Campagne van en Slag bij Issus - Alexander de Grote

Inleiding Als twee legers, van ieder tienduizenden soldaten, binnen een gebied nog kleiner dan Nederland naar elkaar op zoek zijn, hoe groot acht je dan de kans dat ze elkaar mislopen? Als er twee legers tegenover elkaar staan en de een is vele malen groter dan de ander, hoe groot acht je dan de kans dat het kleinere leger wint? Nu 2335 jaar en zo’n twee maanden geleden waren er eens twee enorme legers, de een nog groter dan de andere, die elkaar binnen een gebied nog kleiner dan Nederland misliepen en toen ze elkaar uiteindelijk vonden, won het kleinste leger. Dat gebeurde in wat we nu Zuidoost Turkije noemen, bij Dortyol bij de grens met Syrië, om precies te zijn. De slag die daar plaats vond, wordt tegenwoordig de Slag bij Issus genoemd. De Slag bij Issus was de eerste confrontatie met het Perzische leger, enkele jaren later wordt in Gaugamela het leger van koning Darius definitief verslagen. Het ging bij deze slag met name om de doorgang naar het oosten en het bezetten van de Klein-Aziatische kust, waardoor de toevoer van goederen en soldaten richting het Macedonische leger mogelijk bleef. Indien Alexander deze slag had verloren, had hij het gevaar gelopen niet verder te komen dan daar, of dat de Perzen in de aanval zouden gaan. En dat opstandelingen uit bijvoorbeeld Sparta, de Perzen via de kust hadden bereikt. De Slag bij Issus was dus van doorslaggevend belang. In deze paper behalve een verslag van de Campagne van Issus en de Slag bij Issus, een verklaring voor de twee verrassende gebeurtenissen, hierboven genoemd. Deze paper is gemaakt met gebruik van het Alexander-handboek van de befaamde historicus N. G. L. Hammond, enkele artikelen over Issus van Devine en Murison en de geschiedboeken van contemporaine schrijvers als Curtius, Diodorus, Plutarchus en Arrianus. De plaatsnamen worden in deze paper buiten de discussie gehouden, waar sommigen het bijvoorbeeld liever over Sochi en Kastabala hebben, worden deze plaatsen hier consequent met Sochoi en Castabalum aangeduid. Hoofdstuk 1: De Campagne van Issus
1.1 Het verhaal in het kort Voordat de legers van Alexander de Grote en de Perzische koning Darius elkaar hadden gevonden, vonden er een aantal gebeurtenissen plaats die veel invloed hadden op de Slag bij Issus en daarmee ook de afloop ervan. Daarom is het belangrijk eerst op een rijtje te zetten wat beide partijen deden en waarom ze dat deden alvorens ze met elkaar slag leverden gingen. Het volgende verslag is vrij algemeen en ontdaan van allerlei vraagstukken, twijfels en discussies. [plaatje0] [plaatje1] Alexander komt uit het Noorden via de Cilicische Poorten het Cilicische gebied binnen en vestigt zich eind augustus in Tarsus. Omdat Alexander ziek is, houdt het leger daar een lange stop. Dit geeft het Perzische leger de tijd om zich goed voor te bereiden op wat komen gaat. Pas in oktober wordt aan Macedonische kant weer het een en ander ondernomen. Alexander stuurt Parmenio, een van de generaals die het Macedonische leger rijk is, met een deel van het leger naar het oosten, waar Parmenio vervolgens de steden Magarsus, Mallus en Castabalum bezet en zich met zijn leger in de buurt van Issus nestelt. [plaatje2] [plaatje3] Halverwege oktober is Alexander weer fit. Hij besluit eerst het westelijk gebied rond de Golf van Issus te ontdoen van Perzen en de kustplaatsen te bezetten, om te voorkomen dat Perzische boten daar aan kunnen leggen en Alexanders leger later van twee kanten of in de rug aangevallen zal worden. Als dat gelukt is, zoekt hij Parmenio in Issus op, herenigt daarmee alle legers en maakt zich klaar voor een confrontatie met het Perzische leger. Het leger van Alexander besluit langs de kust naar het Zuiden te trekken, richting Myriandrus en laat de zieken in Issus achter. Terwijl het Macedonische leger deze tocht maakt, verlaat koning Darius Sochoi en trekt via Amanus naar Issus, alwaar hij de zieken die Alexander had achtergelaten vermoord of martelt. Alexander zet ondertussen een kamp op bij Myriandrus. Het leger van Darius, dat vele malen groter is dan dat van Alexander zoekt een tactisch sterke plek en zet zich schrap voor de confrontatie met het Macedonische leger. Alexander moet immers terug omdat zijn leger anders afgesloten zijn van de toevoer van voedsel en soldaten en zijn leger zou verhongeren. Als Alexander in Myriandrus bericht krijgt dat Darius in Issus is, maakt hij rechtsomkeert.
