De genocidefax door Roxane van Iperen

Zeker Weten Goed
Foto van Cees
Boekcover De genocidefax
Shadow
Zeker Weten Goed

Boek
Auteur
Roxane van Iperen
Genre
Essay
Non-fictie
Eerste uitgave
mei 2021
Pagina's
60
Niveaus
havo,
vwo
Geschikt voor
bovenbouw havo/vwo
Punten
2 uit 5
Oorspronkelijke taal
Nederlands
Literaire thema's
Politiek,
Helden,
Moord,
Verkrachting

Boekcover De genocidefax
Shadow
De genocidefax door Roxane van Iperen
Shadow

Oefenen voor je mondelingen?

Komen je mondelingen er aan en wil je oefenen? Probeer onze Boekenquiz. We stellen je open vragen over de gelezen boeken.

Feitelijke gegevens

  • 1e druk, 2021
  • Uitgeverij: CPNB

Flaptekst

Rwanda, januari 1994. Het is voor Roméo Dallaire, generaal van de VN Vredesmissie ter plaatse, glashelder dat als de VN de komende 36 uur niet ingrijpt, de animositeit tussen de Hutu’s en de Tutsi’s zal ontaarden in een ongekend bloedbad. Wanhopig probeert hij de rest van de wereld hiervan te overtuigen, maar die weigert verantwoordelijkheid te nemen.

Het vergt een haast bovenmenselijke moed om je binnen eigen kring uit te spreken tegen onrecht. Bijna niemand doet het, omdat loyaliteit en de drang naar verbondenheid vaak sterker blijken. In De genocidefax vertelt Van Iperen op adembenemende wijze het relaas van een man die machteloos moet toezien hoe een van de wreedste conflicten van de 20e eeuw zich voor zijn ogen ontvouwt. Daarbij houdt ze niet alleen zichzelf een spiegel voor, maar ook de lezer.

Eerste zin

De Belgen vertrekken. Uitgerekend de Belgen. Precies een halve eeuw geleden nadat zijn vader zijn leven had gewaagd om ze uit de wurggreep van de nazi's te bevrijden, lieten ze hem hier doodleuk achter.

Samenvatting

Dit essay behandelt twee thema's. Het eerste betreft de genocide van de Tutsi's in 1994 door de Hutu's. Er werd door een waarnemer ter plekke voor gewaarschuwd, maar de wereld keek de andere kant op.
Een tweede element van dit essay is dat Roxane van Iperen verklaart hoe groepsprocessen werken. Hoe zou jij als mens reageren op misstanden? In deze samenvatting zijn beide delen apart verwerkt. In het essay zelf zijn ze met elkaar verweven.

De genocide
De Canadese VN-commandant Roméo Dallaire ziet in Rwanda in april 1994 dat de Belgen hem in de steek laten en het land halsoverkop verlaten. In een fax aan de VN heeft hij al in januari 1994 aan de bazen van de VN meegedeeld dat er een humanitaire ramp in Rwanda staat te gebeuren. De stammenoorlog tussen Hutu's en Tutsi's loopt erg uit de hand.
De directe aanleiding van de massamoord in april is het uit de lucht schieten van de Rwandese president Habyarimana. Hij was zelf een Hutu, die overigens wel wilde overleggen met de Tutsi's, maar een extreme vleugel van de Hutu's  wil de alleenheerschappij hebben. Door in de media te verklaren dat de president door de Tutsi's is gedood, wekken ze de woede van de grote groep Hutu's op en die gaan hun gram halen.
Roméo Dallaire ziet in dat hij moet handelen en geeft opdracht het huis van de premier Madame Agathe te bewaken. Maar hij is te laat: ze is al gedood net als tien Belgische paratroepers. Mede daardoor verlaten de Belgen het land. Er wordt daarbij ook meer gekeken naar het veiligstellen van landgenoten dan aan de uitgemoorde inheemse bevolking. Juist de Belgische regering met hulp van rooms-katholieke missionarissen  had in haar kolonisatiepolitiek het verschil tussen Hutu's en Tutsi's geïnstitutionaliseerd. Daarvóór leefde de twee stammen in relatieve vrede. 
Roméo ergerde zich ook aan de middelen die hij van de VN kreeg: het was een vredesmissie, dus veel wapens had hij niet tot zijn beschikking. Het regent daarom lijken en de Westerse landen hallen snel hun landgenoten weg uit het gevaarlijke gebied. Als de VN-Veiligheidsraad op 21 april besluit ook de soldaten van de vredesmissie terg te roepen, hebben de milities van de Hutu's vrij spel. De vernietiging van de Tutsi's wordt gezien als een langverwachte rechtvaardiging: de beslissing van een onderlinge tweestrijd die nota bene door de gezamenlijk overheerser (België) in het leven is geroepen.
Roméo en zijn manschappen werden door de wereld schandalig in de steek gelaten. Bitter constateerde hij later dat "als er 320 berggorilla's met de dood waren bedreigd de wereld  sneller zou hebben ingegrepen dan bij de slachtpartijen onder de burgers."

