Bronvermelding
Slauerhoff, Jan Jacob -. Het verboden rijk. ’s-Gravenhage, Nijgh & van Ditmar Uitgeverij, 1987, 13e druk. Eerste uitgave in 1932.
Samenvatting.
De historische dichter Camoës, uit Portugal verbannen, reist als gevangene naar Macao, China. In het donkere, vieze ruim van het schip schrijft Camoës zijn gedicht.
Zijn schip lijdt schipbreuk, maar toch komt Camoës met zijn gedicht in Macao aan. Eerst bij Pilar, die op de vlucht is voor haar vader, Campos, die haar wilt uithuwelijken aan de kapitein Ronquilho. Zij verzorgt de uitgeputte Camoës. Als hij van Pilar naar het vasteland moet gaan om te kijken naar het klooster wat in brand staat, omdat Campos denkt dat de gelovige Pilar zich daar schuil houdt, wordt hij gevangen genomen. De martelingen doorstaat hij, maar als hij weer verder schrijft aan zijn gedicht leest Campos daaruit de schuilplaats van zijn dochter.
Een 20e eeuwse marconist vertelt zijn geschiedenis. Hij voelt zich overal van buitengesloten en gaat met een schip mee, op zoek naar het geluk. Als hij een keer aan land is, wandelt hij in een tuin, waar hij eerder geweest moest zijn. Hij herinnerde zich allerlei dingen die direct naar Camoës verwijzen.
Maanden later werd zijn schip overvallen door zeerovers en werd hijzelf het binnenland ingebracht. De marconist en Camoës zijn één persoon geworden.
Dan is het weer de 16e eeuw. De Portugezen hadden een groot invasieleger verslagen, doordat de doodgewaande Camoës hen te hulp kwam. Hij vluchtte naar een rotshol, waar Pilar hem zijn gedicht terugbracht, maar Campos stuurde hem na een tijdje weg met het slechtste schip dat er was. Hij wilde vanuit Sjanghai recht het land intrekken, waar misschien het geluk te vinden was.
Hoe kan de titel uitgelegd worden?
De titel kan op verschillende manieren verklaard worden. China is voor de westerlingen ‘het verboden rijk’, maar voor de hoofdpersoon Camoës is zijn geboorteland Portugal ‘het verboden rijk’. Maar ook is Diana voor Camoës ‘het verboden rijk’. Portugal is verboden omdat hij hier niet meer mag komen en verbannen is naar China. En Diana, de reden dat hij verbannen is, is voor Camoës ook verboden terrein. Hij hield namelijk van Diana, de aanstaande vrouw van de kroonprins. Deze liefde was wederzijds, maar onmogelijk. Diana is na zijn verbanning trouwens niet met de prins getrouwd, maar zij is het klooster in gegaan.
Voor de marconist was Ierland ‘het verboden rijk’, in Ierland is hij namelijk een buitenbeentje. Dit komt onder andere doordat hij donker haar heeft en van de schipbreukelingen van de Spaanse vloot Armada afstamt. In de ogen van de rossige Ieren hoort hij er niet bij. ‘Ik was namelijk lid van de zwarte kwallen. Ja, zo noemde men mijn familie en de twee andere. Allen hadden zwarte haren en ogen, waren klein en gezet.’ (blz. 92) Hij was er niet gelukkig en is daarom op reis gegaan op zoek naar het geluk.
Figuurlijk slaat de titel ook op het ‘rijk van geluk’, waartoe de marconist en Camoës beiden geen toegang kunnen krijgen. Ook het schrijversschap van Camoës is een verboden rijk. Door het schrijven van het gedicht heeft hij namelijk Pilar verraden, hierna is hij vastbesloten nooit meer te schrijven, waardoor het schrijven voor hem een verboden rijk is geworden. Hij wil niet meer schrijven/dichten, maar hij kan het niet laten.
De onbereikbare/verboden vrouw is ook een verklaring voor de titel. Diana en Pilar worden beiden aanbeden, maar zijn door hun afkomst toch onbereikbaar.
