Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 271 pagina's
• Uitgeverij: De Geus

Flaptekst

Eerste zin

Ik hoorde mijn naam noemen. Even dacht ik dat hij door een speaker kwam, maar toen ik opkeek zag ik een vrouw in de deuropening staan. Ze knikte me toe.

Samenvatting

Het verhaal wordt in het boek niet-chronologisch verteld. Er zijn vaak wisselingen tussen het heden, het verleden van Lizes dood  en het verre verleden. In dit verslag wordt een chronologische samenvatting gegeven.

Anna en Liza met een bijzondere dubbele achternaam hebben een Tsjechische oma die wel van wanten wist. Zijzelf zijn genoemd naar de zusjes van die oma. Anna is zeven jaar ouder en ze hebben ook nog een broer. Hun vader verlaat het gezin als ze nog klein zijn en vertrekt naar Zeeland. Hij is een onvoorzichtige, onverschillige man die als de kinderen op bezoek komen rare dingen doet. Een dubieuze oom is er ook altijd: hij vraagt een keer of hij Anna naakt mag zien als ze uit de douche komt.

Lize wordt doof geboren, maar de familie legt zich er niet bij neer. Haar moeder en Lize zelf oefenen heel veel en ze kan toch later naar gewoon onderwijs (mavo-havo-vwo) en daarna zelfs studeren. Ze trouwt met een man met wie ze naast twee jongens (Rémy en Mischa) ook grote problemen krijgt. Hij  eiste o.a. dat ze de borstvoeding af kolfde, zodat hij de jongens ook kon voeden. Het mondt uiteindelijk uit in een vechtscheiding, waarbij er onredelijke afspraken worden gemaakt over de bezoekregeling. Van de kant van de man (wiens...) is er nooit sprake van enige coulance als er iets veranderd moet worden. Hij neemt zo wraak op zijn ex-vrouw. De ex-man had trouwens een rare hobby: naaktmeisjes fotograferen.

Als Lize in de veertig is, krijgt ze een ongeneeslijke vorm van kanker aan haar galwegen. Ze verzet  zich met hand en tand en wil alle (on) mogelijke behandelingen ondergaan. Ze reizen er vaak voor naar Duitsland om extra chemokuren te krijgen. En als de uitslag weer eens mis is, dan nog wil Lize doorvechten. Anna wil voor haar uitbreiding in de verklaring voor de rechten van de mens: recht op hoop. Ze wil  ook nog een laatste week vakantie met haar moeder, de twee jongens en Anna naar een camping in Frankrijk doorbrengen, maar omdat er geen zwembad is, wordt dat een sof. De jongens zullen thuis geklaagd hebben en de reactie van de man (wiens...)  is een brief met het verbod nog eens op vakantie te gaan. Zo sukkelt Lize naar haar einde toe (januari 2016) en als de crematie is, laat de man (wiens....) niet toe dat de kinderen op de eerste rij zitten en ze zijn ook eerder vertrokken. De condoleance gaat aan hun neus voorbij.

Voor Anna  komt er als executeur nog een ellendig stuk bij. Bij de notaris (metafoor: oorgier) hoort ze dat ze de twee jongens nooit meer mag zien. De man wiens... is wel geïnteresseerd in de sieraden van haar zus die eigenlijk familie-erfstukken zijn. Op een dag hoort Anna van haar broer dat haar ex-zwager met de twee kinderen wel haar vader in Zeeland bezoekt, maar dat Anna en haar moeder niet welkom zijn. Dat is de druppel en op die dag besluit Anna haar naam te veranderen. Maar dat is niet zo eenvoudig. Er staan bepaalde codes voor en daarvoor lijkt ze niet in aanmerking te komen. Dan moet het op de derde mogelijkheid, de psychische manier gebeuren,  en ze volgt daarvoor een aantal sessies bij Stien, een wat oudere vrouwelijke psychiater. Die leert haar nadenken over ego, over bijten en sissen aan de hand van een metafoor over een slang die iedereen doodbijt. Van een agente hoort ze dat een pannenkoek altijd twee kanten heeft (ook al een metafoor) Maar de verhouding met haar ex-zwager wordt er niet beter op.

