Carmen door Prosper Merimee

1. Auteur Prosper Mérimée
Titel ‘Carmen’
Uitgave Amsterdam en Antwerpen, 1994
Oorspronkelijke uitgave Spanje (?), 1854

2.
Titel: ‘Carmen’

‘Carmen’ slaat op de zigeunerin Carmen, één van de hoofdpersonages van het boek. Haar volledige naam is Carmencita.

Ondertitel: (geen)

Motto: ‘Iedere vrouw is als gal, maar toch zijn er twee mooie momenten met haar; het ene in bed, het andere bij haar dood.’
Palladas

Dit motto verwijst naar Carmen, die Don Josés leven helemaal tot chaos heeft gemaakt. Hij is door haar smokkelaar, dief en moordenaar geworden, omdat hij helemaal verliefd op haar is. Uiteindelijk houdt Carmen niet meer van hem, heeft ze minnaars en weigert ze bij hem te blijven. Uit woede en wanhoop doodt Don José haar.

3. Indeling

Na het motto volgt het verhaal. Deze is opgebouwd in vier titelloze hoofdstukken. In de hoofdstukken worden soms regels ingesprongen om onderscheid te maken tussen dialoog en beschrijving, spanning op te bouwen en/of kleine tijdsprongen te maken. Eigenlijk eindigt het verhaal met het derde hoofdstuk en is het vierde hoofdstuk een algemene beschrijving van zigeuners in Spanje en hun cultuur. Na de vier hoofdstukken volgen de ‘Noten’ en het nawoord van de vertaler.

4. Samenvatting
(bron: http://huiswerk.scholieren.com/uittreksels/verslag.php?verslagid=2859 en http://huiswerk.scholieren.com/uittreksels/verslag.php?verslagid=13383)