Op welke manier(en) wordt er in het boek gereisd (te voet, met de auto, etc) Voornamelijk per schip. Camoës en de marconist reizen gedurende lange tijd met een schip van Portugal naar China. Ook te voet als de marconist gevangen is genomen en een lange zware tocht naar de woestijn in het binnenland van China moet maken, geblinddoekt.
Onder welke omstandigheden?
De reizen vinden in dit boek voornamelijk plaats onder zeer slechte omstandigheden. Zo reist Camoës gedurende lange tijd als gevangene in het ruim van het schip. ‘De overtocht van Mozambique naar Malakka duurde bijna twee maanden; de winden waren niet gunstig. Twee maanden! Camoës ging vergeten dat hij ooit landbewoner en vrij was geweest. Het werd of hij sinds onheuglijke tijden in dat deinend scheepshol zat ineengehurkt, een gekreukeld papier op de pijnlijke knieën.’ (blz. 67)
Camoës en de marconist zijn vaak één van de weinige mensen die de reizen overleven. Er vinden veel schipbreuken plaats. En het schip van de marconist wordt overvallen bij Hongkong. Eerst worden de opvarenden lang en dicht op elkaar opgesloten. ‘ Daarna worden degenen die dat overleeft hebben geblinddoekt meegenomen en lopen dagenlang het binnenland van China in om vervolgens uitgeput, uitgedroogd, uitgehongerd en bijna dood in de woestijn achtergelaten. ‘Het duurde tot de morgen, toen bracht men ons enig voedsel, wat eigenlijk een bespotting was. Wij hadden geen handen vrij en ook niet de ruimte om het naar de mond te brengen. Het werd op de rand van een kast gezet, om ons te tergen.’ (blz. 123) ‘Spoedig werden wij weer overeind geschopt, geblinddoekt en weggeleid. Was het om ter dood gebracht te worden? Wij liepen uren ver in onzekerheid. Wie uit de rij week, door een misstap, werd er dadelijk weer in geduwd.’ (blz. 126)
In welke tijd?
Het verhaal speelt zich af in de 16e eeuw en in de 20e eeuw. Camoës leeft in de 16e eeuw en de marconist in de 20e eeuw. Als de marconist zichzelf (Camoës) lijkt te ontmoeten, dan komen de beide tijden bij elkaar. Tussen beide verhalen zit dus een tijd van 4 eeuwen. ‘Voor de schrijvende man scheen de wereld verder niet te bestaan, alleen zag ik soms hoe hij even zijn vuist balde en rillend scheen te lijden; hij hield een ogenblik op, schreef dan weer verder. Wat had ik met die schrijvende man te maken? Kom, liet ik maar weggaan, maar daar merkte ik, dat ik mijzelf niet meer was. Ik was verdwenen. Ik stond er niet meer, was ook niet onderweg naar het strand. Waar dan, ik was toch die schrijvende man niet, dàt niet! (blz. 117)
Wat is het doel van de reis? En wordt dat doel bereikt?
Het doel van de reis van zowel Camoës en de marconist is een zoektocht naar geluk. Beiden maken een zwerftocht over de wereld. Camoës kan zijn geluk niet vinden bij Diana en wordt verbannen naar het Verre Oosten. In eerst instantie in zijn doel dus om als gevangene naar het Verre Oosten te reizen en daar zijn lot af te wachten. Als het schip in een storm ten onder gaat is hij, als enige overlevende, weer vrij. Dan wordt zijn doel om het geluk te vinden duidelijker. Dit doel had hij toen hij nog in Portugal leefde ook al, maar het was niet het de hoofdreden dat hij op dat schip mee reisde. Maar ook hier weet hij geen geluk te vinden, doordat hij als soldaat moet gaan dienen bij een expeditie. Deze loopt uit op een mislukking en Camoës raakt totaal verward. De marconist is niet gelukkig op het schip waarop hij werkt, maar ook aan land is hij dat niet. Als het schip wordt gekaapt, heeft de marconist helemaal niets meer over en geeft hij zijn zoektocht naar geluk op. Het doel van de reis wordt dus niet bereikt. ’Een der nimmer bewusten van de miljoenen te zijn – welk een geluk; of als dat onbereikbaar is, een die alles weet, alles achter zich heeft en toch voortleeft.’ (blz. 148)
In welk land, en welke cultuur vindt de reis plaats?
