Dieptevrees door Pia de Jong

Beoordeling 7
Foto van Cees
Boekcover Dieptevrees
Shadow
  • Boekverslag door Cees
  • Docent | 6125 woorden
  • 1 december 2010
  • 14 keer beoordeeld
Cijfer 7
14 keer beoordeeld

Boek
Auteur
Pia de Jong
Genre
Psychologische roman
Taal
Nederlands
Vak
Eerste uitgave
oktober 2010
Pagina's
300
Geschikt voor
havo/vwo
Punten
3 uit 5
Oorspronkelijke taal
Nederlands
Literaire thema's
Dood,
Doodsangst,
Familiebetrekkingen,
Liefdesrelatie: problemen,
Psychische afwijking,
Queestemotief,
Relatie tussen broer en zus,
Schuldgevoel,
Seksualiteit

Boekcover Dieptevrees
Shadow

Edmond is een vrijgezelle, gedisciplineerd levende tandarts van middelbare leeftijd. Zijn ogenschijnlijk kalme leven wordt verstoord wanneer de 23-jarige Roza hem opbelt. Haar gebit ligt in duigen en heeft dringend behandeling nodig. 

Edmond is geïntrigeerd door het meisje, maar voelt al snel ook irritatie. Roza komt niet opdagen voor de eerste offici&eum…

Edmond is een vrijgezelle, gedisciplineerd levende tandarts van middelbare leeftijd. Zijn ogenschijnlijk kalme leven wordt verstoord wanneer de 23-jarige Roza hem opbelt. Haar gebi…

Dieptevrees door Pia de Jong
Shadow

Oefenen voor je mondelingen?

Komen je mondelingen er aan en wil je oefenen? Probeer onze Boekenquiz. We stellen je open vragen over de gelezen boeken.

Feitelijke gegevens over het boek

Verschijningsdatum 1e druk: oktober 2010
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 300
Uitgeverij: Prometheus

Beschrijving van de cover

Een roodharige vrouw zwemt door “het beeld.” Het kan een afbeelding voorstellen van de 23-jarige zus van Edmond, Eline, of zijn latere 23-jarige vriendin Roza. Maar het haar van Eline was rood en die komt dus het meest in aanmerking voor de afbeelding.
In hoofdstuk 16 zwemt Zwaen naast zijn zus in een fantasie.

Genre

“Dieptevrees” is een psychologische roman, waarin het verhaal draait t om de zoektocht naar de waarheid achter de zelfmoord van een jonge vrouw.

De flaptekst

Edmond is een vrijgezelle, gedisciplineerd levende tandarts van middelbare leeftijd. Zijn ogenschijnlijk kalme leven wordt verstoord wanneer de 23-jarige Roza hem opbelt. Haar gebit ligt in duigen en heeft dringend behandeling nodig.

Edmond is geïntrigeerd door het meisje, maar voelt al snel ook irritatie. Roza komt niet opdagen voor de eerste officiële afspraak, en ook anderszins lijkt ze niet bereid zich aan te passen aan de precieze agenda van de tandarts. Toch kan Edmond haar niet uit zijn gedachten zetten. Hij voelt zich aangetrokken tot zijn mysterieuze patiënte, maar weet nog niet dat hij door zijn omgang met haar dichter bij zijn eigen demonen komt te staan.

Dieptevrees is een overrompelende roman over onopgeloste zaken uit het verleden. Met een superieure pen weet Pia de Jong de lezer mee te sleuren in de interactie tussen de tandarts en zijn patiënte. De gevolgen zijn voor beiden niet te overzien. Met Dieptevrees lost Pia de Jong de belofte van haar uitstekende debuut Lange dagen definitief in.

Samenvatting van de inhoud

Edmond Zwaen is tandarts maar hij werkt zonder assistente. De laatste assistentes heeft hij de laan uitgeschopt, omdat ze slordig werk afleverden. Edmond is een perfectionist in zijn werk en dat uit zich in allerlei dingen. Hij heeft een heel strak werkschema. Hij begint ’s morgens altijd met 24 baantjes te trekken in het zwembad. Op de dag waarop het verhaal begint, staan zijn moeder en een onbekende jonge vrouw op het antwoordapparaat. Zijn moeder wil graag dat hij een keer langs komt om zijn ouders te bezoeken. Hij is al een hele tijd niet meer langs geweest.
De jonge vrouw heet Roza en ze heeft zijn hulp nodig omdat ze met haar fiets gevallen is en zo haar voortanden heeft afgebroken. Hij belt haar terug en ze mag de volgende ochtend voor het spreekuur even langskomen. Daarna zoekt Edmond zijn laptop en hij gaat naar een site waarop hij blote meisjes achter een webcam observeert. De meisjes moeten aan zijn seksuele fantasieën voldoen. Edmond Zwaen denkt ook aan zijn zusje Eline, met wie iets gebeurd is in het verleden. De lezer weet op dat moment nog niet wat.