‘Carmen’ is het verhaal over de bandiet Don José en zijn liefde voor Carmen, een knappe zigeunerin.
Het verhaal speelt zich af in Spanje en begint met een archeoloog die in de herfst van 1830 samen met een gids te paard naar Cordoue in Andalusië afgereisd is. Hij is namelijk op zoek naar overblijfselen van een gevecht dat daar 1800 jaar geleden ergens in de buurt heeft plaatsgevonden. Tijdens een tocht ontmoet de verteller Don José Navarro, een bandiet. De gids van de verteller is terughoudend en weet dat Don José berucht is. Hij wil dan ook zo snel mogelijk weg van Don José. De verteller is niet bang voor hem, maar is juist meer geïntrigeerd. Don José vergezeld hen naar een herberg, waar ze overnachten. ‘s Nachts gaat de gids de politie/ lansiers halen om zo een beloning te krijgen voor het aangeven van Don José. De verteller waarschuwt Don José echter op tijd opdat deze op tijd kan wegkomen.
De verteller brengt nog enkele dagen in Cordoue door om daar boeken te lezen van de Dominicanen over de gevechten daar. Dan ontmoet hij Carmen. Ze is zigeunerin en gaat de toekomst voorspellen van de verteller bij haar thuis. Dan komt een man thuis. Het is Don José. Hij ruziet wat met Carmen en zet dan de verteller het huis uit. Deze ontdekt later dat zijn horloge verdwenen is.
De verteller beëindigt zijn werk bij de Dominicanen en gaat op weg naar Sevilla.
Enkele maanden later wil hij naar Madrid en hij besluit om via Cordoue te reizen. Daar ontmoet hij de Dominicanen. Zij vertellen hem dat Don José in de gevangenis zit wegens het plegen van verschillende moorden. Zij regelen ook dat hij Don José ontmoet, want het horloge van de verteller was gestolen door Carmen.
Don José vraagt of de verteller via Pampelune wil reizen om daar een soort medaillon af te geven aan een vrouw en om haar te vertellen dat hij dood is. Dan vertelt Don José hoe zijn leven is verlopen en hoe hij zo is geëindigd.
Toen hij nog in Elizondo, Baskenland, woonde, werd hij lid van het leger en werd hij geplaatst in Sevilla. Daar ontmoette hij Carmen, die in een fabriek werkte en daar een collega had aangevallen. Don José moest haar arresteren, maar hielp haar ontsnappen. Ten gevolg hiervan degradeerde hij en werd hij gearresteerd. Toen hij vrijkwam en Carmen terugzag, werd hij verliefd op haar. Hij werkte als soldaat en zag daar Carmen met een officier. Hij werd jaloers en doodde de officier. Later doodde hij ook nog een luitenant uit jaloezie. Hij moest nu wel vluchten. Carmen zorgde ervoor dat hij in het wereldje van smokkelaars terechtkwam en Don José trok nu dus op met de vrienden/smokkelaars van Carmen, waaronder haar man, Garcia le Borgne.
Carmen deed ontzettend veel werk voor de smokkelaars. Ze was eigenlijk de cheffin van de groep. Op een gegeven moment moest Don José naar Gibraltar. Carmen was daar en ze moesten nieuws gaan halen. Don José ontdekte Carmen bij een Engelsman, waardoor hij weer jaloers en kwaad werd.
Later ging hij terug naar de smokkelaars. Hij ging een gevecht aan met Garcia le Borgne, die daarbij overleed. Carmen was kwaad, omdat Don José impulsief was en alles in de war stuurde. Ze hield nu ook minder van hem, want hij was nu echt haar man en minder haar minnaar. Ze hield er ook niet van om gecommandeerd te worden, wat Don José steeds meer deed. Tijdens een gevecht bleef alleen Don José nog over. Hij vroeg aan Carmen om samen naar Amerika te gaan om hun leven te beteren. Carmen wilde dit niet. Ze was niet gemaakt voor een eerlijk leven en wilde vrij zijn. Rond deze tijd ontmoette de verteller Don José. Carmen ontmoette later een stierenvechter, waar ze verliefd op werd. Ze was niet meer verliefd op Don José en wilde niet meer samen met hem leven, maar hij was haar man en mocht haar doden. Don José wilde verder met haar, maar zij niet met hem. Haar vrijheid was belangrijker voor haar dan liefde of leven. Don José was woedend en stak haar neer. Hij begroef haar in het bos. Hij beschuldigde Carmen niet, maar de zigeuners. Zij hebben namelijk Carmen opgevoed.

5. Persoonlijke reactie
Onderwerp:

Het hoofdonderwerp van het boek is ‘liefde’. Dit onderwerp wordt goed uitgewerkt, omdat liefde als een soort rode draad door het verhaal loopt. De nadruk ligt op een bepaald aspect van liefde; namelijk dat iemand zo verliefd is dat hij/zij alles voor de ander wil doen en dus eigenlijk zichzelf een beetje verliest. Ik ben het hier gedeeltelijk wel mee eens. Liefde kan ontzettend sterk zijn, zodat je voor de ander je eigen gevoelens en belangen minder belangrijk vindt, tegen de wet ingaat of iemand uit jaloezie doodt. Het tegen de wet ingaan en het doden uit jaloezie komt echter tegenwoordig nauwelijks voor. Ik denk namelijk dat hoezeer iemand ook verliefd is en de eigen belangen naar de achtergrond schuift, men vandaag de dag verstandig blijft nadenken en ingrijpt als iets te veel tegen het eigen geweten ingaat.
Of de visie van Prosper Mérimée realistisch is of niet, toch vind ik de kracht van liefde een interessant onderwerp om over te lezen. Iedereen heeft namelijk te maken met liefde en het is bovendien boeiend iets te lezen over de passie van zigeuners.

