Schachnovelle door Stefan Zweig

Zakelijke gegevens: a) Auteur: Stefan Zweig
b) Titel: Schachnovelle
c) Oorspronkelijke datum van verschijning: 1943
d) Jaar van uitgave en druk: 2001
e) Plaats van uitgave: Main
f) Uitgever: Fisher
g) Aantal blz.: 110 Biografische gegevens over de auteur: Stefan Zweig werd op 28 november 1881 geboren in Wenen. Hij maakte veel reizen in Europa en bezoekt India, Noord Afrika en Noord en Zuid Amerika. In 1917 en 1918 verblijft hij in Zürich, aangezien hij een pacifist was. Hij woonde van 1919 tot 1935 in Salzburg. Hij emigreerde daarna naar Engeland en in 1940 naar Brazilië. Zijn boeken werden in Duitsland verbrand. Op 23 februari 1942 pleegt hij zelfmoord, samen met zijn tweede vrouw. Stefan Zweig was vooral in geschiedenis en psychologie geinteresseerd. Zijn interesse in psychologie blijkt al uit Schachnovelle, hij beschreeft de psychologie van Dr. B. Zijn interesse in geschiedenis blijkt uit zijn biografien en essays over belangrijke historisch belangrijke personen. Andere werken: - Novellen en vertellingen: Erstes Erlebnis (1911) Angst (1920) - Biografien: Marie Antoinette (1932) Maria Stuart (1935) Balzac (1946) - Essays: Verlaine (1905) Ein Gewissen gegen die Gewalt (1936) - Drama: Das Haus am Meer (1912) Die schweigsame Frau (1934; Libretto für eine Oper von R. Strauss) - Poezie
Silberne Saiten (1901) - Autobiografis

Begegnungen mit Menschen (1927) Die Welt von gestern (1941) (4) Interne gegevens: a) Thematiek: Het gevaar dat de gevoelloosheid over het gevoel en de intelligentie zal overwinnen. (4) b) Titelverklaring: De plaats waar de personages in dit boek bij elkaar komen is rond het schaakbord. De wereldkampioen schaken Czentovic en een oude man die uit de noodzaak om niet gek te worden schaken heeft geleerd en daarom in staat is om de wereldkampioen op dit gebied te verslaan, komen ook rond het schaakbord samen en ook hierdoor vertelt deze man zijn verhaal aan de verteller. c) Motto: -- d) Motieven: - Psychologische mishandeling: Dr. B. werd in het hotel psychologisch mishandeld. Dit heeft hij alleen kunnen “overleven” door het schaakspel. Ook in het laatste schaakspel doet Czentovic aan psychologische mishandeling. Hij neemt zo veel mogelijk tijd om over zijn zetten na te denken, waardoor Dr. B. het emotioneel niet meer aankan. - verlies
McConnor en Czentovic kunnen niet tegen hun verlies. Ze spelen net zo lang door tot ze gewonnen hebben en doen hier alles voor - oorlog
Dr. B. is door de oorlog zo goed geworden in schaken. e) Personages: - De verteller: Over hem wordt eigenlijk niets over vertelt. Je weet alleen dat hij zich samen met zijn vrouw op het schip bevindt, dat hij kan schaken en dat hij belangstelling heeft in psychologisch merkwaardige gevallen. Hij is dan ook erg nieuwsgierig naar Dr. B. - Mirko Czentovic: Mirko Czentovic is analfabeet en het enige wat hem interesseert is geld. Door het schaken is hij miljonair geworden. Hij is enorm intelligent maar zeer afstandelijk. Hij mijdt het contact met de buitenwereld en is arrogant. Hij vindt zichzelf fantastisch en kan niet tegen zijn verlies. Hij beschouwt amateurs als lager hij vindt zichzelf te goed voor hen en speelt alleen met ze voor geld. - Dr. B: Dr. B is een Oostenrijkse emigrant. Hij komt uit een welgesteld gezin. Hij werkte op een rechtskantoor dat hij had overgenomen van zijn vader waarin hij kontakten had met onder andere kloosters en keizerlijke families. Hij wordt opgesloten in een hotelkamer waar hij maanden moet verblijven. Hij leert er schaken en krijgt door het vele schaken tegen zichzelf een zenuwinzinking. Hij wordt gewoon gek van zichzelf. Hij mag eigenlijk niet mee schaken van zijn psycholoog maar hij doet het toch. Hij heeft dus een zwakke geest. - McConner: McConner is een rijk ingenieur uit Schotland. Hij kan slecht tegen zijn verlies. Hij betaalt een enorm hoog bedrag om een partij tegen Czentovic te mogen spelen. f) Opbouw: 1 Vertelvorm: Het verhaal is verteld in de ikpersoon. 