Feitelijke gegevens

• 11e druk, 2018
• 550 pagina's
• Uitgeverij: De Arbeiderspers

Flaptekst

Eerste zin

De eerste die ik sinds lange tijd sprak, afgezien van de weinige woorden die ik aan het begin en het einde van de rit had gewisseld met mijn norse taxichauffeur, was een magere, donkere jongen in het nostalgische rode uniform van een piccolo.

Samenvatting

Er zijn twee verhaallijnen. De gecursiveerde tekst betreft het verhaalheden (2018). De gewone tekst vertelt over het verleden van Ilja met Clio.

De verteller Ilja komt in 2018 aan in Grand-Hotel Europa. De eerste die hij ontmoet, is de jonge piccolo Noord-Afrikaanse Abdul, die erg nieuwsgierig is waar Ilja vandaan komt. Hij is zelf een bootvluchteling en zal in de loop van de roman steeds een stukje van zijn verleden prijsgeven. De volgende persoon is de majordomus Montebello (een soort hotelmanager) die het hotel dat recent is overgenomen door de Chinese eigenaar Wan runt. Die nieuwe eigenaar wil het pompeuze hotel eigentijdser maken en dus ook Chinezen als gast aantrekken. Ilja komt er vooral om de geschiedenis met zijn ex-geliefde Clio te beschrijven en te werken aan zijn nieuwe roman over Europa. 

Dan gaat Ilja terug naar het verleden en hij vertelt over de eerste ontmoeting met Clio in de mooie Italiaanse stad Genua. Het is een ontmoeting bij toeval(ze zitten allebei bij een verkeerd getimede bijeenkomst), maar Clio maakt meteen een onuitwisbare indruk op Ilja. De seks komt er diezelfde dag nog meteen achteraan en die wordt ook als goddelijk beschreven. Clio komt uit een adellijke familie. Hij mag later zelfs op bezoek bij haar ouders.
Ze krijgt via een relatie een aanbod om in Venetië een congres voor te bereiden en Ilja stimuleert dat. Ze gaan in een tijdelijk in Venetië wonen. Venetië wordt een zinkende stad. De stad lijdt onder het massatoerisme o.a. door de grote cruiseschepen die aanleggen en door de grote aantallen toeristen die de stad vervuilen. Er komen ook van de typische Chinese toeristenwinkeltjes waar men troep verkoopt. Het geeft de verteller de gelegenheid af te geven op het massatoerisme. Heel fraai is zijn beschrijving over de verschillende soorten toeristen die zo'n stad aandoen. Met een Nederlandse filmploeg die naar hem zijn gekomen vanwege zijn reputatie, maakt hij plannen om over de gehele wereld plaatsen te bezoeken die door het massatoerisme worden kapot gemaakt. Er moet wel subsidie voor worden aangevraagd.

In het pompeuze hotel ontmoet hij allerlei opmerkelijke gasten. Zo is er een Franse dichteres Albane die wel heel erg feministisch is en hem steeds die les leest. Ook dineert hij met een oudere gast Patelski, die ongezouten zijn mening geeft over de Europese identiteit. Europa leeft door zijn cultuur altijd in het verleden. Dat is mooi, maar het kan ook de ondergang van het continent worden. Er komen hordes 'domme' Amerikanen en Chinezen naar het continent. 

Ilja vertelt verder over zijn leven met Clio. Ze is mooi en sexy, maar ook erg wispelturig. Na een boze droom waarin ze verdrinkt, geeft ze Ilja de schuld dat hij hij alleen aan zichzelf denkt omdat hij haar in de droom niet gered had. Ook wil ze ineens naar Malta, omdat ze al een hele tijd op zoek is naar het derde (verdwenen) schilderij van de Italiaanse schilder Caravaggio, die deze in de 16e eeuw als losprijs aan de Maltezers moest betalen. Ze heeft in historische bronnen een bewijs gevonden dat dit schilderij met Maria Magdalena op Malta is te vinden is. Dat blijkt echter niet zo te zijn. Maar het is wel deel I van de queeste naar het schilderij. Op Malta hebben ze nauwelijks last van de Afrikaanse vluchtelingen, omdat de Maltezer regering heeft besloten ze niet op te nemen. 

Abdul vertelt verder over zijn vlucht uit Afrika: het platgebrande dorp, de dood van zijn familie, de vlucht in de woestijn en de bootreis over zee. Ilja tekent het allemaal op voor zijn nog te schrijven roman. Er komen ook andere gasten in het hotel. De Chinese eigenaar heeft een andere strategie. Hij heeft het portret van de beroemde musicus Paganini vervangen door ene foto van Parijs. Een antieke kroonluchter heeft ook plaats moeten maken voor een luchter van Swarowskiglas. 
Zo staan er ook ineens drie Amerikanen voor de balie. Een dellerig tienermeisje ziet er sexy uit en Ilja kijkt er wel geil naar. De Franse dichteres leest hem opnieuw daarover de les. Maar Ilja zegt dat hij om zijn ex-geliefde treurt en niet naar tienerseks verlangt.

Voor het documentaire-project met de Nederlandse Marco over het massatoerisme moet Ilja naar Giethoorn. Het dorp lijdt onder de komst van teveel Chinezen. Hij praat er ook met een stel dat altijd exotische reizen maakt. Gênant is de passage waarin het stel heel enthousiast vertelt dat ze getuige zijn geweest van een rechtszaak in de binnenlanden van Pakistan met een als straf opgelegde verkrachting van een jong meisje. Later gaat hij voor het project ook naar Amsterdam om daar met een ambtenaar ook te praten over het massatoerisme via Airbnb. Het verhuur van woningen is een ramp van de stad, maar het levert wel veel geld op. Dus valt het niet te stoppen.

