Feitelijke gegevens over het boek
Verschijningsdatum 1e druk: oktober 2010
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 235
Uitgeverij: Cossee
Beschrijving van de cover
Er staat op de weer prachtig gebonden uitgave een grote, witte ganzenkop op de cover.
Dat is een toepasselijke afbeelding omdat de ganzen in het verhaal van Bakker een rol spelen.
Genre
Gerbrand Bakker schrijft zijn derde sterke psychologische roman over mensen die moeite hebben met communiceren en in een zelf gekozen isolement willen leven.
De flaptekst
Amsterdam. Een vrouw verdwijnt. Haar echtgenoot wordt verhoord door een begripvolle politieagent en gaat te rade bij zijn schoonouders.
De vrouw heeft een oud huis gehuurd, ver weg, in Wales. Om een nieuwe start te maken. Ze wil dingen vergeten, is gevlucht voor lastige situaties en pijnlijk nieuws.
Maar ook begint ze onbewust weer op te bouwen. Misschien komt alles toch nog goed. Het is november, het wordt december. Een botte schapenboer slacht een lam, een huisarts zit zich dood te roken in zijn lege praktijk, de vrouw laat haar haren kort knippen door de plaatselijke kapster. Van de tien witte ganzen op het veld bij het huis zijn er na twee maanden nog vier over. En wat moet ze met de vriendelijke maar ongrijpbare jongen die op een nevelige namiddag over de muur rondom haar tuin springt? De dag voor kerst schepen de echtgenoot en de politieagent zich in op de boot naar Hull. Ze komen steeds dichterbij, de tijd begint te dringen.
Gerbrand Bakker vertelt op een buitengewoon sensuele manier, met altijd weer onverwachte wendingen, over een docente, gespecialiseerd in Emily Dickinson, die probeert te ontsnappen aan haar ondraaglijk geworden omstandigheden.
Het is het verhaal dat in ieder tijdperk anders verteld moet worden – van een vrouw, die midden in het leven gedwongen is opnieuw te beginnen. Als zij maar de kans krijgt.
Samenvatting van de inhoud
November
Een eerst nog niet met name genoemde vrouw heeft in Wales een boerderij gehuurd van de overleden weduwe Evans. Ze is docente Engels aan de Amsterdamse universiteit en heeft net een affaire achter de rug met een eerstejaarsstudent die haar daarna belachelijk heeft gemaakt door posters in het gebouw op te hangen. Ze is bezig met een proefschrift over de Amerikaanse dichteres Emily Dickinson en wil aantonen dat ze weliswaar altijd bewierookt door recensenten ook een aantal minder goede gedichten heeft geschreven. Wanneer ze op de boerderij aankomt, leven er tien ganzen op haar landgoed, maar die verdwijnen successievelijk van het toneel. Misschien komt het door een vos die in de buurt verblijft. Helemaal aan het einde van de roman leven er nog maar vier.
Ze wordt in het begin gebeten door een das en bijna niemand gelooft dat, want dassen zijn mensenschuw en leven zeker niet overdag. Maar wanneer de wond gaat ontsteken, moet ze er toch mee naar de dokter, een lokale huisarts die niet veel te doen heeft. Hij gelooft het ook niet dat ze gebeten is.
Daarnaast maakt ze kennis met een man uit de buurt Rhys Jones. Hij mag zijn schapen weiden op haar grond, dat had de weduwe voor haar al bepaald en als beloning kreeg ze een lamsbout met de kerst. Dat wil hij ook aan de vrouw voorstellen, maar die houdt niet zo van lamsbout. Bovendien vindt ze het een beetje een enge man. Ze voelt zich eenzaam: laat af en toe iets aan de lezer los over de affaire. Ze neemt een besluit om d’r haar heel kort te laten knippen.