1.2 Vraagstukken en discussies Er bestaan een hele reeks onduidelijkheden rondom de Issus Campagne. De een betreft de precieze data. Wanneer kwam Darius aan in Sochoi? En wanneer verliet hij Sochoi? En waar waren de Macedonische legers op dat moment? Die data zijn van essentieel belang om de tactiek van de beide legers te begrijpen. Want over de tactiek bestaan tevens onduidelijkheden. Vertrok Alexander richting Myriandrus om van daaruit een aanval op het Perzische leger in Sochoi uit te voeren, of was het zijn bedoeling om het onhandig grote Perzische leger het slecht begaanbare gebied rondom de Issus in te lokken? Vertrok Darius uit Sochoi omdat hij het wachten op Alexander zat was, of had hij een ander plan? Al met al valt er te zeggen dat er over zeer veel zaken betreffende de Issus Campagne weinig duidelijk is. Niet elk punt zal worden behandeld, enkel dat punt wat deze campagne zo bijzonder maakt. En dat is toch wel dat beide legers langs elkaar heen zijn gelopen, iets wat je je tegenwoordig moeilijk nog kan voorstellen. Voordat er ingegaan kan worden op de tactiek en wederzijdse verwarring die er voor gezorgd hebben dat de Issus Campagne liep zoals hij liep, is het belangrijk een goed beeld voor ogen te hebben van het gebied waarin deze campagne plaats vond. [plaatje4] Figuur 3 Het gebied rond de Golf van Issus (of Iskenderon) is zeer bergachtig. De vlakte bij Issus (dat op dit kaartje aan de kust ten Noorden van Deli Kuru ligt) is enkel te bereiken via enkele doorgangen, die hier duidelijk aangegeven staan. Het Perzische leger zat buiten dit bergachtig gebied in Sochoi en besloot via de Hasanbeyli poort in het Noorden richting Issus te trekken. Bron: A.M. Devine, ‘The Strategies of Alexander the Great and Darius III in the Issus Campaign (333 B.C.)’, Ancient world 12 (1985) 25-38, aldaar 38
Behalve dat de verschillende bronnen elkaar nog wel eens tegen lijken te spreken, is het lastig om na te gaan welke routes beide legers gevolgd hebben, omdat het gebied in de 2300 jaar flink veranderd is. Ten eerste is het zeer de vraag of de rivieren die tegenwoordig andere namen hebben, nog wel dezelfde route volgen. Ten tweede kan niet altijd met zekerheid de locatie van dorpjes die door legers gepasseerd zijn, vastgesteld worden. Nu van het gebied een duidelijk beeld is geschetst, kan ingegaan worden op de tactiek van de beide koningen. In de eerstvolgende paragraaf wordt ingegaan op het vertrek van Alexander richting Myriandrus, daarna wordt de kant van Darius bekeken. 1.2.1 De tocht van Alexander richting Myriandrus
Over de redenen van het vertrek van Alexander richting Myriandrus bestaan vele theorieën. Dat komt omdat de contemporaine bronnen elkaar tegenspreken. Arrianus, de schrijver van een van de meest uitgebreide en betrouwbare contemporaine geschiedenissen, meldt dat Alexander grote haast had om Darius in Sochoi op te zoeken. De dag nadat besloten is naar Sochoi te gaan, vertrekt het leger uit Mallus. De tweede dag van de tocht halen ze nog voor zonsondergang Myriandrus, alwaar ze gedwongen worden een kamp op te slaan vanwege de storm en regen. Ondertussen maakt Darius de tocht naar Issus, als Alexander hoort dat Darius in Issus zit, zit hij zelf nog in Myriandrus. Hij stuurt een verkenningsboot erop af en deze bevestigt het nieuws. Het leger krijgt opdracht de maaltijd tot zich te nemen, en vertrekt ’s nachts om de poorten ten Noorden van