De omweg door Gerbrand Bakker

Met een van de agenten ontstaat een vriendschappelijk contact. Die raadt hem aan een privédetective in de arm te nemen. Terwijl die op zoek is krijgt Rutger bij het opruimen van zijn kamer een zware doos met boeken op zijn voet. Die is gekneusd en moet in het gips. Dan komt de privédetective met het bericht dat hij Agnes heeft opgespoord. Rutger stuurt eerst een ansichtkaart naar het adres in Wales met twee woorden tekst: 'Ik kom' (pagina 157). Dan maakt hij met de politieman een plan om samen naar Wales te gaan. Twee dagen later zijn ze bij het huis.

Daar heeft Agnes de vorige dag de ansichtkaart gevonden. Ze zegt er niets over tegen Bradwen maar stuurt hem met een loos argument naar de kelder. Als hij daar aan het zoeken is, doet ze het luik dicht en vergrendelt het. Zelf maakt ze dan in het ganzenhok een slaapplaats klaar. Met een lamp, de radio en twintig pillen gaat ze er op een matras met twee dekbedden liggen. Ze slikt de pillen een voor een en overlijdt. De vier resterende ganzen scharen zich aan haar voeteneinde.

Wanneer de volgende ochtend de twee Nederlanders verschijnen, bevrijden die, gealarmeerd door zijn gebonk, eerst Bradwen. Hij verwijst hen als meest waarschijnlijke verblijfplaats van Agnes naar de steencirkel. Zelf vindt hij haar al gauw in het ganzenhok. Hij tuigt eerst de kerstboom af en plant de boom in de tuin. Uit de rugzakken van Rutger en zijn politievriend steelt hij van elk veertig pond. Dan vertrekt hij met stille trom: die twee Nederlanders moeten het verder zelf maar uitzoeken.

Verhaalanalyse

Personages

De hoofdpersoon Agnes, wordt continu in de personale vorm beschreven, waardoor je pas aan het einde van het boek haar eigenlijke naam komt te weten. Ze wordt beschreven als een eenzaam persoon, mede omdat ze een groot gedeelte van het verhaal in haar eentje voorkomt. Ze gaat nogal moeizaam met andere mensen om, is op bepaalde momenten is ze zelfs lichtelijk onvriendelijk te noemen.

Wat je al lezend over haar te weten komt is dat ze ontslagen is aan de universiteit waar ze ooit werkte (na een relatie met een van haar studenten) en dat ze aan het eind van het verhaal zelfmoord pleegt door een overdosis van pijnstillers. Ze lijdt aan een chronische ziekte en kan geen kinderen krijgen met haar man. Ook heeft ze een voorkeur voor de natuur en dieren. Goede voorbeelden hiervoor zijn de das (die haar voet verwondt) en niet te vergeten de ganzen die steeds in het verhaal terugkomen.

Haar man,  Rutger, komt niet overheersend vaak voor in het verhaal. Hij heeft ooit een brandje gesticht in de werkkamer van zijn vrouw Agnes, waarna hij gearresteerd is en -apart genoeg- min of meer bevriend raakte met een agent die hem verhoorde. Later in het verhaal maakt hij een reis naar Wales nadat een detective Agnes gevonden heeft. Op deze reis neemt hij de politieman mee.

In het tweede deel van het verhaal komt de personage Bradwen plotseling tevoorschijn (misschien alsof de auteur hem later pas bedacht heeft?) met de hond Sam. Bradwen is twintig jaar, maar ondanks dit leeftijdsverschil gaat Agnes later in het verhaal vreemd met Bradwen. 

Structuur en samenhang

Het verhaal heeft een nogal laag verteltempo. Het wordt grotendeels personaal verteld vanuit het perspectief van de vrouw Agnes. Toch wordt het verhaal over Agnes een aantal keer onderbroken om over te schakelen naar een personaal perspectief gericht op haar man Rutger.  

Er zit wel degelijk een samenhang in het verhaal, maar die kun je alleen vinden als je oplettend leest en een de belangrijke gebeurtenissen goed onthoudt. Zo wordt met een aantal van haar beschreven gedachten duidelijk dat ze aan het einde van het verhaal zelfmoord gaan plegen. Bijvoorbeeld wanneer de mislukte zelfmoordpoging van haar oom wordt beschreven. Ook de lust in haar leven was weg, dat werd naarmate het verhaal vorderde wel duidelijk. Het feit dat ze genoot van haar eenzaamheid was daar een groot aspect van.

