Feitelijke gegevens
- 1e druk, 2023
- 216 pagina's
- Uitgeverij: Atlas/contact
Flaptekst
Een negenjarige jongen wordt tijdens een inzinking van zijn door oorlogsherinneringen gekwelde vader opgevangen in het huis van zijn grootouders. Maar in dat huis wacht hem een andere oorlog: de vrouw die door de barse grootvader was aangenomen als ‘meid voor dag en nacht’ verzet zich steeds meer tegen haar dienende rol. Zij, Ommie, vervult de rol van grootmoeder en groeit uit tot vredestichter in de gehavende familie van haar broodheer.
Ook tijdens de oorlog bleek zij al een heldin. De jongen spiegelt zich aan haar dapperheid en zij helpt hem zijn angsten te overwinnen. Er ontstaat een hechte band tussen die twee – gekleurd door hun hunkering naar liefde en erkenning. In de reconstructie van Ommies leven en die ingrijpende zomer schakelt van Dis op verrassende wijze van vroeger naar nu en laat zo zien wat het heden zegt over het verleden. Met Naar zachtheid en een warm omhelzen schrijft hij een vergeten hoofdstuk uit zijn oeuvre.
Eerste zin
Midden in de nacht kruipt hij bij mij in bed, een jongen van een jaar of negen. Ik duw hem weg, maar hij blijft me lastigvallen. Hij roept oude geluiden op, telt terug, laat de gordijnen wiegen. En dan moet ik met hem mee naar een stad die geen naam mag hebben. Keer op keer lopen we daar. We staan stil voor een hoog huisSamenvatting
Heden en verleden wisselen elkaar af, ook in vertellers en in druktypes
Heden
De ik-figuur keert 's nachts als 9-jarige terug naar het verleden waarin hij de huishoudster van zijn opa dankbaar is geweest. Ze was zijn Ommie en het is duidelijk dat hij veel aan haar te danken heeft.
Verleden
Adriaan moet een zomer lang logeren bij zijn opa, omdat zijn vader in Indië een oorlogstrauma heeft opgelopen en zijn gezin af en toe mishandelt. Hij smijt dan alles door de kamer.
Met een door Adriaan gevonden kijker die hij Maresch noemt, volgt hij in de stad Breda een manke vrouw met een gehandicapt kind. Adriaan vraagt aan Ommie wat er met haar is gebeurd, maar de huishoudster wil hem niets over de oorlog vertellen. Zijn opa (vroeger herenboer) is een brombeer en hij heeft vaste (lees: strenge) regels en rituelen. Ommie komt na de dood van zijn vrouw bij hem in dienst als 'meisje voor dag en nacht.' Hebben die twee een relatie, vraagt de buurt zich af. Adriaan vindt in het huis een oorlogsplakboek, maar Ommie vindt het boek niet geschikt voor hem: er staan foto's en krantenknipsels in van ingestorte gebouwen, bombardementen. Liefkozend noemt ze hem "Sproet."
Adriaan wil tijdens zijn verblijf graag in contact komen met de manke vrouw. Hij ontmoet haar een keer op de markt. Ze wil pepperoni kopen, maar de marktkoopman verkoopt die niet. Ommie biedt aan een gedeelte van de moestuin af te staan, als Melita de zaadjes geeft. Dat gebeurt een keer. Het zaad komt uit Italië. Later als de plantjes rijp zijn, wil ze die brengen naar de intussen in een tehuis opgenomen zoon. Maar de transistorradio die ze had gekocht wordt in beslag door de katholieke zusters genomen en de pepperoni wordt door een verpleegster weggegooid. Later wordt Gabriel ook nog ziek en sterft waarbij de oude vrouw niet aanwezig is. Een triest verhaal.
Een andere verhaallijn betreft de rituelen van opa Huibert. Zo schaakt hij elke dag om vijf uur met een Poolse kolonel uit de oorlog. Adriaan mag erbij zijn. Tijdens het schaken begint de kolonel oorlogsverhalen te vertellen aan Adriaan. Opa is daar niet van gediend. De kolonel verschijnt op een dag niet. Hij is ernstig ziek. Ommie gaat hem bezoeken en zelfs verzorgen. De botte Huibert laat niets van zich horen. De kolonel sterft eenzaam.