Ik vind dat het verhaalmotief ‘vrijheid’ ook origineel is uitgewerkt, namelijk door middel van Carmen die vrijheid belangrijker vindt dan liefde. Ze sterft liever dan dat ze moet samenleven met een man waarvan ze niet (meer) houdt.
Deze vrijheidsdrang kan bij de zigeunercultuur horen. Door het boek kom je veel te weten over de taal en mentaliteit van zigeuners. Ik vind dat erg interessant, aangezien ik nog niet veel wist van deze cultuur (ik heb er bijvoorbeeld nog niet eerder een boek over gelezen).

Gebeurtenissen:

In het boek zijn de gevoelens van de personages erg belangrijk; gevoelens als liefde, jaloezie en kwaadheid. Toch ligt de nadruk meer op de gebeurtenissen. Dat komt omdat het hele verhaal eigenlijk een beschrijving van een verteller is: eerst de archeoloog en later Don José. Ik vind dit niet storend. Het past goed bij het genre van een avonturenroman en er is alsnog genoeg ruimte voor gevoelens en gedachten van de personages.

Omdat er twee vertellers zijn, is de verhaalstructuur in het begin een beetje verwarrend. Als je echter eenmaal doorhebt wie vertelt en wanneer zijn verhaal plaatsvond, vloeien de gebeurtenissen wel logisch uit elkaar voort (o.a. omdat het verhaal dat Don José vertelt chronologisch is).

De gebeurtenissen zijn zeker spannend en boeiend, omdat het o.a. gaat over smokkelaars, moorden en een rondreis van een archeoloog. In het begin vraag je je als lezer af of de vreemdeling in de grot inderdaad de bandiet Don José is en in het verhaal dat Don José vertelt is er de hele tijd een spanning tussen hem en Carmen (een soort haat-liefdeverhouding). De gebeurtenissen zijn echter niet altijd geloofwaardig, bijvoorbeeld dat de archeoloog een bandiet helpt ontsnappen en dat Don José zoveel voor Carmen over heeft terwijl zij hem overduidelijk misbruikt. Ik kan echter niet goed oordelen over de geloofwaardigheid van het verhaal, aangezien ik niet precies weet hoe men in het Spanje van 1830 dacht en leefde.

De gebeurtenis die het meeste indruk op mij gemaakt heeft, is de moord op Carmen door Don José. Ik bewonder het dat zij kiest voor vrijheid i.p.v. samen met een man leven waarvan ze niet (meer) houdt. Het is frustrerend dat zij niet bij hem wil blijven na al de moeite die hij voor haar liefde heeft gedaan
en hij haar dan doodt.

Taalgebruik:

Het taalgebruik is bijzonder door de zigeuner(spreek-)woorden (al dan niet achterin vertaald), verwijzingen en uitleg achterin over gebruiken en wetenswaardigheden. Deze vele noten in het verhaal waren een beetje lastig en storend. De uitleg achterin was echter goed te volgen en al die bijzondere toevoegingen passen ontzettend goed bij het verhaal en de personages (Baskische zigeuners). Ik kon mij er als lezer beter door inleven in het verhaal.

In het boek komen iets meer beschrijvingen voor dan dialoog, maar dat vind ik niet storend. Het past nu eenmaal beter bij het verhaal, dat bestaat uit beschrijvingen door twee vertellers.