De man van wie de vrouw spoorloos verdwenen is, brengt een bezoek aan zijn schoonouders. Hij heeft brand gesticht in het kantoor van zijn vrouw. De student heeft overal plakkaten neergehangen over de harteloosheid van zijn vrouw. Ze hebben geen kinderen. Zijn schoonouders lijken hem dat te verwijten. Maar hij weet wel beter. Het bezoek is een voorbeeld van de non-communicatie tussen mensen die niet naar elkaar kunnen luisteren.
December
De man laat een doos met boeken van zijn vrouw op zijn voet vallen. Hij moet ervoor naar het VU. Hij komt bij de dokter en hij leest op haar computer wat gegevens mee over zijn vrouw. Ze heeft onlangs een vruchtbaarheidsonderzoek ondergaan en daarbij is er iets anders uit naar voren gekomen. Ze is ernstig ziek en zal wel kanker hebben, denkt de lezer. Dat maakt haar vertrek naar Wales natuurlijk wel wat meer te begrijpen. Hij zelf moet overigens in het gips.
In het dorp in Wales komt er een jongen met een hondje Sam langs. Hij heet Bradwen en hij moet de omgeving met Mount Snowdon in kaart brengen voor een wandelroute. Hij is net twintig en heeft dus bijna een moederfiguur in Agnes. Hij kan blijven slapen. Maar als hij vertrokken is, komt hij weer terug. Hij blijft op de boerderij hangen en knapt in de tussentijd heel wat kapotte dingen op. Zo sluit hij de televisie aan en hij kookt voor haar. Er zijn nu nog maar 4 witte ganzen over, maar de hond houdt waarschijnlijk daarna de vos op een afstandje.
De man heeft een gesprek met de agent die hem heeft geverbaliseerd, maar die agent staat sympathiek tegenover de man. Hij raadt hem aan een detective in de hand te nemen: die zal de vrouw wel snel kunnen opsporen. Dat advies volgt de man op en al spoedig hoort hij dat zijn vrouw in Wales zit. Hij vertelt aan de lezer over de avond waarop ze hem verteld had dat ze overspel had gepleegd. Hij heeft als hobby hardlopen, maar ze had hem nooit iets gevraagd daarover. Weer zo’n voorbeeld van non-communicatie bij de personages van Bakker. Hij wil zijn vrouw bezoeken en stuurt haar een kaartje.
De vrouw gaat weer naar dezelfde huisarts en ze vertelt hem dat ze een heel sterke pijnstiller nodig heeft. Ze krijgt die los en op de terugweg koopt ze een mooie muts voor Bradwen als kerstcadeau. Maar thuis zit Rhys Jones op haar te wachten en die heeft heel andere verwachtingen van de vrouw. Nu blijkt het de vader van Bradwen te zijn die zijn hond komt terughalen. Sam gaat met hem mee als Bradwen niets vermoedend komt binnenstappen. Bradwen en Agnes gaan samen kerst vieren. Hij vertelt haar dat hij de weduwe Evans dood heeft gevonden: ze was aangevreten. Daarna was hij stiekem naar Liverpool vertrokken en had zijn vader de “eer gelaten” het lijk te ontdekken. Daarom had hij Sam ook meegenomen.
Hij heeft zijn studie in Liverpool echter niet afgemaakt. Ze gaan kort daarna nog een keer de berg beklimmen, maar de zieke Agnes kan de top niet halen. Ze keert terug naar het station en wacht daar op Bradwen. Die avond gaan ze met elkaar naar bed: onbeschermde seks. Daarna sluit ze hem op in de kelder van de varkensstal en sluit het luik boven hem, waardoor hij er niet uit kan. Vervolgens neemt ze alle pillen van de dokter mee en ze neemt die in. Ze pleegt dus zelfmoord.
