Feitelijke gegevens

• 5e druk, 2020
• 592 pagina's
• Uitgeverij: Nijgh & Van Ditmar

Flaptekst

Eerste zin

Ik ben Ruben Ivanovitsj Katz, verwekt en geboren in het roemruchte, in de zwarte mistflarden van de geschiedenis ten onder gegane Sovjetrijk. Let, Rus, Jood - in de loop der jaren hebben ze me van alles genoemd, mijn dierbare landgenoten.

Samenvatting

De roman is zó dik (bijna 600 pagina's) en er gebeurt zóveel in dat het binnen het kader van dit verslag niet mogelijk is dat in details samen te vatten. Hieronder volgt daarom een samenvatting in hoofdlijnen en ook dan is het al een heel lang verhaal.

Boek  een:  Exodus ( 4 hoofdstukken)
Vanuit de gevangenis (2019) bericht Ruben Katz over wat er is gebeurd. Hij schrijft met een Hema-pen in een aantal Hema-schriften. Hij is de rat van Amsterdam. Ruben zit vier maanden vast wegens valsheid in geschrifte. 
Het gezin Katz vlucht uit Letland (Riga) naar het westen. Via Weimar in Oost-Duitsland bereikt het gezin Nederland, maar vader Katz wil graag verder naar Israël. Hij heeft zich valse identiteitspapieren kunnen verschaffen, waarin staat dat ze Joods- zijn. Katz laat zich dronken in een bordeel bestelen van zijn geld en hij kan fluiten naar de reis naar Israël.
In een krantenbericht (Telegraaf)  wordt Ruben beschuldigd door de vader van Phaedra Mudmann van de moord op zijn dochter. Het bewuste artikel krijgt hij van Mira, een bibliothecaresse in de gevangenis. 

Boek twee: De blanke top der duinen ( 5 hoofdstukken)
Het gezin wordt later geplaatst in een AZC in Noord-Brabant, maar gelukkig mogen ze snel daarna naar een kustdorp in de buurt van Amsterdam. Ruben krijgt een vriendje, Hans Boon de zoon van de plaatselijke visboer. Ze kunnen goed met elkaar overweg en Ruben helpt in de viskar,  Hij speelt ook mee in een toneelgezelschap. Kortom, het is   een leuke periode. Zijn vader komt bovendien met het goede nieuws dat ze geaccepteerd zijn als Joodse vluchtelingen. Er komt ook naar boven dat Ruben een iets ouder zusje had dat in het bad is omgekomen en begraven ligt in Riga. Haar moeder lijdt daar erg onder.

Boek drie : Snackbar Cinderella  (8 hoofdstukken)
Ruben krijgt in de gevangenis bezoek van Mira, de bibliothecaresse. Ze komt hem vertellen dat ze geil op hem is. Ze waarschuwt hem ook dat de rotzakken hem willen aanpakken.
Ruben Katz gaat naar het Spinoza-gymnasium. In zijn puberteit  wordt hij flink gepest vanwege zijn puisterige gezicht en zijn geringe lengte. Zijn klasgenoten zijn rijker en ze kijken op hem neer. Zeker als ze weten dat zijn vader in snackbar Cindarella  werkt. Ze gaan een keer met zijn allen naar de snackbar en ze vernederen zijn vader, waar hij bij staat. Op het gymnasium wordt ook flink alcohol gedronken, drugs gebruikt en met seks geëxperimenteerd. Vooral door de grappige Phaedra Mudmann die de reputatie heeft met iedereen seks te hebben op de Westertoren.

Zijn vader vertrekt bij zijn moeder. Hij zorgt nog wel financieel voor haar. Ruben raakt puistenvrij, wordt populairder bij zijn medeleerlingen (mede omdat hij als Joodse vluchteling wordt gezien) en hij ontmoet later zijn vader die een andere woning in Amsterdam heeft betrokken. Bij zijn moeder moet hij zelf elke dag een klysma inbrengen, zodat ze kan poepen. Dat blijkt later een misverstand te zijn.
In dit hoofdstuk vertelt Ruben ook over zijn gestorven zusje in Riga. Ze had een dansopleiding gevolgd, maar was daar weggestuurd. Volgens het eerste verhaal IS ze aan een koolmonoxidevergiftiging in bad overleden.
 
Boek vier: Het trucje van Kafka (8 hoofdstukken) 
In de gevangenis leest Ruben een artikel waarin de vader van Phaedra hem beschuldigt van de moord op zijn dochter. Hij heeft het gekregen van Mira.
De geschiedenis van zijn ouders wordt verder onthuld. Vader Katz krijgt een relatie met Merel van Gruwelingen die hem stomdronken in de snackbar heeft opgezocht en daarna  seks met hem heeft. Ze is gecharmeerd van zijn grote geslachtsdeel. Maar een paar weken later is zijn vader alweer bij haar weg. Ook Ruben heeft een grote 'lul'. Hij leert langzamerhand het uitgaansleven van Amsterdam  kennen. Hij wordt dronken ontmaagd door een medeleerling Caroline Muntz.  
Merel van Gruwelingen neemt haar kans waar en heeft nu ook seks met de zoon. Ze steunt hem financieel en Ruben heeft nu het trucje van Kafka door. Hier in dit hoofdstuk verandert hij voor het eerst in een rat, zoals Kafka in een kever veranderde. 