De volgende morgen ziet hij Roza (23 jaar) en hij helpt haar die avond na zijn spreekuur aan een stel heel mooie noodkronen. Maar Roza is er helemaal niet blij mee, wat hem erg verrast. Ze loopt boos weg. Hij gaat die avond ook naar het huis van zijn ouders, kijkt naar binnen, maar belt niet bij hen aan. ‘s Nachts droomt hij seksueel getint over Roza.
Wanneer hij de volgende dag gaat zwemmen, ziet hij een meisje dat een wedstrijdbadpak aan heeft, met wie hij een denkbeeldige wedstrijd zwemt. Hij wil ook een heel scherpe zwembril aanschaffen, dan kan hij haar onder water heel goed bekijken. Hij denkt verder die dag aan zijn Russische grootmoeder, die een huisje aan zee had en prachtige verhalen vertellen kon.
Twee weken later heeft hij een nieuwe afspraak met Roza. Ze moet definitieve kronen laten maken. Maar ze komt niet opdagen. Ook is ze niet telefonisch te bereiken. Hij doet iets wat hij nooit heeft gedaan. Hij gaat naar haar huis toe. Maar ze is al twee weken verdwenen, zegt Wijnand, de oudere man die haar vissen voert. Ze heeft een kamer in een smoezelige buurt in een oude fabriek. Zwaen schrijft zich in voor een tandartsencongres in Bonn en hij is ook tevreden over de prachtige zwembril die hij heeft aangeschaft. Opnieuw gaat hij daarna op zoek naar een jong meisje dat voor haar webcam in haar blootje geld zal moeten verdienen. Ene Katja doet weinig pogingen om mannen te trekken en hij wordt daar nogal boos om. Hoeren moeten ook waar voor hun geld leveren.

Edmond had een Russische grootmoeder die een huisje aan zee bezat (een datsja) . Hij wil er graag een keer naar terug, mede omdat hij er met zijn zus een leuke tijd heeft doorgebracht. Hij moet daarvoor naar zijn ouders om de sleutel op te halen. Hij moet eerst nog even langs zijn praktijk en ineens staat Roza voor zijn neus: ze heeft geen afspraak en hij heeft daardoor de materialen niet om kronen te maken en hij kan haar dus niet helpen. Zelf rijdt hij daarna naar zee om het huisje weer te vinden. Hij gaat er op zoek naar herinneringen. Zo vindt hij het geurenschrift van zijn zusje Eline terug. Ze schrijf er allerlei dingen in over geuren. Wanneer hij weer naar huis rijdt, zoekt hij bij thuiskomst weer zijn laptop om de chatsite met hoertjes te bezoeken. Hij krijgt een enorm orgasme.
Zo wordt in het tiende hoofdstuk de suggestie gewekt dat hij ook seksuele avonturen met zijn zusje Eline beleefd heeft. Ze was tweeënhalf jaar ouder dan hij en verder waren ze als broer en zus onafscheidelijk. Dat was een obstakel voor hun ouders die hen ook door een therapeut wilden laten behandelen. Edmond sliep als puber ook bij Eline in bed. Wanneer er iemand tussen hen in dreigt te komen (bijvoorbeeld de pianolerares van Eline) is Edmond erg boos en jaloers. De therapeut zegt dat ze voortaan dingen apart moeten gaan doen, bijvoorbeeld zwemmen.

Zwaen die dieptevrees heeft, gaat zich aanmelden voor zwemles -diploma C- , namelijk om duiken te leren, maar omdat de zweminstructeur niet veel toevoegt aan wat hij al kan, gaat hij meteen weer weg. Het is een novemberavond en hij bezoekt natuurlijk weer zijn pornosite. Ook denkt hij aan Roza, die iets met de viezige Wijnands heeft. Roza belt de volgende afspraak af: ze heeft ruzie met een vriendin bij wie ze verblijft en bovendien zijn haar vissen dood. Edmond zegt dat hij haar komt halen. In de auto valt ze in slaap en hij brengt haar naar het huisje aan zee van zijn grootmoeder. Roza vindt het heerlijk aan zee: ze wil die avond naar het strand om te wandelen. Ze eten in een visrestaurant. Dan laat hij haar in het huisje achter. Ze wil er tot zichzelf komen. Thuis heeft hij weer een erotische fantasie over haar. Ook is opvallend dat Edmond vaak droomt over wat hij op een dag heeft meegemaakt. Hij heeft het de volgende dag erg druk, maar hij wil dolgraag naar Roza. De verwarmingsmonteur komt zijn lekke ketel repareren, maar hij kan niet tegen de hard spelende radio van de man en hij vlucht het huis uit. Hij ontmoet Wijnands die van hem wil weten aar Roza gebleven is. Edmond doet net of hij niet weet waar ze is. Zelf rijdt hij daarna naar het huisje waar Roza op hem wacht. Hij begint met haar te vrijen, maar voordat hij echt seks met haar heeft, raakt hij in een panieksituatie, waarbij hij hyperventileert. Intussen doet Roza er onbewust alles aan om op Eline te lijken: ze heeft de zeemeerminjurk van Eline aangetrokken. In het huisje heeft Eline in het verleden schilderijen gemaakt o.a. wat zelfportretten. De ouders zijn zelf kunstenaars en leiden een vrijgevochten leven, vooral haar vader. Edmond heeft een nieuwe camera gekocht: de oude was onscherp, die was namelijk nog van zijn vader. Hij geeft de camera in bruikleen aan Roza, die er mee wil fotograferen, maar ook portretten van haar zelf wil maken (weer een overeenkomst met Eline) Ze slapen die avond in elkaars armen en ook dat heeft hij vroeger vaak met Eline gedaan. Hij droomt weer.

