Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 223 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

De zondag van mijn moeders verdwijning - haar desertie, haar onderduik, of misschien wel gevangenschap, misschien wel gijzeling, had ik mezelf later bij verzonnen- was er niet eens openlijk ruzie geweest tussen mijn ouders.

Samenvatting

Deel I  Spijbelen
De moeder van de ik-figuur (zelf 16 jaar, Atheneum) is op een zondag in 1972 ineens verdwenen.  Ze wonen op het Bickerseiland in Amsterdam, een als arm bekend staande buurt. De volgende dag belt moeder naar de familie en geeft een telefoonnummer aan zus Mijntje dat ze alleen aan Philip, haar zoon, mag doorgeven. Ze wil niet dat de hele familie iets van haar verdwijning af weet. De volgende dag gaat de verteller spijbelen, want hij wil zijn moeder graag bellen.
Hij herinnert zich de avonden dat zijn moeder als hij ging slapen altijd een smartlap voor hem zong. 
Hij loopt door de hoerenbuurt vlak bij hem, dat zijn niet de Wallen. Hij heeft tien gulden en hij is geïmponeerd door het blote geslachtsdeel van een verder erg lelijke hoer. Als puntje bij paaltje on seks te hebben komt, verzint hij snel een smoes en zegt tegen de hoer dat hij zijn moeder moet bellen. Hij gaat op zijn Puch weer verder. Hij rookt en ontmoet een junk die een sjekkie van hem wil draaien. Ze houden een praatje.

Steeds komen er onderweg herinneringen aan zijn moeder naar boven. Zijn moeder heeft geen opleiding genoten, praat plat Amsterdams en hij heeft zich vaak voor haar geschaamd.
Dan neemt hij het besluit om haar in een telefooncel op te bellen. Hij doet dat op het Leidseplein.

Deel II  De weg naar Ajax
Hij belt zijn moeder en die neemt meteen op. Hij merkt ook dat er iemand anders in de kamer is. Is dat misschien een man?  Ze moet hem iets vertellen en ze noemt een adres in de Watergraafsmeer. Dat is de weg die hij kent, nl. de weg naar het oude Ajax-Stadion, waar hij met zijn vader de thuiswedstrijden bezoekt.
Nadat hij weer allerlei herinneringen aan zijn moeder heeft opgehaald, ontmoet hij een straatveger 'mijnheer De la Chambre'. Met hem heeft hij een een tijdje als vakantiewerker gewerkt. De man is nu overgeplaatst naar een andere wijk, omdat hij elke dag een bezoek bracht aan een weduwe met haar min of meer gehandicapte dochter. Hij vertoonde, laten we zeggen, 'grensoverschrijdend' gedrag. De ik-verteller geeft achteraf toe dat hij toen ook wel geil werd van wat hij in die kamer zag gebeuren. 
Hij gaat weer verder op zijn brommer  en aangekomen in de straat die zijn moeder heeft doorgegeven, moet hij ineens heel erg poepen.
Dat brengt hem weer op een flashback waarin hij gepest werd door buurtjongens en hij van angst in zijn broek poepte. Natuurlijk ging het verhaal de familie door. Zijn moeder moest hem schoon vegen.
Hij poept in de bosjes bij een nabijgelegen sportveld.
Hij heeft zijn moeder gehaat en zich ook voor haar geschaamd. Hij had eigenlijk maar één keer echte affectie voor haar gevoeld, toen hij ietwat dronken thuiskwam en zij 's nachts  was opgebleven om naar een bokswedstrijd van Cassius Clay te kijken.
Dan is hij bij het opgegeven adres en belt aan.

Deel III Een mondvol behaarde varkenspoot
Zijn moeder laat hem meteen binnen. Er is een vrouw in de kamer.
Zij heeft vroeger als inpakster bij Rennies-tabletten zijn vader ontmoet en na een onverwachte zwangerschap volgde het gedwongen huwelijk.
Hij ziet bij de mevrouw waar zijn moeder nu verblijft een geweldig gevulde  boekenkast en dan denkt hij terug aan de armzalige boeken die ze thuis hadden. Voor zijn verjaardag had hij een keer een boek gekregen van Rijk de Gooijer waarin nogal wat vieze woorden stonden. 

