De loteling door Hendrik Conscience

Titel: De loteling
Auteur: Hendrik Conscience
Toetsing: Karel Jonckheere
Verschenen: 1850
Hertoetsing: 1974
Aantal blz.: 94
Uitgeverij: Marnixreeks

BESCHRIJVINGSOPDRACHT:

MOTIVATIE:

We stonden met een groepje in de bibliotheek te zoeken naar boeken voor dit verslag.
We zochten aan de hand van de lijst achteraan in het laagland tekstboek. Na een paar boeken te hebben gezien kwamen we tot de conclusie dat vrijwel alle boeken heel dik waren. Niemand had hier echt zin in, dus er werd heel hard gezocht. Wie het eerste een dunner boek vond had geluk. Na lang zoeken was ik één van die “gelukkige”. De loteling was vrij dun tegenover de andere boeken. Na de achterkant gelezen te hebben leek het boek me ook nog leuk. Geheel verbaasd heb ik de bieb verlaten en ben ik begonnen met lezen, met de gedachte: “Als het niks is, kan ik het altijd nog terugbrengen.” Alweer tot mijn verbazing werd mijn eerste indruk bevestigd. Ik heb het boek meegenomen op vakantie en heb het daar in één keer uitgelezen.

SAMENVATTING:

Twee families wonen in Vlaanderen naast elkaar in lemen hutjes en ze leven een eenvoudig boerenbestaan. Toch zijn ze tevreden. De twee families wonen eigenlijk als één gezin. De ene familie bestaat uit een weduwe en een dochter (Trien) de andere familie bestaat uit een grootvader, en twee zoons, de jongste heet Pauwke en de oudste Jan. Op een dag krijgt Jan het bericht dat hij naar de militaire loting moet. Bij deze loting valt het lot op Jan en dus moet hij, een jaar na deze loting, het leger in. De beide families treuren hier erg om vooral omdat ze het toch al niet breed hadden en nu ook nog een sterke kracht voor bij de oogst moeten missen.
Op de dag van Jans vertrek verklaren Jan en Trien elkaar, in het geheim, de liefde. Waarbij Jan aan Trien belooft dat hij niet met andere meisjes om zal gaan zolang hij weg is en Trien belooft op Jan te wachten totdat hij terugkomt.

Een tijd lang horen de families niets van Jan, totdat er op een dag een brief van Jan komt. Hierin staat dat hij blind is geworden maar dat hij inmiddels weer aan het genezen is en dat hij binnenkort waarschijnlijk weer kan zien. Er zit ook nog een brief bij die alleen voor Trien is. In deze brief staat dat Jan waarschijnlijk nooit meer zal kunnen zien en dat Trien niet meer op hem hoeft te wachten maar weer gewoon met andere jongens moet omgaan. Verder staat er ook nog in dat Jan dit (zijn blindheid) alleen aan haar heeft verteld omdat de anderen het waarschijnlijk zouden besterven van verdriet als ze het wisten. Trien denkt er echter niet over om Jan maar te laten voor wat hij is, ze gaat hem opzoeken in Venlo, waar hij met z’n leger gelegen is. Na een voettocht van vier dagen komt ze in Venlo aan. Hier aangekomen herkent ze een jongen uit haar dorp, die korporaal is geworden. Deze laat haar uit medelijden binnen in de ziekenzaal, terwijl Jan eigenlijk geen bezoek mag hebben. Ze praat even met Jan maar als vervolgens de sergeant merkt dat Jan bezoek heeft stuurt hij Trien weg. Trien komt, terwijl ze weggestuurd wordt, de vrouw van de officier tegen, deze vrouw heeft medelijden met haar en neemt haar mee naar haar huis. Nadat Trien haar verhaal heeft gedaan en de vrouw van de officier met de officier heeft gepraat, zegt de officier dat er net een nieuwe wet is. Dat houdt in dat soldaten, die hun taak niet meer kunnen uitvoeren, naar huis mogen. Hij zegt dat zij Jan waarschijnlijk wel mee naar huis kan nemen. Uiteindelijk blijkt dit te kunnen en de twee beginnen aan de terugtocht.
Op deze terugtocht vertelt Jan aan Trien dat zij hem toch moet verlaten, omdat ze haar leven niet moet verspillen aan een blinde. Trien wil hier echter nog steeds niets van weten.
Als ze gaan slapen droomt Trien dat Jan door Jezus genezen wordt van z’n blindheid.
Als ze de volgende dag, na een tijdje even uitrusten bij een beekje en Trien de ogen van Jan wast. Denkt Jan met zijn linkeroog Trien te zien als een schaduw. Jan is dus nog niet helemaal blind. De vreugde over dit nieuws duurt niet lang, want de tocht is heel zwaar. Als ze bijna thuis zijn stort Jan in. Trien denkt dat ze hem nu kwijt is, maar dan komt de hulp van een
oude leger-dokter. Hij heeft erg veel sympathie voor het meisje en wil Jan graag helpen. Jans linkeroog is inderdaad niet helemaal uitgezworen en de dokter weet het te genezen. Jaren later bidden Trien en Jan, die getrouwd zijn en nu drie kinderen hebben, nog elke dag voor de dokter die Jan het gezicht weer schonk.