Wanneer de vakantie voorbij, zou Adriaan terug moeten naar Bergen aan Zee. Maar dat kan nog niet. Hij kan ook niet naar school. Een man geeft hem bijles, vooral met rekenen. Maar deze Van Look geeft Adriaan ook buiten les en hij vertelt van alles over de stad (Breda). Daarbij komen de oorlogsverhalen. Van Look heeft 'dingen' uitgehaald in de oorlog en ook Jan Maresch komt ter sprake. Naar hem heeft Adriaan zijn verrekijker genoemd.
De oorlog blijft op dit moment centraal in het leven van Adriaan staan. Hij komt o.a in aanraking met een jonge Indo Max Sitio, die ook verhalen over de Indiëoorlog vertelt en opstandig is geworden tegen de Nederlandse overheid. Huibert vindt het niks, maar de jongen komt bovendien als een soort onderduiker bij hem in huis. Niemand in de buurt mag het weten, maar Adriaan praat zijn mond voorbij, waardoor Max weer moet verdwijnen.
Ook de Koude Oorlog en de angst voor de Russen komt in zijn leventje langs. Van Look praat weer over de onderduikkelder in de oorlog, als het blokhoofd van de BB de kelder onder het grote huis van Huibert komt opmeten voor een schuilplaats bij een eventuele atoombomaanval. Van Look zelf komt in de cel, wanneer hij in een café weigert de rekening te betalen aan de NSB-eigenaar. Adriaan wil dan geld verzamelen om en smokkelwandelstok voor zijn leermeester te kunnen kopen. Die lust wel een borrel.
Dan komt het bericht uit Bergen dat hij weer kan terugkomen naar huis. Vader is namelijk opgenomen in een inrichting. Ommie houdt hem nog een week langer en ze wil ook dat voor het onwettige kind een goede financiële regeling voor later wordt getroffen.
Ze wordt echter ziek en opgenomen in een ziekenhuis waar men longkanker constateert: er wordt een long weggenomen.
Adriaans moeder komt hem halen. Hij gaat daarna zijn vader bezoeken in de inrichting. Ommie geneest en komt hem ook in Bergen aan Zee opzoeken. Ze neemt een cadeau mee van opa: een zilveren servetring met zijn naam erin gegraveerd.
Ze leeft nog tien jaar en ze blijft een erg lieve vrouw. Ze zit op een bepaald moment dood in haar moestuin. De begrafenis is koel: niemand zegt een woordje. Huibert neemt kort erop een nieuwe dienstmeid: Ommie wordt uit het leven weggepoetst.
Heden
De ik-figuur Adriaan (oud) in 2022 (Rusland is Oekraïne binnengevallen) maakt wandelingen in zijn stadspark: hij ontmoet verschillende typen mensen en overdenkt er ook tijdsverschijnselen en herinneringen:
- twee keer heeft hij een ontmoeting met twee jonge "vingervlugge" Marokkanen (Hamza en Ricardo) en ze praten over criminaliteit, discriminatie,
- hij heeft een gesprek met een vrouw uit Mozambique en ze praten over de burgeroorlogen in Zuid-Afrika
- hij vertelt hoe hij achter de achternaam van Ommie is gekomen (ze had ooit een prijs gewonnen in een loterij, dat vindt hij in een digitale editie van een krant uit 1935),
- hij vertelt hoe je overal op internet aan wapens kunt komen
- hij haalt herinneringen aan Ommie op: de jas die ze niet mocht kopen van Huibert, de liefdevolle manier waarop ze met Adriaan omging,
- de informatie (brieven en documenten) van een familielid van Ommie over haar,
- hij vertelt over zijn ervaring met een virtual reality set, waarin je naar een droomwereld wordt verplaatst,
- het bezoek aan een vuilnisbelt in Breda waarvan hij hoopt dat hij nog iets van Rini van Look en verzetsman Jan Maresch zou kunnen vinden. Hij vindt er niets.
Personages
Adriaan, de negenjarige
De 9-jarige Adriaan moet zijn zomervakantie doorbrengen bij zijn brommerige opa. Zijn vader zit weer eens in en een depressie vanwege zijn oorlogstrauma. Adriaan woont zelf in Bergen aan Zee, maar Opa Huibert heeft een heel groot huis in Breda. Veel plezier beleeft hij niet aan zijn botte opa die aan strenge rituelen vasthoudt.. Adriaan hunkert naar liefde en krijgt die slechts van de huishoudster van zijn opa, Ommie. Die durft en wil hem aanraken en daar verlangt Adriaan zo naar. Zijn moeder kan dat niet en zijn vader slaat hem door zijn oorlogstrauma. Zijn zussen vinden Adriaan maar een vreemde eend in hun bijt. Hij is ook een onwettig kind, vinden ze. o.a. mede daardoor is Adriaan een angstig kind. Waar zijn vader en oorlogstrauma heeft, is Adriaan erg geïnteresseerd in de oorlog: hij vindt een album met foto's, hij krijgt verhalen van mensen uit de omgeving van zijn opa en hij wil weten hoe de manke Melita aan haar houten been komt. Na de zomervakantie moet Adriaan terug naar huis. Pas jaren later beseft hij hoe belangrijk Ommie in zijn leven is geweest. Praktisch gezien helpt Ommie hem met azijnbaden van zijn pijnlijke galbulten af. Ze denkt dat de bulten door de stress komen. Ze geeft hem dagelijks wijze raad die hem in zijn verdere leven van pas zal komen (niet onnodig slakken doden, leren omgaan met vreemde mensen, de oorlog proberen te vergeten) Ommie noemt hem Sproet.