Philip wordt voorgesteld aan de vrouw, Tante Thea, bij wie hij vroeger wel eens op visite kwam met zijn moeder. Thea  woonde niet op Bickerseiland maar op Prinseneiland en die familie was veel rijker dan zij waren.
Zijn moeder Bep ging ooit als een schoonmaakmeisje bij de familie werken. Er stond een biljarttafel in het grote huis  en zo leerde ze zichzelf biljarten. Thea en Bep gingen steeds meer met elkaar om. Ze werden verliefd op elkaar en het kon niet uitblijven dat ze bij elkaar in bed gingen liggen en begonnen te zoenen.  Op een bepaald moment verwaterde de stiekeme relatie weer. Ze trouwden allebei. Bep was zwanger en toen Thea haar een keer achter de kinderwagen zag, werd het contact hersteld. Bep ging weer bij Thea op bezoek en de jonge verteller ging wel mee. Er ontstond een lesbische relatie tussen hen tweeën, zonder dat iemand in hun omgeving het wist. 
Toch zagen ze elkaar daarna dertien jaar niet tot een week geleden. Bep kwam van de slager terug  (zie titel hoofdstuk III) en zag Thea in de auto. Toen was de vonk weer overgesprongen. Ze was impulsief weggelopen van thuis. Nu moeder weer met haar zoon wordt geconfronteerd, besluit ze toch bij hem achter op de Puch te springen. Ze rijden naar huis  De ik-verteller maakt zich zorgen hoe het nu verder moet. Wie gaat het vertellen tegen zijn vader ?

IV Bedtijd
Dat hoeft niet. Een half uur nadat ze thuis gekomen waren, totdat vader een epileptische aanval krijgt, waarvoor hij naar het ziekenhuis moet worden vervoerd. Dat  is hem vroeger al eens eerder overkomen. Vader moet een paar dagen in het ziekenhuis blijven en de verteller vraagt zich af wat de consequenties van alles zullen worden. Zijn hoofd slaat op hol en hij ziet allerlei nare nachtmerrieachtige beelden aan zich voorbij trekken.
Hij wacht de komst van zijn moeder af in het bed van zijn ouders. Hij ligt op de plaats van zijn moeder. Eerst raakt hij in paniek en dan wordt hij ineens rustig als hij zijn moeder in zijn verbeelding hoort zingen. Hij voelt zich steeds kalmer worden en schuift op naar de plaats van zijn vader. 

Personages

De ik-verteller Philip

Philip is zestien jaar als zijn moeder op een zondagmiddag verdwijnt zonder dat er een ruzie met zijn vader aan vooraf is gegaan. Hij ziet zijn vader meteen wegkwijnen. Zijn moeder neemt contact op met haar zus Mijntje en die geeft hem een telefoonnummer waarop ze alleen voor hem bereikbaar is. Philip wil weten wat er met zijn moeder aan de hand is en gaat haar de volgende dag opzoeken. Hij moet daarvoor spijbelen van school. Hij krijgt haar aan de telefoon en krijgt ook haar adres waar ze verblijft. Hij schrikt er wel van dat zijn moeder eigenlijk lesbisch is. Op de bewuste dag leert Philip toch wel een heleboel van het leven (de hoer, de junk, de straatveger). Hij denkt ook vaak terug aan de momenten met zijn moeder, dat hij haar haat of bewondert. Het meest liefdevol denkt hij terug aan het kwartiertje voor het slapen gaan. Hij weet haar mee terug te krijgen naar huis. Symbolisch is de laatste passage in de roman, waarin hij in het bed kruipt van zijn moeder. Hij wordt kalmer als hij haar in zijn hoofd hoort zingen en hij schuift op naar de plaats van zijn vader in bed. Dat is toch bijna oedipaal?

Quotes

"Als om negen uur door de avondzuster in hun kamer het licht was uitgeknipt, zong haar moeder liedjes voor haar. "Bij de muur van het oude kerkhof", "Als ik naar je blinde ogen kijk." Het broekie van Jantje."En dan zong ze mee als ze niet te benauwd of te slaperig was, en lagen ze fijn samen te janken." Bladzijde 22

"En nu ontdekte ik dus dat ik het veel dichter bij huis had kunnen zoeken. Behalve de grote officiële. bleek er in Amsterdam ook nog een klein hoerenbuurtje te zijn, en daar was ik aan de franje van mijn nieuwe jas zomaar naar toe getrokken. Ik liep het steegje naar rechts in." Bladzijde 54