2 Tijdsverloop: Het is een raamvertelling wat inhoudt dat er een verhaal binnen het verhaal is. Het verhaal binnen het verhaal is eigenlijk het belangrijkste verhaal. Het verhaal heeft geen hoofdstukken. g) Stroming: Schachnovelle behoort niet tot een bepaalde stroming. (4) h) Einde: Het einde is gesloten. Dr. B. zal nooit meer schaak spelen. i) Samenvatting: Het boek begint met de geschiedenis van Mirko Czentovic, de wereldkampioen schaken. In zijn dorp houden zijn voogd en een dorpsbewoner een schaakwedstrijd. Czentovic kijkt toe. Dan wordt zijn voogd vanwege een sterfgeval weg geroepen en Czentovic maakt de schaakpartij voor hem af. Hij blijkt een enorm talent voor schaken te hebben en hij wint dus
ook. Zijn voogd neemt hem mee naar grote toernooien en overal speelt hij heel erg goed. Op kosten van de schaakvereniging wordt hij naar een hotel gestuurd en meneer Simczic leert hem het fijne van schaken. Hierdoor heeft hij op zijn 17e al de Duitse kampioenschappen gewonnen en op zijn 18e de Hongaarse. Op zijn 20e is hij wereldkampioen. Dan vertelt de verteller over zijn eigen schaakkunst. Hij speelt schaak voor zijn plezier en niet voor meer dan dit. Kortom, hij weet hoe het moet, maar verder ook niks. Hij gaat aan boord
van een schip. Op dit schip zijn Czentovic en McConner. McConner is een schotse ingenieur die rijk is geworden door olieboringen in Californië. Hij is vastbesloten om te winnen van de wereldkampioen Czentovic. Czentovic vraagt voor elke schaakpartij een hoog bedrag, maar McConner vindt dit het waard. Uiteraard verliest hij elke keer weer, tot Dr. B. hem helpt. Hij
geeft McConner een paar kleine aanwijzingen bij het spel tegen Czentovic en McConner wint. De verteller vraagt zich af wie deze Dr. B. dan wel niet is. Hij gaat dit navragen en komt erachter dat Dr. B. Oostenrijks is. Dan ontmoet hij Dr. B. op het promenadedek. Hij denkt al
meteen dat deze man snel oud geworden moet zijn. Dr. B. begint vervolgens te vertellen over zijn leven. Hij vertelt dat hij niet meer heeft geschaakt sinds zijn gymnasiumtijd 20 jaar geleden. De verteller vraagt hoe het dan komt dat hij zo goed kan schaken. Hier wordt Dr. B. de ikpersoon: Dr. B. behoord tot familie van de keizer toen Hitler aan de macht kwam met zijn theorieën tegen kerken en kloosters. De Gestapo zou materiaal tegen zijn familie hebben, en zijn familie zou 'dingen' weten. Hierop werd Dr. B. weggebracht naar een hotelkamer dat diende als cel. Het was een koude barak met alleen een deur, een bed, een stoel, een wasbak en een klein raam. De deur bleef dag en nacht gesloten. Hier zat hij dag en nacht zonder ook maar enige afleiding. Na 4 maanden zat hij daar nog. Op een dag werd hij gevraagd voor verhoring. Dr. B beschrijft dat hij dit helemaal niet erg vond, eindelijk iets anders, een andere ruimte. Bij deze verhoring ziet hij in een jas een boek liggen en aangezien hij 4 maanden lang alleen is geweest en niks heeft kunnen doen, is hij dolblij om eindelijk iets als afleiding te hebben. Als dit boek een schaakboek blijkt te zijn, is hij teleurgesteld maar hij blijft blij met het boek. In de 3 maanden erna doet hij niets anders dan schaken met een zelfgemaakt bord en papiersnippers en broodkruimels. Hij leert het hele boek uit zijn hoofd en kan op een gegeven moment zelfs 5 a 6 zetten vooruit denken. Schaken wordt een obsessie, omdat dat het enige is waarmee hij zich bezig kan houden. Hij denkt nergens anders meer aan. Op een gegeven moment creëert hij een gespleten persoonlijkheid wat betreft schaken. Hij spreekt over zijn 'witte ik' en zijn 'zwarte ik'. Dan op een dag wordt hij wakker in