Abdul vertelt verder over zijn dramatische reis. Hij doet dat in de stijl van Aeneas, het enige boek dat hij een aantal keer heeft gelezen. Ilja dineert weer met eerst Patelski en ze praten over migratie en reizen. Een avond later dineert hij met de Amerikanen en de door hen geadopteerde Memphis heeft een oogje op hem. Ze komt naar zijn kamer met een alvast ondertekende verklaring dat ze uit vrije wil seks met hem wil en ook dat ze meerderjarig is. Het wordt een onstuimig nachtje en Memphis lijkt al zeer bedreven op seksgebied. Toch weet hij bijna zeker dat Memphis nog niet volwassen is.

De seks met haar staat in schril contrast met zijn bezoek aan Skopje in Macedonië, toen hij nog met Clio een relatie had. Zijn gids en begeleidster in de stad, Elena, wil ook wel seks met hem, maar hij wil geen overspel plegen. De stad zelf is na de Balkanoorlog volgebouwd met 'kunst' beelden die door de hele stad staan. Clio is in Venetië achtergebleven. Hij wil tegen het advies in toch een gevaarlijke zigeunerwijk bezoeken. Hij moet van de zigeunerbaas €100  betalen voor de entree. Alles moet immers ten gelde gemaakt worden in Skopje.

Er komt een politieagent naar het hotel. Ilja denkt dat er nu toch een probleem komt, omdat hij seks met een tiener heeft gehad. Maar de politie komt om een andere reden. Men wil van Ilja weten of het verhaal van Abdul op waarheid berust. Het lijkt teveel op de geschiedenis van Aeneas. Ilja steunt Abdul en die zal zijn verblijfsvergunning wel krijgen. De majordomus Montebello komt erachter dat iemand van het personeel Abdul heeft aangegeven en hij ontslaat haar op staande voet. 

Ilja gaat met Clio op vakantie naar zee. Dat doen 's zomers immers alle Italianen. Ze gaan naar het eiland Palmaria en vlakbij ligt het stadje Pontevenere. Volgens de nieuwe informatie van Clio zou daar de verdwenen Maria Magdalena wel eens verborgen kunnen worden gehouden. Maar ze vinden in een fort alleen een barbiepop.
Ze zien ook dat een Nationaal park (Cinque Terre) in de buurt vervuild raakt door de stroom toeristen. Ilja verwijst de lezer naar de Filipijnen, waar de president in april 2018 een ernstig door toeristen vervuild eiland voor reizigers verboden heeft verklaard. Aan het einde van de vakantiereis ontmoet Ilja bij toeval een ex-geliefde Deborah Drimble, die hem vriendelijk toespreekt en die ook aardig doet tegen Clio. 
Dat leidt later in Venetië tot een felle ruzie met Clio, die Deborah een hoer vindt. Clio is dus ook nog eens heel erg jaloers. Ilja wil het goed maken en probeert bloemen te kopen in Venetië, wat heel erg moeilijk is, omdat de autochtone Italianen allemaal zijn weggetrokken. Uit boosheid duwt hij een Duitser die hem hindert, in de Venetiaanse gracht. Dat vindt de jaloerse geliefde dan wel weer mooi.
 

De Franse dichteres Albane spreekt in het Grand Hotel Ilja aan op het seksavontuurtje met Memphis. Ze blijven elkaar bestoken met onvriendelijkheden, al gebeurt dat wel in stijl. Hij heeft op een avond ook weer een tafelgesprek met Patelski. Dat gaat opnieuw over de Europese identiteit, en de leidende economieën in de wereld. Dat is echt niet langer Europa, maar eerder naties als China, Amerika en India. 

Ilja moet nog een keer naar Maastricht voor het bijwonen van de musical La Superba n.a.v zijn bekroonde roman over Genua. Hij ontmoet Marco weer die hem meedeelt dat hij geen energie heeft om het project af te ronden dat over massatoerisme gaat. |het zal dus niet afgemaakt worden.
Clio vindt dat later knap vsn Marco. 
Ze bezoeken ook nog de opzienbarende tentoonstellingen in Venetië (Biënnale en de bekende tentoonstelling van Damien Hirst). Die laatste heeft een moderne visie op de Europese kunst in relatie met het verleden. Zijn beelden betekenen min of meer de ondergang van de Europese cultuur.

Van Abdul hoort Ilja dat de Chinese eigenaar Wan de majordomus Montebello wil ontslaan. Maar Ilja organiseert een actie met verklaringen van Patelski, Albane en een oude Griek die intussen het bed van Albane heeft gevonden. Haar feministische instelling is snel verdwenen als de forse Griek haar in bed verwent. Wan gaat overstag en Montebello mag blijven. Een Chinees tienermeisje vrolijkt de avond op met vioolspel. Ineens is de oude eigenares in de zaal, ze geniet heel erg van de muziek. De volgende dag is ze dood.

Clio krijgt weer via een bevriende relatie om naar Abu Dhabi te komen. Ze kan een functie krijgen bij het opbouwen van de Arabische variant om het Louvre na te bouwen. Ze gaan samen weer op reis met het vliegtuig.. Er is heel veel geld, maar voor de rest is het allemaal namaak. Ilja vindt het dus niks. Maar Clio vindt hem een egoïst en stemt met het verzoek in. Ilja gaat alleen terug naar Venetië en is eigenlijk dakloos. Hij vertrekt naar Grand-Hotel Europa.

