“Boterkoek en Morgenrood” En “Duits brood”.

Marja Vuijsjes grootouders, Isaac en Schoontje, begonnen hun bestaan in een armzalig steegje in de oude Amsterdamse Jodenhoek. In een summiere woning zonder stromend water werden tussen 1907 en 1920 hun zes kinderen geboren, Bram, Alida, de enige dochter, Marja's vader Nathan, Flip, Louis en Jaap.

Opa Isaac bracht het al gauw van bakkersknecht tot filiaalchef, waardoor zijn uitgebreide gezin kon verhuizen naar een driekamerwoning in de Transvaalbuurt, een  paleis vergeleken met het oude huis. Twee zoons, Flip en Louis, konden naar de hbs en daarna naar de kweekschool voor onderwijzers. Dat was nog maar het begin van de sociale stijging. Midden in de zware economische crisis van de jaren dertig besloten Isaac en Schoontje een eigen bakkerij te beginnen, luxebakkerij Vuysje (met een y in plaats van ij, dat was chiquer) in de Weesperstraat. Ze werden tot dit besluit aangezet doordat het de zoons in crisistijd niet lukte aan vast werk te komen; ze durfden de riskante investering aan vanwege Isaacs credo: "Wat er ook gebeurt, de mensen hebben altijd brood nodig.". De bakkerij, een echt familiebedrijf waar alle Vuijsjes bij betrokken waren, was een succes. In september 1940 openden Nathan en zijn eerste vrouw Liesje nog een filiaal in de Scheldestraat. Het wordt vooral een succes omdat Isaac reclame maakt voor “Duits brood”, terwijl er veel Duitse Joden naar Nederland zijn gekomen op de vlucht voor Nazi-Duitsland.

De moeder van Nathan, Schoontje, hecht wel veel waarde aan joodse gewoonten en gebruiken (denk aan de traditionele kippensoep op vrijdag), maar dat heeft Isaac veel minder. Het gezin dat dus echt uit de lagere arbeidersklasse afkomstig is, heeft ook een sterke sympathie voor de  sociaaldemocratie  SDAP (zeg maar de ideeën van de PvdA na de oorlog). Een groot deel van het Amsterdamse joodse proletariaat beschouwde socialistische leiders als Koos Vorrink en Henri Polak als hun nieuwe geestelijk voormannen  die de weg wezen naar een beter leven.

Enkele zoons sluiten zich ook aan bij de AJC, de jeugdbeweging van de arbeiders en verbreden op die manier hun netwerk.  Enkele broers van Nathan doen er ook hun eerste vriendinnetjes op en sommige trouwen er mee.

De situatie wordt moeilijker als de  nazi’s in Duitsland de overhand krijgen. Eerst lijkt Nederland zich net als in 1914 neutraal te houden, maar na de inval in mei 1940 lukt dat natuurlijk niet. Nathans is de zoon die opgeroepen wordt om het land te verdedigen, omdat zijn oudere broer  geweigerd heeft (het symbool van het gebroken geweertje). Hij vertelt aan zijn familieleden dat de staat van de materialen van het Nederlandse leger dermate slecht was dat er natuurlijk geen normaal verweer mogelijk is geweest. In de titel van de eerste twee hoofdstukken wordt precies weergegeven hoe de samensmelting van joods-zijn en socialisme ging: boterkoek en Morgenrood.

 “Onderduik” en  “Ave Maria in Auschwitz”.

De Duitse bezetting, gevolgd door de Holocaust ,vormt een dodelijke scheidslijn in de geschiedenis van de twintigste eeuw cesuur, en ook in de geschiedenis van de familie Vuijsje. Broer Flip zat ondergedoken bij zijn niet-joodse vrouw Lies en hun zoontje; Bram, zijn eveneens niet-joodse vrouw Coba en hun kinderen doken ook onder en overleefden het, evenals de later langst levende broer Jaap en echtgenote To.

Marja's vader Nathan negeerde het protest van zijn moeder Schoontje die zijn twee kinderen Wim en Jeannette veel te klein vond om van de ouders te worden gescheiden en Nathan zorgde ervoor dat ze konden onderduiken in Friesland. Zelf kwam hij - door verraad van zijn eigen vrouw Liesje die onder druk zijn verblijfplaats prijs gaf - via Westerbork naar Auschwitz. Hij wist niet wat er allemaal gaande was en bleef hoop houden tot hij op de trein naar Sobibor werd gezet. Daar zag hij hoe meteen de kinderen en de vrouwen werden gescheiden van de mannen en naar de gaskamers konden. Als jonge man was hij echter bruikbaar en zijn liefde voor muziek redde hem daar het leven, hij werd als trombonespeler toegevoegd aan het kamporkest dat elke dag naast de poort met het bord "Arbeit macht Frei" moest spelen als de slavenarbeiders 's ochtends het kamp op weg naar het werk verlieten en er 's avonds weer terugkwamen. Zijn lievelingslied dat hij moest spelen was “Ave Maria”.

