Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 231 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Het land dat de dopelingen het hunne noemen is door de eeuwen heen zo vaak overrompeld, van nieuwe leidende gedachten voorzien en van vorm veranderd, dat er geen betrouwbare kaart van bestaat.

Samenvatting

Een korte algemene inleiding geeft wat informatie over de historie van het land. De grenzen zijn zo vaak veranderd dat er geen landkaart van het land is.

Deel I  De Hond
De Stamvader is met pensioen gestuurd: hij is vies vet geworden en kan zich nauwelijks bewegen. Bardo heeft een groot bed voor hem getimmerd, waarin hij de hele dag verblijft.
Stamvader  was vroeger een soort grensbewaker. Hij vertelt vaak over de manier waarop hij botersmokkelaarsters ontdekte. Hij zette de vrouwen  op een zeiltje vóór een warme kachel en dan droop de boter langs hun benen. Zoon Bardo heeft dat wel eens gezien. Hij groeit geïsoleerd op, want zijn moeder Onna is ooit  (toen hij 8 was)  doodgereden door een kruidenier uit het dorp. Diens  zoontje heet Julus en hij mag wel eens bij dat vriendje spelen. Omgekeerd gebeurt dat nooit.
De bewoners van het land kennen per jaar een tweetal feesten. Bij het feest in de herfst verkleden ze zich onherkenbaar en gaan met maskers op de kroegen af.
 Als Bardo geslaagd  is mag Julus een keer mee naar huis. Ze gaan met Hond wandelen. Hond krijgt het bevel "pak" te horen. Dat zou voor een konijn moeten gelden, maar hij vliegt op Julus af. Die doodt Hond met zijn zakmes. Bardo vertelt dat niet tegen Stamvader, want die is laaiend en hij begraaft Hond.

Deel II De meerderen
Bardo (18) heeft op een verkleedfeest in de herfst Mara ontmoet. Het meisje werkt in het Buurland in een winkel. In de schuur zoenen ze en ze hebben lichamelijk contact waarbij Bardo klaar komt. Stamvader laat zich altijd laatdunkend uit over het buurland. Hij  controleert de terugkomers altijd heel streng. Bardo wil wel geld verdienen in het buurland. Hij krijgt een adres van Mara. Hij krijgt van een soort koppelbazen werk om een huis op te knappen, maar ze bedriegen hem. Hij belt namelijk veel naar Mara en de kosten van de telefoontjes wegen niet eens op tegen de opbrengsten van het werk.
Af en toe keert hij naar huis en dan spreken ze af in de schuur waar ze dan seks hebben. Hij wordt kort daarna ontslagen.  Hij trouwt met Mara en ze krijgen al snel een meisje, dat ze Onna noemen. Stamvader wil niet dat die naam in zijn huis wordt genoemd en daarom noemen ze het meisje 'Kleine'.
De verhoudingen tussen het Buurland en het land van Stamvader zijn niet goed. Er worden midden in de nacht aan twee kanten hekken geplaatst. Er is een soort niemandsland tussen van een paar meter. Maar er is geen vrij verkeer van mensen meer. Stamvader is erg verbolgen, want niemand heeft hem van tevoren ingelicht. Hij wordt met pensioen gestuurd.

Deel III De overschrijdingen
Bardo wordt opgeroepen voor Militaire dienst, ergens ver weg in het land. Hij komt niet vaak meer thuis. Hij ontmoet er een jongeman Kors. In de opleiding van de Militaire Dienst wordt op kameraadschap en eenheid gehamerd, maar Kors wordt door de rest van de militairen gepest. Bardo doet niets daartegen. De ouders van Mara willen ook graag hun kleindochter zien, maar dat mag niet van Stamvader. Toch komen ze een keer op bezoek. 
In Dienst krijgt Kors weer te maken met pesterijen: hij krijgt een bezemsteel in zijn anus. Bardo doet weer niets. Twee jaar lang zit Bardo in dienst: hij ziet zijn kind Onna nauwelijks. Daarna wordt hij ook grenswachter, net als Stamvader vroeger. Maar er gebeurt natuurlijk helemaal niets in dat niemandsland. Hij zoekt zijn afleiding in een café, wordt bijna verleid door een sletje, maar biedt toch weerstand. Op de terugweg wordt hij door een paar dorpelingen (voor wie hij een vreemde is) in elkaar getimmerd.