Rutger is met zijn vriend de agent Anton op weg naar Wales. De agent heeft zijn gezin met de kerst gewoon in de steek gelaten. Het lijkt er toch wel sterk op dat hij homoseksuele gevoelens voor Rutger koestert. De boot naar Hull heeft vertraging en daarom moeten ze overnachten in Engeland. Daarna rijden ze door naar Wales. Bradwen zit in de kelder . Hij hoort de stemmen van twee mannen (Rutger en Anton) Ze zoeken Agnes. Dat is de eerste keer dat de lezer hoort dat de vrouw Agnes heet. De mannen bevrijden hem uit de kelder en gaan Agnes zoeken. Dat doet Bradwen ook, maar die weet wel waar hij haar moet zoeken. Hij vindt haar: de vier ganzen zijn bij haar: een ervan heeft zijn kop op het lichaam van Agnes gelegd. Ze is natuurlijk dood. Net als de oude vrouw Evans heeft hij ook Agnes dood aangetroffen. Hij houdt zich schuil voor de beide mannen, steelt nog snel wat geld uit de portemonnees van beiden en verdwijnt.
Titelverklaring
Een keer komt de titel letterlijk in de roman voor. Op blz. 155 zegt Bradwen dat hij een “omweg heeft gemaakt voor de steencirkel.”
Verder lijkt de titel toch meer symbolisch te moeten worden opgevat. Leren we de personages van Gerbrand Bakker niet allemaal via een omweg kennen. Zo komen we veel meer te weten van Agnes door de omweg via haar echtgenoot. Van hem horen we dat ze kinderloos is, maar ook dat ze ongeneeslijk ziek is. Beetje bij beetje laat Bakker informatie over zijn personages aan zijn lezers los. Alles wordt heel gedoseerd afgewogen. Je weet dat er iets zal losbreken tussen Agnes en Bradwen, maar dan komt ook weer de informatie vrij over het feit dat Rhys Jones zijn vader is. Wat de vader zou willen (seksueel contact met Agnes krijgt de zoon later wel) Zo geschiedt veel in de roman met een omweg en steeds zoals het Bakker betaamt gedoseerd.
Het motto
Het motto is een gedicht van Emily Dickinson. Agnes is hoogleraar aan de universiteit van Amsterdam en zij is van plan een alternatieve biografie (via een proefschrift) over de Amerikaanse dichteres te schrijven. In de roman vergelijkt ze zich ook vaak met de dichteres.
Ample make this Bed
Make this bed with Awe
In it wait till Judgment break
Excellent and Fair
Be its Mattress straight
Be its Pillow round
Let no Sunrise’ yellow noise
Interrupt this ground.
In hoofdstuk 61 (het laatste hoofdstuk van de roman) volgt de Nederlandse vertaling van dit gedicht.
Spreid dit bed met zorg
Spreid het ademloos
Wacht er tot de laatste dag
Luisterrijk en puur.
Het matras zij strak,
’t Hoofdeinde rond;
Weer de schelle dageraad
Van deze stille grond.
Structuur en perspectief
De roman kent twee delen: November en December.
Deel 1 heeft 26 relatief korte genummerde hoofdstukken (1-26) en deel 2 35 (27-61)
In het eerste deel wordt het grootste deel van die hoofdstukken voor rekening genomen door de vrouw die uit Amsterdam naar Wales vertrokken is. De man die later haar echtgenoot Rutger blijkt te zijn is goed voor twee korte hoofdstukken.
In deel 2 doet hij de vertelling in zes hoofdstukken. Het laatste echte hoofdstuk is voor rekening van de jongeman Bradwen uit Wales en hoofdstuk 61 is niets anders dan de Nederlandse vertaling van het motto dat een gedicht van Emily Dickinson is.
De drie vertellers zijn personale vertellers in de o.v.t Van de vrouw komen we pas helemaal aan het eind te weten dat ze Agnes heet. Wat de man betreft is dat hetzelfde. Hij heet Rutger.
De tijdlagen van het verhaal
Het is november en december staat in de aankondiging van de delen. Op een zeker moment heeft Agnes het over vrijdag 27 november. Een blik op de kalender leidt tot het geven dat we in het jaar 2009 zitten. De tijd wordt beschreven tot net na de kerst. Het is bijna oudjaar als Agnes sterft.