Ommie
Om het personage Ommie draait deze roman. Zij was de helpende factor in het leven van de kleine Adriaan. Zij durfde en wilde hem aanraken, een wens die hij koesterde., Hij wilde zachtheid en een warme omhelzing. Ommie geeft hem die. Ze verschaft Adriaan wijze raad, beschermt hem tegen zijn botte opa en geeft hem de warme liefde waarnaar hij zo verlangt. Een goed mens die zo graag de ellende van de wrede oorlog wil vergeten./ Dat doet ze door er een taboe op te laten rusten. Een goed mens, die niet de beloning krijgt die ze verdiende. Ze verzorgt de manke Melita en de zieke Poolse kolonel. Ze sterft later aan de gevolgen van longkanker. Haar baas en haar familie bezorgen haar een koele begrafenis. De te late beloning krijgt ze nu van de schrijver Adriaan van Dis.
Opa Huibert
Opa is een botterik. Hij vergt veel van zijn huishoudster voor dag en nacht. Van Dis laat in het midden of ze ook voor de seks was. Opa is een man van vaste rituelen: alles moet op een bepaald tijdstip gebeuren en ook nog volgens vaste regels. Hij geeft zijn huishoudster weinig ruimte en weinig geld. Als ze toch blijft vragen om geld, wordt ze afgescheept. met een aalmoes. Toch durft ze hem tegenspel te bieden. Huibert laat nooit zijn gevoelens zien. Als de man met wie hij dagelijks schaakt, ernstig ziek wordt, neemt hij niet de moeite die een keer te bezoeken. [Ik ken zo'n opa, ik had er zelf ook één: geen greintje warmte. Over rituelen gesproken: op zondag mocht ik niet fietsen]
Quotes
"Een stok tikte op de tegels. Adriaan rende naar het raam, de zon piepte al boven de huizen, de straat was wakker. Bij de overburen hing een deken te luchten, de melkboer was langs geweest, hier en daar stonden volle melkflessen naast de voordeur, de krantenman slingerde met zijn fiets over de stoep. Brievenbussen klepperden, een hond blafte, kinderen speelden in de achtertuinen – vertrouwde zomergeluiden. Maar de stok op de tegels klonk ongewoon opwindend. Het was de vrouw met het houten been." Bladzijde 13
"Met trillende knieën had hij in zijn eentje de ruïne om de hoek van de singel ontdekt. Verkende met zijn kijker de gescheurde muren, de restanten van een trap, er lag zelfs nog een kachelpijp. En toen hij daar zo stond te turen, sprak een wildvreemde man hem aan: ‘Hebben de moffen gedaan. Represaille.’ Een woord dat hij niet kende. Op hetzelfde moment kwam de manke vrouw voorbij, zonder kar, ze was op weg naar de telefooncel. De man stootte hem fluisterend aan: ‘Daar hinkt de oorlog.’" Bladzijde 16
""Ach, mevrouw, maar daar schrijf ik nu juist over. Ouders geven oorlogen door, of ze het willen of niet. Ik was in Mozambique, sprak met kindsoldaten...."" Bladzijde 43
"En wat Sproet niet vergeten mocht, zei Ommie bij de tweede pannenkoek: "Als je naar oude mensen kijkt, moet je altijd zoeken naar het kind dat nog in hun gezicht zit, het kind dat mooi was, met dromen zoals jij. Zo moet je je de kolonel herinneren."" Bladzijde 115
"Ze stierf op het bankje in de moestuin- oog in oog met de vogelverschrikker. Grootvader vond haar koud tegen de warme witte muur geleund. De vrouw van de notaris berichtte het per telegram." Bladzijde 213
Thematiek
Ode aan de 'grootmoeder'Als dikke zeventiger denkt Adriaan terug aan de vrouw die in zijn jeugd een heel belangrijke rol in zijn leven heeft gespeeld. Het was de huishoudster van zijn grootvader, een meid van dag en nacht. Adriaan noemde haar Ommie, een soort koosnaam voor een oma. Maar ze was geen familie. Maar deze Ommie die zijn brute en botte opa de baas kon, behandelde hem met zachtheid en een warm omhelzen. Zij bracht hem in zijn jeugd de liefde (maar ook de aanraking) die hij thuis miste. Zijn biologische moeder was een afstandelijke vrouw die niet van aanraken en omhelzen hield. Zijn zussen zagen dit lelijke jongetje (met sproeten en galbulten) van een andere vader niet zitten. Maar Ommie was een toonbeeld van warmte en liefde. Dat beseft de verteller bij het ouder worden. Hij is literair op zoek gegaan naar de beschermvrouwe in zijn leven. Het is daarom een ode aan de "niet bestaande grootmoeder." Ze beschermde hem o.a. tegen de brute opa die Huibert was.