Deel IV Het richten
Stamvader sterft onverwacht , maar Mara kan Bardo niet telefonisch bereiken. Die is een paar dagen later boos op haar omdat ze hem niet heeft gebeld. Er zijn vier mensen nodig om het zware lijk op te halen. Mara verbrandt zijn spullen in de tuin. Stamvader wordt later gecremeerd. Tijdens zijn werk als grensbewaker ontmoet Bardo Kors weer. Waar Bardo het regime trouw gehoorzaamt, is Kors veel opstandiger. Kors wil naar het Buurland vluchten en trekt in twijfel of Bardo hem zal neerschieten. Als die  zijn geweer trekt, schiet Kors Bardo in zijn knie en vlucht weg. Mara bezoekt Bardo in het hospitaal. Zijn linkerbeen is geamputeerd. 

Deel V De Huid 
Mara werkt voor de kost, want Bardo kan niets en doet niets. Hij is erg verzuurd. In bed gebeurt er niets meer tussen hen. Mara wil Bardo tot meer activiteit aanzetten. Hij maakt uiteindelijk een krukje voor Onna en als die van school thuiskomt met de mededeling dat ze niet stom wil handwerken maar handenarbeid leuker vindt, denkt Bardo dat hij wel leraar kan worden. Hij solliciteert op school en wordt aangenomen. Het is geen al te groot succes en als hij leerlingen op het idee zet vuurpijlen te maken, wordt hij ontslagen.
Mara wil nog graag een keer het verkleedfeest van de herfst vieren. Ze dreigt anders van Bardo af te gaan. Ze brengen Onna bij haar ouders, maar die glipt later in de avond weg. Bardo geeft toe. Hij verkleedt zich, maar ze gaan niet drinken op het feest.  Ze gaan naar de schuur en daar hebben ze toch weer een heftige portie seks. Zo luidruchtig zelfs dat Onna vreest dat Bardo haar moeder doodt. Maar die komt ongedeerd uit de schuur. Onna ziet haar moeder leven.

In de meeste delen  worden  korte, gecursiveerde (niet genummerde) stukjes geplaatst waarin verteld wordt over wat 'Kleine' zo overdag allemaal doet. Ze heeft een goed contact met Stamvader en luistert naar zijn verhalen (bijvoorbeeld over de botersmokkelaars). Ze helpt hem bij het plassen in een fles. Ze plast zelf als een jongetje met behulp van een tuitje. Ze steelt een huisje van lucifers dat haar vader eens heeft gemaakt uit de schuur. Ze maakt een klein spijkerbedje, omdat ze dat eens heeft gezien op de tv van Stamvader. Ze moet Stamvader een keer helpen, omdat die in de douche gevallen is. Ze ziet haar moeder wel eens naar de schuur gaan en weet niet wat ze daar gaat doen. Ze ziet hoe een hert door de grensbewakers wordt neer geschoten in het niemandsland en dat er allemaal insecten op af komen. Kortom, ze doet allerlei dingen waarbij ze zich niet graag aan de regels wil houden. Ze staat symbool voor het verlangen van de mens naar vrijheid en ongebondenheid.

Personages

Bardo

De zoon van Stamvader, Bardo, komt het meest in aanmerking voor de titel hoofdpersoon. De Stamvader met wie het boek begint, komt meer en meer op de achtergrond maar Bardo, de zoon, neemt een belangrijk deel van het verhaal over. Hij gaat naar het buurland, maar functioneert daar minder goed. Hij houdt aan zijn werk zelfs minder over omdat hij steeds naar zijn geliefde Mara belt. Later wordt hij grensbewaker, maar hij durft daarbij niet voor zijn gepeste kameraad Kors op te komen. Dat komt hem later nog duur te staan.

Onna

Onna is de dochter van Bardo en de kleindochter van Stamvader. Die wil niet dat de naam van zijn overleden vrouw in huis wordt genoemd en daarom wordt ze steeds Kleine genoemd. Kleine is het kind en dat gaat geheel haar eigen weg in het land. ze heeft de fantasie van een kind en laat zich niet van bovenaf dingen opleggen. Ze is daarbij erg origineel en ze durft dingen te doen die de oudere personages niet meer durven te doen.

Stamvader

Stamvader is een man van Befehl ist Befehl. Hij doet alles wat hem wordt opgedragen. Hij denkt daarmee een voorrecht te hebben, maar de regering licht hem niet in dat er midden in de nacht een hek wordt geplaatst tussen de twee landen. Hij is patriottisch ingesteld. Hij vindt het Buurland maar niets en mensen uit zijn land horen niet "Daar" maar "Hier". Na zijn ontslag wordt hij vies vet en hij komt nauwelijks zijn bed uit. Hij heeft wel een voorliefde voor zijn kleindochter als mag zij in zijn huis de naam "Onna' niet dragen. Hij noemt haar altijd 'Kleine'.