"De vrouw was naakt. Ik zag in plooien neerhangend vel, uitgerekte dunnen borsten, dikke pollen okselhaar. En dan die dot tussen haar benen, waarmee ik op afstand al had kennisgemaakt. Haar hoopje armelijke kleren lag in het rotanstoeltje naast haar." Bladzijde 65

""Zal ik't je leren", had mijn moeder aan Thea gevraagd, '"dat zoenen. Jij hebt mij toch ook geleerd op die hoe-heet-het te spelen? Voort wat hoort wat." Het volgende moment lagen hun open monden tegen elkaar aan. En ook nog toen ze uitgelachen waren." Bladzijde 182

"En vanaf de vierde klas mochten we ook de boeken lezen met een rode sticker- zoals het zeer gewilde, bijna uit elkaar vallende exemplaar van Turks Fruit- die voor leerlingen tot en met de derde klas verboden waren." Bladzijde 205

Thematiek

Moeder-zoonrelatie

In deze roman vertelt Philip Snijder over zijn relatie met zijn moeder. Hij heeft een haat-liefdeverhouding met haar. Hij zit zelf op het Atheneum in 1972 en hij schaamt zich voor zijn moeder die zo ontzettend volks is. In haar taalgebruik is ze plat Amsterdams, ze spreekt soms woorden ook verkeerd uit en ze heeft een grote mond. Je moet op zijn zachtst gezegd "niet ouwehoeren." Er waren maar een paar momenten in zijn leven dat hij wel affectie voor haar voelde. Bijvoorbeeld op de momenten dat ze slaapliedjes voor hem zong, ook al waren dat smartlappen. Een andere dierbare herinnering was in de nacht dat hij een beetje dronken thuiskwam en zijn moeder opgebleven was voor het bekijken van zo'n nachtelijke bokswedstrijd om de wereldtitel. In de jaren zeventig bleven mensen op voor een gevecht van Mohammed Ali. Hij was vol bewondering naast haar gaan zitten kijken hoe ze meeleefde met het gevecht. In het laatste hoofdstuk keert moeder met hem op de brommer mee naar huis. Ze wil toch terug naar haar gezin. Omdat zijn vader na hun thuiskomst een epileptische aanval krijgt, moet ze met de ambulance mee naar het ziekenhuis. Hij kruipt alleen in haar bed en hij krijgt uiteindelijk na wat nare droombeelden een goed gevoel als hij zijn moeder in gedachten weer hoort zingen.

Motieven

Prostitutie

Dicht in de buurt van zijn huis merkt Philip ook een hoerenbuurt op. Dat is niet die van De Wallen. Zijn ogen waren in het voorbijgaan al eens gevallen op een erg lelijke hoer, die echter zoveel prijs gaf van haar geslachtsdeel dat menige aspirant hoerenloper erdoor gebiologeerd was. Ook Philip. Op de dag dat hij zijn moeder gaat zoeken, gaat hij voor een tientje bij de lelijke hoer naar binnen. Maar voordat ze iets bij hem kan doen, heeft hij al een smoes verzonnen om er weer weg te kunnen. De scène staat natuurlijk symbool voor zijn seksuele ontwikkeling als hij zestien jaar is.

Schaamte

Philip is het buitenbeentje in de familie. Hij is als enige telg van de familie op het Atheneum terecht gekomen. Zijn ouders zijn er wel trots op, maar hebben geen idee, wat die opleiding inhoudt. Dat komt hem soms wel goed van pas. Hij beweert wel eens dat hij boeken met seks (de Taal der Liefde, Turks Fruit) moet lezen voor school. Toch schaamt hij zich voor zijn afkomst. Ze zijn arm, zijn moeder praat plat en ze hebben een heel andere belangstelling voor dingen dan hij.

Lesbische relatie

Als hij zijn weggelopen moeder opzoekt, is ze ingetrokken bij een vriendin van vroeger Thea. Die had ze in haar jeugd ontmoet, toen ze een dienstmeisje was bij de ouders van deze vrouw. Ze had accordeon les van Thea gekregen en ze leerde ook biljarten in het grote huis. Als tegenprestatie leerde ze Thea zoenen. Het werd een lesbische relatie, totdat ze beiden gingen trouwen. Bep "moest" dat vanwege een kind dat eraan kwam, maar het huwelijk van Thea bleef kinderloos. Ze ontmoetten elkaar na de geboorte van Philip weer (De kleine Philip moest vaak mee op bezoek). De huwelijken van beide jonge vrouwen waren niet al te succesvol. daarna verloren ze elkaar weer een tijdje uit het oog, maar toevallig een week geleden hadden ze elkaar weer gezien. Daarom was Bep weggelopen van huis.