Boek vijf : De Nationale Armenloterij (14 hoofdstukken) 
Ruben Katz wordt nu enige tijd onderhouden door Merel van Gruwelingen in ruil voor seks. Zijn moeder gaat terug naar Riga. Hij zal haar blijven helpen door maandelijks geld te sturen. Phaedra neemt ook Ruben mee naar de top van de Westertoren.  Ze heeft immers de reputatie op school dat ze daar seks heeft met jongens uit de klas, maar er klopt helemaal niets van. Ze laat daar ook Ruben een blauwtje lopen. Ze is zelf nog maagd. Daarna vertrekt ze naar de VS. Mede door het geld van Merel raakt Ruben aan de heroïne en de alcohol, hij is echter intelligent en studeert wel af: zijn vader en Merel zijn erbij. Hij is alleen nog steeds verliefd op Phaedra.
Haar vader Clemens Mudmann heeft met enkele slimmeriken de Nationale Armenloterij opgericht. Met je unieke vingerafdruk kun je als deelnemer veel geld winnen. Maar de organisatoren steken grote sommen geld in hun eigen zak. Die verrijken zich ten koste van de armen. Vrienden spelen elkaar het balletje toe. Het zijn allemaal ratten die een rioolbeleid voeren. Ook Merel als ambassadrice profiteert ervan (ze maakt dure reisjes)  en zij introduceert Ruben bij de club. Hij moet  reclamestunts bedenken om nog meer klanten te trekken. Een idee van hem is dat je veel meer geld kunt winnen als de hele buurt in een wijk  lid wordt (De vergelijking met de Nationale Postcodeloterij dringt zich erg op).
Hij moet ook een 'grote vis' in Moskou opzoeken om zaken te doen, Heiliger, met wie hij ruzie krijgt over de aankoop van gebouwen.  

Boek zes: Het Siberisch Front (10 hoofdstukken)
In de gevangenis heeft Mira eindelijk seks met Ruben. Ze heeft een bewaarder omgekocht en ze neuken in een peeskamertje. Ze is nog steeds gek op hem. Waarom zou dat zijn?
Aangezien Ruben vaak naar Rusland reist, ziet hij vaak zijn moeder. Die gaat nog altijd elke dag naar het graf van Liza en koopt dan een goedkoop bosje bloemen voor haar.
De fraude bij de Nationale Armenloterij wordt steeds groter. Ook het Koningshuis wordt er indirect bij betrokken. Maar enkele onderzoeksjournalisten gaan steeds meer speuren naar ongeregeldheden.
Phaedra is in de VS aan lager wal geraakt en ze zit wegens drugsbezit een paar jaar in de gevangenis. Eenmaal vrij komt ze berooid in Amsterdam aan en ze ligt vóór het huis van Ruben. Hij neemt haar mee naar binnen,  maar ze hebben nog geen seks.
Op het strand van het kustdorp vertelt ze hem over haar jeugd. Ze zegt dat ze een zusje had dat ook geadopteerd moet zijn door een ander ouderpaar. Zij werd het kind van  de rijke  Mudmanns. Ze vertelt ook dat ze in Australië is geweest en daar een tijdje een lesbische relatie heeft gehad. Ze had geld van haar vader willen lenen om een ijssalon te beginnen. Die weigert dat.  Na het bezoek aan het strand hebben hij en Phaedra wel seks.

Clemens Mudmann roept daarna Ruben bij zich en zegt dat hij zijn relatie met Phaedra moet beëindigen. Ruben weigert en wordt meteen ontslagen. Hij beleeft een zwarte periode. Hij krijgt drie jaarsalarissen mee  en kan zich voorlopig wel een tijdje redden.
Zijn moeder is intussen dement geworden en zijn vader is gestorven in Brussel. Vlak voor zijn dood vertelt hij aan Ruben dat hij een moordenaar is. Liza  was helemaal niet verdronken in bad, maar had zelfmoord gepleegd, omdat ze verkracht was door iemand van de dansopleiding. Hij had de dader in Riga opgewacht en hem met koperdraad gewurgd. Dat is in feite de ware reden dat ze uit Letland zijn gevlucht. 
Ruben raakt aan lager wal (in zijn Hema-schrift is dat een volledig zwarte bladzijde). Hij houdt het met hoertjes (o.a. een Lets vriendinnetje van Liza) Hij gebruikt drugs en bezoekt pornosites. Op één ervan ziet hij ineens Phaedra terug die een promotiefilmpje inspreekt voor het eigenaardige Siberisch Front.

Boek 7 : Shalom Israël 
Hij wordt zelf ook uitgenodigd om deel te nemen aan het Siberisch front: een christelijke, Europese organisatie die het continent wil behoeden voor teveel Chinese invloeden door propaganda te maken voor Rusland. Diverse vreemde  snoeshanen uit Europese landen  verzamelen zich eerst in de Ardennen. Hij ontmoet Phaedra weer. Die heeft intussen een liefdesrelatie met de man, Ludwig Amour,  die het SF leidt. De organisatie wordt financieel gesteund door Moskou. De reis gaat eerst naar Duitsland. Phaedra bezoekt daar het kamp Buchenwald, omdat ze weet dat haar biologische grootouders hier hebben gezeten en dat haar moeder er geboren is. 