De drie personages

De bovengenoemde drie personages vertegenwoordigen drie generaties in het land van de Stamvader. Er is wel 'slijtage' wat betreft de gehoorzaamheid aan het regime. Onna heeft nog het lef van een kind.

Quotes

"De laatste keer dat hij in de bus zat hoorde hij achter hem een man met een diepe stem zeggen dat iedereen die van over de grens kwam om te werken zou worden teruggestuurd, en de vrouw die naast hem zat zei dat dat geen goed idee was, want die mensen deden werk waar niemand anders voor te vinden was...." Bladzijde 90

"De anderen hebben Bardo die week uitgescholden bij het muurtje, omdat hij zo onhandig deed, en Kors bij het tijgeren, omdat die een keer was gestopt om een voorbij kruipende kever iets mee te delen. Ze hebben geroepen dat ze de eenheid in gevaar brachten, want ze werden met z'n tienen als eenheid beoordeeld, en als Bardo en Kors zo zwak bleven doen als halve vrouwen, werden de acht anderen daar ook op aangekeken." Bladzijde 118

"Hun dochtertje, dat al zoveel haren op haar hoofdje heeft ligt op haar lichaam, en hij kijkt naar dat kleine ruggetje en ze zeggen haar naam hardop: Onna. En hij belt naar Stamvader om te vertellen dat die een kleindochter heeft en dat ze haar Onna noemen, maar Stamvader zegt dat er maar één Onna is geweest en dat hij die naam niet almaar in huis wil horen." Bladzijde 94

"Een arts komt even aan zijn bed en zegt dat het een mooie scherpe amputatie is en hij de volgende dag alweer met krukken mag rondlopen. Hij moet het zelfs want bewegen is belangrijk. De wond zal glad genezen en met een kunstonderbeen is het een kwestie van oefenen. " Bladzijde 188

"Ze belt de dokter bij wie Bardo en zij een keer op consult waren, een man van middelbare leeftijd, die voor het eerst hun huis betreedt en in de achterkamer de uitgedijde dode man ziet liggen uit wiens zaad de tengere Bardo is voortgekomen. Hij stelt een natuurlijke dood vast en drinkt een kop koffie," Bladzijde 153

Thematiek

Geluk/ verlangen naar geluk

In de roman zijn de personages op zoek naar de grenzen van hun mogelijkheden. Hoe word je in je vrijheid beknopt door een regime, je omgeving of een huwelijk? Anderen hebben lichamelijke beperkingen (zoals Stamvader -obesitas- en Bardo die een been mist.) Kors wordt in zijn vrijheid beknot door een groep medesoldaten die eigenlijk een eenheid zouden moeten vormen, maar die als groep het altijd gemunt hebben op de zwakste. Bardo durfde daar niet tegen op te treden. De mensen in het land "Hier" denken dat het gras in het buurland groener is en gaan er heen om te werken en inkopen te doen. Dat zijn herkenbare situaties uit de actualiteit. (gastarbeiders bijvoorbeeld) Van Leeuwen heeft in een radio-interview gezegd dat er niet één specifiek land model staat voor het land van de Stamvader. Ze heeft uit de werkelijkheid van veel landen uit Europa haar eigen "Hier-land" geschapen. Er zitten ook wel landen bij die een Oost-Europees karakter hebben en waarvan we weten dat het er daar wat minder democratisch aan toe gaat. Maar het gaat haar niet specifiek om één land, het gaat haar eigenlijk om de menselijke vrijheid. In dat opzicht is de parabel geslaagd. Joke van Leeuwen zelf die het verhaal met een alleswetende verteller presenteert, doet zelf niet aan morele opvattingen van haar personages.

Motieven

Dood

De dood speelt in deze parabel natuurlijk een rol. De hond Hond wordt doodgeschoten door Kors. Stamvader gaat dood en de moeder van Bardo wordt aangereden door de vader van een schoolvriendje.

Discriminatie

De bewoners van Hier worden in het Buurland enigszins gediscrimineerd. Ze worden als dommer en wat minder waardig gezien. Gesprek in een bus waarvan Bardo deelgenoot wordt. Het Buurland is meer ontwikkeld en er is meer vrijheid.

