Vooraf Het boek is geschreven door Hella S. Haasse. Jaar van uitgave is 1948. Het genre is een novelle. Handeling Samenvatting: Het verhaal gaat over de vriendschap tussen de ikpersoon en Oeroeg. De ikpersoon is de zoon van een Nederlandse plantersfamilie die een onderneming, Kebon Djati, beheren, diep in het bergland van de Preanger. Oeroeg is een echte inlandse jongen, zoon van Sidris en Deppoh. Deppoh werkt als mandoer bij de onderneming. De jongens zijn ongeveer even oud en omdat de ikpersoon enig kind blijft trekt hij dagelijks veel met Oeroeg op. Het verhaal is een lange terugblik op dit samenzijn. Bij alles waar de ikpersoon aan moet denken in zijn jeugd komt automatisch het beeld van Oeroeg boven. Ze waren onafscheidelijk. De ikpersoon heeft weinig contact met zijn ouders. Zijn moeder is veel ziek en zijn vader is vaak lang weg. Het is zijn vader een doorn in het oog dat de ikpersoon zo slecht Nederlands spreekt. Er komt een medewerker van de onderneming, meneer Bollinger, om hem beter Nederlands te leren. Oeroeg wordt hier van buitengesloten, maar hij mag wel meeluisteren. Oeroeg blijkt hier al erg leergierig. Tijdens een bezoek van gasten uit Batavia wordt er besloten om 's avonds een bezoek te brengen aan Telaga Hideung, het Zwarte Meer, een meer waarover geheimzinnige verhalen de ronde doen. De ikpersoon mag mee en ook Deppoh is één van de begeleiders. Men gebruikt een oud vlot om over het meer te varen. De groep is echter veel te wild, waardoor er een stuk van het vlot afbreekt. De ikpersoon valt eraf en in een poging om hem te redden verdrinkt Deppoh, die verstrikt raakt in de vele waterplanten. Doordat Oeroeg's vader bij deze gebeurtenis overleden is, mag Oeroeg ook naar de lagere school in Soekaboemi, waar de jongens elke ochtend met de trein naar toe gaan, een trein met een echte stoomlocomotief en met wagons zonder glas. In het begin van de middag komen ze dan weer terug. De herinneringen van de ikpersoon gaan in op de vele kleuren groen, geuren en het geklater van het water van de bergbeekjes. Omdat Oeroeg's moeder in een dienstwoning woont, moet zij verhuizen, wat een behoorlijke achteruitgang betekent. De familie accepteert dit als normaal. Oeroeg's school bezoek maakt dat andere inlanders opmerkingen tegen hem gaan maken. Na de scheiding van de ouders van de ikpersoon komt hij bij Lida in Soekaboemi wonen, die voor hem zorgt. Als deze hoort van Oeroeg en wat die voor hem betekent mag die ook bij haar komen. Lida is ongehuwd en beheert een pension. Oeroeg's vorderingen vallen haar op en zij vindt dat hij verder moet leren. Als de ikpersoon naar de HBS in Batavia gaat komt hij daar in het internaat van die school. Lida verkoopt haar pension en begint een nieuwe in Batavia. Zij betaalt de kosten voor de MULO van Oeroeg. Zij hoopt dat hij later arts zal worden. In Batavia groeien de jongens een beetje uit elkaar. Oeroeg krijgt een paar andere vrienden erbij, waardoor het op school minder met hem gaat. Op voorspraak van Lida mag hij ook op het internaat komen, waardoor er meer controle op hem is. Op het internaat zitten voornamelijk kinderen van Europese ouders en een enkele zoon van een inlandse regent. Oeroeg past hier niet tussen. Op de MULO heeft hij minder problemen: daar zitten vooral halfbloeden. Alleen de ikpersoon gaat op voet van gelijkheid met Oeroeg om. Na de MULO gaat Oeroeg inderdaad voor arts leren in Soerabaja, aanvankelijk met een beurs, maar later weer op kosten van Lida. In Soerabaja krijgt Oeroeg politieke interesses, waardoor hij zich keert tegen de Europese overheersing en het dom houden van de man in de dessa. Als de ikpersoon hem daar een keer opzoekt krijgt hij allemaal argumenten over zich heen. Zelf heeft hij daar nog nooit over nagedacht. Oeroeg, die nooit erg aardig voor Lida was geweest en altijd alle zorgen van haar voor hem maar voor