Mira bezoekt Ruben in de cel en bekent hem nu dat zij het zusje van Phaedra is en dat ze gewoon pech heeft gehad met arme pleegouders. Ze was te lelijk voor de Mundmanns. Al haar liefde voor Ruben is een opzetje geweest. Ze waarschuwt hem weer dat hij  aangeklaagd zal worden voor moord op Phaedra. Mudmann verschijnt door zijn vriendjes steeds in tv-talkshows. Ruben beweert echter dat hij de gevangenis zal verlaten, omdat hij een rat is  (met behulp van het trucje van Kafka). 

Op reis naar Rusland prikt Ruben door de nepverhalen en leugens van Ludwig heen en hij als jaloerse ex-minnaar wil de man (met een koperdraad vermoorden). Ze zijn dan al in Rusland en maken een bizarre cruise op de Wolga. De Europeanen gedragen zich walgelijk ( vooral door alcoholmisbruik) en  er breekt aan boord een  dodelijk virus uit. De boulevardpers uit Nederland is naar Ruben op zoek. Hij weigert commentaar. Er komen negatieve publicaties op het internet.
Ze worden vanwege het virus eerst in quarantaine gehouden en later naar Siberië overgebracht. De gewone leden van het SF  mogen naar huis, de leiders ervan moeten nog een tijdje blijven. Ruben ook.  Die leiders  krijgen een excursie ijsrijden met auto's aangeboden. Het is gevaarlijk en de auto met Ludwig en Phaedra erin zakt door het ijs. Ze verdrinken allebei. De schuld wordt in de schoenen geschoven van Ruben. Hij wordt later uitgeleverd aan Nederland en meteen op Schiphol gearresteerd voor de vier maanden die hij nog moet uitzitten vanwege de valsheid in geschrifte. Maar Clemens Mundmannn wil hem ook laten vervolgen voor moord.

Mira wil wel met  Ruben  mee naar Israël, maar vreest dat het niet meer kan. Mundmann zit in een nieuwe talkshow en blijft volhouden dat Ruben Phaedra vermoord heeft. Ruben zegt echter tegen Mira dat hij  als rioolrat zal ontsnappen (De Kafkatruc)  en dat ze samen zullen weggaan. Er rest hem nog één nacht in de cel. 

Personages

Geen nadere uitdieping van de belangrijkste personages: Ruben en Phaedra

In de uitvoerige samenvatting en de bespreking van de motieven en het thema wordt al zoveel over deze twee romanpersonages verteld dat een herhaling bij dit onderdeel een herhaling van de vermelde gegevens zou betekenen.

Quotes

""Goed nieuws, jongen!" sprak mijn vader. "Ik heb vanmiddag voor ons de definitieve verblijfsstatus gekregen. De Nederlandse staat heeft ons officieel als uit de Sovjet-Unie erkend. We kunnen dus eindelijk vertrekken. Nou, wat zeg je daarvan partizaan?" Een week later al woonden we in Amsterdam." Bladzijde 107

"Liza vond de dood in onze badkuip in Riga, op een bladstille septemberavond waarop ik met mijn ouders de première van La Traviata in de schouwburg bijwoonde. Ze raakte bevangen door de koolmonoxide van de geiser die mijn vader had laten aanbrengen, omdat het hete stadswater ineens voor weken was afgesloten." Bladzijde 113

""Geen kinderen? Ze hebben toch een dochter." "Adoptiefdochter zul je bedoelen", had Thomas Heiliger toen gezegd. "Ze hebben die Phaedra destijds als peuter geadopteerd. Zeg waarom kijk je mij zo vreemd aan?" Bladzijde 314

"Op kermissen, in pretparken en daarbuiten plegen kinderen wereldwijd met reuzenlolly's rond te lopen. Natuurlijk was Phaedra de reuzenlolly waarmee de geheime diensten van mijn vroegere Sovjetvaderland mij niet alleen geprobeerd hadden te lokken, maar mij ook daadwerkelijk hadden gelokt, Vrijwillig, bij mijn volle bewustzijn, was ik in de val getrapt." Bladzijde 433

"In de rattenwereld van de mens gaat het door de geschiedenis heen steeds weer om hetzelfde: bedenk een verhaal, verpak en verkoop het zodanig dat de massa erin gaat geloven." Bladzijde 483

"Op dat moment ontsnapte uit Amours keel een kreet, alsof hij onder water door een zwaard werd getroffen. Hij greep zich met zijn laatste krachten vast aan Phaedra, die er niet in slaagde zich te verzetten en trok haar met een plons de zwartkoude diepte in. Hun verdwijning was meteen compleet. Ze kwamen niet meer boven." Bladzijde 576