De reis speelt zich af in Portugal, op zee, in Ierland, in verschillende Chinese steden en in de woestijn. Maar de delen van het boek waar dingen te lezen zijn over de cultuur spelen zich ver van de ' beschaafde, westerse wereld' af waaruit de hoofdpersonen Camoës en de marconist afkomstig zijn (Portugal en Ierland): op exotische Aziatische plaatsen, op zee en in de woestijn.
In de 16e eeuw van Camoës worden vrouwen ondergeschikt bevonden aan mannen. Pilar vraagt zich in het boek al af hoe het kan dat sommige vrouwen in Portugal wel kunnen beslissen met wie ze willen trouwen, maar in China niet. Dit zegt iets over het feminisme. In de 20e eeuw van de marconist wordt de cultuur in de Chinese steden beter beschreven. Het leven is er erg oppervlakkig, men is niet erg betrokken met elkaar en het materialisme speelt er een grote rol. Hierdoor gaat de marconist niet graag aan land. Verder wordt Sjanghai omschreven als een wrede stad waar men de mensen rustig op straat laat sterven. ‘Ik zou eerst de plaats opzoeken die ik het meeste had geschuwd, omdat die zó wreed is voor berooiden en zwakken dat men de mensen er rustig op straat laat sterven. Eerst naar Sjanghai.’ (blz. 147)
Een belangrijke ruimte is ook voor beide personen het tuinhuisje. ‘Ik landde op het eiland en liep. Ik moest lopen en ging waar ik niet wou gaan. En het gebeurde. Ik stond stil voor het stenen tuinhuis.’ (blz. 117) Het is geen huis voor de marconist, maar een plek waar hij zal vervagen en zal overvloeien in een ander persoon. Dit maakt hem overigens erg bang.
Wat is het karakter van de hoofdpersoon? En ontwikkelt die zich tijdens de reis?
Camoës: Dromerige, 16e eeuwse dichter die verbannen wordt uit Portugal en in China zijn leven verder slijt. Hij is constant op zoek naar geluk, voelt zich eenzaam en zoekt troost in zijn gedichten. Gedurende het boek werkt hij steeds aan één en hetzelfde gedicht. Dit gedicht is een uitlaatklep van hem. Als hij bijvoorbeeld als gevangene in het ruim moet reizen, zoekt hij troost in zijn gedicht en bij de schipbreuk lukt het hem om zijn gedicht te redden. Door het gedicht verraad hij onbedoeld ook Pilar (nadat hij wel alle martelingen heeft doorstaan en haar toen niet heeft verraden), doordat Campos haar schuilplaats uit het gedicht kan opmaken. Hierna besluit hij niet meer te schrijven, maar verlangt er van binnen wel erg naar. Hierdoor krijgt hij een soort haatliefde verhouding met het dichten. ‘Eindelijk waagde hij over te lezen wat hij had beschreven. En zag: zonder het te weten, was de mythologische tuin op die aan de overkant gaan lijken. Groter woede dan hij ooit in zijn jeugd tegen de poëzie gekend had, greep hem bij de keel. Alleen goed was ze om geheimen te openbaren, de schrijver tot verrader van zijn eigen innerlijk te maken, juist van dat, wat hij het diepst wilde verbergen en liever onder de aarde begraven.’ (blz. 107). Hierin verwijst hij ook naar een eerder geschreven stuk uit het boek. Daarin lees je namelijk dat men poëzie iets voor vrouwen vond. Hierdoor had Camoës een afschuw voor het dichten gekregen, maar hij kon zich toch niet bedwingen en werd dichter.
