat verschil extra benadrukt. Benali heeft het waargebeurde verhaal omgerwerkt tot fictie en doet dat op een indrukwekkende manier.
In de eerste plaats is er sprake van een bijzondere structuur. Je zou het boek omgekeerd kunnen lezen d.w.z eerst deel II en daarna deel I, maar hij kiest dus een andere volgorde. Toch blijft het verhaal spannend. Maar het best geslaagd is de schrijver in de manier waarop hij het verhaal onder woorden brengt. Benali is een begaafd stilist, maar in deze roman brengt hij  de dood op een fraaie manier onder woorden, verpakt in mooie metaforen. Kortom, een pareltje dat beslist niet in een gesloten oester moet worden bewaard.

Bronnen

Radio-interview met de schrijver over de roman.

https://www.nporadio1.nl/...hoge-woerd

Het AD interviewt vijf jaar na het ongeluk de moeder van het omgekomen jongetje.

https://www.ad.nl/utrecht...&auth_rd=1