Thematiek

Homo homini rattus

Met een variant op het aloude Latijns gezegde Homo homini Lupus, kun je de roman van Pieter Waterdrinker zien als een boek over "de mens is voor de mens een rat". Ruben noemt zichzelf een aantal keren ook de rat van Amsterdam. Hij is een eerzame Letse vluchteling die op het voortgezet onderwijs in Nederland fl door zijn klasgenoten wordt gediscrimineerd. Maar als hij seks krijgt met de tot de 'elite van Mundmann behorende Merel van Gruwelingen, heeft hij het trucje van Kafka door. Hij transformeert op die momenten van mens in rat. Hij behoort o.a. tot de 'roedel' van de ratten die zich met de opbrengsten van Nationale Armen Loterij verrijken en ze geven zichzelf en hun vriendje bonussen, dienen hoge onkostenvergoedingen in ". Merel sleept Ruben mee in die wereld. geeft hem ook al een ruime vergoeding in ruil voor seks en maakt op kosten van deze slimme Loterij droomreisjes, zogenaamd in het belang voor de opvang van haaien.. Ruben doet mee in het spel, krijgt overigens geen buitensporig hoog salaris, maar is zo intelligent dat hij steeds nieuwe campagnes kan verzinnen om het geld uit de handen van de mensen te kloppen. Hij speelt in op de jaloezie van mensen. Hoe meer buren er in een wijk meedoen, hoe hoger het bedrag dat uitgekeerd wordt aan de winnaars. Hij ligt in het begin erg in de gunst van Clemens Mundmann, maar het gaat op twee manieren fout. Hij kan een deal in Moskou met roerend goed niet goed afsluiten met de vriend van Mundmann, Heiliger en hij krijgt een vriendschappelijke relatie met Phaedra die berooid terugkomt uit de Verenigde Staten en een tijdje bij hem woont. Mundmann wil dat niet en ontslaat Ruben op staande voet als hij weigert haar in de steek te laten. Hij krijgt een paar jaarsalarissen mee. Ruben is echter een rat geworden, net als de mensen uit zijn omgeving. Later komt hij bij terecht het Siberisch Front, een rare en enge christelijke vereniging die tot ideologisch doel heeft om de invloed van China buiten de Europese deur te houden . Daarvoor in de plaats maken ze (op kosten van de Russen) propaganda voor de Russische staat. Kernwoorden bij dit thema zijn, bedrog, leugens en corruptie. Of je nu in Letland, Rusland of Nederland woont, Pieter Waterdrinker zegt dat de mensen overal corrupt bezig zijn en dat er altijd een elite is die zich verrijkt ten koste van de gewone mens. Met de Nationale Armen Loterij zet hij de Nationale Postcode Loterij eigenlijk in een kwaad daglicht, omdat er al een tijdje in de media aandacht is besteed aan de grote sommen geld die in de zaken van de organisatoren verdwijnen.

Motieven

Emigratie

Het gezin Katz is uit Letland (Riga) vertrokken naar het vrijere westen. Later blijkt dat de vlucht noodzaak voor Rubens vader was, omdat hij een moord gepleegd had op de dader die zijn dochter had verkracht, waardoor ze zelfmoord had gepleegd..

Moord

Vader Katz heeft de verkrachter van zijn dochter Lisa gewurgd met een koperdraad om zijn nek, Ruben zelf loopt met het idee rond om de laatste minnaar van Phaedra Mundmann. Ludwig, met koperdraad te wurgen. Ruben wordt door de vader van Phaedra ervan beschuldigd zijn dochter te hebben vermoord.

(seksuele) inwijding

Ruben wordt als puber ingewijd in de liefde. Zijn inwijding wordt fysiek gedaan door een schoolmeisje van het Spinoza , Caroline Muntz. Maar kort daarop krijgt hij seksles van de veel geroutineerdere Merel van Gruwelingen die kort daarvoor nog een seksrelatie (vanwege het grote geschapen lichaamsdeel) met Rubens vader.

Seksualiteit

Seks speelt een vrij grote rol in deze dikke roman. Nadat Ruben is ingewijd in de sekswereld en zijn intrede heeft gedaan in de wereld van leugens en bedrog van de Nationale Armen Loterij kan hij zijn seksuele losten wel botvieren. Hij wordt financieel enkele jaren onderhouden (een soort gigolo) door Merel van Gruwelingen. Ze geeft hem geld in ruil voor het genot van zijn groot geschapen lichaamsdeel. Hoewel, de enige vrouw op wie hij echt verliefd is, wil voorlopig van geen seks weten . Ze heeft echter wel de reputatie een seksverslaafde te zijn en ze zou jongens uit haar klas meenemen om die op het balkon van de Westertoren te neuken. Ruben mag ook een keer mee en dan blijkt dat het alleen maar een verhaal te zijn, wat niemand uit zijn klas uit schaamte durft te ontzenuwen. Dat sekscontact met komt pas veel later als hij haar bij het Siberisch Front weer terugziet en zij met hem naar bed gaat, als ze in Duitsland kamp Buchenwald heeft bezocht. Daar hebben haar grootouders het leven geschonken aan haar moeder.Ook had hij al een keer seks met hem gehad, toen ze naar Nederland was gekomen nadat z e in de gevangenis had gezeten en een lesbische relatie in Australië was mislukt. Phaedra is van alle markten thuis. In de tussentijd heeft Ruben veel bedgenoten gehad, al of niet betaald. Schrijnend is ook dat hij een Lets vriendinnetje van Lisa als hoer bezoekt. Ze herkent hem en trekt om financiële redenen bij hem in.. Ze gaat later terug naar Letland. Via pornosites komt Ruben ook aan zijn trekken. Grappig is dat Mira, de bibliothecaresse in de gevangenis, het neukkamertje heeft gereserveerd om seks te hebben met Ruben. Die scène wordt wel komisch weergegeven.