Motieven
Tweede wereldoorlog
De oorlog speelt een belangrijke rol in het verhaal. De 9-jarige Adriaan is er erg nieuwsgierig naar. Hij is een jaar na de oorlog geboren en hij wil er veel over te weten komen. Thuis heeft hij een vader die een oorlogstrauma heeft en de situatie in huis onleefbaar maakt. Zijn vader heeft de oorlog in Indië meegemaakt en nauwelijks overleefd en hij terroriseert zijn gezin. Adriaan gaat een zomer lang bij zijn opa inwonen en diens huishoudster Ommie wil hem ver weg houden van de oorlog. Dat is geschiedenis Op blz. 10: "De oorlog is voorbij", zei Ommie, "die gaan we hier vergeten. "Een nieuwe jongen zou haar Adriaan worden. Ze wordt dan ook boos als Adriaan in een kast een album vindt met foto's en krantenartikelen uit de oorlog. Ze wordt boos als mensen uit de omgeving van Adriaan hem oorlogsverhalen vertellen: 'meester Van Look, de schakende Poolse kolonel. Adriaan wil weten wat er met Jan Maresch is gebeurd, de man die de kijker heeft nagelaten. Ook de manke vrouw met het houten been die hij elke dag voorbij ziet strompelen, trekt zijn interesse. Hij wil haar verhaal horen, Ommie verbiedt het. Ze heeft zelf het een en ander in de oorlog gedaan, bijvoorbeeld het verbergen van onderduikers. Na de oorlog speelt ook de angst voor de kernwapens, de invasie van de Russen en de Koude oorlog een rol in het leven in de jaren vijftig en zestig. Maar ook in het heden van de ik-verteller speelt de oorlog nog een rol: de Russen zijn Oekraïne binnengevallen (2022), op internet zijn alle oorlogswapens te koop, Hij ontmoet een vrouw in het park die gevlucht is voor de burgeroorlogen in Zuid-Afrika.
Angst
Adriaan is ook een angstig jongetje in de boze buitenwereld met de dreiging van een mogelijke oorlog, de atoomwapens van de zestiger jaren, en zijn traumatische vader. Daarom is juist het eerste motto van de roman "Ik moet niet bang zijn. Angst is de moordenaar van het verstand." Je wilt als kind beschermd worden door je ouders, maar zijn vader slaat hem en zijn moeder wil hem niet aanraken. Het is Ommie die hem in de wereld van toen beschermde tegen het onheil. Zij heeft de zachtheid en het warme omhelzen dat hij van zijn moeder niet heeft gekregen.
Vader-zoonverhouding
Adriaan is natuurlijk bang van zijn vader als die weer zo'n aanval agressie heeft. ("Hij ziet jappen in het behang.") Dan wordt hij geslagen. Maar toch zegt hij ook: (blz. 164:"Hij miste zijn vader, hij haatte hem. Soms riep hij vlak voor het slapen: Pappie, pappie, sla mij.. Daar schrok hij van, want hij kon niet tegen pijn. Toch verlangde hij naar die gloeiende hand. Het was allemaal zo ingewikkeld." Het is een mooi bewijs van de ambivalente verhouding tussen vader en zoon.