Myriandrus veilig te stellen. In de buurt van deze poorten overnacht het leger, de volgende ochtend marcheren ze naar de rivier de Pinarus, waar ze later die dag met het Perzische leger slag leveren. Curtius, de enige geschiedschrijver die in het Latijn over Alexander de Grote heeft geschreven, schept een heel ander beeld. Volgens hem reist het Macedonische leger op een ontspannen voet en neemt het een vrij defensieve houding aan. Volgens zijn verhaal hoort Alexander dat Darius in Sochoi zit, als hij zelf nog ziek in Tarsus is . Maar zodra Alexander opgeknapt is, is er van haast nog steeds geen sprake. Voordat hij de Perzische koning op gaat zoeken, maakt hij eerst de tocht naar het Westen . Pas dan zoekt hij Parmenio op in Castabulum , die onder andere door enkele Perzen bij Issus weg te jagen belangrijk werk had verricht. Enkele strategisch belangrijke punten worden nu door de Macedoniërs bezet. Op Parmenions advies verplaatst Alexander zijn leger naar Issus. Daar wordt vervolgens een vergadering gehouden, waarin wordt besloten in Issus te blijven . Vermoedelijk dezelfde nacht dat het Perzische leger Amanus passeert, komt Alexander langs ‘de poort die toegang geeft tot Syrië’ . In Issus vind Darius de zieken die Alexander daar achtergelaten had. De handen van hen worden afgehakt en ze worden richting Alexander gestuurd, zodat ze het nieuws kunnen doorgeven . Als het bericht Alexander bereikt, stuurt hij een verkenningsboot erop uit, welke het nieuws bevestigd. Daarop slaat het leger het kamp op, neemt zijn maaltijd tot zich en vertrekt richting Darius. Laatstgenoemde is verrast, hij had verwacht Alexander te moeten achtervolgen en zal zich nu moeten verdedigen. De algemeen geaccepteerde geschiedenis onder historici is die van Arrianus, mede omdat het beeld van Alexander de Grote bestaat dat deze een aanvaller pur sang was. Terwijl Curtius een minder aansprekende geschiedenis vertelt over een leider die helemaal niet zo’n haast had de confrontatie op te zoeken. Mogelijk is dat deze campagne een uitzondering op de zeer offensieve houding van Alexander, bijvoorbeeld omdat Alexander het advies van zijn generaals, Parmenio voorop, volgde. Wat het vooral zo moeilijk maakt om de precieze intenties van Alexander te achterhalen, is het feit dat er onduidelijkheid heerst over wat Alexander op welke momenten wist. De communicatie verliep via verkenners, waardoor berichten soms pas met dagen vertraging bij Alexander terecht kwamen. Als Alexander van Darius’ vertrek uit Sochoi wist, waarom liet hij dan zijn zieken in Issus achter? Wist Alexander eigenlijk wel dat er in het Noorden enkele toegangswegen waren, of werd hij verrast door de route die Darius nam? Hierover bestaan vele theorieën, waarbij de meest gangbare is dat Alexander niet op de hoogte was van Darius vertrek uit Sochoi, maar ook anderen die betogen dat het Alexanders bedoeling was Darius via Amanus naar Issus te lokken. Het belangrijkste is dat Darius uit Sochoi wegging en uiteindelijk in Issus door het veel kleinere Macedonische leger in de pan werd gehakt. Waarom vertrok Darius eigenlijk uit het uit Perzisch oogpunt strategisch goed gelegen Sochoi? 1.2.2 Het vertrek van Darius uit Sochoi