Dood

De dood speelt in zo'n dikke roman natuurlijk ook een grote rol. Lisa ligt begraven in Riga, omdat ze in bad zelfmoord heeft gepleegd. Haar vader vermoordt haar verkrachter met koperdraad. De vader van Ruben sterft zelf in Brussel aan kanker. Phaedra glijdt met haar partner Ludwig Amour in Siberië bij een ritje ijsrijden onder het is.

Zelfdoding

Luisa het iets oudere zusje van Ruben was een veelbelovend danstalent. Ze werd uit huis geplaatst om danslessen te krijgen. Maar het gaat allengs slechter met haar en ze wordt van de dansacademie gestuurd. Later blijkt dat een dansleraar haar seksueel misbruikt had. Uit schande- en schaamtegevoel pleegde Lisa zelfmoord in bad.

Adoptie

Phaedra Mundmann is een adoptiekind. Haar moeder die in Buchenwald werd geboren, kon vanwege geldgebrek haar en haar zusje Mira niet verzorgen. Phaedra was het mooiste meisje van de twee en werd gekozen door het rijke echtpaar Mundmann. Die ging een zorgeloos leventje tegemoet. Mira overkwam het omgekeerde. Die kwam in een arm adoptiegezin en bleef eigenlijk altijd jaloers naar haar zusje kijken. Niet in de laatste plaats legt ze het daarom in de gevangenis aan met de criminele Ruben Katz.

Alcohol en drugs

Gaandeweg komen drugs en alcohol in het leven van Ruben. Als hij op het Spinoza zit in de jaren negentig, wordt er door de scholieren veel alcohol gedronken en worden er ook veel drugs gebruikt. In Amerika wordt Phaedra beschuldigd van drugsbezit en ze moet drie jaar in de gevangenis doorbrengen. Bij het Siberisch Front wordt er door de deelnemers ontzettend veel gedronken. Ze raken als ze dronken zijn zelfs slaag met de Russische politie tijdens een aanlegsessie.

Familiebetrekkingen : echtscheiding

De vader van Ruben en zijn vrouw Vera gaan als ze in Nederland zijn scheiden. Tenminste de vader van Ruben verdwijnt. Hij blijft wel een tijdlang financieel steun geven aan Vera. Hij woont afwisselend in Amsterdam (waar hij tot de schaamte van Ruben voor zijn klasgenoten in een snackbar werkt.) De klasgenoten vernederen zijn vader, Ruben schaamt zich voor hem, maar komt niet voor zijn vader op. Zijn vader woont later in Brussel, waar hij hem terugziet vlak voor diens dood. Daar vertelt hij hem dat hij eigenlijk een moordenaar is. De andere familierelatie is die tussen Phaedra en haar pleegouders. Alles in die relatie is gebaseerd op geld en macht. Phaedra wordt met een taxi elke dag naar het Spinoza in Amsterdam gebracht. Zelf vindt ze het verschrikkelijk en ze moet eigenlijk niets hebben van haar op geld beluste vader. Die probeert alles met geld op te lossen en hij heeft een kringetje soortgelijke vrienden om hem heen gecreëerd. Ze walgt van hem.

Jeugdliefde

Phaedra Mundmann is de grote jeugdliefde van Ruben. Heel lang is ze onbereikbaar voor hem. Ze komt bij hem terug naar Amsterdam en dan hebben ze seks. Ook als hij lid is geworden van het Siberisch Front, gaat ze met hem een keer naar bed. Ruben is erg jaloers op haar nieuwe minnaar Ludwig. Hij wil die (met koperdraad) vermoorden. Maar omdat er sprake is van een een 'onbetrouwbare verteller' weet je als lezer niet of hij inderdaad Ludwig en Phaedra de dood in heeft gestuurd, zoals haar vader later in de krant en in talkshows beweert.

Leugens en bedrog

Eigenlijk zie je de leugens en het bedrog door het hele verhaal heen en vrijwel iedereen, die kan mee graaien doet mee. Het begint al met het gezin Katz. Op leugenachtige wijze heeft vader papieren voor zijn Jood-zijn gekregen. Zijn dochter Lisa is in Riga dood achtergebleven: hij vertelt eerst aan Ruben leugens over haar dood en hij verzwijgt dat hij een moordenaar is. Ruben zelf is veroordeeld voor valsheid in geschrifte. In de klas gaan de leugens over Phaedra's seksuele prestaties op de Westertoren. Met een bak leugens gaan de organisatoren van de Nationale Armen Loterij door het leven. Ze verrijken zich. Datzelfde verschijnsel ziet Ruben terug in de organisatie van het Siberisch front. Mira liegt tegen Ruben over haar afkomst. Wie liegt er ten slotte over de dood van Phaedra? Heeft Ruben er de hand in gehad of is er echt sprake van een ongeluk?