(Hier raken de twee verhaallijnen elkaar dus)

De begrafenis van de oude vrouw die Europa heet, wordt door veel invloedrijke mensen uit de politiek en de culturele wereld bezocht. Na afkoop neemt Montebello Ilja naar de kamer van de vrouw mee. Die had hij nooit kunnen vinden. Wat hij wel op die plek vindt, is de verdwenen Maria Magdalena van de queeste. Hij weet intuïtief meteen wat hij moet doen. Hij vertelt tegen Abdul dat hij naar Abu Dhabi vertrekt, naar de woestijn. (en dus terug naar Clio)

Personages

Ilja

Ilja is de verteller en de protagonist van de roman. Hij is 50 jaar, schrijver van beroep en heeft kort geleden veel succes geoogst met de bekroonde roman 'La Superba' (over Genua) Hij krijgt een intensieve liefdesgeschiedenis met Clio Catteneo, die van adel is. Het is een heftige relatie die bruist van energie (seks) en zich voornamelijk afspeelt in Venetië. Hij blijft altijd bescheiden in de relatie, juist omdat zijn partner Clio zo onberekenbaar is. Wanneer hij haar verlaten heeft, reist hij naar het Grand-Hotel om daar op papier te kunnen zetten hoe het met de relatie is gegaan. In het pompeuze hotel ontmoet hij figuren met wie hij de discussie aangaat over de Europese identiteit, het probleem van het reizen en het massatoerisme. Ilja verzet zich daar flink tegen. In zijn relatie wil hij graag het spel spelen met Clio dat als kern heeft het zoeken naar de verdwenen Maria Magdalena van Carvaggio. Dat hij veel van Clio houdt, blijkt wel uit het slothoofdstuk. In de kamer van de dode Europa vindt hij het verdwenen schilderij en hij besluit dan toch weer af te reizen naar Abu Dhabi, om dat aan haar te geven.

Clio

Clio Catteneo is een heel mooie, jonge vrouw (ze is halverwege de dertig) die kunstgeschiedenis heeft gestudeerd. Ze is van adellijke afkomst en zal later de titel markiezin mogen voeren. In het begin lijkt het de perfecte geliefde, maar Ilja leert gaandeweg ook haar andere kanten kennen. Ze is verbitterd vanwege het Italiaanse systeem waarin 'vriendjespolitiek en kruiwagens' een belangrijke rol spelen in het elkaar toespelen van de mooiste baantjes. Ze vindt dat ze wat haar opleiding en kennis betreft ook hoogleraar had kunnen zijn, maar die baan wordt aan een vriendje van een invloedrijk persoon gegeven. Ook reageert ze heel vaak onvoorspelbaar en krijgt Ilja vaak de schuld van iets wat hij in zijn onschuld heeft gezegd. Als ze een keer gedroomd heeft dat ze verdrinkt zonder dat Ilja haar rest, is ze de volgende morgen heel boos op hem. Als Ilja een ex-geliefde ontmoet die nog erg aardig tegen hem doet, gaat ze helemaal uit haar dak. Ze doet uiteindelijk toch haar eigen zin en neemt een leuke baan aan in Abu Dhabi. Omdat Ilja Europa niet kan missen, wil hij daar niet blijven en dat betekent een (voorlopige?) scheiding in de relatie.

Albane

Albane is de Franse dichteres die steeds aangeeft dat ze niets van mannen moet hebben en zeker niet van de 'geile' Ilja. Ze lijkt daarom de fanatiekste feministe die er in Europa bestaat. ze leest op een snibbige manier Ilja vaak de les o.a. als hij seks heeft met het Amerikaanse tienermeisje. Maar in haar hart wil ze juist misschien wel iets beginnen met Ilja. Als dat lukt, werpt ze zich tenslotte in de armen van een oude geile Griek die haar ineens bekeert tot een aanhanger van eigenlijk 'platte' seks.

Abdul

Abdul is het eerste personage dat Ilja in de roman ontmoet. Hij is een bootvluchteling die een baantje als piccolo heeft gekregen. Hij heeft in de tijd dat hij Italië is, slechts een boek gelezen (Aeneas) en het lijkt erop alsof hij de taal heeft geleerd door de klassieke taal die in dat boek heeft gelezen. Dat is wat minder aannemelijk. Abdul is wel een personage dat niet wil terugkijken naar zijn bizarre verleden en zijn hoop heeft gevestigd op de toekomst. Daardoor staat hij schril contrast met Ilja, die veel liever vast houdt aan het verleden van Europa.