In hoofdstuk 15 wordt een flashback over Eline beschreven. Het is bijna dertig jaar geleden. Eline is geslaagd voor haar eindexamen. De ouders zijn niet thuis, wel is er geld voor taart en champagne. Ze stoppen bij elkaar slagroom in de mond en drinken uit elkaars mond champagne. Handelingen die normaal gesproken minnaars met elkaar doen. Ook gaan ze bij elkaar in bad. Edmond heeft een rode shawl voor Eline gekocht. Eline danst voor haar broer als Salomé. (Bijbelse vrouw die in opdracht voor haar stiefvader danst en daarvoor het hoofd van Johannes de Doper heeft geëist.)
Het hoofdstuk heeft een sterk erotische, maar ook incestueuze inslag. Na de vakantie neemt Eline afscheid van het ouderlijk huis. Ze gaat studeren aan de kunstacademie. Er is een ontroerend afscheid tussen broer en zus. Ze laat hem een zelfportret na.

Roza wil alleen gelaten worden in het huisje aan de zee. Ze gaat aan de slag met de camera van de tandarts. Edmond gaat weg. Hij gaat naar zijn eigen huis en schrijft een brief aan Wijnands, zogezegd als Roza. Daarna zwemt Eline in zijn fantasie naast hem. Hij is lang naar haar op zoek geweest. Eline was ook mager geweest , net als Roza die ook te weinig eet. Na een week gaat hij weer naar het huisje aan zee. Roza komt hem tegemoet in het hemd waarin Eline gekleed was als ze schilderijen maakte. Ze heeft veel foto’s gemaakt. Hij verlangt erg naar haar: ze beginnen met elkaar te spelen , maar voordat het weer tot een daadwerkelijke seksuele daad komt, is er weer een onderbreking. Edmonds moeder belt en vraagt of hij op bezoek wil komen, want zijn vader moet een hartoperatie ondergaan. Edmond is boos. In zijn erotische fantasie had hij zijn handen om de hals van Roza gelegd: er is een striem zichtbaar.
Maar ze besluiten toch naar zijn vader te gaan: Roza wil perse mee. Wanneer ze bij zijn ouders komen, zijn die blij verrast. Bovendien lijkt Roza erg veel op Eline, die blijkbaar niet meer leeft. Ze is op 23-jarige leeftijd gestorven: net zo oud als Roza nu is. Het ontlokt de moeder van Edmond een zin: “Nu is het gezin weer compleet”, wat ook weer doet denken aan de Bijbel en de geschiedenis van de Verloren zoon. Vader blijkt te flirten met Roza, die daarop ingaat. Edmond wordt boos en neemt Roza weer mee naar het huisje aan zee. Ze krijgen in de auto ruzie en ze slapen die nacht apart. ’s Nachts zoekt hij haar in haar slaap op. Hij weet niet meer of hij nog wel van haar houdt.

In hoofdstuk 19 wordt opnieuw een flashback over Eline verteld. Eline en hij hadden eerst veel telefonisch contact, maar dat werd na een tijdje steeds minder. Na haar eerste studiejaar houdt ze een expositie. Haar stijl van schilderen is veranderd. Ze is veel somberder gaan schilderen en ook de kleren die ze aanheeft, zijn donker. Ze draagt veel zwart. Hij ziet dat er oudere mannen om haar heen draaien. (Weer een overeenkomst met de Roza vgl. de oude Wijnands) Edmond loopt boos naar buiten en hij denkt na over zijn toekomst. Wat is van belang: in ieder geval niet zo’n leven als een kunstenaar. Hij wil tandarts worden en dan ook meteen een heel goede. Hij is vastbesloten. Wanneer hij terugkeert bij zijn ouders bij de receptie, blijkt Eline al te zijn vertrokken.

Boos rijdt Edmond weg van het huisje aan de zee. Hij denkt terug aan de laatste keer dat hij zijn zusje heeft gezien. Dat was 23 jaar geleden. Hij zag haar bij de tramhalte staan wachten en ze was daarna ingestapt in de tram. Hij was meegerend met haar maar hij kon de tram niet bijhouden. Dat was de laatste keer geweest dat hij haar gezien had.
Hij komt weer boos thuis en wil zijn laptop gebruiken, maar die is in het huisje. Hij kan dus niet naar de chatsite met zijn pornovriendinnetjes en hij heeft er juist zo’n behoefte aan. Hij denkt dan aan het meisje Nadya. Hij komt ook klaar wanneer hij lang met haar bezig is.

In hoofdstuk 21 wordt weer een flashback opgeroepen. Edmond wordt door zijn vader gebeld met de mededeling dat zijn zus Eline dood is. Ze is 23 jaar en dat betekent dat Edmond op dat moment ongeveer 20 is. Ze was op studiereis naar Leningrad gegaan, om de Hermitage te bezoeken. Maar ze was heel somber teruggekeerd. Haar moeder had haar gevonden. Ze had zich opgehangen met behulp van de rode shawl die Edmond aan haar had gegeven toen ze was geslaagd. Ze had in een zwarte jurk in de kist gelegen. Edmond had zich op dat moment voorgenomen zich van de omgeving waarin hij was opgegroeid af te scheiden.

