Hij noemde me Elly door Femmetje de Wind

Proloog – 25 januari 2023
De schrijfster van het boek, Femmetje de Wind, is op bezoek bij Elly. Nadat ze thee heeft gezet begint Elly met het vertellen van haar verhaal en laat ze een foto zien van haar hele gezin met aanhang.

Deel I: Oorlog in Amsterdam
Esther was een paar maanden vijftien, en ze werd wakker van een geluid dat ze nog veel vaker zou gaan horen: bommenwerpers. Het was oorlog. Esther moest een paar dagen thuisblijven, haar ouders twijfelden over al dan niet vluchten. Na de overgave op 15 mei keerde het dagelijks leven weer terug. Sinds de geboorte van Esther verging het haar ouders, Benjamin en Lea Blocq, financieel goed. Haar vader had een kousen- en sokkenkraam op de Albert Cuypmarkt, op loopafstand van hun huis. Op vrijdagavond kwamen alle broers en zussen, ook die al uitgevlogen waren, thuis eten: broers Jaap en Daan woonden nog thuis, verder kwam zus Judith met man Manuel en baby, oudste zus Leny met man Israel, oudste broer Eddy met vrouw Greet en kinderen, Aron zonder vrouw Marietje, en de verloofde van Jaap, Fré.

Esther mocht naar de tekenschool. Broer Eddy en Greet verhuisden naar Haren in Groningen. Esther had een vriendin gemaakt op de tekenschool, Sonja. Die nam haar mee naar de tafeltennisclub. Daar ontmoette ze de jongen op wie Sonja een oogje had, Wim. Hij was ook Joods. Anderhalve week later werden er bloemen bij Esther bezorgd, met afzender Willem Vleeschhouwer. Dat was Wim. Esther vertelde het Sonja, het betekende het einde van hun vriendschap. Wim en Esther spraken af, Wim was beleefd maar ook zeker van zijn zaak: hij zou met haar eindigen. Esther mocht naar het Nieuwjaarsfeest van Wim, vanaf deze avond noemde hij haar Elly. Er waren steeds meer spanningen thuis bij Esther: broer Daan wilde iets doen maar haar ouders niet. Esther trok meer met Wim op, maar hield ook afstand. Haar vader vond haar te jong voor verkering, maar na wat praten kreeg Wim toch toestemming van haar vader. Esther ontmoette op een verjaardag Janny, een erg keurig Haags meisje. Alle Joodse meisjes werden van de tekenschool gestuurd. Wim moest een tijdje onderduiken, kwam weer terug, en moest opnieuw onderduiken. Na zes weken keerde hij terug, met een Sperre: door een baantje bij De Joodse Raad had hij nu vrijstelling van deportatie. Esther weigerde een ster te dragen omdat ze zich niet Joods voelde. Ze gaf uiteindelijk toch toe en ze ging voor bovenbuurman meneer Kamperdijk werken, zo kreeg ze ook een Sperre.

Na een gesprek tussen de ouders van beide kanten mochten Wim en Elly trouwen. Het was meer een administratieve gelegenheid, alleen de ouders mochten erbij zijn. Toch was Elly erg gelukkig. Ze moest wel bij Wim gaan wonen. Door de slechte band met zijn afstandelijke moeder miste ze thuis. Broer Eddy was afgevoerd naar kamp Westerbork, gevolgd door zijn gezin. Er was opnieuw discussie tussen Daan en Esthers ouders over onderduiken. Tijdens het werken vertelde iemand Esther dat ze op een transportlijst stond die in Kamperdijks kantoor lag. Die avond ging ze bij zijn huis langs om dit na te vragen, hij ontkende. Elly was de volgende dag net terug bij Wim thuis toen de bel ging. Elly’s Sperre was ongeldig verklaard en ze moest mee. Wim besloot met haar mee te gaan. Bij aankomst bij de Hollandsche schouwburg liet Wim zich ook op de lijst zetten. Ze probeerden Elly van de lijst te krijgen, maar na twee dagen werden ze getransporteerd.