Quotes

"De Muzen zijn volgens de Griekse mythologie de dochters van Mnemosyne, hetgeen ‘herinnering’ betekent. Clio, die de naam draagt van een van de negen Muzen, is inmiddels ook voor mij waarlijk een dochter van de herinnering geworden, omdat ik haar alleen nog maar met behulp van mijn herinnering tot leven kan wekken." Bladzijde 50

"Op die vraag zijn meerdere antwoorden mogelijk,’ zei ik (Ilja). ‘Die zou ik heel graag allemaal willen horen,’ zei hij (Abdul). ‘Maar als dat te veel van uw tijd vergt, kunt u mij misschien het mooiste antwoord geven.’ ‘De voornaamste reden waarom ik hier naartoe ben gekomen,’ zei ik, ‘is dat ik de tijd hoop te vinden voor antwoorden.'" Bladzijde 12

"Want zij was naakt, in die zin dat zij al haar kleren had uitgetrokken en helemaal niets meer aanhad. Ze had alleen haar housen aangehouden, die eindigden in een kanten randje rond haar dijen, zoals ik dat eigenlijk alleen kende van plaatjes op internet, en haar schoenen met hoge hakken, Voor de rest was ze welbeschouwd helemaal bloot." Bladzijde 53

"Als de sleutel van het mysterie op Malta ligt, is daar wellicht ook het antwoord te vinden op de vraag die de wereld al eeuwen bezighoudt: waar is de laatste van de drie schilderijen gebleven die Caravaggio bij zich had op zijn laatste reis?" Bladzijde 139

"Toerisme vormt een ongemakkelijk contrast met de andere vorm van migratie die het gevolg is van de globalisering en die we zonder reserve als problematisch beschouwen. Terwijl we onze grenzen zo gastvrij mogelijk openen voor buitenlanders die komen om hun geld uit te geven, willen we ze sluiten voor buitenlanders die komen om geld te verdienen. De beide vormen van migratie interfereren elkaar op een onsmakelijke manier. Toeristen aan de Middellandse Zee zwemmen in een massagraf. De voornaamste reden van uit Grieks perspectief waarom de vluchtelingencrisis van 2015 zo urgent was en zo snel mogelijk moest worden opgelost, was dat de aanwezigheid van vluchtelingen op het strand de toeristen verjoeg." Bladzijde 115

""Het is eigenlijk heel dubbel", zei Yvonne. :"Aan de ene kant is het natuurlijk best wreed wat er gebeurt (een verkrachting voor straf van een jong meisje C.v.d.P). Dat besef je ook wel, zeker als je er iets langer over nadenkt. Maar als je dan al die traditionele gewaden ziet en begrijpt dat je getuige bent van een ritueel dat als sinds de diepe middeleeuwen onveranderd wordt uitgevoerd, dan krijgt het geheel toch een zekere meerwaarde. begrijpt u wat ik bedoel?" [Passage waarin de verteller bepaalde reizigers parodieert]." Bladzijde 213

"Het avontuur kon beginnen. Behalve dat het avontuur nog niet onmiddellijk kon beginnen. (De reis naar Abu Dhabi-red). De organisatie van een congres kost meer tijd dan je denkt, en zelfs als je denkt dat het meer tijd kost dan je denkt, kost het nog altijd meer tijd dan je denkt. Dat is in het algemeen het probleem met de meeste dingen: ze duren te lang. Een bevriende schrijver in Nederland heeft me ooit geïnstrueerd over de Wet van Behoud van Ellende , die ervoor verantwoordelijk is dat nieuwe problemen uit het niets opdoemen zodra oude problemen eindelijk zijn opgelost. Ergens iets aan doen maakt het bijna altijd erger, als ik mezelf mag citeren." Bladzijde 431

Thematiek

Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding

In de roman zit een hartstochtelijke liefdesrelatie tussen Ilja en Clio verweven. Hij ontmoet haar bij toeval in Genua. Ze stamt uit een adellijke familie. Ze is mooi en intelligent en zeer sexy. Op de eerste dag gaan ze al heftig met elkaar naar bed. Maar Clio is ook wispelturig, kan op onbewaakte momenten fel uit de hoek komen met kritiek op Ilja. Hij zou geen aandacht voor haar hebben, een egoïst zijn en een vrouwenversierder. Onheus is de kritiek op Ilja vanwege de toevallige ontmoeting met z'n aardige ex Deborah. Clio scheldt hem later overhoop dat hij met zo'n hoer iets heeft gehad. Wanneer ze een aanbod krijgt om in Abu Dhabi mee te werken aan de opbouw van een tweede Louvre, kiest Clio voor zichzelf en wil daarvoor zelfs de relatie met Ilja op de tocht zetten. Wat hij ook tegen haar zegt, er is eigenlijk geen goed antwoord mogelijk. Daarom verbreekt hij de relatie en gaat terug naar Europa (het continent dat hij gewoon mist in het nep-land). Hij neemt daarom zijn intrek in het Grand-Hotel Europa om de herinneringen van hun liefdesrelatie op te schrijven wat hij met Clio heeft meegemaakt. Clio betekent immers 'herinnering'. Als hij helemaal aan het einde toch de verdwenen Maria Magdalena vindt, neemt hij het besluit terug te gaan naar Abu Dhabi.

Massatoerisme

In de roman ageert de verteller Ilja heel erg tegen allerlei vormen van massatoerisme. Vooral massatoerisme op plekken die daar helemaal niet voor geschikt zijn en die uit milieuoogpunt desastreus voor de plekken in kwestie zijn. Neem als voorbeeld de cruiseschepen die Venetië aandoen, de 50.000 toeristen die elke dag deze stad aandoen en ervoor zorgen dat het een zooitje wordt, de autochtone bevolking uit de stad weg trekt en dat de bekende Chinese winkeltjes met goedkope spullen de gewone winkels overnemen. De stad is steeds meer aan het verzinken en de rotzooi wordt steeds erger. Maar zo gaat het ook in Parijs met het bezoeken van het Louvre, Rome met het bezoeken van het Vaticaan, Giethoorn met de horde Chinezen die er rondneuzen. Fraai is ook de beschrijving van de situatie in Amsterdam, waar het met het toerisme ook verkeerd gaat o.a. door het verhuren van woningen via Airbnb. Enerzijds vindt het stadsbestuur het niet fijn, aan de andere kant treedt het niet op tegen het misbruik. Immers, in de wereld van het massatoerisme draait alles om het geld. Als lezer krijg je door de hoofdstukken erover plaatsvervangende schaamte dat je ooit op de rug van een Thaise olifant heb gezeten en dwars door woonkamertjes in Bangkok hebt gefietst. Het is een thema dat steeds in de roman terugkeert in de discussie.