De marconist: Hij leefde vier eeuwen later, in de 20e eeuw en heeft van Slauerhoff geen naam gekregen, maar toch is dit een belangrijk persoon. Hij heeft niet echt een vaderland of thuis en reist voor zijn beroep natuurlijk ook veel, daardoor is hij erg eenzaam. De marconist voelt zich ' de meest ontwortelde, rasloze van alle mensen' Zijn onduidelijke afkomst en zijn leven op zee versterken dat gevoel. ‘Een marconist, dat wil zeggen een wezen dat vlees noch vis, zeeman noch landbewoner, officier noch mindere is. Tevreden was ik niet met mijn bestaan dat geen bestaan is.’ (blz. 91)
Hij dreigt zijn minimale persoonlijkheid kwijt te raken en een ander te worden: de gelijkgestemde, net zo dolende Camoës van vier eeuwen eerder. Op een haar na ontsnapt hij daaraan. Hierna voelt hij zich bevrijd en in staat op eigen kracht in leven te blijven. Hij neemt zich voor het binnenland van China in te trekken: ' Als het geluk op aarde nog nergens te vinden was, dan moest het daar zijn, bij de oudste wijsheid, de verhevenste natuur en het zuiverste genot.' (blz. 148)
Camoës en de marconist hebben veel gemeen en worden vrijwel één en dezelfde persoon. Wat me erg opviel bij het lezen van het boek, is dat beide hoofdpersonen geestelijk zwak, maar fysiek erg sterk zijn. Ze zijn geestelijk redelijk zwak omdat ze niet goed weten wat ze willen en waar ze naar op zoek zijn. Ze worden langzaam gek. Fysiek zijn ze daarentegen wél erg sterk. Ze hebben een goede gezondheid en een hoge weerstand. Ze zijn allebei namelijk meerdere keren aan de dood ontsnapt en waren vaak de enige overlevenden of een van de weinige overlevenden. Zo was Camoës bijvoorbeeld één van de weinige die nog niet ziek of dood was gedurende de reis en ook nog eens de enige overlevende bij de schipbreuk van zijn schip in de storm. Na de kaping van het schip van de marconist bijvoorbeeld, werd hij met de anderen opgesloten in een kleine hut en stierven er veel mensen. De marconist niet. Hij werd met de anderen voortgedreven, het binnenland van China in. Toen ze in de woestijn alleen achter waren gelaten was de marconist weer de enige die nog wakker werd.
Hoofdvraag: Wat is de invloed van de reis op de hoofdpersoon?
In de boek zijn zowel één als twee hoofdpersonen. Eerst zijn Camoës en de marconist nog twee verschillende personen met een eigen leven en verhaal. Later lees je steeds meer overeenkomsten in de twee personen en worden ze langzaam één.
Door de ruimtes van grote leegte, zoals de zee, de weiden van China en de woestijn voelen de hoofdpersonen zich erg klein en nietig. Deze ruimtes dragen ook sterk bij aan het vervreemdingsproces, waaraan Camoës en de marconist onderhevig zijn. De onmetelijke leegte die zee en woestijn bieden, maakt beiden los van hun afzonderlijke heden en verleden en daarmee van hun persoonlijkheid.
Camoës wordt om zijn liefde voor Diana uit Portugal verbannen, maar eigenlijk laat hij haar in de steek omdat hij weet dat de liefde zijn verlangen naar verre landen op den duur niet zal kunnen stillen. Minder opzettelijk verraadt Camoës later Pilar, in wie Diana als het ware terugkeert. In zijn beschrijving van een paradijselijke tuin wordt immers haar geheime verblijfplaats herkend door haar vader, Campos. Camoës heeft het gevoel dat het schrijven hem kwetsbaar maakt en zijn zwerflust in de weg staat. Bovendien is het een bron van verraad; niet alleen verraadt hij Pilar hierdoor, het maakt hem ' tot verrader van zijn eigen innerlijk' (blz. 107).
Bruikbaarheid
Ik kan dit boek goed gebruiken voor mijn onderzoek omdat er eigenlijk gedurende het hele boek gereisd wordt en op veel verschillende manieren in een totaal andere cultuur dan onze westerse cultuur. Al gaat het boek meer om de personen en hun zoektocht naar het geluk, dan om de cultuur van China. Maar als antwoord op de hoofdvraag is dit boek erg bruikbaar, de invloed van de reis is namelijk op beide hoofdpersonen erg groot.