EERSTE PERSOONLIJKE REACTIE:

Ik vond het boek, zoals ik al heb verteld, tot mijn verbazing niet vervelend lezen. Meestal met oude boeken is dit wel het geval. Het woordgebruik in het boek was wel anders dan het hedendaagse woordgebruik, maar ik vond het niet verwarrend of extra moeilijk. Het viel me op dat de gebruikte taal een beetje op het tegenwoordige Vlaams lijkt. Ik denk dat het boek behalve leuk om te lezen, ook nog eens leerzaam was. Het gaf een heel duidelijk beeld van de situatie toen. De eenvoud en het belang van God. In het boek blijkt dat rond 1850 andere dingen belangrijk waren in het dagelijks leven als nu. Zo leerde het boek je een stukje Nederlandse geschiedenis.
Het boek had een verrassend eind en was in zekere zin ook redelijk spannend geschreven. Verrassing maakt voor mij het boek spannend, dit boek was zeer verrassen. Nadat ik de achterflap had gelezen dacht ik dat het boek zeer droevig zou zijn, het is daarentegen ontroerend maar leuk. Het staat vol vrolijke gebeurtenissen, deze worden afgewisseld met tegenslagen, maar het is een happy – end, dat is belangrijk vind ik.
Het boek is geloofwaardig, vooral doordat je op het laatst leest dat de schrijver op een regenachtige dag bij Trien en Jan het hutje was binnengestapt en aan de hand daarvan het boek heeft geschreven. Ik vond het boek al met al dus een echte meevaller en aanrader voor eventuele volgende VWO – 5 leerlingen.

VERDIEPINGSOPDRACHT:

Er zijn vrijwel geen verbanden met de politiek van die tijd. Jan moet wel het leger in, dus het heeft wel iets met politieke achtergronden te maken. Maar er wordt niet echt duidelijk uitgelegd of er oorlog is en tegen wie deze oorlog is. Het lijkt me duidelijk dat Conscience niet de bedoeling had om de politiek toe te lichten, aangezien er niet zoveel aandacht wordt besteed aan de oorlog, maar wel aan het feit dat Jan het leger in moet en weg moet van Trien.
In het boek is een duidelijke tweedeling tussen armen en rijken, dit kwam waarschijnlijk door de opkomende industrie. Trien en Jan behoorden duidelijk tot de armen. Ze konden beide een beetje schrijven, geleerd van de pastoor. Hiermee duid Hendrik Conscience ook meteen het belang van de pastoor en de kerk uit. Het leren schrijven van een pastoor is één van de velen voorbeelden van de invloed van de pastoor en de invloed van God. God was belangrijk en zolang je zou geloven, kwam alles goed volgens Trien en Jan. Ondanks alle tegenslagen was Trien grotendeels optimistisch.
De culturele achtergronden komen niet echt duidelijk naar voren. Hendrik Conscience heeft het nationalisme niet echt een rol laten spelen. Behalve de dienstplicht van de lotelingen, is er geen sprake van een voorliefde voor het eigen vaderland. Waarschijnlijk werd Jan naar de Belgische opstand gestuurd om daar te gaan strijden, maar dit wordt niet duidelijk in het boek. Als het daadwerkelijk de Belgische opstand is waar Jan tegen gaat vechten, dan is er zeker geen sprake van een nieuw vaderlands gevoel.
Als ik moet kiezen tussen romantiek en realisme, dan mag het duidelijk zijn dat romantiek op dit boek van toepassing is. Het realisme is een weergave van de werkelijkheid, in dit boek wordt de werkelijkheid weer gegeven, met een grote dosis ideologie erbij. Trien houdt onvoorwaardelijk van haar Jan, in werkelijkheid moet ik nog zien gebeuren dat een meisje als Trien zo verliefd is en blijft op een jongen als Jan.
Een ander kenmerk van romantiek is het gevoelsaspect. Liefde is zeker een gevoel. De natuur wordt vaak als een bron voor gevoelens gezien, ‘de Loteling’ speelt zich grotendeels af in de natuur.
“De jonge lente zon straalt in volle luister. Langs de graskant bengelt het laatste sneeuwvlokje. Reeds wiegt een hazelaar zijn katjes en in het schaarhout priemt het eerste blad van de bosanemoon.” Blz. 7
De voettochten van Trien en Jan, de lemen hutjes staan ver weg van het dorp in de natuur en de weg naar en van het dorp leid hen ook door de natuur. Het beekje waar Jan weer meent te zien; in de natuur. De natuur waardoor Trien naar Venlo liep en terug werd uitgebreid beschreven. Je kon de bloemen ruiken bij wijze van spreken, hij creëerde een beeld, waar je zelf verder mee aan de slag moest, met je verbeelding.
Zo kwam Trien in het boek ook een keer in contact met God via een droom.
“ ‘Hoe gij in mijn kamer waart gekomen weet ik niet. Ge zat daar op een stoel naast het venster en met uw blinde ogen zaagt gij ook Onze-Lieve-Vrouw. Wij vielen samen op de knieën, staken onze armen tegen de ruitjes alsof wij Gods moeder aanriepen. En daar komt zij almeteens stilletjes naar beneden, dichte en dichter, dwars door het raam tot in het kamertje. Ze zegt iets tot Jezus, het kind raakt uw ogen met zijn vingertjes aan en gij, Jan, roept met uw blijdste stem: ‘Ik zie! Ik zie!’ Ik was zodanig door die verschijning getroffen dat ik opsprong uit mijn slaap en bijna uit het bed tuimelde… het was niet waar geweest, ik had alleen maar gedroomd want de maan stond nog altijd met haar mannetje te schijnen en het beeldje bleef rustig en roerloos waar het altijd had gestaan. Is dat geen mooi droom?’ “Een deel van de droom van Trien blz. 66 en 67.