Reizen en reisverhalen

Gelieerd aan het thema van het massatoerisme is de kritiek van de schrijver op het feit dat mensen allemaal zo nodig op reis moeten gaan. In het hoofdstuk over de verzonken stad Venetië beschrijft hij in een hilarisch sub-hoofdstuk een een aantal toeristen die zo'n stad bezoeken (Horrorgezinnetje, de kookhomo's, de blonde roofprinsesjes , de bibberlanders, de efficiëntienerds, de betweters). het gaat reizigers vooral om de selfies die ze kunnen maken met het decor van de attractie. Amerikanen in Europa en Chinezen in Giethoorn krijgen ook de volle laag. Hier raakt dit thema natuurlijk aan dat van het massatoerisme. Gênant is ook de drang van mensen om steeds extremere bestemmingen te bezoeken. Een prachtig voorbeeld beschrijft Pfeiffer over de reis naar de binnenlanden van Pakistan van een Nederlands stel. Ze gaan er prat op dat ze 'in het echt' een rechtszaak hebben bijgewoond, waarbij de uitgesproken straf (een jong meisje wordt voor iedereen zichtbaar in het openbaar verkracht) door hen enthousiast wordt beschreven.

Motieven

Queestemotief

Het motief van de zoektocht zit in het gegeven dat Ilja's geliefde Clio als historica op zoek gaat naar het verdwenen derde schilderij van de Italiaanse schilder Caravaggio dat een afbeelding moet zijn van Maria Magdalena. Ze reizen ervoor o.a. naar Malta en naar het stadje Pontevenere (waar ze in een fort een kapotte barbiepop vinden) Maar uiteindelijk vindt Ilja het schilderij in de kamer van Europa. Dat zal hij aan Clio gaan geven, in Abu Dhabi.

Seksualiteit

De verteller schrijft vrij expliciet over zijn seksuele handelingen. Die met Clio en met het Amerikaanse tienermeisje springen er wel uit. Het laatste meisje verleidt hem tot seks en geeft hem een verklaring dat ze meerderjarig is en toestemming geeft voor seks. Maar hij weet eigenlijk wel dat ze minderjarig is en daarom is hij later ook bang dat de politie naar het hotel komt voor dit misbruik. In de passages met seks met Clio neemt de vrouw meestal het initiatief en wordt er ook vrij expliciet beschreven wat de twee met elkaar doen. Aan het einde van de roman is ook de Franse dichteres Albane met seks bezig, dan wel niet met Ilja, maar wel met een oude viriele Griek.

Dood

De oude eigenares Europa sterft helemaal aan het einde van de roman. De avond ervoor heeft ze nog in het hotel naar de muziek van een Chinees tienermeisje geluisterd.

Kunstwereld

De kunstwereld is een veelvuldig voorkomend motief in deze grote roman. Vooral de Europese en in het bijzonder de Italiaanse schilderkunst komt uitgebreid in het verhaal voor. Neem alleen maar de zoektocht naar de verdwenen schilderijen van Caravaggio. Clio is kunsthistorica en weet heel veel informatie over die kunstperiode te verzamelen. Ze denkt ze bewijzen te vinden voor de vindplaats van het schilderij. Het wordt tenslotte door Ilja in de kamer van Europa gevonden. Er is ook steeds sprake van de schrijverswereld. Ilja is immers een beroemd schrijver en de relatie tussen fictie en werkelijkheid is steeds prominent in de roman aanwezig. In het hotel verblijven ook mensen uit de kunstwereld. Paganini, De musicus heeft er overnacht en er verblijft een Franse dichteres Albane die nogal nadrukkelijk aanwezig. is.

Heden & verleden

Europa is in de cultuur verbonden met zijn culturele verleden. Dat hoort bij de Europese identiteit. Zonder dat verleden heeft Europa niets. bewoners van andere continenten hangen meer aan de toekomst. De Amerikanen, de Japanners en de Chinezen. Maar ook Abdul, uit Noord-Afrika, wil eigenlijk niets met het verleden te maken hebben. Dat is gebeurd en hij heeft hoop op de toekomst. Abdul wil alleen vooruit kijken. In de queeste naar het verdwenen schilderij zoekt Clio ook heel erg in bronnen waaruit ze een theorie ontwikkelt. Dat gaat soms erg gedetailleerd, wat niet altijd even interessant is om te lezen.

Feminisme

In de persoon van de Franse dichteres Albane die in haar dialogen met Ilja het standpunt van een uiterste feministisch getinte opvatting verdedigt. Maar dat is dan wel een echte ouderwetse zuurpruim, die weinig sympathiek over zal komen op de lezer. Zelfs van complimentjes is ze niet gediend en ze beschouwt die als een verkapte poging van Ilja om haar te versieren. Dat leveren wel humoristische passages op. Toch heeft ze aan het einde een seksavontuur met een Griekse gast.