Dan hoort ze op een dag dat haar vader terminaal is. Haar broer belt haar op. Ze mag nog net op bezoek komen, maar de twee neefjes komen wel bij opa. Als hij sterft en in de filosofie van Anna zich bij Lize voegt aan de ... overkant, heeft de man ( wiens....)  ook nog eisen over het bijwonen van de begrafenis van hem en zijn zoons. Anna mag hen tijdens de plechtigheid niet aankijken. Ze houdt echter een toespraak die voor de twee jongens een heel duidelijke boodschap in zich heeft,  waarin ze ook vertelt over haar zus (en hun moeder) Lize. 

Dan in het laatste hoofdstuk gaan moeder en Anna de as verstrooien in Frankrijk, op de plaats waar Lize een prachtig contact had opgebouwd met de daar grazende paarden. De ceremonie verloopt allemaal heel harmonieus. Dan kan dat nare hoofdstuk eindelijk worden afgesloten. Gelukkig niet met een gevoel van haat maar één van hoop, want goede dingen sterven nu eenmaal niet.

Quotes

"De man wiens naam ik niet zal noemen- moge een tornado het pad kruisen waarop hij loopt- bleef erbij dat Lize niet eerder bij haar kind mocht komen dan nadat ze haar melk aan hem had afgestaan." Bladzijde 35

"De man wiens naam ik niet zal noemen- moge de sterren doven daar waar hij naar de hemel kijkt- verbood mij verder contact met hen op te nemen. Post zou niet worden beantwoord, verzekerde hij me, de telefoons werden afgesloten, en een bezoek aan hun moederlijk huis was uitgesloten zolang ik daar aanwezig was." Bladzijde 14

"Drie weken later meldde Lize zich toch weer in de kliniek, samen met mijn moeder. Ze wist natuurlijk dat het geen zin meer had, maar ze wilde dat haar lichaam dat zelf, luid en duidelijk zou aangeven. Ze wilde doorgaan tot ze erbij neer viel, zodat iedereen kon zeggen dat ze er alles aan gedaan had, Maar dat zei iedereen al. Iedereen behalve zijzelf." Bladzijde 207

"De wijkagent vertelde dat er in jouw geval niet van een vergissing kon worden gesproken, maar wel degelijk van huiselijk geweld. "Als er sprake is van lichamelijke geweldpleging, en dat was er", vertelde hij, 'eventueel gepaard gaand met beschadiging van goederen; dat was er ook, dan kunnen we niet anders dan het als zodanig bestempelen." "Was het ernstig.?" "Ernstig genoeg om hem aan te houden."" Bladzijde 213

"Liza, dit was mijn verhaal. Ga nu maar. Neem papa bij de hand en kom niet meer terug. Ik zal mijn naam niet veranderen. Ik weet dat jij dat nooit zou willen. Jij hebt je naam ook terugveranderd, van die van mama in die van papa. Weet je nog, toen je klein was. Jouw naam zal dus mijn naam zijn, want jij zit in mij, zoals ik in jou zit. Dat is wat we tegen elkaar hebben gezegd vlak voordat je stierf. Daar zal ik me aan houden." Bladzijde 264

Thematiek

Relatie tussen zussen

Anna en Lize trekken van jongs af aan met elkaar op. Ze zijn erg gek op elkaar. Lize is vanaf haar geboorte slechthorend en Anna is eigenlijk haar beschermdame. De kinderen van Lize zijn bijna de kinderen van Anna. Als Lize kanker krijgt is het de zus die haar in alles steunt en ook overal mee naar toe gaat. Ze is de executeur, maar kan toch niet alles na de dood goed regelen. Ze schrijft denkbeeldige brieven aan haar overleden zus, alsof ze een soort ruggespraak houdt. Nu ze het boek voltooid heeft en de woede van zich af heeft geschreven, kan ze verder met haar leven, natuurlijk wel zonder Lize.

