Literatuurgeschiedenis in de middeleeuwen

HET LIED

Er waren veel analfabeten in de middeleeuwen, maar dit maakte niet uit. Je had het niet nodig om te lezen en schrijven. Gewone mensen konden niet lezen of schrijven, enkel monnikken of een uitzondering.
Er was dus ook niet veel te lezen. En die enkele keer dat er nou wel iets was stond het bijna altijd in het latijn. Ze vertelden alles. Orale traditie- Alles werd verteld, van generatie op generatie.
Troubadoer- Reisde langs steden, zong liederen, vertelde verhalen en het nieuws. Gewone mensen reisden toen niet, dus wisten ze niet wat er buiten hun stad (dorp) gebeurde. Troubadoer reisde wel en zorgde ervoor dat mensen wat te horen kregen over wat er verderweg aan de gang was. Hij preikte de koning over zijn veldslagen.
Pas veel later zijn de verhalen op papier gezet, toen waren de verhalen wel langzamerhand veranderd. Wat ook typisch is voor deze teksten is dat ze vaak beginnen met luister allemaal.
Volksballade- Veel herhaling, rijm, sprongsgewijs verteld, meestal slechte afloop.
Veel liederen: Makkelijk te onthouden.
Culturele invloeden- Er waren veel dezelfde verhalen over de hele wereld. Ze hadden hetzelfde motief, maar waren net iets verdraait.
In dit verhaal is de eer heel belangrijk. Hoe je dood werd gemaakt ook; hoofd afhakken is stoer, ophangen niet.

HEER HALEWIJN

Het verhaal- De vrouw wil naar Halewijn. Halewijn wil haar hoofd afhakken. Inplaats daarvan hakt zij zijn hoofd af. Ze heeft haar eer bewaard. Dit is een typische volksballade; alle kenmerken van een volksballade zitten er in.
Thema's die in veel verhalen voorkomen, door heel Europa:
Blauwbaard-motief- Een man die maagden bezweerd en ze vermoord.
Sprookjes-motief- Afgehakt hoofd praat door. Vroeger vond men dit erg spannend.
Bijbel-motief- Johannes de doper- hoofd op tafel. Symbolische hoorn.

Matriarchaat- Erfelijkheid van naam en macht via moeder.
Patriarchaat- Via vader.

HET DAGHET IN DEN OOSTEN

Het verhaal- Een ridder wil een vrouw meenemen. De vrouw wil het niet want ze is getrouwd met een lieve en machtige man. De ridder zegt dat hij dood is en bij een groene linde ligt. Dat is ook zo. De vrouw is verdrietig en wil non worden. Niet zo'n typische volksballade als Heer Halewijn.

RIDDERROMANS

Feodaal systeem- bovenaan de geestelijken, een heel klein gedeelte v/d bevolking. Dan volgt de adel. En dan de grootste minst-belangrijke groep; de boeren.Als je een paard had kon je toetreden tot de ridders.
De adel bezat (bijna) alle grond en de boeren mochten die grond bewerken.De koning beloonde de edelen met grond. Hij leende het uit. De koning bezat enorme stukken grond, bv. de hele benelux. En leende stukken uit aan ridders (edelen). De ridders moesten wel een eed van trouw afleggen. Dit werd erg belangrijk gevonden. De ridders woonden in kastelen. Deze kastelen waren in de middeleeuwen koud en vochtig. Toen bestond er namelijk geen glas.

DE VOORHOOFSE RIDDERROMAN, FRANKISCHE

Rond 1170. Onderwerp (bijna) altijd Karel de Grote en/of zijn ridders. Voorbeelden: Het Roelandslied, Reinout van Montalbaen en Karel en de Elegast. Kenmerken- Veel bloed, Karel de Grote en vrouwen zijn het eigendom v/d man. Letten op: Karel is lompe krijgsman en op de rol van God.
Hofdag- Alle edelen kwamen naar het hof en herhaalden hun eed van trouw.

KAREL EN DE ELEGAST

Typisch voorhoofse ridderroman; alle kenmerken hiervan zitten er in.
Veel bloed- Er wordt een hoofd afgehakt.
Karel de Grote- Heeft de hoofdrol.
Vrouwen eigendom van man- Aan het einde van het verhaal schenkt de koning Eggerics vrouw aan Elegast.
Rol van God- Hij zorgt ervoor dat bij een gevecht de gene die de waarheid spreekt wint.
Sprookjeselementen- Als Elegast inbreekt brengt hij Eggeric gewoon tot slaap met een toverspreuk.

DE HOOFSE RIDDERROMANS

Amoureuze verwikkelingen. Ridders doen heldendaden om eer aan vrouw te bewijzen. Hiervoor begunstigd de vrouw hen. Men is hofflijk ten opzichte van elkaar, er wordt daaraantegen wel veel geroddeld. 3 verschillende soorten:
Brits-keltische Arthurromans
Oosterse ridderromans
Klassieke ridderromans
In BKA-romans heeft koning Arthur de hoofdrol. De koning wordt opgehemeld. Al heel oude verhalen. Een idelae wereld. Iedereen is gelijk. Ronde tafel: geen hoofd, dus iedereen gelijk. Ridder wilde bewijzen dat hij dapper was.
Ridders hadden in die tijd niet veel te doen, dus gingen ze het zwevende schaakbord of de heilige graal zoeken. Deze verhalen zijn nog niet zo christelijk, later worden ze dat wel. Alles werd in de naam van een vrouw aan het hof gedaan. Dat hoefde niet te betekenen dat je haar wilde hebben. Het geeft de vrouw meer aanzien. De vrouw had meer macht, niet zoals in de voorhoofse ridderromans.