Groepsprocessen
Het wegkijken  door normale mensen bij groepsprocessen is van alle tijden,  beweert Roxane van Iperen. Ze geeft als voorbeelden: de recente toeslagenaffaire van de belastingdienst, de #metoo-affaires in de film-,  kunst- en sportwereld en de politionele acties in  Nederlands-Indië (1949). Als je in verzet komt tegen je eigen groep of eigen land dreigt immers verstoting uit de groep. Pieter Omtzigt van het CDA weet daar inmiddels alles van. Hij werd persona non grata, zowel bij zijn eigen CDA als bij premier Mark Rutte.
Beslissingen op eigen geweten leggen het meestal af tegen beslissingen  van de groep waartoe je behoort. Als Roxane lezingen geeft over haar roman "Het hooge nest"  wordt vaak de vraag gesteld: "Wat zou jij gedaan hebben in de oorlog?" Het is een gegeven dat ook veel Nederlanders in de oorlog niet zo heldhaftig waren geweest. Liefdevolle vaders kunnen immers ook mensen martelen.
Joden werden volgens een jarenlang heersend vooroordeel gedemoniseerd, waardoor gewone mensen het "normaal gingen vinden" dat ze in de oorlog werden opgepakt.
Maar er zijn gelukkig ook altijd mensen die hun eigen norm stellen, de klokkenluiders.
Vooroordelen, uitsluiting, discriminatie gebeurt ook op gewone terreinen dicht in je omgeving: in de zandbak bij kleuters, op schoolpleinen bij kinderen die afwijkende kleding dragen, bij sportwedstrijden vanwege seksuele geaardheid. Denk ook aan de enorme intimidatie van turntrainers op hun pupillen op weg naar een medaillestrijd.
Roxane geeft ook toe er zelf aan meegedaan te hebben, wanneer in bedrijven wat meelijwekkend werd gedaan over de positie van de vrouw (zwanger  worden, kinderen krijgen etc.) Ze wilde "one of the guys" zijn en besefte later dat ze voor de belangen van de vrouw moest opkomen.  Ze roept mensen op om na te denken over de vraag: "Wat doe jij als het erop aankomt?"