Hij gaat terug naar het huisje aan zee, waar Roza nog steeds verblijft. Maar hij komt allereerst tegenover een zelfportret van Eline te staan: het is een naaktportret met de rode shawl in haar hand. Hij weet nog op welke dag ze naakt was geweest en ze had gezegd dat ze hem als Salomé wilde verleiden. Nu beseft hij dat het naaktportret een boodschap van haar voor hem was geweest, waarmee ze hem altijd had willen duidelijk maken dat ze van hem hield.
Hij zoekt verder naar Roza, die niet in huis is. Hij denkt te weten dat ze aan het strand is en hij gaat naar die plek toe. Inderdaad is Roza daar. Maar ze zegt tegen hem dat hij haar al kwijt is. Ze begint te rennen langs het strand en Edmond kan haar niet meer inhalen (vgl. de parallel met zijn zusje dat in de tram verdwijnt en dat hij ook niet kan inhalen) Hij denkt weer terug aan Eline en aan al die dingen die ze samen hebben gedaan (spijbelen o.a. , maar ook samen spelen en vrijen) Als hij zou sterven, zouden alle dingen die hij met Eline had beloofd rood op een kaart oplichten.

Hoofdstuk 23 heeft eigenlijk de functie van een epiloog. Edward gaat weer naar het zwembad. Hij ontmoet er het meisje in het sportzwempak weer. Ze kan heel goed zwemmen, maar er is iets met haar. Haar zwembril is kapot: het bandje is gebroken en ze kan daardoor niet goed kijken. Hij stelt zich voor en biedt aan het brilletje te maken. Het is inmiddels volop zomer.

Aanleiding

In een uitzending van “ Boeken” op zondag 24 oktober 2010 gaf Pia de Jong in het interview aan wat de aanleiding tot het schrijven van de roman is. Ze ontmoette een man die vond dat ze op zijn zusje leek dat vroeger zelfmoord had gepleegd. Hij wist niet waarom ze zelfmoord had gepleegd, maar de man is er steeds naar op zoek.
Ze heeft ooit ook een man gezien op het CS in Amsterdam in wie ze een maniakale man herkent. Met die man was iets mis. Zo kwam ze het idee voor de roman die twee elementen te combineren.

Titelverklaring

“ Dieptevrees” is een verwijzing naar de angst die de hoofdpersoon tandarts Edmond Zwaen heeft om naar de diepte te duiken in een zwembad. Elke dag zwemt hij 24 baantjes, maar hij heeft geen C-diploma, omdat hij angst voor duiken heeft. Natuurlijk gaat hij in de roman op zwemles om te leren duiken, maar omdat de instructeur zijn werk niet goed doet, verlaat hij de zwemles weer..

Maar “dieptevrees” bewijst natuurlijk ook naar de angst van Zwaen om zich bloot te geven. Het lijkt een tandarts die alles voor elkaar en op orde heeft, maar hij houdt er bizarre hobby’s op na. Ze houdt hij ervan op zijn laptop naar zijn werk blote meisjes op internet te begluren. Dat komt allemaal voort uit de behoefte van de man om te weten te komen wat er met zijn zusje Eline is gebeurd die vroeger zelfmoord heeft gepleegd. Het blijft tot aan het einde voor de lezer geheim wat er met Eline is gebeurd, maar dan blijkt dat ze zelfmoord heeft gepleegd met de rode sjaal die hij aan haar gegeven had.

Motto
Er zijn twee Engelstalige motto’s.
Het eerste is van D.H. Lawrence:
“Why were we crucified into sex?
Why were we not left rounded off, and finished in ourselves?
Waarom zijn we zo afhankelijk van seks en zijn we niet zo gemaakt dat we “ons zelf kunnen bedruipen.”?

Het tweede motto is van Lee Miller
I´ m a water- soaked jigsaw puzzle, with drunken bits that don´t match in shape or design
“Ik ben een puzzel die met water doordrenkt is, met verdronken stukjes die niet meer in de vorm passen.”

Structuur
Het verhaal wordt verteld in 23 hoofdstukken. Ze zijn genummerd.
Dat getal van 23 zal niet toevallig ontstaan zijn. Roza is 23 jaar en Edmond is twee keer 23.
Op 23-jarige leeftijd is Eline gestorven. En op Edmonds 23e had hij zijn zus voor het laatst gezien. Met al die getallen is het niet toevallig dat er 23 hoofdstukken zijn.
Er worden in deze roman enkele hoofdstukken gewijd aan het verleden (bijv. 15,19 en 21)
Daarin worden belangrijke gebeurtenissen verteld uit het leven van Edmond en Eline. (het seksueel contact na haar slagen, de expositie van haar werk, de zelfmoord van Eline) Deze drie hoofdstukken doorbreken de chronologische volgorde van de roman.
Maar ook in andere hoofdstukken komen herinneringen aan Eline boven ( bijv. de dag dat ze samen spijbelden door in een trein te blijven zitten, de dag dat de pianolerares haar van hem afnam)
Je kunt stellen dat het boek een gesloten einde heeft (de lezer weet wat er met Eline is gebeurd) maar er kan ook sprake zijn van een open einde: Edmond gaat weer op zoek naar de volgende vrouw.

Perspectief

Er is een personale verteller, de 46-jarige tandarts Edmond Zwaen. Hij lijkt zijn leven op orde te hebben, is heel strikt in zijn manier van leven en perfectionistisch in de omgang. Hij is een hij-verteller in de verleden tijd. Zijn leven wordt ontregeld, wanneer Roza in zijn praktijk verschijnt. Hij besluit haar te helpen en de lezer begrijpt aan het einde van de roman waarom hij dat doet. Ze lijkt namelijk erg op zijn overleden zusje op wie hij verliefd was en met wie hij een bijna ongezonde relatie op na hield.
De hij-verteller is echter een onbetrouwbaar perspectief en de lezer zit gevangen in het blikveld van Edmond. Is het wel een normale man, is hij niet een engerd die pornosites bezoekt en daarbij klaarkomt, die een relatie aangaat met een veel te jong meisje, die tijdens het vrije enge dingen met haar doet, die met zijn zusje seksueel contact heeft? Ga zo maar door. Kunnen we de verteller vertrouwen?
Daardoor ontstaat veel spanning in de roman. Het gekozen perspectief is dus passend.