het ziekenhuis. Hij blijkt een acute irritatie te hebben aan zijn hand. Deze heeft hij opgelopen toen hij vocht met een bewaker en daarbij zijn zenuw beschadigde. Dr. B. gaat naar de rokersruimte en daar ziet hij voor het eerst in een jaar een echt schaakbord. Hier houdt het verhaal van Dr. B. op. Nog steeds zegt Dr. B. dat hij waarschijnlijk in een echte situatie, dus met een echt bord en een echte tegenspeler, niet kan spelen. Hij zegt 1 spel te zullen spelen tegen Czentovic. Om drie uur de volgende dag begint de partij. Dr. B. is heel zenuwachtig, terwijl Czentovic schijnbaar rustig is. En dan na heel lang spelen is het gedaan, Dr. B. wint. Czentovic vraagt om revanche, en Dr. B. stemt toe terwijl hij eerder gezegd had slechts 1 partij te zullen spelen. Nu weer was er de spanning, maar nu echt als vijanden. Czentovic
neemt ongewoon lange denkpauzes, alleen maar om Dr. B. te irriteren. De pijnlijke hand van Dr.B. wordt alsmaar pijnlijker. Abrupt stopt Dr. B. de partij en geeft zich gewonnen, terwijl de partij nog lang niet afgespeeld was. Hij verontschuldigt zich en verdwijnt net zo snel en plotseling als hij gekomen was. j) Ruimte/ tijd: Het boek speelt zich waarschijnlijk af in 1939 of 1940. Het speelt zich af op een schip, dat van New York naar Buenos Aires vaart. Het verhaal binnen het verhaal speelt zich af in een hotel in Oostenrijk.
Gemotiveerd eindoordeel: Keuze: We gingen dit boek lezen op school. Het was dus verplicht om te lezen en ook verplicht om er een verslag over te maken. Ik verwachtte dat ik dit boek helemaal niks zou gaan vinden. Onderwerp: Het boek gaat over schaken. Ik vind schaken zelf wel leuk om te doen, maar ik vind het absoluut geen interessant onderwerp. Als ik op tv naar schaken kijk, vind ik het ook al enorm saai. Men doet altijd zo enorm lang over een zet en ik kan me niet voorstellen dat mensen het leuk vinden om naar te kijken. Al helemaal niet als je er niet echt veel verstand van hebt en ik heb er niet veel verstand van. Ook was ik van tevoren bang dat je wel iets van schaken af zou moeten weten. Gebeurtenissen: Ik vond het boek interessant beginnen. Ik vond het wel leuk om te lezen hoe Czentovic opgroeit en “plotseling” iemand met gemak met schaken verslaat. Ik vond het heel apart dat een jochie wel kan schaken (ik vind het zelf een lastig spel) maar niet kan lezen. Het deel op de boot vond ik een stuk minder interessant. Ik vond het wel grappig om te lezen hoe wanhopig die McConner was om maar te winnen van Czentovic en dat het maar niet lukte. Toen Dr. B. ten tonele kwam, had ik verwacht dat hij Czentovic zou verslaan en dat Czentovic hierom nooit meer zou willen schaken. Maar dit bleek niet het geval te zijn. Dit vond ik wel een sterk punt in het verhaal, het liep heel anders dan ik had verwacht. Het verhaal binnen het verhaal vond ik wel leuk om te lezen. Het liep ook hier heel anders dan verwacht. Tot mijn grote verbazing was het boek ook nog best wel spannend. Vooral aan het einde als Czentovic en Dr. B. tegen elkaar spelen las ik soms zo snel dat ik het boek niet meer begreep en opnieuw met de passage moest beginnen. Ik vond het ook heel erg jammer dat Czentovic won, aangezien Dr. B. toch zeker wel mijn favoriet was. De manier waarop Czentovic won vond ik ook er laf, hij wint door gebruik te maken van het ongeduld van Dr. B. waardoor Dr. B. het emotioneel niet meer aankon. Volgens mij is dit schaakspel ook gelijk de belangrijkste gebeurtenis in het boek. Hier kom je er achter hoe moeilijk het is voor Dr. B. om zo lang te moeten wachten en wat voor sporen zijn gevangenschap achtergelaten heeft. Vergeleken met schaken op tv vond ik dit boek ook een stuk beter. Schaken verveelt op tv en in het echt al snel, maar dit boek heeft er ook een verhaal bij. Personages: De personages in het boek