Tijd

In dit verhaal is de tijd geen belangrijke factor: de vrouw wil zelfs het liefst niet weten hoe laat het is. Het boek wordt verdeeld in 61 hoofdstukken, en het is in twee delen verdeeld: November (neemt 70 bladzijden in beslag), en December (neemt 155 bladzijden in beslag). Af en toe wordt er een datum genoemd, zoals '18 november' (pagina 27), '27 november' (pagina 66), '6 december' (pagina 81). Agnes pleegt zelfmoord met de kerst. De vertelde tijd is ongeveer twee maanden.

Ruimte

Het verhaal speelt zich vrijwel alleen af in en rond Agnes’ gehuurde cottage in Wales. Op een aantal uitzonderingen na, zoals wanneer de man in het huis van zijn schoonouders is. Of de boottocht van de man en de politieagent richting Wales, nadat de detective de vrouw gevonden had.

Perspectief

Het verhaal wordt verteld in de personale vorm. Hierin wordt Agnes steeds met ‘zij’ of ’ze’ beschreven, hierdoor kom je pas op het eind van het boek haar naam te weten.

Af en toe verandert het personale perspectief van Agnes naar haar man Rutger, dit komt echter niet vaak voor.

Thematiek

Centraal in het boek staat de eenzaamheid, waar in dit geval vrijwillig voor gekozen is. Wat de mens doet in geval van eenzaamheid, en de natuur die min of meer als toevluchtsoort wordt gebruikt. Maar ook de manier waarop de mens omgaat met een chronische ziekte. De titel komt maar één keer in het verhaal voor, wanneer Bradwen zegt dat hij speciaal een omweg heeft gemaakt voor de steencirkel. Voor mij wordt niet helemaal duidelijk wat er met ‘De omweg’ bedoeld wordt. Het motto is een gedicht van Emily Dickinson, waar de hoofdpersoon Agnes een proefschrift over aan het schrijven is:

Ample make this Bed

Make this bed with Awe

In it wait till Judgment break

Excellent and Fair

Be its Mattress straight

Be its Pillow round

Let no Sunrise’ yellow noise

Interrupt this ground. 

Spreid dit bed met zorg

Spreid het ademloos

Wacht er tot de laatste dag

Luisterrijk en puur.

Het matras zij strak,

’t Hoofdeinde rond;

Weer de schelle dageraad

De vertaling van het gedicht komt aan het eind van het verhaal voor.

Uitgebreide persoonlijke reactie

Onderwerp

Ik vind niet dat het verhaal over één duidelijk onderwerp gaat. Het draait om meerdere aspecten: vrijwillig in isolement en eenzaamheid leven; een chronische ziekte; vreemdgaan; zelfmoord, maar ook de natuur speelt een grote rol in het verhaal. Het komt op me over als bijeengeraapte bijzaken, waar de auteur een geheel van heeft gemaakt. Vooral de factor ‘natuur’ interesseerde mij eerlijk gezegd niet bijzonder veel. Hele beschrijvingen van de omgeving en dergelijke kun je er wat mij betreft uitlaten. Wel moet gezegd worden dat de auteur op deze manier diep op de onderwerpen is ingegaan.

Gebeurtenissen

De belangrijkste gebeurtenis die in het verhaal beschreven wordt, is dat Agnes overspel pleegt met een student op de universiteit waar ze lesgeeft. Dit is (naar mijn idee) een van de grootste oorzaken waardoor ze naar Wales is gegaan en het huis heeft gehuurd waar het hele verhaal zich min of meer in afspeelt. Deze gebeurtenis wordt niet letterlijk beschreven of verteld, maar je komt er stukje bij beetje achter door een aantal flashbacks die in het boek voorkomen. Het verhaal bevat best weinig gebeurtenissen en wordt traag verteld, waardoor het op bepaalde punten moeilijk is om te blijven te lezen. Vooral op de punten waar diep ingegaan wordt op de omgeving en natuur was het voor mij lastig om de aandacht er bij te houden: het verhaal werd hierdoor dus af en toe wat saai. De nadruk van de gebeurtenissen ligt vooral op de beslissingen en handelingen van de hoofdpersoon Agnes. Dit vind ik een logische keuze van de auteur. Het draait immers bijna allemaal om haar, en op deze manier kom je uiteraard zo veel mogelijk de hoofdpersoon te weten.