Motto

"Geld droop door de vingers van de verzadigden; zij bezaten de macht; vrees voor de hongerigen voedde hun wreedheid; vruchtbaarheid van goederen deed hun trots zwellen; ze dronken champagne in paleizen die baadden in licht; ze ratelden in hun auto's van zaken naar geneugten; van geneugten naar zaken; voetgangers stierven onder de wielen."

- Joseph Roth, Het Spinnenweb.

(Een beter motto bij deze roman kun je, denk ik,  niet zoeken. De corruptie in Rusland maar ook in Nederland - zie de loterij- is alom)

Opdracht

Voor Julia

Titelverklaring

In de roman noemt Ruben zich heel vaak: De rat van Amsterdam. Hij verandert dan als het ware van een mens in een rat, dat wil zeggen dat hij op een heel slechte en verraderlijke manier bezig is. Het verhaal gaat ook over een'rattenmentaliteit' van de mens (O.a. van de mensen die de Nationale Armen Loterij hebben opgericht. en van het Siberische Front.  Ze worden er zelf veel beter van, zogenaamd in het belang van de arme mensen in de wereld.) 

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt beschreven in een  zevental  Boeken met een titel. Die boeken  worden alle onderverdeeld in genummerde hoofdstukken. De boeken beschrijven het leven van Ruben Katz vanaf het moment dat hij als 11-jarige met zijn ouders vlucht uit Letland naar Nederland tot aan het moment dat hij als 41-jarige vier maanden in een Nederlandse gevangenis zit. Men heeft hem aangeraden zijn verhaal op papier te zetten en met behulp van een aantal Hema-pennen en Hema-schriften schrijft hij in de gevangenis zijn memoires. 
Ruben Katz doet dat in de ik-vorm en omdat vrijwel alles over het veleden gaat in de o.v.t. Een ik-verteller is echter literair-technisch gezien een 'onbetrouwbare' verteller en je je moet je als lezer afvragen of alles wat Ruben Katz vertelt wel 'de waarheid 'is. 
Elk boek begint uit het verhaalheden (zijn verblijf in de gevangenis) en van daaruit begint hij een episode uit zijn leven te vertellen. Maar aan de chronologische volgorde heeft de schrijver lak. Hij roept zichzelf meer dan eens tot de orde: "Nee, niet vooruitlopen op wat komen gaat." Dat is uiteraard een verteltechniek die spanning moet oproepen bij de lezer.  Verder is er een complex geheel aan vooruitwijzingen en terugverwijzingen. Mede daardoor worden bepaalde feiten enkele keren dubbel verteld. Pieter Waterdrinker weet hoe je een roman moet componeren. 

Decor

Er zijn nogal wat decors te vermelden. In het verhaalheden speelt het decor van de gevangenis waarin Ruben Katz vier maanden moet 'opknappen.' Met een pen van de Hema en ook de schriften van dat filiaal schrijft hij zijn ervaringen in het leven op.

Dat begint in Riga tot zijn ouders beslissen om naar het Westen te vluchten.Later blijkt dat zijn vader omdat hij een moord gepleegd heeft weggegaan is.
Ze komen via Oost-Duitsland eerst in Amsterdam, daarna in een Brabants opvangkamp en via een kustdorp gaan ze weer naar Amsterdam waar Ruben het Sopinozagymnasium bezoekt en daar Pahedra Mundmann voor het eerst ontmoet.
Hij gaat werken voor de Nationale Armenloterij, dus voor de vader van Phaedra. Daarvoor moet hij o.a naar Moskou. In Rusland keert hij later ook terug, als hij als pr-man wordt aangetrokken door het Siberisch Front. Via België (Ardennen)  en Duitsland (Weimar)  gaat de groep 'geëngageerde' Europeanen weer naar Rusland en ze maken een cruise over de Wolga. Via de plaats Kazan  waar de deelnemers besmet raken met een dodelijk virus, wordt hij verbannen naar Siberië. Daar maakt hij de dood van Phaedrea mee, die met haar partner in het ijskoude water bij het ijsrijden verdrinkt. 
Uiteindelijk wordt Ruben overgeleverd aan de Nederlandse justitie. Zo belandt de rat van Amsterdam uiteindelijk weer in de hoofdstad. Maar hij wil vluchten en samen met Mira naar Israel ontkomen. Of hij er komt? Dat wordt niet duidelijk in de slotpassage.

Elk boek wordt beschreven vanuit het heden van 2019, maar de diverse boeken hebben allemaal andere tijdlijnen. Het eerste boek speelt als Ruben 11 jaar oud is en dat is in 1989. Hij doet eindexamen in 1997 op het Spinozalyceum waar hij Phaedra ontmoet. Dan volgt de episode van de Nationale Armen Loterij in de 21e eeuw.
Na een lange stilte volgt de periode van het Siberisch Front en de dood van Phaedra, die uitmondt in zijn arrestatie en gevangenisverblijf  in 2019.  