Coming of age
Door Ommies omgang met Adriaan wordt hij volwassener. Hij leert veel dingen over de oorlog, met haar wijsheid wijst ze hem de zaken die je beter wel en niet kunt doen. Een slak doodslaan is bijvoorbeeld niet goed voor de natuur. (blz. 54: "We hebben allemaal een schuilplek nodig.") Adriaan ontdekt ook zichzelf. De vrijheid die hij bij Ommie krijgt (die hem immers aanraakt) leidt tot zelfontdekking. Blz. 91: "Onbespied. Hij gaf de spiegel een zoen. Tot zijn schrik kreeg hij er een erectie van. Korte broek omlaag en even kijken. Weg ermee, tussen de dijen proppen. Dat danste en draaide nog leuker." De ontdekking van zijn seksualiteit zou je het kunnen noemen. Andere tekenen zijn: hij scheert zich met het mes van zijn opa. Hij heeft een ander kapsel tijdens zijn verblijf bij zijn opa laten knippen : een Caesarkapsel. Zijn opa roept woedend: "Je bent een verdorven kind.!") Hij ervaart seksualiteit als vrouwen die bij Ommie op visite zijn in hun onderjurk aan tafel zitten.
De (eenzame) dood
Ook in deze roman slaat de dood toe. Gabriel, het gehandicapte zoontje van Melita, sterft in het tehuis waarin hij is opgeborgen. Het is een triest feit, want zijn moeder is niet bij zijn overlijden: de nonnen hebben haar niet gewaarschuwd. De Poolse kolonel met wie opa Huibert elke dag schaakt, wordt ziek. Huibert kijkt niet naar hem om. Ommie daarentegen gaat naar hem toe en verzorgt hem tot hij sterft. Niemand bekommert zich feitelijk om hem. Ommie zelf lijdt aan longkanker, wordt geopereerd en herstelt een beetje. Tien jaar na het verblijf van Adriaan in het huis van zijn opa, overlijdt Ommie stil op een bankje in haar moestuin. De begrafenis is een koude bedoening. Ommie wordt uit het leven weggepoetst. (slotzin van de roman)
Motto
De roman heeft drie fraaie literaire motto's:
Ik moet niet bang zijn
Angst is de moordenaar van het verstand
Frank Herbert
De tijd staat stil,
Wij zijn het die voorbijgaan
Jan Eijkelboom
Je hebt me veel geleerd over de mensen en
hun rarigheden
En ik ben door jou anders naar de wereld
gaan kijken
Louis Aragon
Opdracht
Voor Ellen
Titelverklaring
De titel wijst naar derde strofe van een sonnet van Adriaan Roland Holst,
omdat zij grooter zijn dan die hen tarten.
O, laat de dorst dier onbegrepen harten
niet zonder laving langs uw leven gaan.
[....]
De drie woorden "zachtheid, warmte en omhelzen", komen diverse keren in de roman voor. Bijna altijd wanneer het personage Ommie in de buurt van Adriaan is.
Structuur & perspectief
De roman wordt onderverdeeld in relatief korte hoofdstukjes die geen titel dragen. De overgang van het ene hoofdstuk naar het volgende geschiedt door middel van witregels. (1965)
De gewone druk wordt afgewisseld met stukken tekst die vetgedrukt staan. De vetgedrukte stukken tekst worden verteld door een ik-verteller, Adriaan.Het zijn korte stukken uit het heden. (2022)
De gewone tekst wordt verteld door een alwetende verteller, waarbij vooral vanuit het perspectief van de 9-jarige hij-figuur Adriaan wordt verteld. Dan lijkt de verteller soms personaal.
Maar het alwetende perspectief blijkt bijvoorbeeld uit een passage als:
- (blz.55: De zomer brandde op de stenen. De stad smoorde. Kinderen tolden op het trottoir. Melita omzeilde ze behendig met de invalidenkar. Elke morgen duwde ze haar zoon naar het park. Vaste ronde, vaste rituelen.")
In het verleden verblijft hij enkele weken in het huis van zijn grootvader, een ex-herenboer en het verhaal gaat vooral over de huishoudster Ommie die Adriaan goed heeft opgevangen in die moeilijke periode. (zij was het symbool van de zachtheid en het warme omhelzen)
Decor
Het decor van het verleden is de grote woning van de opa van Adriaan, Huibert. Nadat hij eerst een grote boerderij in Brabant had gerund, vertrok hij naar 'een groot huis' in Breda. Zijn huishoudster Jans verzorgde in dat huis alles. Het is onzeker of de huishoudster en de opa een relatie hadden. Er wordt in de tekst af en toe subtiel gesuggereerd dat het wel het geval is.