Armoede

Er wordt een milieu gecreëerd van de mensen die op het Bickerseiland leven. Die zijn over het algemeen niet rijk. Er zijn flink grote gezinnen die bij elkaar klitten en over alles een bepaalde (volkse) mening hebben. Het gezin van de ouders van Philip is arm. Het leidde nog wel eens tot stevige ruzies waarvan de kinderen getuige waren. Ze sliepen allemaal in de directe nabijheid van elkaar. Philip is wel getuige van de vrijpartijen van zijn ouders en omgekeerd vreest hij dat ze zijn pogingen tot masturbatie kunnen zien.

Coming of age

We leren Philip natuurlijk wel kennen in een periode van zijn leven waarin hij zichzelf leert ontdekken. Hij zit op het Atheneum, hoort daarover in de literatuurlessen en biologielessen al over seks, Hij leert meisjes kennen, de hoer bij wie hij het voor de eerste keer gaat proberen maar wegloopt. Op school leert hij de gevolgen van alcohol kennen ((hij wordt wel eens dronken). Hij ontmoet een junk die hem een trekje van zijn stickie laat nemen. Hij ziet wat mijnheer De la Chambre uithaalt met een weduwvrouw en haar dochter. Kortom, hij begint van puber naar volwassene te groeien.

Schoolleven

Philip zit op het Atheneum aan de overkant van het IJ. Hij leert daar heel andere dingen dan die hij in zijn milieu tegenkomt. Niet alles is even leuk. Maar hij heeft een moderne leraar Nederlands die actuele literaire boeken onder zijn aandacht brengt. (Gerard Reve). Omdat hij zijn moeder na haar plotselinge verdwijning wil opzoeken op haar wegloopadres, moet hij op de dag dat hij haar terugvindt spijbelen van school.

Seksualiteit

Seks speelt aldoor een rol op de achtergrond. Dat blijkt uit het verhaal van hun woonsituatie, zijn masturbatieneigingen, seks in literatuur, het bezoek aan de hoer en het verhaal van de lesbische relatie van zijn moeder.

Motto

Bij de muur van 't oude kerkhof,
wacht een kleuter droef en teer.
Vraagt aan ons liefheertje daarboven,
wanneer komt mijn moesje weer?
Vader zegt dat moesje slaapt hier
U kan alles is dat waar.
Roep mijn moedertje dan wakker,
want ik kan heus niet buiten haar.

Willy Derby

(Onder bronvermelding kun je deze smartlap van Willy Derby beluisteren)

Opdracht

Voor Nora

Titelverklaring

De ik-figuur wordt, als hij klein is,  elke avond door de moeder in slaap gezongen. "Geen kinderliedjes, maar smartlappen zong ze voor me, levensliederen vol hartverscheurend drama, treurnis, dood."(blz. 18) . Het zingen duurt een kwartiertje.
"We versmolten met elkaar, zij en ik, in dit smartlappenkwartier."(blz. 18) 

Structuur & perspectief

Er zijn vier delen met een titel. (Spijbelen, De weg naar Ajax, Een mondvol behaarde varkenspoot, Bedtijd). De vier delen worden onderverdeeld in kleine subhoodstukjes die worden aangeduid met een typografisch teken. In die delen worden verhaalheden en verleden afgewisseld. Het verhaal van de roman  wordt  daardoor niet-chronologisch verteld. 
 
Er is een ik-verteller, de zestienjarige Philip Snijder, die vertelt over de dag dat zijn moeder plotseling verdween. Dat moet in 1972 geweest zijn. Hij vertelt wat hij er die ag aan doet, maar ook wat hij met zijn verdwenen moeder voor ellende en spannende avonturen heeft meegemaakt. De vertelling staat in de o.v.t. 

Decor

De verteller is geboren in 1956. In het verhaal-heden  is hij zestien jaar. Dan moet het verhaal in 1972 spelen. Dat blijkt ook uit het tektgegeven dat hij vermeldt over boeken. Hij heeft een leraar Nederlands die modern is en zijn leerlingen op net verschenen boeken attent maakt. Die leraar vertelt hem over de roman van Gerard Kornelis van het Reve "De taal der liefde." (blz. 205)  Dat boek verscheen inderdaad in 1972.