Dierenliefde

Stamvader is erg gek op zijn hond Hond. Hij vindt het ook verschrikkelijk dat het dier doodgestoken wordt. Gelukkig weet hij niet door wie, want anders zou Julus een probleem hebben.

Seks

Seks vóór het huwelijk is in het land van Stamvader niet toegestaan. Maar Mara en Bardo storen zich daar niet aan. Ze doen het lekker in het schuurtje. Na het geamputeerde been van Bardo heeft die er weinig zin meer in. Maar in het laatste deel vieren ze hun lusten nog eens bot. Stamvader heeft na de dood van Onna nog wel een vriendin die Bardo tante Wena noemt in huis gehaald.

Pesten

Kors wordt gepest in het leger en Bardo komt niet voor hem op. Dat neemt Kors hem later toch wel kwalijk en uiteindelijk leidt het er o.a. toe dat Bardo zonder linkerbeen komt te zitten.

Motto

De roman heeft geen motto en geen opdracht.

Titelverklaring

Hier is het huis aan de grens waar Stamvader woont.
Het gaat om een grensland waarvan de kenmerken zijn samengesteld uit diverse landen. Maar tegenover Hier staat ook een 'Daar'"  Het zijn ook termen die passen bij  "Ons soort mensen" tegenover "Die Andere Soort Mensen". Hoor je erbij of hoor je er niet bij?

Structuur & perspectief

De roman begint met een korte algemene inleiding geeft wat informatie over de historie van het niet met name genoemde land.
Deel I  De Hond ( 8 hoofdstukken)
Deel II De meerderen ( 9 hoofdstukken)
Deel III De overschrijdingen (7 hoofdstukken)
Deel IV Het richten (6 hoofdstukken) 
Deel V De Huid (9 hoofdstukken) 

De vijf delen worden enkele keren ook onderbroken door een kleine cursief gedrukte tekst waarin vooral Kleine (de kleindochter Onna) een bijzondere rol speelt. Zij stoort zich het minste aan de van bovenaf opgelegde rituelen en regels. Ze heeft de fantasie van een kind en de oudere personages hebben die fantasie door de wetten van het regime allang verloren. Kleine vertelt ook het meest over de Stamvader. De cursieve tekst geeft de verteller ook de  verteltechnische  mogelijkheid om heden en verleden door elkaar te laten lopen.

De verteller is een alleswetende verteller die van bovenaf zijn personages stuurt. Ook de verteller hoort daarmee goed tot een kenmerk van het genre ( sprookje, parabel). Hij vertelt voornamelijk in d e o.t.t.

Decor

Het decor is dat van een niet nader genoemd grensland. Het lijkt op een totalitaire staat waar van bovenaf heel veel geregeld wordt en de mensen maar hebben uit te voeren wat men beslist. Zelf denken wordt niet erg op prijs gesteld. Het beeld  van het land is samengesteld uit diverse beelden van Europese landen. Soms lijkt er wel een Oost-Europees land een rol te spelen.

Ook wat de tijd betreft blijft alles vaag. De schrijfster wil daarmee aangeven dat het verhaal eigenlijk geldt voor alle tijden en plaatsen. Het verhaal van de roman is min of meer als genre een parabel (of een boos sprookje met een toch nog happy end) 

 

Stijl

De stijl van Joke van Leeuwen is heel helder.  Ze gebruikt nauwelijks moeilijke woorden en ook de zinsbouw is niet ingewikkeld. Maar ineens komen er passages in een hoofdstuk voor waarin Bardo of Mara aan het woord is, waarbij  een (door veel tussenzinnen) soms wel langer zijn dan een bladzijde. 
Enkele  fraaie  zinnen stemmen bovendien tot nadenken bijvoorbeeld over Stamvader: "Wantrouwen is zijn werk geweest." (blz. 9) 

Van Leeuwen is ook relatief zuinig met beeldspraak, maar als ze die gebruikt, is die meestal  heel subtiel:
(blz. 152) De jus gulpt het eerst uit zijn holletje, alsof er braaksel uit een open mond ontsnapt, en daarna duwt ze met een vork de berg stamppot van het bord af."
(blz. 176) Weemoed murmelt onder zijn uniform, omdat het de laatste nacht met Kors is..
(blz. 199) De ochtend kruipt al in de gordijnen.
(blz. 222) Eerst dringt het niet tot hem door, de poortwachters in zijn hersenen raken in de war en kunnen niet zoals anders alles wat er binnenkomt meteen naar de passende stevige antwoorden dirigeren....
(blz. 223) En als hij eindelijk wat kalmeert, begint het zoeken in zijn hoofd naar zinnen, die niet meteen klaarliggen, ze komen eruit in scherven. 