 

Stijl

Pieter Waterdrinken heeft een fantastische stijl, klassiek maar ook met een droge humor. Hij bouwt fraaie zinnen en schrijft schitterende metaforen. Het is in een dikke roman van 600 woorden natuurlijk geen kunst om er een aantal te citeren. Veel metaforen betreffen het dierenrijk en specifiek die van het rattenrijk.
(blz. 61 :  "Het is nu eind augustus, de klamme hitte zwabbert als een vieze dweil in mijn cel.")
(blz. 122: "Voordat ik een rat werd en later een vis, een kleine vis voor justitie, was ik  lange tijd een oester.")
(blz. 157: "Intussen maakte ik bij Phaedra natuurlijk geen enkele kans. Alle jongens in de klas hadden de artillerie in hun broek heimelijk op haar gericht.")
(blz. 263: "De heersende moraal was als laaghangend fruit, klaar om te plukken. Een rat was ik reeds geworden vanaf het moment dat ik met Merel van Gruwelingen voor het eerst het hemelbed had gedeeld, ze me met haar heksenkracht verkennend had laten rondsnuffelen in het ondergrondse rattenrijk.") 
(blz. 311 : "Natuurlijk was Thomas Heilger een rat, net als ik. Zijn snorharen waren de langste, zijn knaagtanden de scherpste van alle.")
(blz. 394 :" In Amsterdam zette ik daarna mijn mollenbestaan voor, want naast een rat, de rat van Amsterdam, een gesloten oester in mijn vroege gymnasiumjeugd en later een vis, een kleine vis voor justitie, ben ik ook een mol die het liefst voor deze wereld wegkruipt."

Ook fraai maar cynisch is meteen al op blz. 31 de volgende passage:
God beware ons voor de romannetjes!
Voor het maandverbandproza, het eliteproza, het boerenzonen- en dochterproza, het feministenproza, het esoterische proza, het niet-westerse migrantenproza, het blanke middenstandsproza, het politieke proza, de literaire verheerlijkers van de natuur, van de heren- en de vrouwenliefde, wier kongsi’s doorlopen tot de hoogste regionen van de cultuur en de politiek; van de valse exegeten van de Bijbel, de Koran, de zweverige yogatroep uit het Verre Oosten, de zelfbenoemde evangelisten van de voortreffelijke Erasmus.

Of de bewering van Phaedra Mundmann tegenover Ruben Katz: "Liefdadigheid is het teruggeven van een fooi door een paar enkelingen die de massa eerst hebben beroofd. Ze willen hun slechte geweten afkopen, maar het smerige systeem dat hun alle rijkdom en privileges heeft gebracht voor hun nakomelingen behouden.’

Slotzin

Ook ik ga liggen, ook ik ga slapen. Het laatste wat ik hier in deze cel doe. En daarom schrijf ik dit ook zo op.

Beoordeling

De roman van Pieter Waterdrinkr zal waarschijnlijk zijn magnum opus zijn. Het is een zeer spannende, onderhoudende  en lezenswaardige roman, waarin ontzettend veel gebeurt. Toch lees je door de fijne bladspiegel en de aangeboden structuur door dit overigens prachtig uitgegeven boek lekker door. Je wilt natuurlijk als lezer weten hoe een en ander rmet de ondanks alles toch sympathieke verteller Ruiben afloopt. Is hij een moordenaar of wordt hij vals beschuldigd? 
Ook de stijl waarin de roman geschreven is, niets dan lof.

Er is voor mij als recensent van scholieren.com maar één maar. Welke scholier van een eindexamenklas zal zich durven wagen aan dit dikke boek. Dan moet je heel veel van literatuur houden. Want je bent er dan toch een hele lange tijd mee bezig. Fijn is wel dat je van deze uitgebreide samenvatting gebruik kunt maken. Het boek zelf kun je m.i. op één lijn stellen met een dikke pil van Peter Buwalda, (Anita Avenue) Harry Mulisch (De ontdekking van de hemel)  Stefan Brijs (De Engelenmaker) A.F. Th. vn der heijden (Tonio) of Ilja Pfeiffer (Grand Hotel Europa) .
Daarom zal een docent Nederlands waardering  voor de leesdrift van een eindexamenkandidaat moeten  laten blijken met een hoog puntenaantal (als  dat op school wordt gehanteerd) voor 'lezen voor de lijst.
Wie van een goed verhaal houdt, zal er zeker geen spijt van krijgen. Ideaal om tijdens een schoolvakantie of misschien tijdens een  tweede golf coronoleed aan te pakken. 

De rat van Amsterdam is natuurlijk ook uitstekend geschikt voor bespreking in leesclubjes. 

Recensies

"Waterdrinker vertelt met veel vaart, speelt met de chronologie door te vertragen en op gebeurtenissen terug te komen, versnelt dan weer en stelt ook voortdurend uit door te verklaren wat hij doet: ‘Maar ik dreig weer te snel te gaan’ en ‘Maar voor de zoveelste keer dreig ik op de zaken vooruit te lopen’. Hij doet dat vaardig, de schrijver (hij moffelt ook nog eens, heel actueel, een virus in het ­verhaal), maar het is jammer dat hij, om zijn verhaal rond te krijgen, Ruben laat transformeren van een puistenkop tot een soort superman (en ook nog eens groot geschapen).[......] Ruben wordt op deze manier ­misbruikt om het verhaal op gang te houden. Dat mag natuurlijk ook, want Waterdrinker is de baas. En Ruben doet precies wat Waterdrinker wil, in plaats van dat Waterdrinker Ruben volgt in wat hij doet en de lezer dat laat voelen. Waterdrinker stelt het vertellen van een ‘lekker’ verhaal hier boven een poging er literatuur van te maken. Of dat erg is, is overigens maar de vraag." https://www.parool.nl/kun...~bd350b08/