Het decor van de handeling
Er zijn twee decors die van belang zijn . Het belangrijkste decor is een afgelegen plaats in Wales nabij de plaats Bangor. De vrouw heeft er een landhuisje gehuurd en ontmoet er wat lokale bewoners. Thuis in Amsterdam is achtergebleven haar echtgenoot die niet weet waarheen ze vertrokken is. Hij zit enkele keren thuis bij zijn schoonouders die van communiceren weinig verstand hebben. Hij besluit met een agent die hij heeft ontmoet nadat hij een daad van verzet heeft gepleegd, naar Wales af te reizen. Zelf heeft hij zijn been in het gips. Aan het einde komen beide decors samen. Het decor is van belang, omdat het de moeilijkheid tot communiceren onderstreept.
In het dorp in Wales is Agnes een buitenstaander. In Amsterdam kan Rutger nauwelijks met zijn schoonouders praten over de verdwijning van zijn vrouw. Zijn schoonmoeder kijkt steeds naar programma’s op televisie (bijvoorbeeld naar het schaatsen van Sven Kramer)
Uitgewerkte thematiek
“De omweg” is een nieuwe, echte Bakkeriaanse roman. Opnieuw gaat het in zijn boek over een zelf gekozen isolement en over een zwakke communicatie tussen de personages in hun directe omgeving en over de aandacht voor de natuur.
Je kunt je als lezer altijd van alles afvragen, maar een direct antwoord krijg je bijna nooit. De interpretatie van de tekstgegevens moet je als lezer geheel voor eigen rekening nemen.
Is de slechte communicatie tussen Agnes en Rutger (waarom zou je anders zomaar spoorloos verdwijnen) een gevolg van haar overspel met een student, haar angst voor de ernstige ziekte, haar onvermogen om met Rutger over hun kinderloosheid te communiceren, zijn verholen homoseksualiteit. Je weet het nooit. Er blijft veel te raden over bij Bakker. In een interview eind september in Volkskrant magazine gaf Bakker aan dat hij enigszins autistisch is (het Aspergersyndroom) Zo’n vorm van autisme lijkt hij zijn personages mee te geven. Ze willen lang niet altijd communiceren en voelen zich meer op hun gemak met de dieren in hun omgeving. Vgl. de das (normaal een heel schuw beest ) die zich wel aan Agnes toont, de ontroerende dood met de ganzen op haar schoot, de hond Sam met Bradwen. Ook met de natuur kan een personage van Bakker zich wel redden (Agnes en Bradwen)
Enkele literair-historische motieven in deze roman:
- De ernstige ziekte
- Het escapisme dat daarvan een gevolg lijkt
- De eenzaamheid en zelfgekozen isolement
- De queeste naar haar verblijfplaats
- De relatieproblemen tussen Agnes en Rutger
- De overspelige relatie met de student
- De kinderloosheid
- De seksualiteit tussen Agnes en Bradwen
- De non-communicatie tussen de personages
- De zelfdoding
Beoordeling scholieren.com
“De omweg” is een prachtige verstilde roman, waarin Gerbrand Bakker zijn talent voor het componeren van een roman opnieuw laat zien. In principe gebeurt er niet eens zo veel, maar de manier waarop de schrijver met zijn informatie speelt, is opnieuw indrukwekkend. Er blijft heel wat te ontdekken (in de letterlijke zin) voor de lezer.
Dit in tegenstelling tot de romans en de literaire thrillers waarin zo veel non-informatie over de lezer wordt uitgestrooid. In Nederland kom je dan al gauw in aanmerking voor de NS Publieksprijs (vgl. 2010 de verkiezing van Simone van der Vlugt “Op klaarlichte dag.”)
Dan is een boek als ‘De omweg”een verademing. Hopelijk zullen scholieren van havo en vwo dat ook willen inzien. Biet alles hoeft aan je te worden uitgelegd.