6. Eindoordeel:

Ik vond ‘Carmen’ een mooi boek om te lezen. Ik had eerst heel duidelijk mijn mening over Carmen en haar gedrag. Ik vond het heel raar hoe ze met Don José om ging en ik vond eigenlijk dat ze hem gewoon gebruikte. Had ze hem nodig dan zocht ze toenadering en anders liet ze gewoon dagen niks van zich horen. Ik vond dat heel egoïstisch van Carmen. Daardoor kreeg ik ook een soort van medelijden met Don José. Vanaf het moment dat hij Carmen ontmoet krijgt zijn leven een hele andere wending. Wat eigenlijk een eerlijk leven zou worden, wordt juist een leven van smokkelen, moorden en misdrijven. Het gaat van kwaad tot erger. Dit zegt iets over de kracht van liefde. Je ziet ook dat hij voor 100% voor Carmen wil gaan. Zij beantwoordt dit niet zo en daardoor kreeg ik dus medelijden met Don José. Ik ben toen eens goed gaan nadenken over hoe het leven van een zigeunerin met haar cultuurgebonden gebruiken er toen uitzag. Ik dacht eerst dat Carmen niet trouw was, maar ze was wel trouw op haar eigen manier. Ze komt namelijk wel naar Don José toe als hij haar nodig heeft en ze moet soms haar lichaam gebruiken om te krijgen wat ze wil. Aan vrijheid hecht ze ook grote waarde, wat wel blijkt aan het einde. Door haar opvoeding heeft ze geleerd om op deze manier te overleven en zich staande te houden in de wereld. Door dit alles krijgt het verhaal een hele mooie lading mee.
Ook de opbouw van het boek is apart. Er wordt geen gewoon chronologisch verhaal verteld, maar de wegen van Don José en de verteller kruisen elkaar en zo komt het verhaal tot stand. Eerst is dit verwarrend, maar later is het goed te volgen.
Het boek is in de 19e eeuw geschreven en ik dacht dus dat het veel moeilijker zou zijn om te lezen, maar dat viel juist heel erg mee. Enkele spaanse woorden/uitdrukking werden achter in het boek verklaard en dat maakte het verhaal dus ook beter te volgen.
Hoewel ‘Carmen’ waarschijnlijk een verzonnen verhaal is en sommige aspecten niet helemaal geloofwaardig zijn, heb ik echt het gevoel iets geleerd te hebben over de Spaanse taal, de zigeunercultuur en het 19e eeuwse Spanje. Ik wilde ‘Carmen’ o.a. lezen omdat ik de opera heb gezien en het is leuk om nu het verhaal gedetailleerd te weten met al haar achtergronden.
Al met al is dit een geslaagd boek en zeker een aanrader.

7. -

8.
Thematiek:

Het hoofdthema van het boek is ‘liefde’. Het is niet zo dat je constant wordt geconfronteerd met deze liefde, maar alles wat de hoofdpersoon Don José doet, doet hij uit liefde voor Carmen. Daardoor loopt de liefde als een soort rode draad door het boek. Als hij bijvoorbeeld iemand vermoordt dan doet hij dat uit jaloezie en dus liefde voor Carmen. Voor Carmen speelt liefde (en passie) ook een belangrijke rol, aangezien ze een aantal minnaars heeft, getrouwd is met Garcia le Borgne en later de vrouw is van Don José. Uiteindelijk moet ze een keuze maken tussen liefde en vrijheid.

Verhaalmotieven zijn: de taal en mentaliteit van zigeuners, vrijheid, passie en moord.

Perspectief:

In het boek komen twee vertellers voor, die beide in de ikvertelsituatie vertellen. De gebeurtenissen, de ruimte en de andere personages ziet de lezer dus alleen door de ogen van deze ikvertellers (subjectief).
De eerste verteller is de archeoloog, van wie we de naam niet weten. Het zou de schrijver kunnen zijn. Deze vertelt hoe hij kennis maakt met Don José. Vervolgens vertelt Don José hoe hij Carmen heeft ontmoet en hoe dat zijn leven heeft beïnvloed. Dit is een flash-back, verteld vanuit de gevangenis. Er is dus sprake van een raamvertelling (een verhaal waarin afzonderlijke verhalen zijn gegroepeerd).