gewoon had aangenomen, blijkt nu trots te zijn op haar: ze werkt in een inlands ziekenhuis als verpleegster en leert Javaans. De ikpersoon gaat voor zijn ingenieursopleiding naar Delft, waar hij voor en na de Tweede Wereldoorlog studeert. Na zijn studie neemt hij een baan in zijn geboorteland en gaat terug. Dit gaat samen met het begin van de politionele acties, omdat er opstanden waren uitgebroken. Tijdens een bezoek aan zijn geboortestreek komen alle herinneringen weer boven. Ook gaat hij weer naar dat geheimzinnige meer Telaga Hideung. Opeens staat er een inlandse strijder voor hem, waarin hij Oeroeg meent te herkennen. Het enige wat deze tot hem zegt is “Ga weg, je hebt hier niets te zoeken”. Oeroeg verdwijnt en de ikpersoon blijft met lege handen achter. Hij komt tot de conclusie dat hij Oeroeg net zo kende als het Zwarte Meer: “Ik kende hem als een spiegelende oppervlakte. De diepte peilde ik nooit.”. Essentie: De grote en natuurlijke vriendschap tussen een Nederlandse en een Indonesische jongen, samen opgroeiend op een theeplantage, kan door verschillende voorvallen niet stand houden.
Compositie Het boek bestaat uit 128 bladzijdes en heeft geen hoofdstukken. Wat opvalt aan de compositie is dat er af en toe een witregel tussen de tekst voorkomt. Het begin van het boek zou je kunnen zien als een proloog, waarin de ikpersoon vertelt hoe hij nu terugdenkt aan zijn vriend Oeroeg waarmee hij is opgegroeid. De tekst na de laatste witregel in het boek zou je kunnen zien als een epiloog, waarin de ikpersoon vertelt wat zijn bedoeling was om dit verhaal te schrijven. De proloog en het epiloog zijn beide in de tegenwoordige tijd geschreven, maar de beschrijving van de gebeurtenissen is één grote flashback die volledig in de verleden tijd is geschreven. Het boek bestaat daarom uit drie delen, namelijk uit de proloog, de flashback en tot slot het epiloog. De flashback valt weer op te splitsen in twee delen, namelijk het eerste deel waarin de jeugd van de ikpersoon in Nederlands-Indië wordt beschreven en het tweede deel waarin de ikpersoon naar Nerderland vertrekt en later naar Indonesië terugkeert. Figuren Oeroeg en de ikpersoon zijn de twee hoofdpersonen van dit boek. De ikpersoon omdat het hele verhaal wordt gezien door zijn ogen en Oeroeg omdat het hele boek om hem draait. Ikpersoon: De ikpersoon is een Hollandse jongen die opgroeit in Nederlands-Indië. Hij is de zoon van een administrateur op de onderneming Kebon Djati. Ondanks dat het verhaal wordt verteld door de ogen van deze ikpersoon, vind ik dat je als lezer niet echt veel te weten komt over zijn gevoelens. De beschrijvingen, van de ikpersoon, van Oeroeg en de gebeurtenissen overheersen. Daarom zie ik de ikpersoon toch meer als een flat character dan een round character. Toch heb ik een aantal karaktereigenschappen kunnen ontdekken. De ikpersoon is erg gevoelig, omdat de vriendschap van hem met Oeroeg en de dood van de vader van Oeroeg hem heel erg hebben aangegrepen. Verder is de ikpersoon een hele sociale jongen, want het is duidelijk dat hij geeft om de mensen om hem heen. Hij deed bijvoorbeeld zijn uiterste best om ervoor te zorgen dat Oeroeg ook naar school kon. Oeroeg: Oeroeg is de oudste zoon van de mandoer van de vader van de ikpersoon en is net als de ikpersoon geboren op de onderneming. Van Oeroeg zijn meer karaktereigenschappen bekend, omdat de ikpersoon hem continu beschrijft. Daarom zou ik Oeroeg een round character willen noemen. Hij is erg gesloten, dit blijkt uit de manier waarop de ikpersoon hem herinnert, namelijk als een spiegelende oppervlakte waarvan hij de diepte nooit peilde. Ook is hij een passieve jongen, want hij aanvaarde de loop van zijn leven en zijn achtergestelde positie scheen hem in eerste instantie nauwelijks te raken. Verder is hij een rustige en verlegen jongen, maar hij kon ook heel wild spelen. Dit