De amusementswaarde van de roman is ruim voldoende.
De literaire waarde: drie punten.
Recensies
Gerbrand Bakker heeft door zijn recente succes, o.a. de internationale waardering voor “Boven is het stil”, wel afgedwongen dat elke nieuwe roman van zijn hand meteen in de toonaangevende dagbladen wordt gerecenseerd.
Sonja de Jong schrijft in het Noord-Hollands Dagblad een zeer lovende recensie. Hoewel het verhaal duidelijk verschilt van Bakkers eerdere romans (niet langer is het Noord-Hollandse landschap hoofdrolspeler), is de thematiek uit die boeken toch duidelijk ook dit keer weer te herkennen: de fundamentele eenzaamheid van de mens tegenover de natuur in al zijn onverschillige schoonheid. Bakker is een grandioos stilist. Dat liet hij al zien in zijn debuutroman Boven is het stil en die kunst heeft hij alleen nog maar verscherpt. Zijn zinnen hebben een dwingend, haast vanzelfsprekend ritme. Groot schrijverschap zit niet in wát er verteld wordt, maar hóe het verteld wordt en vooral in dat wat níet gezegd wordt, maar woordloos oprijst achter het verhaal. Bakker toont zich een absolute meester daarin.
Arie Storm is in Het Parool ook enthousiast over de nieuwe roman: “ Het is misschien een beetje een raar compliment, maar één van de sterke punten van het proza van Gerbrand Bakker (bekend van de romans Boven is het stil en Juni) is dat wat erdoor wordt opgeroepen, aanvankelijk klein wordt gehouden.
De lezer leert stap voor stap, in hetzelfde tempo als de personages, de omgeving kennen waarin de personages zich bevinden. Geleidelijk groeit die wereld, maar niets gebeurt overhaast. De lezer groeit in een boek van Bakker, zoals de personages in die boeken ook groeien, ja, ontgroeien tot memorabele figuren. 'Beetje bij beetje vergrootte ze haar ruimte,' wordt vrij vroeg in de nieuwe roman van Bakker, De omweg getiteld, over de vrouwelijke hoofdpersoon opgemerkt.[….] Zo'n omweg is de natuur. En dat is, zoals bekend, een ander sterk punt van Bakker, de beschrijving daarvan. Deze keer gaat het om het landschap van Wales. Daar zit een vrouw in een huis, tijdelijk, voor iedereen verborgen. Ze komt uit Amsterdam. Ze is ziek, dat is snel genoeg duidelijk, of anders heeft ze in elk geval problemen; voortdurend slikt ze paracetamol. Ze heeft een biografie over en gedichten van Emily Dickinson bij zich. Zoals de vrouw langzaam het huis in Wales en de omgeving verkent, dringen wij als lezer dieper in haar door.
Grete Riemersma schrijft in De Volkskrant van 2 oktober 2010. “ De boeken van Gerbrand Bakker (1962), dat zijn weilanden, beesten, bomen, gras en laaghangende wolkendekken waaruit het regent. Het zijn families die rampen hebben overleefd door erover te zwijgen en ook de rest van het leven samenvatten in een minimum aan woorden. En nu Bakker deze ingrediënten voor het eerst gebruikt in een grotendeels buitenlands decor, is er geen spat veranderd. Gerbrand Bakker blijft Gerbrand Bakker.[….] Als Bakker iets kan, dan is het het echte leven verbeelden, het haperende leven. Dat liet hij vooral zien in het meermalen bekroonde en genomineerde Boven is het stil (2006), en in De omweg doet hij dat opnieuw.
Meesterlijk beschrijft hij hoe de vrouw het misschien wel beste deel van haar leven beleeft als haar lichaam het aan alle kanten begeeft, samen met een jongen, een grassig pad en oeroude bomen in de buurt. Dan kan een mens Dickinson beter met rust laten.