Deel II: Kamp Vught
Ze kwamen aan op een perron. Na een lange telling moesten mannen en vrouwen zich verdelen en nam ze afscheid van Wim. De barak was armoedig en vies. Iedereen die uit de kraan had gedronken werd ziek, ook Elly. Wim verscheen bij haar barak, door een baantje bij de Schreibstube mocht hij nu gaan waar hij wilde. Langzaam wende Elly aan het kampleven. Een nogal aanwezige persoonlijkheid in de barak was Hertha Poppert, een ijdele vrouw die met de Duitsers flirtte. Het kamp liep steeds voller. Kamp Vught was officieel een opvangkamp, maar er vertrokken toch transporten. Elly kon een baantje bij de wassorteerderij krijgen. Het kamp werd nog voller en er werden Aufseherinnen aangesteld, zeer onaardige vrouwen die orde moesten houden. Er arriveerde weer een transport, hier zaten ook Elly’s ouders bij. Er werd een mensonterende ontluizing gehouden. Elly herkende op een dag de Haagse Janny in haar barak.

Elke ochtend om zes uur begon het ochtendappèl. Daarna ging men aan het werk, Esther moest jurken strijken bij Escotex. Er was één pauze en een middagappèl, en een avondappèl, waarna het avondeten volgde. Zo ging het iedere dag, alleen op zondagmiddag werd er niet gewerkt. Greet en haar kinderen kwamen ook aan in hun barak, en later ook schoonzus Fré. De barak raakte intussen overvol. Elly’s ouders belandden op de transportlijst, het afscheid was emotioneel. Janny kwam haar steunen. Ze moedigde Elly ook aan een beetje te flirten met mannen ter afleiding, maar Elly kon het niet tegenover Wim. Wim probeerde intussen een baantje bij de Philipswerkplaats te krijgen, waar de behandeling beter scheen te zijn. Aufseherin Suze vroeg Elly op een dag mee te komen. Elly moest model lopen voor een groep SS’ers en nieuwe jurken ontwerpen. Wim drong aan dat Elly moest proberen een baan bij Philips te krijgen, ter bescherming tegen uitgaand transport. Toen kwam de boodschap dat alle kinderen met hun ouders het kamp moesten verlaten. Schoonzus Greet met haar twee kinderen dus ook. Er volgde een periode van rouw in het kamp.

Na een gesprek over contact met anderen drukte Elly Wim nog eens op het hart dat hij de enige voor haar was. Een wrede kampcommandant werd ontslagen, zijn vervanger bleek niet beter te zijn. Alle Escotex-medewerkers moesten weg, ook Elly. Alleen de Philipsgroep mocht blijven. Elly werd op het laatste appèl eruit gehaald, dankzij Wim was ze bij het Philips-Kommando ingedeeld en mocht ze blijven. De Joodse vrouwen waren geschikt voor dit werk vanwege hun zogenoemde ‘fingerspitzengefühl’, iets wat de Duitsers in elk geval geloofden. Op een zondag kwam er slecht bericht: in het vrouwen-Schutzhäftlingekamp waren vrouwen als straf in een bunker gepropt, de helft had het volgens verhalen niet overleefd. Himmler, leider van de SS in Duitsland, bezocht het kamp. Kampleider Grünewald had de sporen van het bunkerdrama uitgewist maar werd alsnog ontslagen. De nieuwe kampcommandant ergerde zich aan zijn gebrek aan invloed op de Philipsafdeling. Alle vrouwen werden opgeroepen zich klaar te maken voor transport, maar meneer Laman Trip, leider van de Philipsafdeling, stak hier een stokje voor. Een groot deel van de werknemers van Philips werd later alsnog op transport gesteld. Laman Trip kon er niks meer aan doen. Midden in de nacht werden ook alle Joodse vrouwen op transport gesteld.

 Deel III Op transport
Alle vrouwen werden in goederenwagons geladen. Na een barre tocht kwamen ze aan bij Auschwitz, overal waren mensen. Iedereen moest zich uitkleden en douchen, waarna ze een stugge jurk kregen en hun haar werd kortgeknipt. De omstandigheden waren veel erbarmelijker dan in Vught. De tweede dag kreeg iedereen een nummer getatoeëerd. Henja Selinger, een Pools Joods meisje, hield streng toezicht over de barak. De kapo’s waren hier een stuk wreder en overdag mocht niemand in de wasruimte. Toen Elly en Janny te laat kwamen bij het appèl werden ze afgeranseld door Henja’s kapo-vriendinnen. Overal in de barakken waren infectieziektes en ongedierte. Elly dacht veel aan Wim.