Personages

Ik vind Agnes absoluut geen heldin. In het verhaal ‘vlucht’ ze voor haar problemen naar Wales. Dit vind ik een laffe daad: vluchten leidt (bijna) nooit tot een oplossing. Daarbij gaat ze (eigenlijk tweemaal) in het verhaal vreemd, en dat vind ik niet bepaald een heldenactie. Al vindt ik dat ze de tweede keer dat ze vreemdging minder zwaar meetelt dan de eerste keer. De tweede keer was immers kort voor haar zelfmoord, ze zal dus niet zo nagedacht hebben over de gevolgen van het vreemdgaan: haar leven lag toch al zo overhoop. Deze ‘bizarre’ gebeurtenissen hebben ervoor gezorgd dat ik me niet goed kon verplaatsen in de hoofdpersoon. Aan de andere kant vind ik de beslissing van Agnes om naar Wales te gaan begrijpelijk, omdat ze tijd voor zichzelf nodig heeft, en even met niemand anders rekening hoeft te houden: ze heeft nu alle vrijheid om na te denken. Daarbij komt natuurlijk de angst voor haar ernstige ziekte waar ze voor probeert te vluchten.

Aan het eind van het verhaal pleegt Agnes dus zelfmoord met een overdosis pijnstillers. Dit was iets wat me niet bepaald verbaasde, aangezien je, naarmate het verhaal vorderde, steeds meer doorkreeg in welke situatie Agnes zich bevond. Eigenlijk kwamen er vooral sombere situaties voor, waaruit je kon afleiden dat ze zich, zeg maar niet al te vrolijk voelde..  

Bouw en structuur

Het verhaal komt redelijk langzaam op gang. Terwijl je steeds iets meer vaart verwacht, blijft het verhaal in hetzelfde tempo doorgaan. Hier moest ik in het begin even aan wennen. Ik denk dat de auteur dit gedaan heeft om te laten zien dat de hoofdpersoon duidelijk tijd voor zichzelf nodig had om de gebeurtenissen op een rijtje te zetten, hoe sterk de hoofdpersoon ook leek. Ook liet de auteur op deze manier weten dat tijd in dit geval een onbelangrijke factor is. De vertelde tijd van het verhaal is dan ook maar 2 maanden. Ik zou niet direct zeggen dat het een spannend verhaal is. De belangrijkste reden daarvoor is dus dat trage vertel-tempo. Ook het eind van het verhaal was niet bepaald een anticlimax: de zelfmoord van Agnes zag ik al een tijdje van tevoren aankomen.

Taalgebruik

Misschien werd er in de tekst iets te veel beschreven, en waren er te weinig dialogen. Maar aan de andere kant kwam hierdoor de eenzaamheid van de vrouw goed naar boven. Het langzame tempo van vertellen is misschien te uitgebreid: er was weinig spanning waardoor het verhaal af en toe saai werd. Ik ben juist iemand die van spannende boeken houdt, het soort boeken die je het liefst in één dag uitgelezen hebt. Wat me meteen opviel is dat de natuur een belangrijke factor speelt in het boek. Ik snap nog steeds niet helemaal waarom de auteur dit heeft gedaan. Na een beetje research op google.nl kwam ik erachter dat Gerbrand Bakker dit niet alleen in ‘’De omweg’’ doet, maar de natuur in meerdere boeken een belangrijke rol laat spelen.

Eindoordeel

Ik vind de Omweg een boek dat ik niet meteen zou aanraden. Het langzame verteltempo en de oneindige omschrijvingen over de natuur maken het boek af en toe saai. Vooral in het begin moet je je er echt even doorheen worstelen, zeker als je niet van dit soort boeken houdt. Bot gezegd: je kunt bijna voorspellen wat er op de volgende bladzijde gaat gebeuren, namelijk wéér een omschrijving van de omgeving. Wel is het zo dat in het tweede deel van het boek wat meer actie te bekennen is: het verhaal komt dan pas goed op gang. Ik denk niet dat ik dit boek op mijn ‘favorieten’ lijstje ga zetten: dit is het type boek waar je van moet houden, en ik geloof niet dat ik aan die eis voldoe.

Ik vind de Omweg een boek dat ik niet meteen zou aanraden. Het langzame verteltempo en de oneindige omschrijvingen over de natuur maken het boek af en toe saai. Vooral in het begin moet je je er echt even doorheen worstelen, zeker als je niet van dit soort boeken houdt. Bot gezegd: je kunt bijna voorspellen wat er op de volgende bladzijde gaat gebeuren, namelijk wéér een omschrijving van de omgeving. Wel is het zo dat in het tweede deel van het boek wat meer actie te bekennen is: het verhaal komt dan pas goed op gang. Ik denk niet dat ik dit boek op mijn ‘favorieten’ lijstje ga zetten: dit is het type boek waar je van moet houden, en ik geloof niet dat ik aan die eis voldoe.