rustige gedrag maakte Oeroeg meer volwassen dan de ikpersoon. Later, als hij naar school gaat, blijkt dat hij erg pienter is, want hij had niet de minste moeite met de stof. Wanneer Oeroeg zich bewust wordt van zijn achtergestelde positie verandert dit gedrag en wordt hij brutaal en zelfs asociaal. Dit gedrag vertoont hij omdat hij kwaad was om het feit dat hij niet gelijkwaardig behandeld werd. Hij wilde zich bewijzen en deed zijn best om voor een halfbloed door te gaan. Over de volgende personen kom je heel weinig te weten en zijn daarom flat characters. Vader en moeder van de ikpersoon: De vader is erg druk met zijn werk en vaak lang op reis. Hij is niet blij met de vriendschap van zijn zoon met Oeroeg, omdat hij van mening is dat hij verindiest. Daarom wil hij zijn zoon in Holland naar school sturen. De moeder is een rustige vrouw die veel ziek is, ze heeft vaak hoofdpijnaanvallen. Deppoh en Sidris: Deppoh en Sidris zijn de ouders van Oeroeg. Over de vader Deppoh komt de lezer niet veel te weten, behalve dat hij een moedige man was die is verdronken toen hij de ikpersoon probeerde te redden. Verder was bekend dat hij de mandoer was van de vader van de ikpersoon. Moeder Sidris is een hele zachte en opgewekte vrouw en is buitengewoon gastvrij. Lida: Lida is een echte Hollandse vrouw bij wie de ikpersoon en later ook Oeroeg in haar pension komen wonen. Ze zorgt voor hen. Relaties: Oeroeg en de ikpersoon zijn echte boezemvrienden en in alle ontwikkelingsstadia van kind tot jongeman onafscheidelijk. Ze zijn ongeveer even oud en spelen altijd samen en reizen later ook elke dag samen naar hun, ieder een andere, lagere school in Soekaboemi. Ze waren op de Kebon Djati als enige twee kinderen en hadden daarom alleen elkaar om mee te spelen en dat leidde tot een hele hechte band. Later werd Oeroeg zich bewust van zijn achtergestelde positie en verandert zijn houding ten opzichte van de ikpersoon. De ikpersoon heeft heel weinig contact met zijn ouders en blijft daarom ook het liefst uit hun buurt. Die keren die hij met zijn ouders doorbrengt zijn heel eenzaam en stil. De ouders van de ikpersoon communiceren zelf ook bijna niet met elkaar en dit leidt uiteindelijk tot een scheiding. Lida raakt erg gesteld op Oeroeg en ziet hem als haar pleegzoon. Ze doet er alles aan om het Oeroeg naar zijn zin te maken en verhuist Oeroeg steeds achterna. De liefde voor Oeroeg leidt er uiteindelijk zelfs toe dat ze verindiest en de Nederlanders als vijanden gaat zien. Thematiek Thema: De vriendschap tussen een Hollandse en Inlandse jongen die later omslaat in vervreemding en onbegrip. Vroeger waren de twee jongens onafscheidelijk, ze deden alles samen. Maar naarmate Oeroeg ouder werd nam zijn zelfbewustzijn toe en werd hij zich bewust van zijn achtergestelde positie ten opzichte van de Nederlanders. Sinds hij dit door kreeg is zijn houding tegenover de ikpersoon erg veranderd. Oeroeg zag de ikpersoon niet meer als een goede vriend maar als een vijand.
Motieven: Het eerste motief dat heel duidelijk is, is natuurlijk vriendschap, omdat Oeroeg en de ikpersoon boezemvrienden zijn in hun kindertijd. Het motief komt later in het boek weer terug, namelijk wanneer de vriendschap verbroken wordt, door het besef van Oeroeg dat hij ongelijk behandeld wordt. Een tweede belangrijk motief is volwassen worden, omdat het boek gaat over het opgroeien van een Hollandse en een inlandse jongen van kind tot aan volwassen mannen. Daarnaast is heel duidelijk te zien hoe de relatie tussen de twee jongens verandert naarmate zij ouder worden. Nog een ander belangrijk motief is bewustwording, want er is heel duidelijk te zien hoe de houding van Oeroeg ten opzichte van de ikpersoon verandert naarmate Oeroeg zich bewust wordt van zijn achtergestelde positie. Verder is liefde een belangrijk motief. De ikpersoon kreeg totaal geen liefde