Personages

Roméo Dallaire

De VN-commandant heeft een paar maanden voor de genocide de VN wakker willen schudden met een fax over de komende problemen in Rwanda. Hij ergert zich aan de wegtrekkende Belgen die met hun systeem juist de scheiding tussen Hutu's en Tutsi's hebben aangewakkerd. Op het laatste moment nemen ze laf de kuierlatten. Roméo is een man die ertegen wil optreden, maar hij staat hopeloos alleen. Hij kan alleen de lijken zien opstapelen in de straten van Rwanda. Na de burgeroorlog krijgt hij PTSS en hij raakt aan de alcohol verslaafd. Hij wil als hij een keer van de straat geraapt wordt, niet meer leven. Maar de held komt er weer bovenop en is nu een vertegenwoordiger van de mensen die onrecht willen bestrijden. Hij strijd tegen het fenomeen van kindsoldaten en oorlogsverkrachtingen, zoals hij die gezien heeft in Rwanda. Hij werd geen roofdier onder de roofdieren, maar hij betaalde daarvoor een hoge prijs. Zijn motto was "Peux ce que veux: allons-y. Oftewel, waar een wil is is een weg. Voorwaarts.

Quotes

"De Verenigde Staten wilden geen herhaling van “Mogadishu” en hadden bovendien geen financiële belangen in Rwanda – een groot verschil met de actiebereidheid in olierijk Koeweit in 1991. Wat betreft de overige vaste leden in de Veiligheidsraad: Rwanda interesseerde ze niet (China, Rusland), ze leverden wapens aan het land of voelden zich al overvraagd op de Balkan (Engeland), of waren al jaren dik bevriend met het extremistische Hutu-regime en leverden militaire steun (Frankrijk). Een ding hadden ze echter gemeen: alle vertrouwden ze erop dat het publiek zich niet kon identificeren met de slachtoffers van een strijd die zelfs door toonaangevende westerse media werd verslagen in woorden als “chaos”, “anarchie” en “tribale” of “etnische onlusten”.’" Bladzijde 47
"De rassenideologie leunde niet alleen op de Belgische staat, maar ook sterk op de rooms-katholieke missionarissen die hun overzeese verheffingspraktijk gewillig combineerden met het schrijven van rassenbeleid." Bladzijde 20
"Dallaire vertelt dat het Westen de Rwandezen bewust de rug heeft toegekeerd in het volle besef van de volkerenmoord die zich zou voltrekken." Bladzijde 24
"Hoe kan het dat ook de (op het oog) meest redzame en uitgesproken personen op belangrijke momenten, wanneer er binnen hun collectief overduidelijk iets schadelijks plaatsvindt, zich conformeren en hun mond houden?" Bladzijde 26
"De KNO-afdeling van ene groot Nederlands ziekenhuis werd gegijzeld door een zwijgcultuur waardoor de Inspectie concludeerde dat er geen sprake meer was van een veilige werkomgeving." Bladzijde 27

Thematiek

De genocide in rwanda

Roxane van Iperen vertelt over het thema in een interview: De genocidefax’ is absolute non-fictie. Het is een essay in de ouderwetse zin van het woord. Ik bedoel daarmee dat het een betoog is waarbij je breed uit alle disciplines put, zoals de literatuur, de geschiedenis, het recht, etc. Het beschrijft het moment in 1994 dat een strijd dreigt te ontaarden in Rwanda tussen de Hutu’s en de Tutsi’s. Een VN-generaal probeert de wereld ervan te overtuigen dat ingegrepen moet worden, om een bloedbad te voorkomen. De wereld weigert echter verantwoordelijkheid te nemen. Ik wilde met dit boekje neerzetten hoe groepsprocessen werken. Eigenlijk hoe je als individu denkt dat je autonoom bent en goed nadenkt over je eigen beslissingen. Groepsprocessen drukken je met de neus op de feiten dat je als individu een redelijk willoos wezen bent en dat je onder groepsdruk gedwongen wordt binnen een bepaalde cultuurnorm te vallen en te handelen. Het confronteert de lezer met de centrale vraag: wat zou jij doen?”, aldus Roxane van Iperen.

Motieven

Massamoord en massaverkrachting

Tijdens de genocide in Rwanda werden 800.000 Tutsi's vermoord, waaronder een derde kinderen. Honderdduizenden Tutsi-vrouwen werden verkracht. 70 % van de vrouwen was later Hiv-positief. Anderen bleven achter met een kind van hun verkrachter.