De gangbare theorie over het vertrek van Darius uit Sochoi, namelijk wat Arrianus erover zegt, is dat Darius het wachten zat is en daarom besluit het Cilicische gebied in te trekken. Curtius noemt enkele andere redenen. Darius zou bang zijn dat als hij zich zou terugtrekken, dat dat dan geïnterpreteerd zou worden als verlies, daarnaast zat de winter eraan te komen en wist Darius dat het onmogelijk zou worden zo’n groot leger te voeden in een gebied wat toch al helemaal verwoest was door twee legers. Ten derde, er bestond een Perzische gewoonte om nooit het leger op te delen en ten slotte, in Darius’ ogen Alexanders duidelijke tegenzin om het gevecht aan te gaan. Er bestaat ook een theorie van de heer C.L. Murison. Volgens hem heeft Darius geprobeerd tussen de twee delen van het Macedonische leger in te komen, in de hoop die dan na elkaar in de pan te hakken. Toen het Perzische leger echter in Issus aankwam en daar de achtergebleven zieken van het Macedonische leger aantrof, begreep Darius dat het te laat was. Omdat zijn leger uitgeput was, besloot hij uit de slechte omstandigheden het beste te halen en een tactisch handige positie in te nemen. De slag wordt echter te veel van Alexanders kant bekeken, en te weinig van Darius’ kant. Het is opvallend hoe eenzijdig het beeld is dat van de Slag bij Issus bestaat. Alexander de Grote is moedig, intelligent, agressief, krachtig en onoverwinnelijk. Darius daarentegen is de man die het veel grotere Perzische leger de afgrond in heeft geleid. Dat beeld heeft er echter ook voor gezorgd dat er anachronistisch naar de geschiedenis wordt gekeken. Alexander veroverde binnen enkele jaren een enorm wereldrijk, en de Slag bij Issus was simpelweg een van de eerste ‘hobbels’ waar het Macedonische leger overheen walste, toch? Darius dus, was niet meer dan een obstakel dat door de machtige Alexander opzij wordt geschoven. Maar zo simpel is het natuurlijk niet. De strategie die Darius aanneemt, indien het zijn intentie inderdaad is, is helemaal zo slecht nog niet. Door achterom, op een onverwachte plaats het leger op te stellen, verrast hij Alexander. Bovendien dwingt hij het kleine Macedonische leger tot een aanval, omdat Darius hen door deze positie in te nemen afsluit van toevoer van voedsel, drank en manschappen. Dat betekent dus dat Darius zijn grote leger goed neer kan zetten op een strategisch handige plek en alleen maar hoeft te wachten tot Alexander in zijn speren loopt. Indien dit het plan van Darius is geweest, is het een nog grotere verdienste van Alexander te noemen dat hij de slag wint. Komen we er ooit achter wat er nou echt gebeurd is, en misschien wel nog belangrijker: met welke intentie? Ook hier is het een groot probleem dat we niet precies weten wat Darius op welk moment wist. Aan de hand van zijn daden, waarvan overigens de precieze data weer niet bekend zijn, kunnen we een hoop begrijpen over wat Darius gedacht zou moeten hebben. Met zekerheid zeggen lukt echter niet. Dat komt natuurlijk ook omdat er zo weinig bronnen zijn. Had Darius maar een dagboek geschreven en misschien heeft hij dat ook wel gedaan, maar bewaard gebleven is het in ieder geval niet. Feit is dat Darius in de buurt van Issus was gevestigd en zich schrap zette voor het naderende Macedonische leger. Hoofdstuk 2: De Slag bij Issus
