1. Zakelijke gegevens
Auteur: Godfried Bomans
Titel: Erik of het klein insectenboek
Plaats van uitgave: Utrecht
Jaar van uitgave: 1941
Gelezen druk: eenenvijftigste druk

2. Gegevens van de schrijver
Godfried Jan Arnold Bomans werd op 2 maart 1913 geboren in Den Haag, als vierde telg van een streng katholiek gezin. Na de basisschool doorliep Bomans de gymnasiumafdeling van een lyceum in Haarlem. Hier begon hij met het schrijven van artikelen voor de schoolkrant; ook schreef hij in de vijfde klas een toneelstuk met rollen voor de hele klas. Bomans' echte literaire debuut waren de poëzie en proza die hij schreef voor het literaire tijdschrift 'Het venster'. Na de middelbare school ging hij rechten studeren in Amsterdam. Dit werd echter geen succes. Schrijven werd steeds belangrijker voor hem en in 1936 verscheen zijn eerste boek, 'Pieter Bas', dat meteen een groot succes werd. Na zijn verblijf in Amsterdam huurde hij een kamer in Nijmegen en ging daar psychologie studeren. Daar schreef hij zijn roman 'Erik of het klein insectenboek'. Bomans overleed op 22 december 1971, op 58-jarige leeftijd, aan een hartaanval. Hij had toen 62 boektitels op zijn naam staan.

3. Tijd en plaats van het verhaal
Het verhaal speelt zich in werkelijkheid af in een nacht, maar in het boek zijn het een paar dagen. Het boek speelt zich af op de kamer van Erik en in schilderij "Wollewei".


4. Hoofd- en bijpersonen
Erik Pinksterblom is de hoofdpersoon uit het verhaal. Hij is een 9-jarig jongetje en hij zit in de derde klas van de basisschool. Hij kan wel goed leren, maar hij is niet de beste van de klas. Hij droomt over het schilderij op zijn kamer en hij is dan ook heel blij als hij de kans krijgt een bezoekje te brengen aan de wereld van “Wollewei”. Erik gedraagt zich beleefd en goed opgevoed naar de insecten toe. Hij is een beetje naïef, hij heeft niet meteen de slechte eigenschappen van de insecten door en hij benadert de insecten erg onbevangen. Erik voelt zich in het begin slimmer dan de insecten, omdat hij zijn kennis uit ‘Solms’ insectenboek’ heeft. In de loop van het verhaal komt hij er echter achter dat de insecten het zonder dit boekje goed doen. Hij stopt dan met het geven van adviezen, maar zegt slechts dat ze het zo moeten doen als altijd.

De insecten
De insecten uit het land (schilderij) ‘Wollewei’ zijn de belangrijkste bijpersonen. De insecten worden als mensen, met menselijke eigenschappen, beschreven. Elk van de insecten beeldt een meestal negatieve menselijke karaktertrek uit. De wespen, de familie van Vliesvleugel, zijn verwaand, zij zijn van adel en zijn beter als de bijen: "het arbeidersvolk". De spin lijkt een heel lief beest, maar als je hem beter kent is het een gemeen, achterbaks beest. De worm is eigenwijs, hij denkt dat hij de weg wel weet, en nog veel meer weet, maar hij is er zo druk mee bezig dat hij in de knoop raakt. De slak denkt dat hij belangrijker is omdat hij naakt is: hij is mooi genoeg en hoeft daarom geen extra vel om. De mieren hebben alleen belangstelling voor hun eigen volk. Zij zijn tenslotte de sterkste dieren. Ook omdat zij een grote kolonie hebben voelen zij zich heel belangrijk.

5. Korte samenvatting
Erik is door zijn grootmoeder verkleind om in het schilderij Wollewei te komen. Hij ontmoet daar veel insecten en voelt zich erg slim, want hij weet heel veel over de insecten die ze zelf niet weten. Hij wordt heel beroemd in het schilderij “Wollewei” en alle insecten vragen aan hem of ze het wel goed doen volgens het boekje “Solms beknopte Natuurlijke Historie”. Als Erik heimwee naar huis krijgt gaat hij met een leger mieren opzoek naar de lijst van het schilderij. Als hij eindelijk weer bij de mensen is, blijkt dat er maar een nacht voorbij is gaan. Dus hij moet de volgende morgen gewoon naar school en zijn repetitie maken. Tijdens de repetitie schrijft hij alles op wat hij gezien heeft in het schilderij. De juffrouw begrijpt er niets van en schrijft een briefje naar Erik zijn moeder. Vanaf dat moment wil Erik weer terug in het schilderij. Erik is groot geworden, maar hij vergelijkt mensen nog steeds met de insecten.

6. Verhaaleind
Het verhaal heeft een gesloten eind. Het verhaal eindigt met dat Erik groot is geworden en dat hij nooit meer in het schilderij is gekropen. Hij gaat gewoon verder met zijn leven, al blijft hij wel mensen met insecten vergelijken.

7. Bijzonderheden van de indeling
Het boek heeft een hoofdstukindeling. De hoofdstukken zijn genummerd en hebbel geen titel. Elk hoofdstuk een inleidende tekst, waarin kort wordt verteld wat er in het betreffende hoofdstuk gebeurt. Bij elk hoofdstuk staat een insect afgebeeld.

8. Perspectief
In het boek wordt het hij-perspectief gebruikt. Dit heeft als effect dat het lijkt alsof er geen verteller aanwezig is en het verhaal ‘zichzelf verteld’.


9. Bijzonderheden in de tijd
Het boek is in chronologische volgorde geschreven. De schrijver heeft geen gebruikt gemaakt van flashbacks. Er is komt weinig tijdverdichting voor in het boek.

10. Tekstgedeelten
Bijna alle tekstgedeelten in het boek zijn hetzelfde, soms staan er liedjes tussendoor. Deze liedjes zijn cursief.

11. De belangrijkste motieven uit het boek
Dromen, Het avontuur in het land Wollewei is voor Erik een grote droom die uitkomt. Uiteindelijk blijkt het hele avontuur een droom te zijn, wat Erik erg jammer vindt.

Hebzucht, De insecten zijn zeer gesteld op materialistische dingen, in dit geval hun honing, ze zien het verzamelen van honing als zeer belangrijk.

Superioriteit, De insecten praten alleen maar over zichzelf en vinden zichzelf allemaal ontzettend belangrijk.

Beperktheid van het leven, De insectenwereld mag dan wel ideaal lijken, maar het is belangrijk om steeds de 'lijst', symbool voor de beperktheid van de wereld, in het oog te houden.

12. Thema’s
Het verhaal heeft als thema de fantasie van Erik. Hij beleeft spannende avonturen in de insectenwereld.
Andere thema’s zijn bekrompenheid en het materialisme van de mensen. De insectenwereld wordt vergeleken met de mensenwereld. Duidelijk wordt dat de zo ideaal lijkende insectenwereld toch ook zijn beperkingen heeft en dat men zich niet teveel moet bekommeren om materialistische dingen.


13. Titelverklaring
"Erik" is de titel van het boek, en ook de naam van de hoofdpersoon van het verhaal. De ondertitel "Of het klein insectenboek", kan op meerdere manieren worden uitgelegd. Het kan gezien worden als het boekje 'Solms' Beknopte Natuurlijke Historie', dat Erik voor school moet leren en dat hij later toepast op de insecten die hij ontmoet.
"Of het klein insectenboek" kan je ook zien als het boek zelf. Het verhaal gaat immers over insecten.
De derde manier is dat Erik zelf zoveel van insecten af weet, dat hij zelf bijna een wandelend insectenboek is.