Post traumatisch stress syndroom

Roméo leed later aan PTSS en werd alcoholist. Hij wilde eigenlijk niet verder leven, maar kwam er later toch weer bovenop. Hij is nu een rondtrekkend ambassadeur tegen oorlogsgeweld en geeft lezingen over kindsoldaten en massaverkrachting als oorlogswapen.

Politieke onwil / machtspolitiek

De wereld greep niet in, omdat er voor bepaalde landen geen eer te behalen viel. De VS hadden geen behoefte aan een nieuwe oorlog na de inval in Koeweit. De VN onder Kofi Annan greep niet in. Andere landen in de Veiligheidsraad (China en Rusland) verdienden geld aan de wapenleveranties. Ze vertrouwden erop dat het gewone publiek het liefst wegkeek van dit oninteressante land. Cynisch is Roxane van Iperen in haar opmerking dat de wereld wel zou hebben ingegrepen als er 300 berggorilla's zouden zijn omgekomen. Commerciële belangen hielden ook bierbrouwer Heineken in de greep. Dat zag geen reden om de brouwerij in het land te sluiten. Roxane laakt ook de schijnheilige toespraak van Bill Clinton 1n 1998. Het had allemaal nooit mogen gebeuren, maar de VS heeft het rampscenario gezien en nooit ingegrepen. Het pas politiek gezien niet erg interessant, waar de oliedollars van Koeweit die in gevaar kwamen, dat wel was.

Motto

Er is geen motto en geen opdracht

Titelverklaring

VN -commandant Roméo Dallaire heeft in januari 1994 aan de VN een fax gestuurd waarin hij meedeelt dat er binnen korte tijd een humanitaire ramp in Rwanda zal gebeuren. De  inmiddels beruchte fax staat achter in het boekje  afgedrukt. Met die fax wordt door de VN en de rest van de wereld helemaal niets gedaan. De Hutu's grijpen de kans met beide handen aan om de Tutsi's in Rwanda uit te roeien.

Structuur & perspectief

Roxane van Iperen deelt haar essay in acht hoofdstukken in. Er zijn vier hoofdstukken die over de Canadese VN-commandant Roméo Dallaire gaan en vier hoofdstukken die in het algemeen gaan over wegkijken, zwijgcultuur, klokkenluiders, verzetsstrijders, en vormen van machtspolitiek.

Hety essay is een voorbeeld van non-fictie. Termen als perspectief zijn hierbij niet  aan de orde.

Decor

Het decor van de vier hoofdstukken over de actuele situatie gaat  over de toestand in Rwanda. 
De tijd waarin de genocide zich afspeelt is april 1994

Stijl

Het essay heeft de kenmerken van journalistiek taalgebruik. Het gaat hierbij meer over het overbrengen van de juiste informatie en niet over hoe je iets zo mooi mogelijk (bijvoorbeeld mett mataforen) kunt beschrijven.

Slotzin

Waar een wil is, is een weg: voorwaarts. Een antwoord op de zo vaak gestelde vraag : "Wat zou ik tijdens de oorlog hebben gedaan, heb ik nog steeds niet. In plaats daarvan heb ik tegenwoordig een wedervraag: wat doe je nu?

Bijzonderheden

De genocidefax werd tijdens de Boekenweek 2021 gepubliceerd naast het gewone Boekenweekgeschenk van Hanna Bervoets. Na een paar weken stond het essay bovenaan de Bestsellerslijst top 60.
Omdat het een essay is, worden hierover geen controlevragen gesteld, zoals dat met fictie het geval is.