2.1 De slag in het kort Eerst: het algemeen geaccepteerde verhaal, zonder al te veel haken en ogen. Het leger van Darius heeft zich bij de Payas-rivier gevestigd, omdat daar zeer steile afgronden zijn. Daar bovenop een deel van zijn leger, de doorgangen tussen deze steile gedeeltes bemand met zijn sterkste cavalerie. Darius neemt hiermee een zeer defensieve houding aan. Aan de hand van onderstaande afbeelding een toelichting op Darius’ opstelling. [plaatje5] Figuur 4 De zwarte blokjes zijn het Perzische leger. De witte blokjes, getekend in drie fasen zijn het Macedonische leger. Let wel! De stippellijn die langs het Perzische leger loopt, is de lijn die de rivier destijds volgde, en de verticale stippellijn aan de linkerzijde is waar de kust zich destijds bevond. Bron: N.G.L. Hammond, Alexander the Great, King, Commander and Statesman (Londen 1981) 101
Aan de rechterkant van Darius’ leger, voor de kijker dus de linkerkant, is het overgrote deel van de cavalerie geplaatst. In het midden van de opstelling (C) zitten de sterkste infanterie, namelijk de Griekse huursoldaten (30.000 man). Zij bevinden zich op de vlakten en moeten de Macedonische falanx (gestructureerde slagorde) tegenhouden. Daarachter (D) bevindt Darius zich met zijn persoonlijk leger. De Griekse huursoldaten worden aan beide zijden geflankeerd door Perzische infanterie (B) (in totaal 60.000 man). Aan de linkerzijde, voor de kijker dus de rechterkant, wordt de Perzische infanterie geassisteerd door een kleine groep cavalerie (E). Wegens beperkte bewegingsruimte is niet meer mogelijk. In de bergen rechts onderin bevinden zich kleine legers (F). Het plan van Darius is om van links met de cavalerie (A) een klap uit te delen en van rechts vanaf de bergen met de in sikkelvorm geplaatste kleine legers. De tactiek van Alexanders kant is iets ingewikkelder om uit te leggen. Het enige wat Darius doet is zijn leger neerzetten en wachten tot Alexander de aanval inzet. Alexander daarentegen moet dus terwijl zijn leger het Perzische nadert, zijn formatie goed op orde stellen. In figuur 4 is het leger dan ook in drie fasen opgetekend. In fase 1, zo’n twee kilometer van de rivier vandaan, is het leger nog vrij simpel ingedeeld. In het midden vooraan bevindt zich de gehele falanx, met aan beide zijden cavalerie. Achter de falanx loopt de rest van de infanterie. De legeropstelling is nu nog het meest te vergelijken met een klodder, die naarmate het leger verder loopt meer over de lengte wordt uitgesmeerd. Vanaf dit moment beveelt Alexander zijn leger om langzaam door te lopen en regelmatig halt te houden. Ondertussen formeert hij zijn leger naar fase 2, zoals in figuur 4 te zien is. Rekening houdend met de Perzische troepen in de bergen (F), vormt hij de hoek aan de rechterkant, bestaande uit boogschutters en cavalerie. Zij vallen met succes deze troepen aan. Bij de laatste fase, fase 3, is de klodder geheel over de breedte uitgesmeerd en staan de legers tegenover elkaar, alleen de rivier scheidt hen nog. Alexander valt dan met één leger (10) aan en steekt dus de rivier over. Hij slaagt erin, met de steun van de andere groep infanterie aan de rechterzijde (13) een gat in de Perzische linies te slaan. Ondertussen steekt de Macedonische cavalerie aan de rechterzijde (11 en 12) de rivier op een ondiep stuk over en valt de Perzische cavalerie (E) daar aan. Alexander slaagt erin de hele linkerzijde van het Perzische leger omver te werpen, de laatste Perzen vluchten. Ondertussen heeft de linkerzijde van het Macedonische leger het zwaar. De Perzische cavalerie (A) is daar de rivier overgestoken en is tot de aanval overgegaan. Ondertussen heeft de Macedonische falanx niet alleen te maken met aanvallen van opzij, maar vooral de