DE BURGGRAVIN VAN VERGI

Ridder is goed, deugdzaam, mooi. Hij heeft een geheime relatie. Als iedereen het weet, krijg je geroddel. Het is een bewijs van liefde dat je het voor elkaar houdt. Hertogin wil ridder uit hebzucht. Ridder hoeft haar niet. Hertogin is woedend. Hertogin gaat naar Hertog en zegt dat het een kloothommel is. Ridder wordt verbannen.
Ridder verteld dan aan de hertog dat hij iets met de burggravin heeft. Die burggravin denkt: hij heeft het verteld! En pleegt zelfmoord. Ridder daarna ook. Hertog krijgt hertogin door en hakt haar hoofd af.

DIERVERHAAL

In de werkelijkheid was alles veel minder mooi dan in de verhalen. Bv. ridders moesten eigenlijk eerlijk zijn tegen hun meerdere. Dit was vaak niet zo. Ook in de kerk gebeurde dingen die eigenlijk niet konden, zoals monnikken die wel vrouwen neukten, terwijl dit eigenlijk niet mocht.
Via cabaretiers werd er kritiek op gegeven. Iedereen wist eigenlijk wel waar hij het over had. Het dierverhaal was een veiligere manier om je kritiek op de samenleving te uiten. Je vertolkte alle mensen in een toepasselijk dier en als je dan opgepakt werd zei je gewoon dat je een verhaal over dieren had geschreven. Bekende dierverhalen: Tesopus, Esopet en la Fontaine en Roman de Reynaert. Dit zijn heel oude verhalen.

REYNAERT DE VOS

De auteur is anoniem. "Willem die madocke maakte". Hij keek kritisch op de geestelijken, adel en de verheerlijking van de ridders. Deze mensen vertaalde hij in dieren. Hij gebruikt letterlijk het scenario van Karel en de Elegast.
Koning Nobel- Een leeuw, houdt een hofdag en alle edelen komen. Hij is hebzuchtig en luistert naar zijn vrouw.
Reynaert- Een vos, hij is listig en slim.
Bruun- Een beer, is sterk, maar dom en vraatzuchtig.
Grimbeert- Een das, Hij is rustig, familie van Reynaert en ook de enige verdediger van Reynaert.
Tibeert- Een kater, is wel slim, maar te hebzuchtig.
Yzegrijn- Een wolf, voornaamste aanklager van Reynaert, ook familie van hem.
Rol van Godsdienst- Ze gaan wat makkelijk om met godsdienst: Een priester slaat Bruun met zijn kruisstaf. God wordt gebruikt voor eigengemak- de pastoor zegt: als je mijn vrouw uit het water haalt geef ik je God's vergiffenis voor al je slechte daden die je tot nu toe hebt begaan.
Kritiek op adel- Vaak hebzuchtig, gemakkelijk te paaien.
Kritiek op geestelijken- hebben eigenlijk een beetje scheit aan God. Ze gaan er vrij gemakkelijk mee om.

TONEEL IN DE MIDDELEEUWEN

Abele spelen- beperkte selctie van wat er gedaan werd, geschreven werd in de middeleeuwen. Geschreve in het Huthemse handschrift. Huthemse omdat het daar gevonden was. 1 koppiest (monnik), 200 teksten.
De schrijver heeft al deze teksten zo rond 1405 verzameld. Tussen die teksten zitten 4 complete abele spelen: Esmoreit, Gloriant, Lanseloet van Denemarken en Vanden zomer en vander winter.
Waarschijnlijk zijn deze teksten gebaseerd op 13e eeuwse ridderromans in de 14e eeuw omgezet. Oudste wereldlijke toneelspelen in West-Europa (wereldlijke: niet bijbels, over het dagelijks leven).

ONTSTAAN VAN TONEEL

Stap 1
In de kerk praatte de priester in het latijn en voor de verduidelijking maakte hij gebaren voor normale mensen.
k Stap 2
Later op het kerkplein. Door priesters en helpers. Bijbelse thema's. In het latijn en Diets(Allerlei dialecten in het Nedrelands taalgebied).

Stap 3
Op het marktplein, door niet-kerkelijken. In de volkstaal Diets. Vaak rondtrekkende mensen die het overal opvoerde.

Stap 4
Op de markt in de kroeg. Door niet-kerkelijken. Wereldlijke verhalen (liefde etc.) In de volkstaal, Diets. De wereldlijke verhalen kwamen waarschijnlijk voort uit het Bijbelse spel. Maar hier zijn veel verschillende theorieen over.
Abel- Kunstig, mooi, ernstig en verheven.
De Abele spelen passen bij de hoofse ridderromans.

LANSELOET VAN DENEMARKEN

Het verhaal- Ridder wordt verliefd op Sanderijn van onder zijn stand. Moeder vindt het maar niks. Lanseloet neukt met Sanderijn en dumpt haar omdat dat moet van haar moeder.
Sanderijn trekt het bos in en trouwt met de ridder die zij tegenkomt in het bos. Lanseloet hoort dit en sterft aan liefdesverdriet. De schrijver maakt makkelijk sprongen in de tijd en van plaats. Er zit veel godsdienst in het verhaal: De proloog begint met het bidden tot God.

SOTTERNIE/KLUCHT

Vaak komt er na een abel spel een sotternie. Dan kan je na het serieuse spel nog even kijken naar iets luchtigers. Men denkt dat het bij elkaar hoort. Een klucht gaat meestal over een getrouwde vrouw met een minnaar. Haar man is aan het werk en komt vroeg thuis, dan moet haar minnaar zich verstoppen. Enzovoort.