Kanker en de familiebetrekkingen

Lize wordt jong getroffen door kanker aan de galwegen en dan worden de familiebetrekkingen ook nog eens duidelijk zichtbaar. Haar ex-man is een egoïstische klootzak en hij eist in het hele stervensproces van Lize en de tijd daarna ook nog eens een onvergeeflijke rol op. Jammer genoeg trekt hij de mannelijke familieleden van Lize met zich mee. Haar vader ontvangt wel zijn ex-schoonzoon, maar zijn eigen dochter mag dan niet komen. In het gezin heeft de schoonzoon veel macht waarvan hij sluw gebruik maakt om Anna buiten spel te zetten. Het is dan ook volkomen voorstelbaar dat Anna geen lid meer wil zijn van deze familie en dat een naamsverandering wenselijk is.

Motieven

Rouw

Anna zit in een langdurend en onprettig rouwproces door de rare ideeën van de man wiens..... Het schrijven van deze roman zal een einde kunnen maken aan het rouwproces.

Macht

De man wiens.... is natuurlijk ee enorme eikel die over de dood van zijn ex-vrouw alle macht over zijn kinderen naar zich toetrekt. Hij speelt daarnaast een verderfelijk spel met Ann als je ziet dat hij wel haar broer en vader bezoekt. Anna en haar moeder zien de kinderen eigenlijk nooit meer.

Fysiek geweld

Lize was in haar huwelijk slachtoffer van fysiek huiselijk geweld. Dat wil de wijkagent na haar dood wel aan Anna vertellen. Lize heeft alleen nooit een aanklacht willen indienen. Anna zelf werd in haar jeugd wel een keer door haar oom seksueel benaderd en door een andere man in de bosjes getrokken. Maar ze wijdt er maar een paar zinnen aan. En ook nog eens heel subtiel.

Dood

Lize draaft als ze het slechte nieuws gehoord heeft snel in de richting van de dood. Hoe ze ook vecht, het is een vergeefse strijd. In januari 2016 sterft ze. De crematie is een farce door het gedrag van haar ex-man. Ook de vader van Lize sterft. Ook dat is een persoonlijk drama. Tijdens de begrafenis houdt Anna een toespraak en redt daarmee haar zelfrespect.

Haat

Anna haat de man wiens.... tot in de grond. Ze zou hem het liefst vermoorden. Hij haalt ook het bloed onder je nagels vandaan.

Wraak

Na de dood van Lize neemt haar ex-man wiens naam... wraak. De familie aan de vrouwelijke kant mag de neefjes respectieve;ijk de kleinkinderen niet zien. Hoever kun je zakken als persoon?

Liefdesrelatie en scheiding

Het huwelijk tussen Lize en haar man was slecht. Het was op macht en fysiek geweld gebaseerd. Na de beslissing om te scheiden werd het een echte vechtscheiding waarbij het nog steeds om de macht ging. Tragisch.

Vrouw versus man

Vrouwen stellen in de familie van Anna en Lize minder voor. De mannen hebben het voor het zeggen. Dat lijk je in de tekst tussen de regels te kunnen lezen. De vader die zomaar weggaat en de erfenis die later aan de meisjes of de zoon kan toevallen, verschilt. Lize wordt in haar huwelijk mishandeld. Anna krijgt te maken met een duistere oom, en is ook al eens aangerand toen een man haar in de bosjes trok. Vader en ex-schoonzoon spannen samen zodat moeder en Anna de kinderen van Lize niet meer kunnen zien. De vrouw stelt in deze gezinssamenstelling een duidelijk ondergeschikte rol.

Hoop

Het is toch fijn dat de hoop uiteindelijk belangrijker blijkt dan de haat of de vergelding. Lize is de vrouw die altijd hoop op herstel heeft gehouden. Dat begrip zou in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens moeten worden opgenomen, vindt Anna. Het zijn daarmee ook mooie woorden aan het einde het boek.

Motto

And I curse the man that made you what you are today
I hope he dies a thousand times a thousand ways
Your eyes are filled with tears, sis let's get out of here
'Cause I love you, baby sister, let's go home

• Dolly Parton-

Een wel heel toepasselijk motto voor deze roman. De vertelster haat de man met wie haar zus getrouwd was.