Beoordeling

Interessant opgebouwd essay over de genocide in Rwanda, gekoppeld aan gewone groepsprocessen met betrekking tot werk, maatschappij, verzwijgen en klokkenluiden. (denk bijvoorbeeld aan de Toeslagenaffaire in de Belastingfraudezaak en Pieter Omtzigt.) Klokkenluiders kunnen niet vaak op sympathie en bijval rekenen. Roxane van Iperen schrijft over deze thematiek op een aansprekende  manier. Wegkijken door gewone mensen in hun eigen woonomgeving of groepscultuur, kan ernstige gevolgen hebben. Vechten tegen de vijand is al moeilijk. Maar hoe dapper moet je wel niet zijn om tegen de gevestigde groepscultuur te durven ingaan? Dit essay geeft voldoende stof tot nadenken. Mooie aanwinst in deze Boekenweek. Moment om bij jezelf na te gaan, wat je zou moeten doen als er iets onbehoorlijks  op je weg komt.

Recensies

"De genocidefax is een krachtig essay en een regelrechte aanklacht. Het geeft de lezer inzicht in een bloederig stuk geschiedenis, maar het doet meer. Het zet aan tot nadenken en het is onmogelijk om het er niet over te hebben met iedereen die je ontmoet. De rustige opbouw van het essay kan niet vermijden dat elk woord de lezer raakt en zelfs tot tranen toe roert. Tranen van machteloosheid en van teleurstelling in de manier waarop dit conflict is genegeerd. Tranen van woede om alle verloren levens. En misschien wel tranen van angst, want zoals Van Iperen het schetst is er geen reden waarom dit niet nog een keer kan gebeuren, ergens ter wereld. We zijn als mens niet onfeilbaar en we doen nu eenmaal niet altijd 'het goede'. Noch op grote schaal, noch op kleine schaal." https://www.hebban.nl/rec...enocidefax
"Hoewel het goed is om mensen als Dallaire, die wél het verzet binnen de eigen groep durfden aan te gaan, te blijven bespreken, laat Van Iperen zien dat het nog belangrijker is om ernaar te kijken waarom alle andere betrokkenen niets deden. Zo houdt de auteur ons een spiegel voor: het grootste deel van onze beslissingen maken we niet op basis van ons eigen geweten, maar op basis van de reactie die we daarop hopen te krijgen vanuit de groep waartoe we willen behoren. Een ongemakkelijk gegeven, voor wie is opgegroeid onder ‘de westerse heiligverklaring van de vrije wil’." https://boekenkrant.com/r...omstander/
"Deze geschiedenis is vaker verteld, onder meer door Romeo Dallaire zelf in zijn boek Shake Hands With the Devil, maar Van Iperen is een gloedvol verteller die een en ander helder over het voetlicht brengt. Echt aankomen doet haar gewetensvraag deze keer niet, daarvoor is hij te groot, te politiek. Nieuwsgierig maakt ze je wel, vooral naar de gang van zaken binnen de leiding van de vredesmissies die liet gebeuren wat ze juist moest voorkomen." https://www.trouw.nl/cult...~b6f9b436/
"In die zin is het jammer dat Roxane van Iperen bij het invullen van het thema ‘Tweestrijd’ gekozen heeft voor een internationaal conflict. Niet iedereen komt voor zulke hete vuren te staan als Roméo Dallaire, terwijl iedereen momenten kent waarin hij in gewetensnood komt en zichzelf achteraf wellicht verwijt niet handelend genoeg opgetreden te hebben. Roxane van Iperen had het gezien de roerige tijden waarin wij leven nog wel iets dichter bij huis mogen zoeken, want daar zijn – dat blijkt ook uit de kwesties, waaronder de toeslagenaffaire, die zij aanraakt in haar essay – genoeg onderwerpen voorhanden zijn die ook om een duidelijke stellingname vragen." https://www.hanta.nl/hant...p-aankomt/
Je hebt nog 2 Zeker weten goed verslagen over.

Wil je onbeperkt toegang tot alle Zeker Weten Goed verslagen? Meld je dan aan bij Scholieren.com.