Het decor van de roman is, net als in vorige boeken van Philip Snijder. het Bickerseiland, een armoedige wijk in het centrum van Amsterdam. Daar speelt het hele verhaal van dit boek zich af. Philip bezoekt de wat duurdere wijk van Amsterdam, de Watergraafsmeer, waar 'tante Thea' woont.

Stijl

Philip Snijder is een rasverteller. De bron voor zijn verhalen is de familietoestand op het Bickerseiland. Deze keer betreft zijn boek de srelatie van hem met met zijn moeder. Die moeder onderscheidt zich al direct in haar eigen taalgebruik, nl. plaat Amsterdams. De ik-verteller zelf zit in de vierde klas van het Atheneum en hij schaamt zich voor zijn moeder. Af en toe haat hij haar en daarom zijn de herinneringen aan zijn moeder lang niet even liefdevol. Daardoor is de stijl cynisch, zeker als haar beschrijft in haar tekortkomingen,  maar aan de andere kant ook gevoelig, wanneer hij denkt aan de smartlappen die ze vroeger voor hem zong. Een keer heeft hij affectie voor haar gevoeld, nl. toen ze 's nachts was oogebleven om naar het gevecht om de wereldtitel boksen te kijken en hij met een dronken hoofd bij haar was blijven zitten.
De stijl van Snijder is glashelder, niet lastig te begrijpen en kent geen moeilijke woorden. Ook zijn beeldspraken zijn erg realistisch. 

Slotzin

Ze zong. Nasaal, net als toen, met die dramatische, kitscherige snik in haar keel. En terwijl ik naar haar luisterde, en me kalmer voelde worden, schoof ik als vanzelf op naar de matraskant van mijn vader. Om plaats te maken.

Beoordeling

Weer een roman van Philip Snijder over zijn familie. Een aantal eerder verschenen  boeken was er al over zijn vader verschenen. Nu deelt hij aan de lezer mee hoe het bizarre leven van zijn moeder is gegaan.
Het boek is weer in dezezelfde stijl geschreven als bijv. Zondagsgeld, Het geschenk, Retour Palermo, nl. de heldere herkenbare stijl, een vlot verteld verhaal en ook goed te begrijpen voor scholieren.
Het thema,  de moeder-zoonverhouding, is één van de meest beschreven thema's in de Nederlandse literatuur en kan daarom op een literatuurlijst voor havo en vwo  prima worden aangevuld met boeken van bijvooorbeeld Jan Wolkers, Maarten 't Hart , Jan Siebelink en Arnon Grunberg. Op die manier kun je de boeken op je examen makkelijker met elkaar vergelijken. x

Recensies

"Zo beschreven lijkt het nog tamelijk begrijpelijk, die houding van de verteller. Want hoe vaak hoor je niet dat mensen hun eigen weg moeten volgen, de wieg rücksichtslos aan de kant moeten schuiven om een beter leven na te streven? Maar Snijder (1956) compliceert die doctrine. Door zijn personage berouw te laten hebben van zijn egocentrisme, maar vooral door te tonen dat in die zo voorbeeldige beklimmer van de sociale ladder een vuig, ruggengraatloos wezen schuilgaat dat, als het er op aankomt, helemaal niet zo ruimdenkend en nobel is als je misschien zou veronderstellen. Het is een beetje als in een film van Michael Haneke: temidden van boeken, rinkelende meergangendiners en weldenkende vrienden hebben ze het beste met de mensen voor, zolang die mensen maar niet onverhoeds voor de deur staan om een vorkje mee te prikken." https://nrcwebwinkel.nl/h...enkwartier

"De hoofdpersoon passeert het oude Ajaxcomplex dat ook weer de nodige herinneringen oproept. Maar uiteindelijk bereikt hij dan toch het adres dat zijn moeder heeft opgegeven. Snijder laat de lezer lang in het ongewisse wat er nu precies met moeder aan de hand is en dat dwingt je om verder te lezen, als ware het een thriller waarvan je de plot helemaal wilt doorgronden. Snijder heeft in zijn eigen nauwgezette en duidelijke stijl weer een juweel toegevoegd aan zijn oeuvre. Een oeuvre dat ik aan iedereen kan aanraden. Lees alles van Snijder en geniet met volle teugen!" https://www.boekenbijlage...k-verhaal/

Bronnen

Liedje van het motto door de zanger Willy Derby

https://www.youtube.com/w...nQILp88KJI

Interview op OP1 met de schrijver van de roman.

https://www.nporadio1.nl/...n-kwartier