"Dat Ruben Katz na de sterke jeugdscènes als personage eerder oppervlakkiger dan gelaagder wordt, is een tekortkoming van deze roman, die als inktzwarte tragikomedie desondanks bewondering afdwingt. Waterdrinker blinkt uit in de cynische tirades tegen een onwelriekende wereld. Maar als hij zijn wereld alleen nog maar bevolkt met ratten en idioten, geloof je het tenslotte wel." https://www.trouw.nl/rece...gle.com%2F

"De rat van Amsterdam is (opnieuw) een (kleur)rijke roman waarin de grote wereld van de pagina’s dampt. Pieter Waterdinker toont zich opnieuw een meesterlijk verteller die de voor ons Hollanders wat bizarre Russische realiteit tot leven weet te wekken met een bijzonder maar geloofwaardig verhaal. Zo kennen we Waterdrinker, die in 2018 een van de Zomergasten was op de zondagavond bij de VPRO. Hij weet ontzettend veel over het enorme en wat geheimzinnige land, hij heeft oog voor de absurditeit en schoonheid van dit land en vertelt ons daarover in tal van zeer lezenswaardige boeken. In boeken als Tsjaikovskistraat 40 (een autobiografische roman) en Lenins Balsem (over de bizarre Russische sjaggercultuur vlak voor de val van de Muur) trakteert hij ons op prachtige verhalen die zo geloofwaardig zijn omdat Waterdrinker er met zijn neus bovenop heeft gestaan." https://leesbeest.nl/de-r...-amsterdam

"Daarom is het moedig dat Waterdrinker nu de frontale aanval kiest op de mannen van de Postcodeloterij met hun bv’tjes en hun constructies. Een rechtszaak zou problematisch worden omdat De rat van Amsterdam een realistisch beeld geeft van die wereld waarin geld verdiend wordt, terwijl de schijn opgehouden wordt dat je het doet voor een betere wereld. Jammer dat Waterdrinker niet meer de BookSpot Literatuur Prijs kan winnen, want Poelmann heeft die onrendabele bedrijfstak inmiddels verpatst.[....] Er zit een licht cynische ondertoon in De rat van Amsterdam. Iedereen speelt een spel of is onderdeel van een maskerade. Mudmann, maar Katz ook. Iedereen laat zich voor een karretje spannen. Bijna niemand ontkomt daaraan, misschien de moeder van Katz, die teruggaat naar Riga om te rouwen bij het graf van haar dochter. Zij wordt uiteindelijk dement. Een vrij zwart wereldbeeld walmt van de pagina’s. Idealisme eindigt altijd in teleurstelling, ambitie wordt gesmoord in mislukking." https://www.tzum.info/202...amsterdam/

"Zoals in veel van zijn werk verpakt Waterdrinker ook in ‘De rat van Amsterdam’ stevige kritiek op de huidige maatschappij. Een goededoelenloterij die kan schitteren omdat de overheid de zwakkeren in de samenleving laat vallen, een elite die de politiek naar haar hand zet, waarbij verholen zelfverrijking als prestatie wordt gezien, waarbij politici zich maar al te graag voor het karretje van de Nationale Armenloterij laten spannen. “Politiek was de kunst van het veiligstellen van de eigen belangen. Wie anders beweerde loog.” {....} "Dat Koningshuis, dat zo graag aanschurkt tegen de boeven en witteboordencriminelen van onze maatschappij. En toch weet Waterdrinker zich vrij te pleiten van enige juridische aantijging die hem boven het hoofd zou kunnen hangen door in het nawoord expliciet te vermelden dat “Iedere overeenkomst met … berust op zuiver toeval.” Zo heeft hij ook in die zin iets van Van het Reve en Hermans geleerd. ‘De rat van Amsterdam’ is een weergaloze roman, die de schaamteloosheid van de huidige samenleving pijnlijk blootlegt aan de hand van een prachtig verhaal." https://www.hebban.nl/rec...-amsterdam

Bronnen

Pieter Waterdrinker geeft een interview op OP1 over zijn nieuwe roman. Je kunt dat hier lezen: https://www.youtube.com/watch?v=AyEtzIbHV3Y

https://www.youtube.com/w...yEtzIbHV3Y

Interview met de schrijver in de Volkskrant over zijn roman. "Het boek is geen satire, maar het heeft wel satirische elementen, je moet ook een beetje entertainen als schrijver. Ik wijs geen mensen terecht, een roman moet vragen oproepen, geen vragen beantwoorden. Ik kies ook geen partij. Maar er zitten wel wat speldenprikken in. Dat Nederland geen behoefte heeft aan allochtonen met cultuur, dat geen hond meer Duits spreekt in Nederland en dat er ook geen interesse voor is. Grosso modo wordt er in Nederland op cultuur neergekeken of het heeft geen prioriteit, dat zag je in de coronatijd ook weer. In Rusland speelt cultuur een belangrijkere rol. Daarom voelt de belezen familie Katz zich ook ontheemd. Er is eigenlijk geen intellectueel leven in Nederland.’

https://www.volkskrant.nl...~ba6db422/