Dat de stad Breda is, mag je als lezer afleiden uit de NOOT achter in het boek: "Het zou passend zijn ook de 'stad die geen naam mag hebben' te bedanken. Ik heb er dagen rondgezworven, maar haar op papier zodanig verrbouwd dat elke gelijkenis met Breda op toeval berust." Typisch de ironie van Adriaan van Dis.
Adriaan zelf woonde in zijn jeugd in een kustdorp. Hij is in Bergen aan Zee geboren en het gezin Van Dis heeft daar gewoond.
De wandelingen die Adriaan in het heden maakt, zijn meestal in een stadspark.De stad wordt niet vermeld.
Het heden speelt zch af in of na 2022. Rusland is intussen Oekraïne binnengevallen.
Het verleden speelt tijdens de zomervakantie van 1955. Adriaan is in 1946 geboren en hij is 9 jaar als hij bij zijn opa gaat logeren. De vertelde tijd duurt dan ogeveer een tiental weken. Maarde alwetende verteller kijkt overde grenzen van de tijd heen en vertelt dat Ommie tien jaarna de terugkeer van Adriaan naar Bergen overlijdt.
{Wie naar de niet-fictieve data van Adriaan van Dis zelf kijkt, mag ook lezen zomer 1956. Adriaan werd namelijk in december 1946 geboren en het verhaal speelt in de zomervakantie.]
Stijl
De beeldende taal van Adriaan van Dis is voor de liefhebber ervan meestal een groot genot. Ook in deze nieuwe roman is dat m.i. één van de beste kwaliteiten van de schrijver..
- (blz. 172: "Voor het slapengaan wreef hij zijn kijker op als in het sprookje van Aladdin, maar de geest van de vuilnisbelt verscheen niet.")
Soms zet een oneliner van de schrijver je als lezer aan het denken.
- (blz. 43: "Ouders geven de oorlogen door...."
- (blz. 47: "Wie zijn zin wil hebben is doof voor nee en hoort een ja waar wordt gezwegen.")
- (blz. 95: "Bruggen kun je alleen bouwen als de overkant bereikbaar wil zijn.")
- (blz. 11: "Het zijn de hemmetjes in de wereld en ze willen evenveel te vertellen hebben als de boordjes.")
- (blz. 115:"Als je naar oude mensen kijkt, moet je altijd zoeken naar het kind dat nog in hun gezicht zit, het kind dat mooi was, met dromen zoals jij.")
_ (blz. 167:"Mensen wie het goed gaat, daar wil iedereen vriend mee zijn, maar jer hebt meer aan mensen die door het ongeluk zijn gebeten.")
Of Van Dis geeft een beschrijving van een personage die je meteen voor je ziet.
- (blz. 17: "Ze (zijn zussen-red) hadden in het kamp een broertje verloren en het nieuwe broertje beviel maar half: een verkeerde kleur en onder de spikkels. Een zenuwpees en een schijtluis bovendien. Konden ze hem maar ergens ruilen.")
- (blz. 156: Max zat vol met geluiden. Hij knakte met zijn vingers, klapperde met zijn kaak, trompetterde als een olifant en krijste als een kaketoe. De hele rimboe liet hij praten.")
En een zin om over na te denken als
- (blz. 176: "Thuis google ik hoelang afval in de grond meegaat: karton 3 maanden, een plank 3 jaar, een sok 5 jaar, een plastic tas 20 jaar, frietbakje 90 jaar, bierblikje 200 jaar, glazen fles 300 jaar, een legosteentje 450 jaar, piepschuim 2000 jaar. Heldendom staat niet op de lijst.")
Slotzin
Er kwam een nieuwe meid, voor halve dagen. Eentje die van wanten wist: kasten uitgeruimd, herbariums in dozen, nog een plakboek of twee met een vrachtrijder mee, een nieuwe tegel in de marmeren hal, behangetje hier, lik verf daar. Binnen mum van tijd was Ommie weggepoetst.Bijzonderheden
In november 2024 won deze roman de NS Publieksprijs.
Beoordeling
Een prachtige roman, die prima past in het oeuvre van Adriaan van Dis. Van Dis hunkerde in zijn jeugd als onwettig kind naar iemand die hem wilde aanraken en omhelzen. Zijn moeder kon dat niet. Ommie, de vrouw die een soort oma voor hem was, kon dat wel. Met deze roman brengt hij een ode aan haar. Een vrouw die nooit voor haar daden beloond is geweest. Ze was de goedheid zelve en toen ze stierf aan de gevolgen van longkanker, was haar begrafenis een koude bedoening. Niemand sprak een woordje. Er kwam een nieuwe huishoudster en die poetste het verleden van de oude huishoudster naar het verleden.