Slotzin

Mara grist de te grote trui onder de werkbank vandaan. Als een jurk bedekt die haar blote lichaam. Zo struikelt ze naar buiten. En Onna ziet haar staan, op blote voeten. Haar herkenbare moeder. Levend.

Beoordeling

Mooie parabel. Dat is tegenwoordig een niet zo vaak gebruikt genre. Er zit meestal wel een wijze les achter zo'n vertelling. Die maakt Joke van Leeuwen niet heel expliciet: ze is niet "wijsneuzerig" of betweterig.  Ze laat de lezer voor zichzelf oordelen.
Die zal bij het lezen van het verhaal o.a. wel denken aan discriminatie bij gastarbeiders, de van hogerhand ridicuul opgelegde regels, het dom houden van de bevolking, de beperking van iemands vrijheid en het opzoeken van grenzen. Lesjes die de lezer  van vroeger herkent, maar die hij door zijn baan, zijn huwelijk, zijn omgeving vaak naar de achtergrond heeft verdrongen. Misschien heeft hij zijn eigen grenzen verkend of juist niet. 
Dat geeft de roman van Joke van Leeuwen zeker een meerwaarde. Hij is bovendien ook niet al te lastig te lezen voor scholieren van havo en vwo.  Met een overzichtelijke structuur en een prettige bladspiegel kost het lezen bovendien niet al teveel tijd. 

Recensies

"Dat Hier behalve het ene verhaal dat erin verteld wordt ook een verhaal van overal en alle tijden is – het heeft veel van een sprookje, maar hekelt ook hedendaagse opvattingen, heeft alles met de taal van Joke van Leeuwen te maken. Die is in Hier precies en met veel oog voor details, maar onnadrukkelijk. De dingen bij hun naam noemend, terwijl er genoeg ruimte overblijft om een groter of abstracter verband te suggereren. Uit haar zinnen klinkt dat het ongemak van haar personages Joke van Leeuwen spijt, maar ze waakt niet over hen en schiet ze ook niet te hulp. Het is hun leven en hun lot. Zij zijn zelf verantwoordelijk." http://www.hanta.nl/hanta...n-leeuwen/

"Hier kun je lezen als het verhaal van enkele generaties van een familie. Een verhaallijn heeft Stamvader als hoofdfiguur. Bardo staat centraal in de tweede verhaallijn. Als rode draad loopt 'Kleine' Onna, dochter van Bardo en zijn echtgenote Mara, door het verhaal. Zij is de oogappel van Stamvader en houdt van haar opa, geniet van zijn verhalen verzorgt hem zelfs. Alle personages zoeken het geluk, maar kunnen zich niet ontworstelen aan de knellende omgeving. Hier laat ook de strijd zien tussen het individu en het collectief. De vrijheid van het individu wordt steeds beperkter. Er is afstand tussen mensen, volken, ouders en kinderen, maatschappelijke klassen, leiders en gehoorzamers. Alles gaat om ‘Hier’ en steeds is er het verlangen naar ‘Daar.’" https://www.hebban.nl/rec...-over-hier

"In een roman over grenzen en xenofobie is de valkuil vaak dat het te didactisch wordt, te opgelegd humanistisch, zo van: wij mensen zijn bang voor het vreemde, maar dat hoeft helemaal niet, omarm die open grenzen. Van Leeuwen doet dat niet. Met haar rustige, ingetogen pen, met hier en daar een lyrische zucht, toont ze de vloeibaarheid van de begrippen vreemd en bekend, hoe iedereen daarvan in de war raakt. En hoe isolement van mensen eikels maakt. " https://www.volkskrant.nl...~b9bb5d7c/

"Het proza van Van Leeuwen is dichterlijk: ze schonk haar verteller welluidende woorden, die soms dankzij geniepig begin- of binnenrijm zelfs zangerig klinken. Van Leeuwen smokkelt zo zelf ook roomboter haar gure verhaal binnen: details die kleur geven, kleine waarnemingen die speelsheid verraden, menselijke gebaren die warmte wasemen. Haar zinnen zijn op een onopvallende manier rijk en smeuïg, waardoor er toch nog weldadige warmte het verhaal binnenstroomt." https://www.nrc.nl/nieuws...d-a1599221

"Radio-interview met de schrijfster over haar roman." https://www.nporadio1.nl/...an-leeuwen