Sansibar oder der letzte Grund door Alfred Andersch

Samenvatting
Het boek speelt zich af in Rerik, in ongeveer 48 uur. De personen in het boek zijn: de jongen (waarvan de naam niet duidelijk wordt gemaakt), dominee Helander, Gregor (een deserteur van de communistische partij), Knudsen (een visser die niet zoveel meer met de communistische partij te maken wil hebben) en Judith (een joods meisje dat op de vlucht is voor de Duitsers).

Al deze mensen zijn niet gelukkig met de situatie die er heerst in het Duitse havenstadje Rerik. De jongen droomt over Huckleberry Finn, de jongen die in Amerika over de Mississippi vluchtte, hij wil weg uit Rerik. Hij is knecht op het schip van Knudsen, die het vertrouwen in de communistische partij heeft verloren. Judith vlucht op aanraden van haar moeder, die zelfmoord heeft gepleegd, naar Rerik; daar moet genoeg kans zijn om te vluchten. Gregor komt naar Rerik omdat ook hij het vertrouwen in de partij heeft verloren.

Dominee Helander zit met een heel ander probleem, hij moet ervoor zorgen dat een beeldje ‘De Kloosterleerling’ in Zweden komt, omdat het volgens de nazi’s ontaarde kunst is. Helander betrekt Knudsen daarbij, omdat Knudsen over een boot beschikt. Gregor die wil graag naar Zweden toe om de partij te ontvluchten, omdat hij er ook geen vertrouwen meer in heeft. Gregor komt op zijn beurt Judith tegen in een café. Judith is gevlucht nadat haar moeder zelfmoord heeft gepleegd. Judith vertelt aan Gregor dat ze weg wil en zo komt Gregor op het idee om ervoor te zorgen dat Judith wel mee kan met Knudsen en de jongen naar Zweden. Als de avond is aangebroken, wil Knudsen Judith eerst niet meenemen, maar nadat Gregor (die stilletjes verliefd is geworden op Judith) Knudsen heeft geslagen, beseft Knudsen dat Judith wel mee mag. Gregor blijft achter in Rerik. Hij valt in het niets. Geen partij meer en ook geen vrienden.

Helander blijft nadat Judith, Knudsen en de jongen naar Zweden zijn gegaan in Rerik achter om op ‘de anderen’ (de Duitsers) te wachten. Hij weet dat hij zal worden vervolgd, omdat hij ervoor heeft gezorgd dat het beeldje is verdwenen. De ochtend nadat het schip naar Zweden is vertrokken, komen de Duitsers. Ze kijken eerst in de kerk of het beeldje er nog staat, maar dat is weg. Dan gaan ze naar het huis van Helander. Helander is niet van plan om zich zomaar over te geven en schiet een van de Duitsers dood bij binnenkomst. Dan wordt Helander dood geschoten.

In Zweden heeft de jongen het plan om daar te blijven en Knudsen achter te laten. Hij beseft dat hij dat niet kan maken en gaat weer terug naar Knudsen z’n boot. Judith is er wel in geslaagd om te vluchten.