Griekse huursoldaten (C), goede vechters, van voren zijn gevaarlijk. De Perzische meerderheid heeft overigens weinig invloed, door een tekort aan ruimte, staan daar waar gevochten wordt evenveel soldaten tegenover elkaar. Terwijl de Macedonische falanx de Griekse huursoldaten terug weet te dringen, mede omdat deze Perzische falanx steun moest bieden aan de Perzische legers aan hun linkerzijde (B), trekt Alexander met zijn leger naar het persoonlijke leger van Darius (D). De Griekse huursoldaten worden bijna omsingeld, als Alexander met zijn leger besluit zijn cavalerie aan de linkerzijde steun te bieden. In hun slag met de veel grotere Perzische cavalerie, gaat het gelijk op. De steun van Alexander geeft de doorslag. De Perzen zijn de slag compleet aan het verliezen, en als de laatste soldaten doorkrijgen dat Darius er zelf al vandoor is, slaat het hele leger op de vlucht, via de Amanus poort het Cilicische gebied uit. Alexanders bloedzucht is dan echter nog niet gestild, hij gaat de Perzen achterna en richt zich daarbij met name op het leger van Darius en de Perzische cavalerie. Als het donker begint te worden, geeft hij de achtervolging echter op. Alexander had 150 cavaleriesoldaten en 302 gewone soldaten verloren, er waren 4500 gewonden aan zijn kant, waaronder hijzelf. Na de slag bezoekt Alexander zoals gewoonlijk de gewonden. Tevens prijst hij al de heldendaden van zijn soldaten, en bidt hij tot de goden. Het gevolg van de slag was dat Alexander de opening van Europa naar Azië had bezet. Nu kon hij zijn tocht langs de kust voortzetten en de gehele Klein-Aziatische kust bezetten, alvorens het Perzische leger bij Gaugamela definitief te verslaan. 2.2 Vraagstukken en discussies Er zijn over de Slag bij Issus meer en minder interessante vraagstukken en discussies te bedenken. Onder de minder interessante vallen bijvoorbeeld de precieze locatie en datum van de slag, of de grootte van beide legers. Over dat laatste valt met vrij veel zekerheid te zeggen dat het Macedonische leger uit room 30.000 man bestond. Het Perzische leger was misschien wel tien keer zo groot, maar daarover zijn de bronnen minder duidelijk. Interessanter is het in ieder geval om te leren begrijpen hoe het kleinere Macedonische leger van het vele malen grotere Perzische won. Dat kan door afzonderlijk te kijken naar de tactiek van Alexander en de tactiek van Darius. Wat deed Darius anders dan Alexander? En wat voor directe gevolgen had dat? 2.2.1 Darius’ fouten

Het is nog maar de vraag of het daadwerkelijk zijn bedoeling was, maar er vanuit gaande dat Darius het Cilicische gebied introk om Alexander tot een confrontatie te dwingen, is toch geen handige zet geweest. Door zijn enorme leger op een kleine vlakte bij Issus te plaatsen, kon hij niet voldoende gebruik maken van de grootte van zijn leger. En dat is waar het voor Darius allemaal mis is gegaan. Hadden de Perzen optimaal gebruik kunnen maken van de grootte van hun leger, dan hadden ze het Macedonische leger kunnen overvleugelen. Maar gegeven de omstandigheden had Darius het ook anders aan moeten pakken. Zijn beste vechters, de Griekse huursoldaten had hij in het midden geplaatst, omdat hij verwachtte dat Alexander daar de aanval in zou zitten en misschien ook wel omdat hij zich daarachter het veiligst voelde. Waarom maakte hij deze falanx niet langer, en wat minder dik, zodat deze huursoldaten optimaal ingezet werden? Overigens had het niet veel gescheeld of Darius had het leger in tweeën gehakt, of met de cavalerie aan de rechterzijde het Macedonische leger overvleugeld. Een laatste punt van kritiek op Darius betreft de rol die hij zelf in de slag speelde. Darius schuilde zich met een privé leger achter zijn sterkste leger en gaf orders van daar. En dat in tegenstelling tot Alexander die juist een voortrekkersrol nam. 2.2.2 Alexanders kracht