van zijn ouders, want die hadden alleen maar tijd voor zich zelf. Dit heeft er zeker toe bijgedragen dat de ikpersoon zo gehecht is geraakt aan Oeroeg. Oeroeg was namelijk de enige persoon met wie hij veel is omgegaan. Dood en schuldgevoel zijn twee motieven die samenhangen. De vader van Oeroeg is verdronken toen hij de ikpersoon uit het Zwarte Meer wilde redden. De ikpersoon blijft na deze dood met een schuldgevoel zitten, omdat Deppoh hem probeerde te redden en de vader van de ikpersoon bleef ook met een schuldgevoel zitten, omdat hij Deppoh mee had gevraagd. Eenzaamheid is een motief dat vooral in het proloog en het epiloog duidelijk naar voren komt. Uit deze proloog en epiloog blijkt namelijk hoeveel zijn vriend Oeroeg voor hem betekende en hoe eenzaam het nu is zonder hem. Ten slotte is er nog het motief ongelijkheid. In de kinderjaren lijkt Oeroeg zich niets aan te trekken van zijn achtergestelde positie, maar later beseft hij dit wel en wordt hij woedend. Het is algemeen bekend dat ongelijkheid een kenmerk is van de periode waarin het verhaal zich afspeelt. Tijd Wanneer het verhaal zich afspeelt is moeilijk te zeggen, omdat er geen jaartallen in het boek voorkomen. Wel is duidelijk dat het verhaal zich in de jaren 40 afspeelt, omdat de vriendschap werd verbroken toen de Indonesiërs na de oorlog met het Nederlandse gezag wilden breken. Net voor de oorlog studeerde de ikpersoon voor ingenieur in Delft. Hier maak ik op uit dat hij dan een jaar of 20 moet zijn geweest. Aan de hand van deze geringe aanwijzingen denk ik dat het verhaal zich ongeveer tussen 1920 tot 1947 heeft afgespeeld. De vertelde tijd is dan ongeveer 27 jaar. Het boek bestaat uit een kort proloog en een kort epiloog, beide chronologisch, met daartussenin een enorme flashback. De flashback zelf is in chronologische volgorde geschreven. Ruimte Het verhaal speelt zich af in Nederlands-Indië. De twee jongens groeien samen op, op de onderneming van de vader van de ikpersoon, Kebon Djati, en in het Mandoerhuis in de Kampong (een wijk bewoond door inlanders) waar de ouders van Oeroeg wonen. Ze speelden ook vaak in de theetuinen en in de meertjes en bergen. Later gaan Oeroeg en de ikpersoon naar de lagere school in de plaats Soekaboemi en daarna verblijven ze in een internaat in Batavia. Een belangrijke plaats was Telaga Hideung, het Zwarte Meer, omdat de vader van Oeroeg daar is verdronken. Deze plaatsen hebben verder geen diepere symbolische betekenis. Perspectief Het verhaal wordt verteld door een ikpersoon. Het boek is dus geschreven in het ik-perspectief. De ikpersoon vertelt veel over Oeroeg en je komt dus veel over hem te weten, maar ondanks dit blijft Oeroeg voor de lezer oppervlakkig, omdat zijn gevoelens niet bekend worden. Daarentegen worden verschillende karaktereigenschappen wel goed door de ikpersoon beschreven. Idee of wereldbeeld Vriendschap kan door ongelijkheid en cultuurverschillen omslaan in vijandigheid en zelfs in haat. Als kind was Oeroeg zich nog niet bewust van zijn achtergestelde positie, maar naar mate hij ouder werd nam zijn zelfbewustheid toe en besefte hij dat hij ongelijk behandeld werd. Hij werd niet geaccepteerd door de cultuur van zijn beste vriend. De ontdekking van ongelijkheid maakte Oeroeg woedend en de Nederlanders en dus ook zijn beste vriend zag hij niet meer als vrienden maar als vijanden. Zo kwam er een einde aan een hele hechte boezemvriendschap. Stijl Ik vond de manier van vertellen niet moeilijk, want ik heb alles begrepen, maar wat opvallend was aan het taalgebruik waren de Indische woorden die in het verhaal voorkwamen. Dit was af en toe wel een beetje verwarrend maar dat zorgde wel voor een versterking van het gevoel dat het verhaal in Nederlands-Indië speelt. Ik vond het jammer dat de Indische woorden niet ergens in het boek zijn vertaald, zoals bijvoorbeeld in het ‘Bittere kruid’, geschreven door Marga Minco wel het geval was met de Joodse woorden.