Ach, de dikgedrukte passages van het heden doen misschien wat kitscherig aan. (de roman had mogelijk zonder gekund) maar door de beheerste en fraaie stijl van Van Dis is het boek het lezen alleszins waard.
Prima te lezen ook voor scholieren van de eindexamenklas.Een boek met een fijne, ruime bladspiegel en een aantrekkelijke hoofdpersoon.
Recensies
"Naar zachtheid en een warm omhelzen geeft een goed beeld van de wederopbouwjaren, waarin de Margriet het culinaire kompas was, maar verliest zich niet in nostalgie. Van Dis schakelt regelmatig naar de huidige tijd waarin hij zichzelf als oude man portretteert contact probeert te houden met jonge mensen, zoals de ‘vingervlugge kameraden’ Hamza en Ricardo. In zekere zin ook buitenstaanders binnen de Nederlandse geschiedenis, of misschien is Van Dis dat wel in hun wereld. Bovenal is deze autobiografische roman een ode aan Ommie en via haar aan alle mensen die door het ongeluk zijn gebeten en er toch iets van proberen te maken." https://www.tzum.info/202...-omhelzen/
"Het verhaal is een ode aan de huishoudster die naamloos in het geheugen van Adriaan verdwijnt, maar nooit zijn hart verlaat. De verteller is op zoek naar wie zij was en vindt via verschillende wegen steeds meer verhalen over haar, verhalen die hij vertelt in het boek. Van Dis schrijft een verhaal over hoe iedereen familie van je kan zijn, als je maar de tijd neemt om een ander te leren kennen; hoe anders deze persoon er ook uitziet. Het is een verhaal over verbinding geworden." https://www.hebban.nl/rec...m-omhelzen
"Bij het zien van de mooie cover van Naar zachtheid en een warm omhelzen van Adriaan van Dis krijg je niet meteen een idee van wat voor verhaal je gaat lezen. Evengoed heeft men er goed aan gedaan om voor deze cover te kiezen. De titel maakt je nieuwsgierig naar het verhaal. Je krijgt een vermoeden dat het een liefdevol verhaal is dat je gaat lezen. In Naar zachtheid en een warm omhelzen van Adriaan van Dis neemt de auteur de lezer mee naar zijn jeugd, naar de zomermaanden dat hij negen lentes was. Hij neemt je mee naar de tijd dat hij bij zijn grootvader en zijn meid logeerde. De meid, Ommie genoemd door de auteur, neemt de jonge Adriaan onder haar hoede" https://www.hebban.nl/rec...m-omhelzen
"Waarna wellicht alleen de gewetensvraag nog beantwoord moet worden: willen we nog zo’n boek lezen, een autobiografisch bouwsteentje in het oeuvre van Adriaan van Dis? Ontstijgt dit het particuliere? Niet op de manier die de verbanden leggende schrijver in de roman beoogt, zou ik zeggen. De echo’s met het heden voelen net te gewild, te kunstmatig om volledig te overtuigen – daarvoor zit er net te weinig leven in bijfiguren als Hamza en Ricardo. Maar daartegenover staat dat een prachtig, levendig beeld van de jonge Adriaan uit het boek oprijst. Dat is te danken aan de fijnzinnige taal, die telkens een weerslag is van zijn gevoel. Als Adriaan aangevuurd is door spannende verhalen en onderwijl Ommie helpt met koken, tintelt alles met hem mee: ‘De spinazie zwom in de gootsteen, het zand kolkte om de afvoer en een natte pan siste op het gas.’" https://nrcwebwinkel.nl/n...m-omhelzen
"Deze roman lijkt niet geschreven om in literair opzicht indrukwekkend, origineel of zelfs maar góéd te zijn maar om een gat in een oeuvre op te vullen. ‘Een vergeten hoofdstuk’, zoals de achterflap vermeldt – zoals je dat wel meer ziet bij schrijvers die een leven lang gebouwd hebben aan een persoonlijk oeuvre en dan een bepaalde leeftijd bereiken. Na de zoveelste hartaanval moet op de valreep nog geschreven worden over dat briefje/die vergeten liefde/die ene zomer. Denk aan een Jan Siebelink, Sipko Melissen, Tim Krabbé of Jan Cremer, die de laatste jaren ook publiceerden over die ene nog onderbelichte maar o zo vormende levensfase of gebeurtenis." https://www.volkskrant.nl...~bd2c0e67/
"Dat Naar zachtheid meer dan ‘een nauwkeurig zelfportret van de kunstenaar als jongeman’ en ‘een monument voor Van Dis’ Ommie’ is voor Muus moeilijk te verkroppen. De roman is natuurlijk ook helemaal geen nauwkeurig zelfportret, maar een zoektocht naar manieren om een verhaal te vertellen. De passages over ontmoetingen met jongens in het park en over de oorlogen die anderen, heel recent, hebben meegemaakt zijn niet ‘onzuiver’, maar laten zien dat Van Dis zich juist niet tot zijn eigen oorlogsverhalen beperkt. De zelfreflexieve ontmoetingen vormen ook een commentaar op het heden. De personages die de oudere verteller opvoert, zijn in de woorden van Tokarczuk ‘bemiddelaars’ die ‘onze individuele ervaring universeel’ maken." https://neerlandistiek.nl...verteller/
Bronnen
Filmpje over de nieuwe roman van Adriaan van Dis.