Fictie en realiteit

In het verhaal speelt de verhouding tussen fictie en werkelijkheid een rol. Dat komt wel vaker voor in een roman met een in principe onbetrouwbare verteller. Is het waar wat hij over zijn relatie met Clio vertelt? In een andere vorm komt het motief ook terug bij de organisatie van reizen naar exotische bestemmingen. Zo organiseren reisbureaus speciaal voor toeristen buitengewone gebeurtenissen. Een van de organisaties in Nederland geeft ook toe dat ze acteurs aannemen om natuurgetrouwe situaties na te spelen. De mens of de reiziger wil nu eenmaal bedrogen worden.

Motto

Geen motto

Opdracht

Voor Stella

Titelverklaring

De naam van het hotel waarin Ilja tijdens zijn reis verblijft is Grand-Hotel Europa.

Structuur & perspectief

De roman is opgezet in 26 hoofdstukken met een meestal veelzeggende titel. Die hoofdstukken zijn weer onderverdeeld in korte sub-hoofdstukken die met een cijfer worden aangegeven. Het aantal sub-hoofdstukken varieert en is bij de hoofdstukken in het 'heden' vaak aanmerkelijk korter.

De meeste oneven hoofdstukken spelen zich af in Grand-Hotel Europa waar de schrijver/verteller zijn intrek heeft genomen. Dat zijn vooral ontmoetingen met Abdul, de hotelpiccolo, en met diverse gasten o.a. een Amerikaans toeristenechtpaar met geadopteerde dochter Memphis.
De meeste even hoofdstukken gaan alle over de belangrijkste thema's van deze roman: de liefdesgeschiedenis van Ilja met Clio, Ilja's opvatting over migratie, heden en verleden van Europa, reizen en massatoerisme en Clio's zoektocht naar het verdwenen schilderij van Caravaggio. 

De twee verhaallijnen wisselen elkaar dus regelmatig af. In het heden gebruikt de verteller afwisselend de o.t.t. en de o.v.t. en in het verleden schrijft hij in de o.v.t. Ilja gebruikt in alle hoofdstukken de ik-vorm. Ook qua stijl in deze structuur is het direct aanspreken van de "beste lezer" apart, omdat het eigenlijk een ouderwetse vorm van vertellen is. Multatuli gebruikte die vorm ook al. 
Hoewel de naam van de hoofdpersoon gelijk is aan die van de schrijver, moet je als lezer toch het onderscheid maken tussen verteller Ilja en schrijver Ilja Leonard Pfeiffer. De 'Ilja' in de roman blijft toch altijd een fictieve figuur. Het is dus wat het genre betreft zeker geen autobiografie en ook geen non-fictie.

Grappig is wel dat de schrijver net doet of hij in het Grand-Hotel alleen maar aantekeningen voor zijn nog te verschijnen boek maakt, terwijl de lezer dat boek dus al in handen heeft. Dat geeft een bepaalde tint aan de roman. 

Decor

Het decor
Het belangrijkste decor is natuurlijk het Grand-Hotel Europa waarin Ilja zijn intrek heeft genomen. Hier verblijft de schrijver om aantekeningen te maken voor zijn nieuwe roman. Vanuit dat heden vertelt hij steeds over het verleden. Waar het hotel precies gelegen is, wordt niet aangegeven, maar het is waarschijnlijk ergens in het noorden van Italië. 
Er komen ook andere Italiaanse plaatsen in het verhaal voor.
- Genua waar Ilja eerst woonde en ook Clio ontmoette
- Venetië, waarheen het stel verhuist omdat Clio er werk krijgt
- Pontevenere, waar ze op zoek gaan naar de verdwenen Maria Magdalena

En verder nog decors
- op het eiland Malta waar ze ook op zoek gaan naar de verdwenen Caravaggio
- in Giethoorn, voor een project over massatoerisme (de invasie van Chinezen)
- in Amsterdam, om dezelfde reden maar dan vooral met het probleem van Airbnb
- in Skopje in Macedonië, waar hij een lezing moet geven over toerisme en tegelijkertijd de kitschbeelden in de opgebouwde stad na de Balkancrisis bekritiseert 
- Abu Dhabi, waar Clio een baan aanvaardt om in de woestijn het Louvre na te bouwen.

Tijd.
Het verhaalheden, de gebeurtenissen in Grand-Hotel Europa spelen zich af in enkele maanden 2018. Maat het verleden met Clio is niet ver daarvoor gebeurd. Maar het wordt niet uit tekstgegevens duidelijk (vanaf 2016 zou goed mogelijk zijn). 
Opmerking: In de passage waarin ze het plaatsje Pontevenere in augustus bezoeken, vertelt Ilja over de Filippijnse president die een paradijselijk eiland van zijn land sluit voor het massatoerisme. Dat besluit nam hij in april 2018. Gezien het verloop van het verhaal daarna, lijken de data niet allemaal met elkaar te kloppen.

Stijl

(Blz. 393 ) "En nu ik u toch spreek, dierbare toekomstige lezer, die ik vanaf het begin tot aan deze heikele periode volledig in vertrouwen heb genomen, mag ik u vragen of ik volgens u op enig punt in mijn verslag aanleiding heb gegeven tot de verdenking dat ik op enig moment na mijn capitulatie voor Clio doelbewust op deze ontmoeting heb aangestuurd. U zult het toch met mij eens zijn dat ik niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor toeval. Clio was daarover een andere mening toegedaan en tevens stelde ze mij nadrukkelijk aansprakelijk voor mijn verleden."