Alexander hoorde immers niet voor niets bij de groep gewonden na de slag. Curtius: ‘Alexander performed the duties not more of a commander than of a soldier.’ Alexander had zelf gevochten en vlak voor de slag zijn leger opgehitst. Het Macedonische leger was een eenheid en ervaren. Maar voor het begin van de slag had Alexander al een prachtig staaltje tactiek laten zijn, namelijk de opstelling van het leger terwijl ze het andere leger naderden. Hij hield goed in de gaten wat Darius op het laatste moment nog aan zijn opstelling veranderde, maar wist de wijzigingen in de opstelling van zijn eigen leger uit het oog van het Perzische leger te doen. Tijdens de slag had Alexander bovendien het commando opgedeeld, waardoor het leger beter geleid werd. Parmenio, en een andere generaal, Craterus, in mindere mate, kregen het commando over de linkerzijde van het leger. Dat heeft Darius nooit gedaan, waardoor het Perzische leger eerder uit elkaar viel. 2.2.3 De bronnen
In het bovenstaande verslag wordt grotendeels de geschiedenis van Arrianus gevolgd. Niet elke klassieke bron wordt op waarde geschat. Diodorus’ beschrijving van de Slag bij Issus wordt door veel historici uit het heden afgedaan als ‘little more than a series of rhetorical commonplaces,’ en ‘as worthless to the historian as that of the Granicus battle.’ Een citaat uit Diodorus’ verslag: ‘On both sides the trumpeters blew the signal of attack and then the Macedonians first raised an unearthly shout followed by the Persians answering, so that the whole hillside bordering the battlefield echoed back the sound, and this second roar in volume surpassed the Macedonian warcry as five hundred thousand men shouted with one voice.’ Diodorus noemt bovendien een heel andere tactiek. Alexander zijn cavalerie vooraan over de hele breedte van de linie hebben geplaatst, maar deze wordt als waardeloos afgedaan door onder andere Hammond. Diodorus beroept zich voor die theorie waarschijnlijk evenals Curtius op de fantasierijke Cleitarchus waarvan niets is achtergebleven. Curtius’ verslag is daarentegen wel van enige waarde, hij beroept zich waarschijnlijk ook deels op Callisthenes, de geschiedschrijver waar Arrianus ook veel van zijn informatie van zou hebben. Curtius levert een vrij logisch verhaal en heeft zich vermoedelijk minder dan bijvoorbeeld Arrianus laten beïnvloeden door Macedonische propaganda. Curtius meldt dat de slag aan Alexanders linkerzijde bij de cavalerie begon, en vertelt veel meer over wat er hier gebeurde dan bijvoorbeeld Arrianus. Ten slotte is er ook nog Plutarchus, maar deze heeft een zeer verhalende manier van schrijven en is dus bij het bespreken van de tactiek van beide legers minder bruikbaar. Conclusie Na een duidelijk verslag van de Campagne van Issus en de Slag bij Issus en een overzicht van de vraagstukken en discussies rondom Issus te hebben te gegeven, is het nu de bedoeling een verklaring te geven voor de in de inleiding genoemde verrassende gebeurtenissen. De eerste