Zo’n contact met God is een voorbeeld van verbeelding in een boek. Zeker als het contact via een droom is, droom is namelijk ook een aspect van verbeelding binnen de romantiek. In die droom komt naar voren dat Trien hoopt op betere dagen en zich vasthoud aan haar geloof. Ze zoekt troost in haar religie, dit is een voorbeeld van weltschmerz in de romantiek. Niet alleen in de literatuur kwam deze weltschmerz voor, maar ook in het echte leven. Op het einde van het boek richt de schrijver, Conscience zich tot zijn lezers en daar wordt duidelijk dat het verhaal gebaseerd is op een waar gebeurd verhaal. Nadat het eigenlijke, originele boek was afgelopen komt er nog een korte toelichting van degene die het boek heeft hertoetst, Karel Jonckheere.
“ Conscience schreef om gelezen, om verkocht te worden. Daarom deed hij bewust enige toegevingen aan zijn publiek dat en niet al te ontvoogd was en uiterst sentimenteel reageerde. Niet dat zijn lezers ook niet nuchter waren maar in de lektuur wensten ze te ontsnappen aan de grauwe werkelijkheid. Lach en traan, vertedering en heftige gebaren waren de drugs van die tijd.” geciteerd uit ‘De tekstbewerker tot zijn lezers’.
Het hoofdgenre is dus duidelijk Romantiek. Een subgenre vind ik moeilijker te bepalen. Het boek behoort namelijk niet tot een van de drie in het boek behandelde subgenres van de Romantiek. Zo behoort het niet tot de historische romans, omdat er geen verbanden zijn tussen het boek en gebeurtenissen uit de historie. En ook behoort het niet tot de dominee-dichten of de luimige poëzie omdat het geen poëzie is.

EVALUATIE:

Ik vond het maken van de verdiepingsopdracht en het maken van de beschrijvingsopdracht weer tijdrovend en niet echt leuk. Het is wel goed voor onze algemene ontwikkeling om ons boeken uit andere tijden te laten lezen, maar het lezen van boeken uit deze tijd vind ik toch leuker. De verdiepingsopdracht is altijd wel goed om ons in contact te laten komen met alle begrippen en het is wel zo dat je zo meer over de geschiedenis van de Nederlandse literatuur komt te weten, maar of ik hier zo blij mee ben…
Mijn eerste persoonlijke reactie is niet veranderd. Ik vind het boek nog steeds niet heel erg vervelend om te lezen, vooral omdat het boek hertoetst is. Het onderwerp was goed om mij te laten beseffen dat er veel veranderd is in de normen en waarden van de mensen sinds de 19e eeuw. Ik ben tevreden over het uitvoeren van de beschrijving en de verdieping, omdat ik alle aspecten waar om werd gevraagd heb toegelicht. De beschrijving was niet zo lastig omdat ik een samenvatting van internet af heb kunnen halen die ik zelf alleen maar hoefde aan te passen. En een mening geven vind ik over het algemeen ook nooit lastig. De verdiepingsopdracht daarentegen was weer pittig, de begrippen snappen en toepassen is altijd moeilijke taak. Ik vind wel dat ik hierin goed ben geslaagd. Daarom ben ik niet van plan om iets aan mijn leerhouding, op het gebied van slotopdrachten van laagland, te gaan veranderen. Ik bezat de benodigde kennis en vaardigheden voldoende en wanneer ik een probleem had, heb ik het opgezocht in ons informatieboek.