Titelverklaring

Op blz. 147 komt de titel letterlijk voor in de tekst. "Tot de dag dat de zon in een hoek van 46 graden door de ramen bij mij naar binnen viel, tot de dag dat ik besloot mijn naam te veranderen. Ik wist ook al direct welke naam het zou worden. Niet die van mama, Lize, zoals jij ooit deed op school."

Als Anna hoort dat ze niet op de verjaardag van haar vader welkom is, omdat de ex-man van Lize met haar twee zoontjes komt, besluit ze dat ze niet meer bij die familie wil horen. Het kost overigens veel moeite om je achternaam gewijzigd te krijgen.  Daaraan  zijn daarna enkele hoofdstukken gewijd.

Structuur & perspectief

De roman wordt opgedeeld in 32 hoofdstukken zonder titel. In die hoofdstukken wordt het lijden en het overlijden van de zus van de vertelster weergegeven. Maar ook de periode die daaraan voorafging en de periode die na het overlijden volgde.
De ik-vertelster is Anna, de wat oudere zus van Lize die aan kanker zal opverlijden. De 32 hoofdstukken staan niet in chronologische volgorde. Er wordt gepsroken over de  jeugd van beide zussen, over het huwelijk van Lize, over haar scheiding, haar strijd tegen kanker en haar dood. Daarna begint een ware hel voor de vertelster omdat de ex-man van Lize bij alle rechten van de familie  dwars ligt.
Anne vertelt in de o.v.t. Er zijn ook hoofdstukken waarin ze haar overleden zus gewoon toespreekt en nog advies geeft hoe ze hun vader in de hemel het beste kan ontvangen. Dat zijn passages met een mooie, relativerende humor.

 

Decor

Uit de tekstgegevens kun je niet duidelijk opmaken waar het verhaal zich afspeelt. Wel dat Anna en haar familie in de buurt van Rotterdam zijn opgegroeid. Er komen ook hoofdstukken voor dat Lize in Duitsland de chemokuren volgt, en er is een laatste hoofdstuk waarin ze nog naar Gent  reist vlak voordat ze sterft. Vlak voor haar dood heeft ze nog een vakantie met haar zoontjes in Frankrijk, wat later ook niet meer mag van haar ex-man. Maar naar die Franse plaats gaan Anna en Lize nog een keer terug. Ook wordt de as van Lize op die plaats verstrooid.

Het is ook niet heel duidelijk uit tekstgegevens wanneer Lize sterft. Er wordt een periode voor haar dood beschreven en er wordt door Anna aan Lize via een denkbeeldige brief meegedeeld wat er na de dood van haar gebeurd met de erfenis, het testament en de stunts die de ex-man uithaalt.
Lize sterft als ze 43 jaar oud is, maar in welk jaar dat is, wordt niet in de tekst opgenomen. Er gaan enkele jaren overheen met de afwikkeling van de geschiedenis en Anna ziet in al die jaren haar twee neefjes niet meer. Het is haar zelfs niet toegestaan bij de begrafenisplechtigheid van haar vader met de jongens te praten. Uit buitentextuele gegevens (interviews) blijkt dat Lize in januari 2016 gestorven is. In dat geval kun je het verhaalheden (de dood van Anna's vader) wel in 2019 situeren.