Toen Elly ’s nachts naar de wc ging, kwam ze haar nicht Rika tegen. Zij moest hier doden in de ovens schuiven. Rika vroeg of Elly haar niet in het Philips-kommando kon krijgen, dit lukte niet. Het Philips-Kommando vertrok met de goederentrein naar een volgend kamp, waar ze in de Telefunken-fabriek moesten werken. De Aufseherinnen van kamp Vught verschenen hier ook weer. Er werden nieuwe werknemers binnengebracht, waaronder Henja. Die kon niet gelijk wennen aan het regime en werd nu zelf afgeranseld met een zweep. Ze werden verhuisd naar een verder, armoediger buitenkamp. Ze hoorden ’s nachts een groep mannen langslopen die Nederlandse liedjes zongen. Er kwam bericht dat Auschwitz bevrijd was. De Nederlandse Philips-mannen passeerden opnieuw, en Elly meende ‘Dag Elly!’ te horen; Wim leefde nog. Elly liet een briefje meesmokkelen naar hem, en ze kreeg antwoord. Janny en Elly spaarde een halve kuch bij elkaar om mee te geven aan Wim, Elly kreeg een hele kuch terug van hem.

Volgens de berichten kwamen de Russen steeds dichterbij, er waren steeds meer bombardementen. De volgende dag moesten ze spullen pakken voor een lange tocht met alle Philips-vrouwen. Het begon onderweg te sneeuwen, steeds meer mensen sneuvelden onderweg. Op de vierde dag kwamen ze aan bij een vervuild kamp. Ze werden in open veewagons gestuurd, terwijl het hagelde. Janny, die Elly tot dan toe altijd op de been had gehouden, stond op het punt van opgeven. Ze kwamen aan bij Bergen-Belsen, maar werden niet uitgeladen. Het vroor erg hard. De volgende dag reed de trein verder naar een buitenkamp van concentratiekamp Neuengamme. Ook hier was nauwelijks eten en werden ze tewerkgesteld. Het weer was milder geworden. Door dreiging van de geallieerden moesten ze weer naar een ander kamp verplaatsten. Daar kwam Elly haar zus Leny tegen. Het kamp werd ontruimd, iedereen werd in een lange trein gestopt. Janny en Elly bleven bij elkaar. Af en toe stopte de trein om mensen uit de wagons te trekken en dood te schieten. Sommige vrouwen gingen ook elkaar te lijf. Na een langere stop vertrok de trein weer. Dit keer mocht de Philipsgroep samen in een wagon, Elly vond haar zus Leny ook weer terug. Onderweg begon Elly te ijlen van de honger en dorst. Ze kwamen aan bij een kamp, Elly begon zich een klein beetje beter te voelen. Hier moesten ze weer werken. Elly voelde dat haar lichaam op het punt stond op te geven. Er gingen geruchten dat ze bijna bevrijd werden.

Ze gingen met een lange trein naar Kopenhagen, waar ze werden overgedragen door de Duitsers. Ze waren bevrijd, Elly had nu vrede met sterven. Haar zus en Janny hielden haar op de been. Ze werden naar Zweden gebracht. In het ziekenhuis bleek Elly TBC aan beide longen te hebben, ze had niet lang meer te leven volgens de arts. Wonder boven wonder sterkte ze weer aan. Ze dacht aan Wim. Toen ontving ze een telegram: Nog in leven. Wim. Ies. Daan. Jaap. Voldoende aangesterkt reisde ze terug naar Nederland. Op Schiphol wisten ze niet wat ze met haar moesten, ze kon uiteindelijk naar het nichtje van Wim. Die bracht haar naar Wim, die nog in het ziekenhuis lag. Na tweeënhalf jaar waren ze weer samen.

Epiloog: na een jaar konden ze een huurhuis krijgen, beiden waren nog ziek en konden niet werken. Elly raakte zwanger, zoon Ed werd geboren. Hij bleek het syndroom van Down en een ernstige hartafwijking te hebben. Vijf jaar later werd dochter Simone geboren. Zoon Ed stierf op dertienjarige leeftijd. Wim bouwde een eigen bedrijf op waardoor ze hun eerste huis konden kopen, waar Elly tot op de dag van vandaag woont.

Nawoord Elly: Elly kan eigenlijk niet verwerken wat er is gebeurd: ze heeft zoveel mensen verloren, en vooral ook de manier waarop. Ze voelt zich verplicht aan haar familie om het beste van het leven te maken.