De tijdlagen van het verhaal

Het verhaal begint in de maand oktober. Edmond wordt op een herfstavond geconfronteerd met een jonge vrouw Roza, die op zijn antwoord apparaat staat. Ze heeft haar voortanden gebroken en ze wil dat hij haar helpt.
Dat doet hij, maar de definitieve kronen komt ze niet ophalen. Dat is ongeveer twee weken later. De rest van het verhaal speelt zich af tijdens enkele weken in november. Hij neemt Roza mee naar het huisje van zijn jeugd. Maar de verteller laat helemaal niet merken in welk jaar de ontknoping met Roza plaatsneemt. Je mag aannemen dat dit in de 21e eeuw is, maar je krijgt geen data en jaartallen. Dat zou gekund hebben, omdat de tandarts juist houdt van een perfectionistisch leven.
Het allerlaatste hoofdstuk waarin de geschiedenis tussen Edmond en een jonge vrouw zich lijkt te herhalen, speelt zich af in de zomer. Dat zal waarschijnlijk een half jaar later zijn.

De belangrijkste tijdlaag is natuurlijk die van het verleden. Drieëntwintig jaar voor het verhaal-Nu is Eline gestorven. Daarna is Edmond steeds op zoek geweest naar haar en naar de waarheid omtrent haar dood.

Het decor van de handeling

Ook wat betreft het decor laat de verteller nauwelijks iets los. Hij heeft een tandartsenpraktijk in een stad, maar welke dat is, wordt niet verteld. Het is waarschijnlijk Amsterdam, want op blz. 207 staat vermeld dat hij met zijn zusje Eline door de Linnaeusstraat liepen. Die straat is in inderdaad in Amsterdam te vinden. En daarbij komt, hij rijdt in zijn auto binnen vrij korte tijd naar het huisje aan de zee waar zijn Russische grootmoeder heeft gewoond. Er wordt expliciet melding gemaakt van de Noodzee.
Dat zou dan een plaatsje bij de Noord-Hollandse duinkust moeten zijn.

Uitgewerkte thematiek

In het verhaal van Pia de Jong over de enge tandarts Edmond Zwaen begint je als lezer naarmate de geschiedenis vordert steeds meer het gevoel te bekruipen dat er aan deze perfectionist een steekje los zit. Goed, een vrijgezel mag zich ’s avonds onbespied wanend wel te goed doen aan een chatsite met buitenlandse meisjes. Hij blijft vooralsnog buiten schot in de discussie met de meisden. Maar er moet iets met deze man aan de hand zijn , die zijn leven zo keurig op orde lijkt te hebben. Hij is 46, heeft een hoog gewaardeerde tandartspraktijk en kan kopen wat hij wil. Oké, de band met zijn ouders lijkt niet perfect, maar dat kan in de beste milieus voorkomen. Zo’n man die vrijgezel is en zijn assistentes de laan heeft uitgestuurd, is op zijn minst vreemd te noemen. En elke morgen dwangmatig 24 baantjes trekken in het zwembad, waarbij hij ook nog onder water wil kijken naar het lichaam van een jong meisje dat ook baantjes trekt, is op zich ook al vreemd.

Dan komt het meisje Roza in zijn leven binnen. Hij laat haar op haar dringende verzoek de volgende dag op de praktijk komen om haar het gat tussen haar tanden te laten zien en hij besluit een mooie noodvoorziening aan te leggen bij haar. Gek genoeg is ze daar helemaal niet tevreden over en gaat ze boos uit zijn praktijk weg. Op de volgende afspraak verschijnt ze helemaal niet en dan gaat hij iets vreemds doen: hij gaat naar haar op zoek in de woning waar ze moet verblijven. Er is een wat viezige oude man aanwezig, die een relatie met haar lijkt te onderhouden. Het zal het moment zijn waarop bij Edmond de rode lichtjes zijn gaan branden en de belletjes zijn gaan rinkelen. Dat heeft hij eerder meegemaakt. Zijn zusje Eline heeft na een erotisch getinte jeugd afscheid van hem genomen toen ze ging studeren en haar liefde voor hem had plaats gemaakt voor relaties met oudere mannen. Edmond was jaloers geworden en hij had haar de laatste jaren niet meer gezien. Toen Eline 23 jaar was, had ze zelfmoord gepleegd. Haar moeder had haar gevonden met de rode sjaal die ze van Edmond bij haar slagen had gekregen. Dat was het dodelijk instrument. Met de sjaal had ze zich ook afgebeeld op een zelfportret (naaktportret) dat had verwezen naar de dag van het eindexamen, toen ze samen seksueel contact hadden. Zou hij zich na de dood van zijn zusje schuldig hebben gevoeld en altijd op zoek zijn geweest naar haar? Immers, ze was plotseling uit zijn leven verdwenen (eerst van huis, toen bij de academie en ten slotte in de stad toen ze in een tram was gestapt.) Zou hij ooit echt beseft hebben dat zijn zusje gestorven was? Hij blijkt als een broertje van Orpheus naar haar op zoek.