Stijl

Het opvallendste stijlkenmerk is de zinspassage van Anna die steeds herhaal wordt:  "de man wiens naam ik niet meer zal noemen." Na deze zin volgt steevast een stevige verwensing, iedere keer een andere:
- moge zijn ziel branden zolang de aarde draait (blz. 9)
- moge spinrag zijn hersenen bekleden (b;z. 15)
- moge blauwalg al zijn poriën vullen (Blz. 39)
- moge het riool zijn voeten overspoelen (blz. 79) 
- moge een kolonie zandvlooien huizen in zijn oor (Blz. 151) 
- moge schaamluis tot in zijn oksels wonen (blz.185)
Je moet als schrijver heel creatief vervloekingen kunnen bedenken, want er volgen er in het boek nog vele. Hier werkt het middel van de  herhaling tegelijkertijd met de overdrijving.
Hoewel het een debuutroman voor volwassenen is, kun je uit de vertelstijl in dit boek ook zien dat Bibi Dumon Tak een geroutineerde schrijfster is (non-fictie kinderboeken). Haar metaforen zijn meesta treffend en soms heel mooi.
Eem voorbeeld: als Anna met haar zus en moeder een ziekenhuis bezoekt, stapt er een Romafamilie in de lift."(blz. 97  "Ik weet zeker dat mijn moeder op dat moment hetzelfde voelde als ik, want ook zij keek vol verlangen naar de groep die als een kudde buffels in hun kring om hun broze familielid heen waren gaan staan. Maar mijn moeder en ik waren geen buffels, en we vormde al helemaal geen kudde. We waren losse lama's. Twee in getal. 

Slotzin

De pijlen lagen nog in de vensterbank in de keuken. Ik nam ze mee naar huis voor later, voor als ik ooit, ooit Rémy en Mischa nog eens zou zien. Die hoop mocht ik niet verliezen, want hoop , dat is iets goeds, van alle dingen misschien het beste, en goede dingen, dat wist ik zeker, sterven niet,

Bijzonderheden

Begin 2016 verloor Dumon Tak haar zus Saar, 43 jaar oud. De kankercellen bleken sterker dan welke behandeling ook. De zussen hadden een hechte band. Saar was van jongs af aan zwaar slechthorend. Bibi, zeven jaar ouder, vervulde de natuurlijke rol van beschermer, ook nog op het laatst, tijdens de vele sessies in de kliniek. (interview in Trouw) 

Het verhaal van deze roman is dus waargebeurd. Toch heeft de schrijfster het in de vorm van een roman gegoten. Dat is in overleg met de uitgever gebeurd. Door niet de echte namen van de hoofdrolspelers in dit familiedrama te noemen, is er geen mogelijkheid voor de ex-man van Lize naar de rechter te stappen.

Recensies

"Genoeg, nee, te veel vrouwen hebben zich meegaand opgesteld, ooms laten begaan, mannen in bosjes als fact of life geaccepteerd. Die som is onderhuids voelbaar en luidt de indrukwekkende slot- sequentie van de roman in, die niet meer begripvol maar ook weer niet enkel woedend is. Woede was de brandstof (en moet alleen al daarom niet weggedrukt worden), maar verzengen is niet het doel. Woede kan wel degelijk productief en creatief zijn, tot méér leiden. Alleen al tot een boek dat sist én bijt en iets doorbreekt, en even woedend als hoopvol is." https://www.nrc.nl/nieuws...r-a4002521

"Ik vind het een fantastisch boek, een aanrader. Ik heb het in een ruk uitgelezen. Het boeit van A tot Z en zet je aan het denken over de mens in al zijn bizarre vormen. Heerlijk en heerlijk boos. Ik waardeer het boek met een #BoekenBeyne 9." https://www.hebban.nl/rec...veranderde

Bronnen

Interview met de schrijfster over de reden dat ze dit boek wilde schrijven.

https://www.volkskrant.nl...~b9ada6be/

Interview met de schrijfster over haar boek. Bijv. Sommige hoofdstukken schrijft u rechtstreeks aan uw zus. Hielp dat ook? “Zeker. Voor kinderen schrijf ik altijd al heel los, vrolijk en licht. Dat miste ik nu. Ik merkte dat ik tijdens het schrijven soms ineens opstond en hardop tegen mijn zus zei: ‘Je moest eens weten!’ Op zo’n moment ga je automatisch in de vertelstand. Dat geeft zóveel lucht. Je kunt dan af en toe ook eens een grap maken. Dan zei ik bijvoorbeeld tegen haar: ‘Jij had meteen die ovenschaal door zijn ruit geflikkerd’, of zoiets. Daarna kon ik verder.”

https://www.trouw.nl/cult...ogle.nl%2F