GS 4.3 Staatsvorming en centralisatie

4.3 Staatsvorming en centralisatie

Frankrijk

• In het begin van de steden en staten tijd had de Franse koning niet veel te zeggen over de graven, hertogen en andere leenheren in zijn koninkrijk
• In de loop van de eeuwen vergrootten de Franse koningen zijn macht
• Vanaf 1337 voerden ze oorlog met de Engelse koning, die als grote leenman gebieden in Frankrijk bezat en daar ook koning van Frankrijk wou worden
  • 100-jarige oorlog
    • Deze 100-jarige oorlog eindigde in 1453
• De Franse koning nam ook nog Bourgondië in oost-Frankrijk de macht
• Rond 1500 had de Franse koning pas echt de macht goed te pakken, hij had in bijna heel Frankrijk de hoogste macht -> soevereiniteit
  • Regio's bleven veel zelfstandigheid hebben maar de macht van het centrale bestuur werd wel groter
• Vanuit Parijs hief de koning belasting over heel Frankrijk
  • Ook behandelde zijn centrale rechtbank zaken uit heel Frankrijk en zijn bestuur legden de wetten en regels op voor heel het land
• Hij kon deze centralisatie doorvoeren omdat hij duizenden betaalde ambtenaren en beroepsmilitairen in dienst had
  • Zo begon hij de vorming van een moderne staat
• Centralisatie en staatsvorming werd mogelijk door de opkomst van de geldeconomie
  • Koning kon daardoor belasting innen en daarmee zijn ambtenaren en militairen betalen en andere staatsuitgaven doen
• Frankrijk had net als andere Europese landen een standenmaatschappij
  • 1 koning
  • 2 geestelijken en adel
  • 3 burgerij
• De standen werden verschillend behandeld bij de belasting, maar de koning wou hier centrale afspraken over maken
  • Daarom riep hij in 1302 een vergadering bijeen met vertegenwoordigers van elke stand: de statengeneraal
• 1355 - statengeneraal stemde voor het eerst in met permanente belastingen, op zout en andere handelswaar
• 1440 - koning kreeg ook goedkeuring voor een jaarlijkse belasting op de grond van de derde stand
  • Deze belasting on hij doordrukken omdat tijdens de oorlog tegen Engeland een nationaal frans gevoel was ontstaan, de Staten-Generaal hadden zich laten overtuigen dat de koning geld nodig had om het land te redden
  • De centrale overheid werd ook versterkt door de toenemende kwaliteit van rechters en ambtenaren
    • Er werden universiteiten gesticht waar onder meer rechten of wiskunde werden gedoceerd, er kwam een rekenkamer waar ambtenaren de financiën in het koninkrijk controleerden en een koninklijke rechtbank
• Koningen werden ook sterker doordat de wapens krachtiger werden, ze konden vanaf de 14e eeuw meren van ongehoorzame edelen en steden met kanonnen in de puin schieten

Duitsland en Engeland

• De Duitse koning was rond 1000 machtiger dan de frans koning maar van de staatsvorming en centralisatie kwam in Duitsland niets terecht
  • Hertogen, bisschoppen en graven behielden de macht in hun gebied
    • Een van de oorzaken daarvan was dat de koning vaak weg was om zich tot keizer te laten kronen in Rome en vaak weg waren om oorlog te voeren met Italië
    • Een ander oorzaak was dat het koningschap niet erfelijk was, koning werd gekozen door zeven machtige edelen en bisschoppen (keurvorsten), en was daarom van hen afhankelijk
• In Engeland kwam de staatsvorming en centralisatie al vroeg op gang
  • 1066 - Willem de veroveraar (Normandische hertog) stak het kanaal over en veroverde Engeland
    • Hij graf grote delen van England weg aan Normandische edelen maar lied ze goed onder controle
  • De Engelse koningen namen sheriffs in loondienst die het hele rijk belasting inden en recht spraken
  • Ook vaardigden ze wetten uit voor het hele land
• 1215 - dwongen edelen de koning de Magna Carta te tekenen die hem aan regels bond
• Om toestemming te vragen voor belasting werd later het parlement gevormd waardin de drie staten vertegenwoordigd waren

De Nederlanden

• In de Benelux lagen hertogdommen, graafschappen en bisdommen met bisschoppen als wereldlijke heersers.
• De meeste van deze gewesten hoorden bij het Duitse rijk
• 1247 - graaf Willem II werd gekozen als koning van het Duitse rijk
• 1430 - de meeste Nederlanden (lage landen) kwamen onder 1 vorst: Filips de goede, de hertog van Bourgondië (oost-Frankrijk), hij was in alle gewesten apart hertog of graaf, maar stelde ook een centraal bestuur in met een centraal gerechtshof
• 1464 - Filips riep de eerste statengeneraal bijeen om met alle gewesten samen afstaken over de belastingen te maken
  • Maar deze centralisatie duurde niet lang want Filips zoon stierf op het slagveld en die had alleen maar dochters nagelaten
  • Deze dochter trouwde met Maximiliaan van Habsburg, hierdoor kwamen de Nederlanden onder de Habsburgse dynastie, die sinds 1437 ook de Duitse keizer leverde