Dan komt Roza als een godsgeschenk in zijn leven: de lezer weet het dan nog niet, maar ze lijkt op zijn zusje Eline:
- Ze hebben beide krullend haar (Eline rood, Roza donkerbruin)
- Eline heeft steeds de rode sjaal van Edmond bij zich, Roza een rood rugzakje
- Roza hult zich in het huisje aan zee tot twee keer toe in de kleren van Eline
- Ze zijn beiden klein en mager (Roza eet weinig en Eline is de laatste keer dat Edmond haar ziek ook erg klein en mager geworden )
- Eline heeft zelfportretten gemaakt, Roza maakt zelfportretten met de camera
- Ze spelen op seksueel gebied eigenlijk op dezelfde manier met elkaar
- Hij kruipt ’s nachts bij zijn zusje en hij slaapt met Roza op bijna dezelfde manier.
- Wanneer Roza voor de eerste keer thuiskomt bij de ouders van Eline, zien die ook een grote gelijkheid tussen beide meisjes. Voor de moeder “is het gezin zelfs weer compleet.” Dat we weer compleet zijn, Edmond. Realiseer je je wel dat je ons Eline hebt teruggegeven.” (blz. 250)
- Roza en Eline hebben ook beiden een relatie met een oudere man (resp. Wijnands en de man van de kunstacademie)
- Ze verdwijnen op een soortgelijke manier uit het leven van Edmond. Hij ziet zijn zusje voor het laatst wanneer ze in een tram zit en hij die niet hollend kan bijhouden. Roza verlaat hem op het strand: ze holt weg en hij kan haar niet bijhouden.
- Eline heeft een rode striem om haar hals, wanneer ze met de sjaal van Edmond zelfmoord heeft gepleegd; Roza heeft een rode striem om haar hals wanneer ze met Edmond vrijt, sluiten zijn handen om haar nek.
Hij omklemde haar hals en zag haar gezicht rood worden. […..] Roza’s hoofd lag naar opzij gedraaid. Haar huis was vlekkerig en in haar hals zat een rode striem (blz. 239)
Je zou dan ook als lezer gaan geloven dat hij haar wil wurgen en misschien heeft hij dus zijn zusje ook wel gewurgd.

Het is wel psychologisch te verklaren dat Edmond in zijn leven op zoek gaat naar het type meisje op wie hij het eerste verliefd is geraakt. In de puberteit heeft Edmond gevoelens voor zijn oudere zusje Eline opgevat. De gevoelens werden lichamelijk geuit (bij de letterlijke afwezigheid van hun ouders kunnen ze op een bepaalde manier seks beleven) Hij is dan als het ware haar minnaar geworden. Dat uit zich in gevoelens van jaloezie, wanneer Eline het huis verlaat, in kunstenaarskringen vertoeft, met oudere mannen omgaat. Het is dan natuurlijk niet zo gek dat hij later een surrogaatliefde zoekt, die op zijn zusje lijkt. Het is een bekend feit dat mensen op zoek zijn naar types op wie ze verliefd kunnen raken. Vaak blijkt zo’n type zich dan al in het hoofd van een man vastgezet te hebben doordat het lijkt op het beeld van zijn moeder (de Oedipussituatie) of dat van een zusje.

Edmond roept zijn zusje tot leven en Roza doet ook dingen die deze suggestie sterker maken : het aantrekken van de kleren van Eline. (zie hierboven) Wordt Edmond daarom zo boos bij de ontmoeting van Roza en zijn ouders, wanneer zijn vader Roza lijkt in te palmen? Zijn Edmond en zijn vader elkaars rivalen in de liefde ? (de Oedipussituatie aangepast aan de relatie met de dochter/ het zusje) Is Edmond een soort Orpheus en Oedipus ineen?
Het moet natuurlijk fout gaan in de relaties die Edmond heeft. Zowel Eline als Roza zijn op den duur onbereikbaar voor Edmond ( resp. de tram en de slotpassage op het strand) Maar Edmond krijgt een nieuwe kans in het zwembad. Ook bij het meisje in de bikini is iets gebroken (de band van het zwembrilletje) en Edmond biedt zich aan haar te helpen. Nieuwe ronde, nieuwe kansen. Er is al weer een aantal overeenkomsten te trekken. Het meisje zwemt harder dan Edmond. Er is een episode in de roman waarbij Edmond fantaseert/droomt dat hij naast Eline zwemt en hij haar ook niet kan bijhouden. (blz. 228) Wanneer je naderhand terugleest, is die passage heel belangrijk voor de oplossing in het boek.

Vgl. blz. 228 “ Ze begon te crawlen hoewel ze heel goed wist dat haar broer met zijn schoolslag, ondanks zijn geweldige conditie, niet kon bijhouden.”Luister verdomme naar me !”schreeuwde hij. Wacht nou eens één keer op me!. Je bent me een antwoord schuldig. Ik kan niet verder als je het me niet vertelt. “

Is het toeval of heeft de schrijfster een bedoeling met het verschil in zwemslag. De crawl heet ook wel de vrije slag en die slaat op het vrije leven dat Eline na haar vertrek uit huis gaat leiden: ze is kunstenares, schildert portretten en leidt een minder strak, schools bestaan als Edmond. Die leidt wel een strak bestaan, met een schoolse discipline. Hij beoefent in het zwembad de schoolslag. De vrije slag gaat sneller dan de schoolslag. Hij kan haar dus niet bijhouden in het leven.