25.757 scholieren gingen je al voor!

Geschreven door Cees

Foto van Cees

Ik heb verreweg het grootste deel van mijn leven voor de klas gestaan. Eerst vijf jaar op een basisschool, daarna veertig jaar op diverse scholen voor voortgezet onderwijs: havo en vwo, onder- en bovenbouw. Leraar Nederlands zijn vond ik veel leuker dan directielid spelen. De laatste jaren was ik conrector. In 2004 begon ik aan mijn eerste boekverslag voor scholieren.com. Dat is dus ruim twintig jaar geleden.

Ik vond het destijds mijn 'missie' om de vaak verouderde en 'afgezaagde' literatuurlijsten voor Nederlands te vernieuwen en mijn leerlingen kennis te laten maken met onbekende en / of jonge schrijvers. Lezen kan namelijk gewoon leuk zijn. Het is de taak van een docent om het lezen te stimuleren.
Docenten kunnen je met het aanprijzen van aantrekkelijke en/of spannende boeken enthousiast maken. Passages die interessant zijn, kun je voorlezen in de klas. Kort vertellen waarover een boek gaat, kan ook een stimulans voor je keuze zijn. En vergeet niet dat je van je medeleerlingen ook kunt horen welk boek ze (erg) leuk gevonden hebben. Dat is vaak de beste manieren om te weten te komen of een boek aantrekkelijk is. Hoewel smaken altijd blijven verschillen..

Ik heb tot nu ( 1 maart 2025) 1513 boekverslagen gemaakt, waarvan vrijwel de meeste Zeker-Weten-Goed-verslagen zijn. Er staan de laatste jaren aan het einde van het verslag vragen over de inhoud en de structuur, zodat je kunt controleren of je je het boek in grote lijnen begrepen hebt.

Bij Scholieren.com probeer ik zo veel mogelijk boeken van nieuwe schrijvers te bespreken. Elke maand ontvang ik boeken van diverse uitgeverijen die hun schrijvers uit 'hun fonds' onder de aandacht van de lezer willen brengen. 
Ik hoop altijd dat de 'leraar Nederlands' het zijn leerlingen toestaat om de wat minder bekende of zelfs beginnende schrijvers op de leeslijst te accepteren.  

Lezen kan leuk zijn, maar boekverslagen maken doe je meestal niet voor je lol. Ikzelf vond dat vroeger namelijk helemaal niet leuk. Ik kocht in die tijd daarom ook alle  uittrekselboeken van alle talen. (Bijvoorbeeld Literama (Ne), Aperçu (Fa), Survey (En), Der Rote Faden (Du). En als ik heel eerlijk ben, heb ik ook wel eens uit tijdgebrek alleen met een boekverslag een mondeling tentamen gedaan. Maar dan voelde je je toch niet altijd op je gemak. Nu maak ik zelf al jaren boekverslagen voor scholieren.com. 

Nog een welgemeend advies: wees verstandig en lees altijd het boek. Dan kan een boekverslag op scholieren.com een prima geheugensteun voor je mondeling zijn. 
En geloof me, docenten kunnen vanwege tijdgebrek echt niet alle boeken lezen die jaarlijks verschijnen; zij raadplegen daarom ook wel de boekverslagen die scholieren.com aanlevert. Daar is natuurlijk helemaal niks mee.  

Boekenquiz 5 vragen

Nieuw! Open vragen worden nagekeken door AI
Wie was de Canadese VN-commandant in Rwanda in 1994?
Wat is de directe aanleiding van de massamoord op de Tutsi's?
Van welke stam was de Rwandese president Habyarimana?
Wie institutionaliseerde het verschil tussen Hutu's en Tutsi's tijdens kolonisatiepolitiek?
Wat is een voorbeeld dat Roxane van Iperen geeft van het wegkijken bij groepsprocessen?

REACTIES

Log in om een reactie te plaatsen of maak een profiel aan.