vond ik goed beschreven. Je kijk tegen de personages aan zoals de verteller dat ziet. Zo leer je vooral Czentovic goed kennen. Ik vind Czentovic een enorm irritant personage. Hij gebruikt mensen om aan geld te komen, doet heel erg arrogant terwijl hij niet eens kan lezen en schrijven. Dr. B. daarentegen vond ik weer een heel goed personage. Ik kon me goed inleven in zijn gevoelens doordat in de raamvertelling beschreven werd wat zijn problemen waren. Titel: Ik vind de titel slecht. De titel spreekt me totaal niet aan, maar ik moet zeggen dat hij wel goed bij het boek past. Ruimte/ tijd/ vertelvorm/ opbouw: De opbouw en de vertelvorm van het boek spraken me erg aan. Het boek is in de ikpersoon geschreven en zo krijg je naar mijn idee vaak een goed, maar wel subjectief beeld van de personages. De opbouw was heel apart. Ik had volgens mij nog niet eerder een raamvertelling gelezen en dit vond ik zelf wel interessant. Om nou te zeggen dat dit het verhaal veel beter maakt, nee niet echt. Al denk ik niet dat het op een andere manier had gekund. Taalgebruik: Over het algemeen vond ik het boek niet zo moeilijk om te lezen. Er zaten wel wat lastige punten in en het schaken begreep ik soms niet helemaal, maar verder was het boek goed te lezen. Verwerkingsopdracht: Schaken staat centraal in dit boek. Ik had al vaker geschaakt en Charlotte stelde voor om een potje te schaken als verwerkingsopdracht. Dus 15 maart hebben we een potje geschaakt bij Charlotte thuis. Ze had nog een schaakspel liggen en we begonnen meteen. Het ging eerst gelijk op, maar na ruim een uur spelen heb ik toch verloren: schaakmat. Mijn persoonlijke reactie: Ik heb nooit echt veel geschaakt, maar de regels kende ik nog wel. Alles wat ik doe is een beetje willekeurig, maar gelukkig waren we geen van beiden ervaren spelers. Het was dus allemaal wat lastig om zo te beginnen en ik moest vaak goed nadenken over mijn zet. Vaak merkte ik dat ik mezelf bijna vast zette door een zet. In het begin vooral ging het op bepaalde momenten goed, doordat Charlotte een fout maakte. Maar na een half uur was het duidelijk dat Charlotte wel degelijk kon schaken en toen was ik (helaas) al snel uitgeschakeld. Het was wel spannend aangezien we beiden maar weinig over hadden. (3) We hebben ook wat opgezocht over hoe het nou werkt met schaken. Czentovic had een enorm talent, Dr. B. had alles geleerd uit spelen van de topschakers in een boek. Nou vroegen we ons af hoe dat nou zat in het werkelijke leven. Wat is nou het belangrijkste bij schaken? Talent of dat je weet hoe anderen spelen? Goede schakers onderzoeken de partijen van de wereldkampioenen. De wereldkampioenen deden het zelf ook. Zij zochten naar een manier om hun voorgangers te verslaan. Zodoende hebben allen aan het het schaakspel iets nieuws toegevoegd, een methode, moed of risico, inzicht, een manier van voorbereiden of psychologie. De eerste wereldkampioen was Wilhelm Steinitz. Hij zei dat je kleine voordeeltjes moest verzamelen en niet in het begin van de partij meteen als een gek gaan aanvallen met twee of drie stukken. Het herdersmat (met Dh5 of Df3) vond hij vast geen goede opening. Daar trappen alleen beginners in. (2) Dit was het enige wat we konden vinden hierover. Wel wordt hieruit duidelijk dat Dr. B. dus op de beste manier schaken heeft geleerd. Czentovic kon niet eens lezen, als hij dat had gekund was hij wel een betere schaker nog geworden. Maar op zich is dit ook niet echt interessant voor hem, want hij is al wereldkampioen en de enige die hem kan verslaan, zal nooit meer schaken. Bronnen: 1 http://huiswerk.scholieren.com/uittreksels/view.php3?id=6264
2 http://www.xs4all.nl/~jeroenvu/schaken/wereldkampioenen.htm
3 Leesverslag Charlotte Blankenspoor
4 Uittreksel top 50 Duits
En natuurlijk heb ik het boek zelf gebruikt.