Deze stijl die Multatuliaans aandoet, is typerend voor de schrijfstijl van Ilja Leonard Pfeiffer. Wat statisch, sommigen noemen het elitair, en direct de toekomstige lezer aansprekend. Vgl blz. 115: "Toerisme vormt een ongemakkelijk contrast met de andere vorm van migratie die het gevolg is van de globalisering en die we zonder reserve als problematisch beschouwen. Terwijl we onze grenzen zo gastvrij mogelijk openen voor buitenlanders die komen om hun geld uit te geven, willen we ze sluiten voor buitenlanders die komen om geld te verdienen. De beide vormen van migratie interfereren elkaar op een onsmakelijke manier. Toeristen aan de Middellandse Zee zwemmen in een massagraf. De voornaamste reden van uit Grieks perspectief waarom de vluchtelingencrisis van 2015 zo urgent was en zo snel mogelijk moest worden opgelost, was dat de aanwezigheid van vluchtelingen op het strand de toeristen verjoeg."

De stijl in Grand-Hotel Europa is pompeus, er zijn soms heel lange zinnen en de taal in de dialogen is zeker geen gewone conversatietaal. Dat zie je het best in de gesprekken met Patelski, Albane, en Montebello. Het is wat minder aannemelijk als de eenvoudige piccolo Abdul min of meer in dezelfde stijl met Ilja spreekt.

Ook een groot aantal niet gebruikelijke woorden, worden door de verteller in het verhaal gegooid. Op het laatst wordt je de moed ontnomen om de woorden die je niet kent op te zoeken. 
In zo'n dikke roman strooit Pfeiffer ook altijd heel kwistig met fraaie en soms klassieke metaforen.

Slotzin

Abdul hielp mij met de bagage. "Mijn excuses sdat ik mijn nieuwsgierigheid niet kan bedwingen.", zei hij, "maar zou ik u mogen vragen waar u naar toe gaat?" "Naar Abu Dhabi", zei ik. "Naar Abu Dhabi? En wat is daar dan?" "Woestijn."

Beoordeling

'Grand-Hotel Europa' is een prachtig gelaagde roman over de Europese identiteit, het probleem van het geglobaliseerde reizen en het massatoerisme. Ook speelt een heftige liefderelatie met Clio een grote rol in deze lijvige roman. De inhoud is daardoor heel interessant voor een goede lezer en heel actueel.

[Op de dag dat ik deze samenvatting op internet zet (19 juli 2019) geeft de website van het AD een artikel over het massatoerisme in Dubrovnik. Cruiseschepen liggen een paar uur voor de kade, toeristen stromen van boord om een ijsje te kopen en de echte inwoners van de fraaie stad van The game of Trones verlaten de stad, waardoor kleine buurtwinkeltjes verdwijnen en ook in die stad de Chinezen aan de lopende band kitschwinkeltjes openen. Het lijkt of de redactie het hoofdstuk over Venetië heeft gelezen of zelfs gekopieerd.]

Tijdens het lezen van de roman werd ik ook steeds met de neus op de feiten gedrukt wat de gevolgen van het massatoerisme en het maken van exotische reizen betekent. Alles draait in de toerisme-industrie om geld en daarin is ook Nederland (Amsterdam met zijn AirBnb en Giethoorn) geen uitzondering. Dat stemt echt tot nadenken.

De roman is een pareltje voor degenen die de stijl van Ilja Leonard Pfeiffer kunnen waarderen. Hij is breedvoerig in zijn argumentatie, met af en toe wel typisch bombastisch woordgebruik. Ook stikt het van de metaforen en Pfeiffer verstopt heel wat moeilijke woorden in zijn verhaal. Je hoeft ze echter niet alle op te zoeken om het verhaal te kunnen begrijpen.
Maar 'Grand-Hotel Europa' is zeker geen gemakkelijke roman voor scholieren. Je moet heel wat mans zijn om deze ingewikkelde roman te kunnen begrijpen. Ook de lijvigheid van het verhaal zou jonge lezers kunnen afschrikken. Aan de andere kant is het boek een mooie roman voor studenten die toerisme studeren. En natuurlijk zal de roman zich weg vinden in de leesclubjes en dan heb je zeker een paar avonden nodig om de roman te bespreken en te interpreteren over de nare gevolgen van reizen en het massatoerisme. En waarschijnlijk ook wel over de identiteit van Europa. Zijn we het enige continent met een cultureel verleden? 

Ondanks dat ik het een heel mooie roman vind, ben ik ook van mening dat het boek wel een korter had gekund om dezelfde thema's aan de orde te stellen. 
Maar ook:
- aan te bevelen voor heel goede lezers van vooral VWO. Je literatuurlijst krijgt daardoor heel wat meerwaarde..
- aan te bevelen voor leesclubs met een uitnodiging om te praten over de gegeven thematiek 

Recensies

"Het meest bewonderenswaardige aan de roman is nog wel Pfeijffers fascinatie voor de materie, zijn betrokkenheid. Nergens laat hij zich verleiden reactionair te worden. Hij bepleit openheid, zoals het openstellen van de grenzen voor immigranten. En als hij wel reactionaire gedachten ventileert, voorziet hij ze van tegenwicht. Hoewel hij het expliciet voor Europa opneemt en zielsveel van zijn oude beschaving houdt, is dit geen elegie van het oude continent. Hij bezingt dichterlijk zijn oude culturen, maar hij is niet louter bitter over de uitverkoop ervan. Het ondergangsdenken is namelijk een wezenlijk onderdeel van de Europese identiteit; het hóórt bij Europeaan zijn, dus wie pessimistisch kan zijn over het verval van onze cultuur bewijst alleen maar dat Europa springlevend is. Grand Hotel Europa is niet alleen een beschouwing over onze identiteit, maar ook een bijdrage aan de voortzetting ervan." https://www.volkskrant.nl...ogle.nl%2F