Structuur:

Het verhaal begint na het motto en is opgebouwd in vier titelloze hoofdstukken. In de hoofdstukken worden soms regels ingesprongen om onderscheid te maken tussen dialoog en beschrijving, spanning op te bouwen en/of kleine tijdsprongen te maken.
De functie van de hoofdstukken:
In hoofdstuk 1 maakt de archeoloog kennis met Don José. Het hoofdstuk loopt van het begin tot de ontsnapping van Don José uit de herberg.
Hoofdstuk 2 loopt van het verblijf van de archeoloog in Córdoba (waar hij Carmen ontmoet) tot het bezoek aan Don José in de gevangenis.
In hoofdstuk 3 vertelt Don José zijn verhaal over zijn liefde voor Carmen en hoe dat zijn liefde heeft beïnvloed.
Hoofdstuk 4 is een algemene beschrijving van zigeuners in Spanje en hun cultuur. Het is eerder een van het verhaal losstaande toelichting.

Na de vier hoofdstukken volgen de ‘Noten’ en het nawoord van de vertaler.

Er is samenhang in het verhaal doordat het hoofdthema ‘liefde’ als een rode draad door het boek loopt. Alles wat Don José doet, doet hij uit liefde voor Carmen. Carmen speelt met liefde en passie in haar relatie met Don José, haar huwelijk met Garcia le Borgne en bij haar minnaars.
Verhaalmotieven zijn: de taal en mentaliteit van zigeuners, vrijheid en moord. Dit zijn motieven, omdat ze telkens terug keren in het verhaal. Zo staat ‘vrijheid’ voor de ontsnappingen en geheime zaken van de smokkelaars, Don Josés beperkte vrijheid door zijn liefde voor Carmen en de keuze van Carmen voor vrijheid bij haar dood.

Omdat er tweevertellers zijn in het boek, zijn er ook twee verhaallijnen: enerzijds die van de archeoloog die Don José ontmoet en hem later in de gevangenis bezoekt en anderzijds die van Don Josés leven. Het verband tussen deze twee verhaallijnen is de ‘vriendschap’ tussen de archeoloog en Don José; doordat de archeoloog Don José in de gevangenis bezoekt, vertelt deze zijn verhaal.
De verhaallijn van de archeoloog is ondergeschikt aan die van Don José, omdat het eigenlijk een soort uitleg voor/aanleiding tot de verhaallijn van Don José is.

Het gehele verhaal begint ab ovo met de reis van de archeoloog. Toch kan het begin ook als post rem opgevat worden, omdat de archeoloog achteraf zijn verhaal aan de lezer vertelt (hij spreekt in de voltooide en verleden tijd).

Ruimte:

Het verhaal speelt op verschillende plaatsen in Spanje. Don José komt oorspronkelijk uit het noorden van Spanje, uit het Baskenland. Carmen is een zigeunerin en heeft dus niet altijd een vaste woonplek. Op het moment van het verhaal woont ze in Cordoue. Dit ligt in Andalusië, een regio in het zuiden van Spanje.
Het verhaal speelt zich vooral af in het wereldje van de bandieten, smokkelaars en ook die van de zigeuners. Dit heeft tot gevolg dat de meeste plaatsen waar het verhaal speelt nogal armoedig zijn en dat veel handelingen zich buiten afspelen.

De ruimtebeschrijving in ‘Carmen’ kan een aantal functies hebben. Hieronder staan ze in volgorde van meest waarschijnlijkheid. De functies kunnen natuurlijk ook samengaan.

- concretisering:

Hoewel de ruimte niet zeer gedetailleerd beschreven wordt, zorgt de beschrijving ervoor dat de lezer zich een voorstelling kan maken van plaatsen, streken en landen die hij zelf niet kent en zich zo beter kan inleven in het verhaal.

- sfeer oproepen:

Bijvoorbeeld de vieze, armoedige herberg, de donkere bossen waar de smokkelaars zich schuilhouden, de weelderigheid van het huid van de Engelsman en de verlaten kloof waar Carmen gedood wordt.

- symbolisch:

Zo kan de donkere grot en de oncomfortabele herberg bij de ontmoeting met Don José staan voor het gevaarlijke en ongure karakter van deze bandiet. Het water waar meisjes in het donker zwemmen en waar de archeoloog Carmen ontmoet, kan een verwijzing staan naar de verleidelijke schoonheid van Carmen.