Vlak voor de definitieve bevrijding overleefde hij wonder boven wonder ook de ontruiming van Auschwitz en de daaropvolgende dodenmars naar Dachau. Hij woog nog maar 45 kilo toen hij in dat vernietigingskamp door de Amerikanen werd bevrijd. Pas echt bevrijd voelde hij zich, toen hij uit de trein stapte (gelukkig een personentrein dit keer) op Amsterdam-Centraal. Marja's opa en oma, Isaac en Schoontje die zich na een Duitse oproep om zich te melden uit goedgelovigheid dat alles wel zou meevallen hadden aangemeld, werden direct na aankomst in Sobibor vergast. Nathans zus Alida werd met haar man Gerrit en hun twee kinderen in Auschwitz vermoord, net als haar oom Louis, die in de oorlog in een psychiatrische inrichting was opgenomen. De hele familie was dus niet uitgemoord want Nathan, Bram, Jaap en Flop overleefden de Holocaust wel en keerden vanuit hun onderduikadres of vernietigingskamp terug naar Amsterdam.

 “Terugkeer”en  “Exodus.”

Direct na de oorlog was er euforie over de overwinning op Duitsland, maar die werd in Amsterdam al snel de kop ingedrukt door het feit dat er zoveel Nederlandse joden waren omgebracht. Men schrok hoeveel Nederlandse joden in de kampen waren vergast.

De hereniging met kinderen en echtgenoot Liesje bracht Nathan niet wat hij ervan verwachtte.  Er was veel ruzie en er kwam al spoedig een scheiding waarbij besloten werd dat Wim (2 ½ jaar) bij zijn vader bleef en dochter Jeannette (5 jaar) met haar moeder meeging. De kinderen hadden bij Rooms-Katholieke mensen ondergedoken gezeten en wisten niets meer van de joodse tradities. Na een kort uitstapje naar de muziek keerde Nathan weer terug naar de bakkerij. Ook leerde hij een nieuwe vrouw kennen, de niet-joodse Greet, die de moeder van Marja werd (1955). Die had dus een halfbroer Willem. Intussen kampte Nederland met een postoorlog syndroom: hoe moest men met de vernietiging van de Joden omgaan? Nederland was helemaal niet zo heldhaftig geweest: lang niet iedereen (integendeel) had in het verzet gezeten. Greet sterft aan een hersenbloeding wanneer Marja nog maar zestien jaar oud is en vooral die onverwachte dood maakt op haar (een pubermeisje) veel meer indruk dan de kampverhalen van haar vader, omdat ze zich daaraan constant ergert.

"Wij  staan achter Israël” "All in the family.” “Tussen Amsterdam-Oost en Jeruzalen-Zuid”.

Het grootste deel van de laatste hoofdstukken Ons kamp gaat erover hoe het de overlevende leden van de familie Vuijsje en hun nazaten  verder is vergaan en hoe de ingrijpende oorlogsgebeurtenissen op hen hebben ingewerkt. Vuijsje plaatst de persoonlijke wederwaardigheden in de context van de steeds wisselende manieren van op de oorlog terugkijken, zoals flink moeten zijn en niet zeuren in de wederopbouwjaren, als zielige slachtoffers worden beschouwd vanaf de jaren zeventig en soms ook je moeten verdedigen tegen al te enthousiaste kritiek op Israël, het land waarover binnen de familie Vuijsje zeer verschillend wordt gedacht

Marja heeft er een gruwelijke hekel aan als Nathan iedere keer weer het verhaal van het kamp vertelt en hoe hij dankzij de muziek Hitler heeft kunnen overleven. Zijn broers vinden hem echter de held, want hij heeft in een kamp gezeten waar zij slechts onderduikers waren. Ook komt er in Nederland een beweging op, die gestimuleerd is door de publicatie van het boek Exodus van Leon Uris dat er een terugkeer moet komen van jonge joden om het land Israël op te bouwen. Eerst is Nederland pro-joods uit een soort schuldgevoel en worden de Israëlieten gesteund in hun strijd tegen de omringende vijanden tijdens de Zesdaagse oorlog in 1967 en de Kim Kippoeroorlog. Wim de zoon van Nathan besluit naar Israël te gaan en zich aan te melden voor het Israëlische leger. Hij trouwt er met een joodse van Irakese afkomst (Jacqueline) en krijgt ook kinderen. Hij blijft in Jeruzalem wonen. Zijn zoon (dus kleinzoon van Nathan) moet later ook weer het land verdedigen. Nathan die na de oorlog een levenshouding heeft die sterk afwijkt van  die van zijn broers, wordt afgekeurd en blijft in een krotachtige woning in de Bankastraat wonen. Zijn broers maken het financieel beter: "De familie heeft een echte upgrade ondergaan. De kinderen zijn gaan studeren en diverse kleinkinderen leggen zich toe op het schrijven (vooral journalistiek: Marja , columniste bij het feministische blad Opzij, Herman, publicist van enkele belangrijke artikelen en studies. Maar ook literair Robert, de schrijver van "Alleen maar nette mensen" en de dichteres Hagar Peters).

In de familie Vuijsje blijft men ook maar discussiëren of je onvoorwaardelijk moet gaan staan achter de Israëlische politiek in het Midden-Oosten of dat je begrip moet kunnen opbrengen voor de Palestijnen in at gebied. Soms lopen de gemoederen hoog op, maar nergens komt het tot een breuk. Nathan blijft diverse keren het Beloofde Land bezoeken en reist zo tussen Amsterdam-Oost en Jeruzalem-Zuid.