De recensent van het NRC Pieter Steinz is deze keer minder enthousiast over de roman. : “ Bijzaken allemaal. Bakker concentreert zich op het innerlijke leven van zijn hoofdpersoon, wier geheimen beetje bij beetje worden weggegeven. En zijn interesse gaat vooral uit naar de schoonheid van de herfst in Wales, naar de menselijkheid van dieren, naar het getob van Agnes en naar de aantrekkingskracht van een leven ‘zonder enige vorm van lichamelijkheid, geen seks, geen erotiek, geen enkel gevoel van verwachting.’ Het tempo ligt laag, en grote verrassingen hoef je niet te verwachten; minder vriendelijk zou je kunnen zeggen dat het verhaal kabbelt en dat de roman een beetje saai is.
Dat laatste gold niet voor Boven is het stil, en dus probeer je al lezend uit te vinden wat dan het verschil maakt. Het antwoord is tweeledig: gebrek aan emotie en een onopmerkelijke stijl. De omweg grossiert in afstandelijkheid. Dat is misschien niet zo vreemd omdat Agnes radicaal afstand van de wereld probeert te nemen; maar het verhindert dat de lezer zich identificeert met de hoofdpersoon. Zoals een boek over verveling bij voorkeur niet vervelend moet zijn, en de biografie van een saaie piet niet saai, zo moet een roman over afstandelijkheid niet afstandelijk zijn. Welke musicus was het ook al weer die bij een veel te sloom ingezet bluesnummer uitriep: ‘Hold it fellas, it don’t move. Let’s get real, real gone for a change’?[…] Stilistisch blijft Bakker ook achter bij zijn eerdere werk. De omweg is niet geschreven in broddelproza, maar wordt evenmin opgefrist door de mooie zinnen of de laconieke dialogen die Boven is het stil kenmerkten. Er spreekt een zekere sleetsheid uit een woordenwisseling die als volgt verloopt: ‘„Waarom vraag je dat?” / „ Ik heb zo’n gevoel.” / „Ik heb ook wel eens een gevoel.” / „O, ja?” / „En die vermoeien me nogal. Schenk liever nog wat wijn in”.’ En wie loopt warm voor uitspraken als ‘Nooit weet je precies wat iemand denkt of voelt’?
Rob Schouten in Trouw is daarentegen weer heel lovend over de stijl van Bakker en over de manier waarop Bakker zijn informatie aan de lezer prijsgeeft. Hij geeft een voorbeeld van de wijze waarop Agnes sterft. Hij roemt ook de beschrijving van het landschap waarmee de schrijver zo beroemd is geworden. Deze keer is dit het landschap van Wales.
'Net als Boven is het stil is De Omweg een mooie, overtuigend verstilde roman.'
'Dat is een van de geheimen van Bakkers stijl. Hij laat je als lezer meer weten dan zijn hoofdpersonen, hij toont hun handelingen en gedachten maar jij bent degene die ze begrijpt. Hij beheerst het show, don't tell-ambacht tot in de puntjes.'
'[...] Tegen die oppervlakkige geest des tijds tekent Bakker met De Omweg stil protest aan. En stelt er overtuigend iets tegenover: bewustwording van de universele krachten van het bestaan.'
Over de schrijver en eerder gepubliceerde werk
Bron: website uitgever
Gerbrand Bakker (Wieringerwaard 1962) is schrijver en hovenier. Zijn roman Boven is het stil is vele malen bekroond en in tien talen vertaald. Het kreeg in 2008 de Boekdelenprijs voor het Leesclubboek van het Jaar. Het staat tevens op de shortlist voor de IMPAC Award. Er is een toneelbewerking van gemaakt en er is een verfilming op komst. Van zijn nieuwe roman Juni verscheen onlangs de derde druk en zijn de Duitse en Franse vertaling in voorbereiding.
Voor meer informatie, zie ook www.gerbrandsdingetje.nl
REACTIES
1 seconde geleden