Ten aanzien van dit punt is er nog een interessant gegeven. Edmond ergert zich aan het vrije milieu waarin zijn vader als artiest optreedt. Tot zijn grote schrik gaat ook Eline in zo’n milieu leven en zich aanpassen aan de mores die daar gelden. Dat ziet hij wanneer ze haar eerste werken exposeert. Ze heeft het aangelegd met een oudere man. Dat vrije en chaotische trekt hem in het milieu van zijn ouders helemaal niet aan. Hij wil daar niet bij horen. In zijn jeugd was hij geobsedeerd door de grote discipline van zijn leraar Duits en van de manier waarop een orthodontist zijn tanden had rechtgezet. Beiden hebben orde in de chaos geschapen. Daarom wordt Edmond later ook een perfectionist. Daarmee kan hij ook zijn angsten leren bedwingen. Mensen die angsten hebben (dieptevrees) kunnen steun ontlenen aan rituelen en vaste gewoonten (het baantjes trekken, het strakke werkschema )

Edmond moet de geschiedenis van zijn zus weten, want het is eigenlijk een onopgeloste zaak. Hij weet de reden van haar zelfmoord niet: ze is uit zijn leven verdwenen en hij is naar haar op zoek. Hij zoekt dus substituties in zijn liefdesleven (Roza, het zwempakmeisje, de hoertjes op zijn pornosite) Voelt hij zich schuldig aan de dood van zijn zusje? Vergelijk in dit verband ook de verwijzing naar de vriendschap tussen Eline en Edmond. Ze hadden een geheim toen ze in de Linnaeusstraat rondliepen met een briefje in hun zak E en E, voor alle onopgeloste zaken. (blz. 297)

De zelfmoord van Eline is in feite ook een onopgeloste zaak: waarom ze zelfmoord heeft gepleegd is niet bekend. Wat er met Roza gaat gebeuren, is ook een onopgeloste zaak.

Dat Edmond het in ieder geval voor een derde keer gaat proberen is ook duidelijk. Het meisje in het zwembad heeft iets van Eline en Roza ( de haren, het gebroken brilletje versus het gebroken gebit) Ze hebben beiden weer de hulp van Edmond nodig. En er is hoop voor hem. Het meisje is bereid haar slag/ tempo aan te passen aan die van hem, zodat ze misschien samen verder kunnen.

Motieven voor het leesdossier

- Relatie broer-zus
- Substitutieliefde/surrogaatliefde (Roza en het zwempakmeisje, de pornositehoeren)
- Seksualiteit
- Incest
- Jaloezie
- Angsten (dieptevrees)
- De queeste
- Zelfmoord
- Schuldgevoel

Beoordeling scholieren.com

Het knappe van de vertelstijl van Pia de Jong is dat ze de lezer kan misleiden door een heel normaal lijkend verhaal te beginnen. Misschien wel een clichéverhaal: oudere, vrijgezelle
man valt op jonge meisjes. Het lijkt allemaal voorspelbaar wat er gaat gebeuren en ook het gewone taalgebruik is dat van een lekker verhaal om door te lezen. Maar intussen weeft de schrijfster een groot aantal kleine draadjes door het verhaal geen die het verhaal een heel sterke structuur geven. Ze wijst driftig vooruit, maar nog even vaak terug.

Ze gebruikt spiegelingen in de handeling: bijv. onscherpheid van de zwembril van Edmond, de wazigheid van de camera van zijn vader met natuurlijk de symbolische gedachte erachter van een verkeerde kijk op het leven. Een andere spiegeling vormen de twintig foto’s op de laptop van Edmond wanneer hij naar zijn favoriete meisjes kijkt en de twintig foto’s die Roza van zich zelf gemaakt heeft en die ook op dezelfde manier op het beeldscherm verschijnen in een kadertje.

Om “ Dieptevrees” goed te kunnen begrijpen en te analyseren is herlezen van groot belang. Net als in haar eerste roman Lange dagen” gebruikt Pia de Jong het hele register van literaire technieken om structuur in de roman aan te brengen. En juist de terloopsheid waarmee ze het doekt, maakt haar romans tot literatuur met een grote L.

Bovendien heeft het verhaal ook nog trekjes van een spannende literaire thriller. Wat is er in het verleden gebeurd. Maar het niveau van het verhaal steekt toch ver uit boven het niveau van de thrillers van de 21e eeuw ( Marion Pauw, Simone van der Vlugt, Saskia Noort) Toch is dat de tragiek van de romanschrijfster: ze zal de oplagen van de genoemde schrijfsters niet halen. Misschien moet je dat ook niet willen.

Was in de eerste roman een verwijzing naar het oeuvre van W.F. Hermans te maken (Lange dagen verwijst naar de thematiek van “ Nooit meer slapen.” ) ook in “ Dieptevrees” kan een verwijzing naar een roman van W.F. Hermans gemakkelijk gevonden worden. In “ Ik heb altijd gelijk “ is Lodewijk Stegeman de hoofdfiguur die zijn zusje door een zelfmoord heeft verloren. Lodewijk heeft een liefde-haatverhouding met zijn zusje. Wanneer zij dood is, krijgt hij een relatie met een vrouw, die hij bij toeval op straat ontmoet en die hij bovendien kleren geeft. Zo schept hij een substitutieliefde voor zijn zus.
Wanneer je toch “ leent” in de literatuur (misschien wel onbewust hoor” is het niet zo slecht om Willem Frederik Hermans als voorbeeld te nemen.
Tip voor Pia: “ Bendek een nieuwe variant op de Donkere Kamer?’