Titelverklaring De titel is gemakkelijk te verklaren, omdat Oeroeg de naam is van de vroegere boezemvriend van de ikpersoon. Het hele boek draait om de herinneringen van de ikpersoon aan deze Indische vriend Oeroeg. Secundaire informatie Schrijfster: Op 2 februari 1918 wordt Hella (Hélène) S. (Serafia) Haasse in Batavia geboren. Zij is dochter van de concertpianiste Katharina Diehm Winzenhöhler en Willem Hendrik Haasse, die in Nederlandsch-Indië de belastingontduiking bestreed. In 1920 vertrekt het gezin Haasse voor een twee jaar durend verlof naar Nederland. Op 4 oktober 1921 wordt Willem Hendrik Johannes geboren. In 1922 keert de familie terug naar Indië, naar Soerabaja. Hier gaat Hella S. Haasse naar de kleuterschool en als zij zes jaar is naar een katholieke lagere school waar zij les krijgt van de nonnen. In 1924 wordt haar moeder ziek en moet opgenomen worden in een sanatorium in Davos. Zij neemt de kinderen mee naar Europa. Hella woont bij haar oma in Heemstede en vervolgens in een kinderpension in Baarn. In 1928 is de moeder hersteld van haar ziekte en zij steken weer over naar Nederlandsch-Indië. Na een jaar Bandoeng en een kort verblijf in Buitenzorg, verhuist het gezin naar Batavia, waar Hella naar het lyceum gaat. Daar wordt haar liefde voor de Nederlandse literatuur gestimuleerd. Het zijn vooral de Nederlandse dichters die tot de verbeelding spraken: Slauerhoff, Roland Holst. Na het eindexamen in 1938 vertrekt ze naar Nederland om aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam Scandinavische Talen en Letteren te gaan studeren. De bedoeling is dat het gezin in 1940 in Nederland herenigd zal worden, maar door het uitbreken van de oorlog loopt alles anders. De ouders worden tijdens de Japanse bezetting van Nederlandsch-Indië geïnterneerd en pas in 1946 zien zij in Nederland hun dochter, inmiddels getrouwd, terug. In 1941 beëindigt zij haar studie Scandinavische Talen en Letteren en doet toelatingsexamen voor de Toneelschool in Amsterdam. In 1943 doet ze eindexamen aan de Toneelschool en speelt in een aantal voorstellingen. Na haar huwelijk met mr. Jan van Lelyveld in 1944 beëindigt Hella S. Haasse haar professionele toneelactiviteiten. Wel blijft ze teksten schrijven voor het zomercabaret van het Centraal Toneel-gezelschap. Ze schrijft ook voor Wim Sonnevelds cabaret en na de oorlog voor dat van Cor Ruys. Op 11 november 1944 wordt het eerste kind van Jan van Lelyveld en Hella Haasse geboren. Het meisje, Chrisje, zal in april 1947 overlijden. Op 15 december 1947 wordt Ellen Justine geboren, op 8 maart 1951 wordt dochter Marina geboren. In augustus 1981 verhuist Haasse met haar man naar het Franse plaatsje Saint-Witz, vlak bij Parijs. In december ontvangt ze de Constantijn Huygens-prijs voor haar gehele oeuvre. Op 26 juni wordt op het Muiderslot aan Hella Haasse de P.C. Hooftprijs (proza) 1983 uitgereikt. toegekend voor haar gehele oeuvre. Op 25 maart 1988 wordt ze aan de Rijksuniversiteit Utrecht gehuldigd met een Eredocotoraat in de Letteren. Ze werkt mee aan Beatrix, Koningin, een groot televisieportret voor de NOS, dat op 29 april wordt uitgezonden. In augustus 1990 keren Haasse en haar echtgenoot terug naar Nederland. In mei 1991 wordt haar het erelidmaatschap van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde toegekend. In april 1992 ontvangt zij uit handen van koningin Beatrix de Eremedaille in Goud voor Kunst en Wetenschap in de Huisorde van Oranje. Tijd van het ontstaan van het boek: Het boek Oeroeg verscheen in 1948 als boekenweekgeschenk. Het verhaal stond symbool voor het onbegrip tussen Nederland en het Indonesische volk, dat toen was begonnen aan een onafhankelijkheidsoorlog. In het najaar van 1993 wordt de verfilming van Oeroeg uitgebracht, onder regie van Hans Hylkema.