https://www.tzum.info/202...-omhelzen/Radioprogramma over de nieuwe roman
https://www.nporadio1.nl/...euwe-roman
Geschreven door Cees
Ik heb verreweg het grootste deel van mijn leven voor de klas gestaan. Eerst vijf jaar op een basisschool, daarna veertig jaar op diverse scholen voor voortgezet onderwijs: havo en vwo, onder- en bovenbouw. Leraar Nederlands zijn vond ik veel leuker dan directielid spelen. De laatste jaren was ik conrector. In 2004 begon ik aan mijn eerste boekverslag voor scholieren.com. Dat is dus ruim twintig jaar geleden.
Ik vond het destijds mijn 'missie' om de vaak verouderde en 'afgezaagde' literatuurlijsten voor Nederlands te vernieuwen en mijn leerlingen kennis te laten maken met onbekende en / of jonge schrijvers. Lezen kan namelijk gewoon leuk zijn. Het is de taak van een docent om het lezen te stimuleren.
Docenten kunnen je met het aanprijzen van aantrekkelijke en/of spannende boeken enthousiast maken. Passages die interessant zijn, kun je voorlezen in de klas. Kort vertellen waarover een boek gaat, kan ook een stimulans voor je keuze zijn. En vergeet niet dat je van je medeleerlingen ook kunt horen welk boek ze (erg) leuk gevonden hebben. Dat is vaak de beste manieren om te weten te komen of een boek aantrekkelijk is. Hoewel smaken altijd blijven verschillen..
Ik heb tot nu ( 1 juli 2025) 1530 boekverslagen gemaakt, waarvan vrijwel de meeste Zeker-Weten-Goed-verslagen zijn. Er staan de laatste jaren aan het einde van het verslag vragen over de inhoud en de structuur, zodat je kunt controleren of je je het boek in grote lijnen begrepen hebt.
Bij Scholieren.com probeer ik zo veel mogelijk boeken van nieuwe schrijvers te bespreken. Elke maand ontvang ik boeken van diverse uitgeverijen die hun schrijvers uit 'hun fonds' onder de aandacht van de lezer willen brengen.
Ik hoop altijd dat de 'leraar Nederlands' het zijn leerlingen toestaat om de wat minder bekende of zelfs beginnende schrijvers op de leeslijst te accepteren.
Lezen kan leuk zijn, maar boekverslagen maken doe je meestal niet voor je lol. Ikzelf vond dat vroeger namelijk helemaal niet leuk. Ik kocht in die tijd daarom ook alle uittrekselboeken van alle talen. (Bijvoorbeeld Literama (Ne), Aperçu (Fa), Survey (En), Der Rote Faden (Du). En als ik heel eerlijk ben, heb ik ook wel eens uit tijdgebrek alleen met een boekverslag een mondeling tentamen gedaan. Maar dan voelde je je toch niet altijd op je gemak. Nu maak ik zelf al jaren boekverslagen voor scholieren.com.
Nog een welgemeend advies: wees verstandig en lees altijd het boek. Dan kan een boekverslag op scholieren.com een prima geheugensteun voor je mondeling zijn.
En geloof me, docenten kunnen vanwege tijdgebrek echt niet alle boeken lezen die jaarlijks verschijnen; zij raadplegen daarom ook wel de boekverslagen die scholieren.com aanlevert. Daar is natuurlijk helemaal niks mee.
Waarschuwing van mijn kant : Pas op met het opvragen van verslagen via Chatgpt. Ik heb verslagen gelezen waarin pertinente onjuistheden staan.
REACTIES
1 seconde geleden