"Grand Hotel Europa komt tot dusver mogelijk over als een prekerig, essayistisch vehikel. Zo ervaar je het niet. Allerminst. Het verhaal wervelt alle kanten op en wat Pfeijffer aan de kaak wil stellen over toerisme en traditie, neemt dikwijls de vorm aan van de smeuïgst denkbare satire. De roman waaiert uit van Venetië naar Skopje, een stad vol nepmonumenten (invented tradition!) die de nationale identiteit moeten definiëren. Naar Amsterdam ook, waar een wethouder briest over Airbnb, maar ondertussen toeristenmassa’s over heel Nederland wil verspreiden, zodat ze daar hun sprinkhanige destructiedrang kunnen botvieren. Naar Giethoorn, waar twee stellen van reisfanatiekelingen elkaar overtroeven (zeer grappig, à la de ‘Four Yorkshiremen’ van Monty Python) in hun authentieke reizigerschap. Maar ook naar Afrika, waar het opmerkelijk epische migratieverhaal van de piccolo Abdul begint. En er is de verhaallijn over de jacht die Clio en Pfeijffer maken op een onontdekt schilderij van Caravaggio. Dat groeit uit tot een rode draad met Dan Brown-achtige kwaliteiten, zowel meeslepend als hondsingewikkeld, waardoor er een heuse kunsthistorische spektakeldetective in de roman huist." https://www.nrc.nl/nieuws...t-a3060576

"Grand Hotel Europa’ is met zijn grandioze stijl, de intrigerende verwevenheid van alle mogelijke thema’s en motieven, maar toch vooral ook de meeslepende verbeelding van onderwerpen van onze tijd een echt meesterwerk, briljant en rijk; ik denk het beste boek van Pfeijffer tot nu toe. Het verscheen te laat om genoemd te worden op mijn eindejaarslijstje, maar het stijgt uit boven zoiets ordinairs als een eindejaarslijstje, het zal de tijd trotseren. Oordeel: een meesterwerk: grandioze stijl, briljant en rijk." https://www.trouw.nl/cult...~b7a61f1e/

"Grand Hotel Europa is een wonderlijk vrij boek dat elk nieuw hoofdstuk een nieuwe wending neemt. Pfeijffer moet het met een enorm plezier geschreven hebben. Het relatiedrama met Clio, hun zoektocht naar een verdwenen Caravaggio, de kitsch-kunst van Damien Hirst, de levensverhalen van de andere hotelgasten, het migratie-epos van Abdul de piccolo, Ilja’s deelname aan een Nederlandse documentaire, lange opsommingen van de verschillende stereotypen toeristen, eindeloze wikipediaëske uitweidingen over de geschiedenis van oude steden. Soms is zijn schrijfstijl grappig parmantig, regelmatig onnodig deftig (zinnen als ‘Ik ga er geen gewoonte van maken om evidenties te notuleren…’), sommige hoofdstukken zijn feitelijk interviews met al dan niet bestaande personen. Twee thema’s houden die alle kanten op schietende verhaallijnen bij elkaar: het verleden van Europa en massatoerisme." https://www.groene.nl/art...-zijn-boek

"Je blijft lezend in deze roman steeds op je qui-vive. Er zitten zoveel verwijzingen in naar de Europese kunst en literatuur – ook het vluchtelingenverhaal van Abdul is op een briljante manier verweven met een historische tekst – dat je bang bent dat je het meeste over het hoofd ziet. Ja, ik zie dat de zin ‘De organisatie van een congres kost meer tijd dan je denkt, en zelfs als denkt dat het meer tijd kost dan je denkt, kost het nog altijd meer tijd dan je denkt.’ een verwijzing is naar een gedicht van Judith Herzberg, de dichteres die hij uit zijn omvangrijke bloemlezing heeft gelaten; maar over hoeveel zinnen heb ik heen gelezen? Grand Hotel Europa zit vol, misschien boordevol. Pfeijffer zet alle registers in en speelt moeiteloos met alle genres. Een spektakelstuk." https://www.tzum.info/201...el-europa/

"https://www.tzum.info/2019/01/recensie-ilja-leonard-pfeijffer-grand-hotel-europa-2/" https://www.tzum.info/201...-europa-2/

"Ik vond ‘Grand Hotel Europa’ een prachtige roman, de enige afdwalingen die ik heb tijdens het lezen, worden veroorzaakt door de prachtige volzinnen. Ik houd van zijn schrijfstijl, hij is humoristisch en zacht maar op andere momenten scherp en doeltreffend in zijn proza. Verder schetst dit boek simpelweg een realistisch, confronterend en bovenal een bijzonder portret van Europa en zijn inwoners. Toen ik ‘Grand Hotel Europa’ uit had snelde ik mij naar de boekhandel om ‘Brieven uit Genua‘ (de Privé domein versie) aan te schaffen, nu ik onlangs ‘Peachez een romance’ herlas en deze roman uitlas wilde ik mij nog iets langer onderdompelen in het werk van Ilja Leonard Pfeijffer." https://www.sandraleest.n...pfeijffer/