betreft de Campagne van Issus: hoe kan het dat de twee legers elkaar zijn misgelopen? De tweede gaat over de Slag bij Issus en luidt: hoe is het mogelijk dat het veel kleinere leger van Alexander de slag van het Perzische leger weet te winnen? Behalve een korte samenvatting van de problematiek, zal ik hier mijn eigen mening over geven. Wat de discussie over de Campagne van Issus kentekent, is het tekort aan bronnen en de daaruit voortvloeiende onduidelijkheden. Omdat we niet weten wanneer welk leger waar was, wat ze toen wisten en waarom ze deden wat ze deden, blijft het debat over de Campagne van Issus constant vurig en worden regelmatig nieuwe theorieën bedacht. Het valt verder op dat bijna alle bronnen beïnvloed zijn door de mythe Alexander en het vervolg van zijn veldtocht door Azië. Kort door de bocht: in de verslaggeving van de campagne is het, behalve bij Curtius, altijd Alexander die alles goed en Darius die alles fout doet. Ik denk dat Alexander en zijn generaals strategisch, evenals tactisch, sterker waren dan Darius. Maar ik denk niet dat Darius puur omdat hij het wachten zat was uit Sochoi vertrok. De zet van Darius om via de Amanus poort richting Issus te trekken en Alexander geheel te verrassen was strategisch briljant. Hij dwong het Macedonische leger tot een slag, omdat hij hen afsloot van de toevoer van voedsel, drank en manschappen en kon een sterke defensieve houding innemen. Wat Darius alleen onderschat heeft, is het nadeel dat zijn grote leger niet volledig de ruimte had en dus het voordeel van het grotere leger niet ten volste uit kon buiten. Bij de Slag bij Issus is dat het wat Darius de das om deed. Het meer ervaren, als eenheid werkende en beter geleidde Macedonische leger kon aan de rechterzijde een gat slaan en de kracht van Darius, de cavalerie, aan de linkerzijde tegenhouden. Dat Alexander deze slag heeft gewonnen, lag dus niet alleen aan de sterke tactiek die hij hanteerde, maar tevens aan het doorzettingsvermogen van zijn leger. Literatuurlijst 1. Arrianus, Anabasis
2. Quintus Curtius Rufus, History of Alexander
3. A.M. Devine, ‘Grand Tactics at the Battle of Issus’, Ancient world 12 (1985) 39-57
4. A.M. Devine, ‘The Strategies of Alexander the Great and Darius III in the Issus Campaign (333 B.C.)’, Ancient world 12 (1985) 25-38
5. Diodorus Siculus
6. N.G.L. Hammond, Alexander the Great. King, Commander and Statesman (Londen 1981) 7. C. L. Murison, ‘Darius III and the Battle of Issus’, Historia 21 (1972) 399-423
8. Plutarchus, Een jongeling verovert de wereld
Noten 1 N.G.L. Hammond, Alexander the Great. King, Commander and Statesman (Londen 1981) 91-94
2 A.M. Devine, ‘The Strategies of Alexander the Great and Darius III in the Issus Campaign (333 B.C.)’, Ancient world 12 (1985) 25-38, aldaar 27-28. 3 Curtius, 3.5.10
4 Ibidem, 3.7.3
5 Ibidem, 3.7.5
6 Ibidem, 3.7.8-9
7 Ibidem, 3.8.12-13
8 Ibidem, 3.8.14-15
9 Ibidem, 3.8.16-26
10 Devine, ‘Strategies’, 25
11 Ibidem, 29
12 Murison, C.L., “Darius III and the Battle of Issus”, Historia 21 (1972) 399-423, aldaar 420-422
13 Hammond, Alexander the Great, 94-110
14 Hammond, Alexander the Great, 107
15 A.M. Devine, ‘Grand Tactics at the Battle of Issus’, Ancient world 12 (1985) 39-57, aldaar 56
16 Curt. 3.11.4-9
17 Devine, ‘Tactics’, 56
18 Hammond, Alexander the Great, 108

19 Devine, ‘Tactics’, 39
20 Hammond, Alexander the Great 109
21 Diodorus Siculus, 17.33.1
22 Curt. 3.11.13-15