Ook in deze tweede roman heeft de schrijfster me zeker niet teleurgesteld. Het is een heel aangenaam roman om te lezen. Ook voor scholieren. Hopelijk neemt Pia voor zichzelf de tijd voor een nieuwe roman en valt ze niet in de fout van de thrillerschrijfsters door kort na elkaar nieuwe producten te leveren.

Literaire waarde van de roman m.i. 3 punten.
Amusementswaarde voor scholieren (havo en vwo) 8. Aanrader.

Recensies

In De Volkskrant verscheen op 23 oktober 2010 een recensie. Ze is positief over de roman.
Edmond is eng. Vroeger, zo wordt duidelijk, heeft hij een symbiotische relatie gehad met zijn zus. Alles deden ze samen, op het laatst op het incestueuze af. Maar waar is de zus gebleven? Dat blijft lang voor de lezer verborgen. Heeft Edmond haar vermoord? En zo ja, is hij in staat zoiets opnieuw te doen, maar dan met Roza, die verdomd veel van zijn zus blijkt te hebben?
Steeds weet de lezer net iets te weinig van dit mysterie – en dat doet doorlezen. En als dan het mysterie wordt opgelost, blijkt het totaal anders in elkaar te zitten dan Pia de Jong een boek lang heeft gesuggereerd.
Dieptevrees is knap en goed geschreven. Maar er is één probleem: het is niet meeslepend. Er wordt nergens emotie overgebracht. Daardoor blijft Edmond een engerd met wie je maar liever niets te maken wilt hebben.

In De Twentsche Courant van 25-10-2010 recenseert Arie Storm de nieuwe roman. Hij vindt de tweede roman van De Jong ook goed. …. ze schrijft het gewoon op zoals het is. Dat maakt haar stijl weliswaar behoorlijk clichématig, maar zo kunnen ook geen misverstanden ontstaan. Edmond is een zieligerd. Dat zal ongetwijfeld zo zijn oorzaken hebben, vermoed je al snel. En we worden niet teleurgesteld. Moeilijk contact tussen ouders en kinderen, incest tussen broer en zus en een gevalletje zelfmoord, we krijgen het allemaal te lezen.[….] Er valt veel na te praten over deze roman. Gaat die vader echt dood? Komt het ooit nog helemaal goed met Edmond? En: tot welk genre behoort deze roman? De op een niet-verontrustende wijze psychologische doktersroman, stel ik voor, maar dan met een tandarts in de hoofdrol. Hoewel, het boek eindigt als een heuse thriller. 'Ik heet Edmond', zegt de griezel in de laatste zin tegen weer een ander meisje. 'Laat mij dat maar voor je in orde maken.' Het volgende deel kan worden geschreven.

De roman wordt in Boek Magazine van november/december 2010 door Erik de Vries besproken.
Wie de allerlaatste pagina van deze roman heeft verslonden, is geneigd te denken dat er wel meer in Dieptevrees bij nader inzien niet in de haak is. Pas dan blijkt ten volle hoe subtiel de verwijzingen en dialogen zijn waarmee De Jong de integriteit van de obsessieve manische verteller Edmond in twijfel trekt.
Een meesterlijk gecomponeerde, ijzersterke roman. "

In Trouw van zaterdag 20 november 2010 bespreekt Rob Schouten de roman. Hij is vrij positief over de beide romans van Pia de Jong, maar wanneer in het verhaal van “ Dieptevrees” Roza zich in de armen stort van Edmond, vindt hij het verhaal minder geloofwaardig worden. Hij vertrouwt de verteller daarna niet meer. Er sluipt een dubbelzinnig element in de roman, waarvan hij niet weet of Pia de Jong dat element van vertellen beheerst.

Over de schrijfster en eerder gepubliceerde werk

Bron: website schrijfster
Pia de Jong debuteerde in 2008 met haar roman Lange Dagen.
Zij is geboren in Roermond. Zij studeerde Nederlands en psychologie in Utrecht, werkte als organisatieadviseur in de Verenigde Staten en Nederland en heeft een eigen praktijk op het gebied van coaching en consultancy. Pia de Jong is moeder van drie jonge kinderen.

Bibliografie
“Lange dagen”is de debuutroman van Pia de Jong. (2008)
“ Dieptevrees” (2010) is de tweede roman.

Boekenquiz 12 vragen

Nieuw! Open vragen worden nagekeken door AI
Wat is het beroep van Edmond Zwaen?
Waarom ontslaat Edmond zijn assistentes?
Wat doet Edmond elke ochtend voordat hij gaat werken?
Wie is Roza?
Hoe reageert Roza op het stel noodkronen die Edmond haar geeft?
Welke sport oefent Edmond graag uit?
Hoe reageert Edmond als Roza niet op een tweede afspraak verschijnt?
Wat is de relatie tussen Edmond en Eline?
Wie bezat een huisje aan zee waar Edmond graag heen gaat?
Bij wie is Roza als Edmond haar komt ophalen?
Wat doet Roza als ze in het huisje aan zee is?
Wat is opvallend aan de manier waarop Edmond droomt?

REACTIES

Log in om een reactie te plaatsen of maak een profiel aan.