Mening
Ik vond het een erg moeilijk en saai boek om doorheen te komen. Het begon met de proloog. Toen kwamen er 3 verhalen door elkaar gemixt. Het verhaal over Pilar. Het verhaal over Camoës. Die 2 verhalen komen samen. En dan nog eens een derde verhaal over de marconist. Vaak is het in de eerste persoon geschreven, waardoor ik door de verschillende verhalen niet meteen wist wie de ‘ik’ was. Door het maken van het boekverslag ben ik wel iets anders over het boek gaan denken. Het boek heeft vooral een figuurlijke betekenis. Veel dingen zijn niet alleen letterlijk bedoelt, maar ook figuurlijk. Bijvoorbeeld China. Daarbij worden ook de gevoelens van Camoës en de marconist bedoeld. De leegte en vervreemding van henzelf. Het boek heeft een diepe betekenis op het leven. Door het boekverslag ben ik het boek wel wat meer gaan waarderen. Ik snap wat meer wat er mee bedoeld wordt. En bij het teruglezen van sommige passages snap ik ook beter wat er met de stukken die ik eerst niet begreep bedoeld wordt. Bijvoorbeeld de droom van Camoës aan het begin van zijn reis, toen ik nog niets over de marconist had gelezen, was er een passage die wel naar hem verwees, zonder dat ik het toen wist. ‘Nu eens had hij een klemmende kap om zijn hoofd, dan weer voelde hij hoe het schip niet meer van hout maar van blakerend ijzer was en bemand met wezens zoals hij er nooit op aarde had gezien, wel blank, maar andere talen sprekend, vreemde nauwsluitende gewaden dragend. Nu drongen opeens vele gele mensen in de nauwe hut.’ (blz. 64). De schepen uit de tijd van Camoës waren van hout, die uit de tijd van de marconist van ijzer. Er waren, voor Camoës, onbekende wezens op het schip aanwezig, die nauwe kleding droegen, een vreemde taal spraken, maar toch blank waren. Dit zijn de Ieren uit de 20e eeuw. De gele mensen die in de nauwe hut drongen, zijn de Chinezen die het schip van de marconist bij Hongkong kaapten. Ik vind het knap van Slauerhoff dat hij zulke passages kan schrijven die zo ver vooruit wijzen, zonder dat het de lezer meteen opvalt waar het over gaat. Al maakt dit het boek wel een stuk ingewikkelder, want als je zoiets leest voordat je iets van het bestaan van de marconist afweet, begrijp je helemaal niets van die passage.
Later in het boek zijn de verhalen van Camoës en de marconist nog geheel van elkaar losstaand. Al zijn er dan wel al stukken die verwijzen naar de toekomstige samenval van de twee personen. Als Camoës bijvoorbeeld bij een steen in de woestijn van China in elkaar zakt, zegt zijn gevoel hem; ‘dat spoedig iemand zijn plaats daar bij de steen zou komen innemen, dat hij zelf teloor zou gaan in de woestijn’ (blz. 114).
Het onderwerp van het boek is zoektochten naar geluk. Het onderwerp vind ik wel interessant, omdat je dan kan zien wat iemand allemaal doet om dat geluk te vinden. Alleen vind ik dat het onderwerp in dit boek niet helemaal goed is uitgewerkt, omdat het niet duidelijk genoeg is naar welk soort geluk de hoofdpersonen precies naar op zoek zijn.
De levens van Camoës en de marconist vallen aan het einde van het boek pas samen, dit vond ik lastig om lezen. Dat Camoës en de marconist voor een tijdje één persoon zijn geworden en dat de marconist daarna weer zijn eigen weg gaat vond ik erg verwarrend. Zeker in het laatste hoofdstuk wist ik vaak niet goed of het personage Camoës, de marconist of een mengsel van beiden was. Hierdoor vond ik het verhaal ook wel ongeloofwaardig, dit vond ik trouwens niet van de rest van het boek. Maar dat het zo ongeloofwaardig overkwam stoorde mij niet.
Het verhaal van het boek vind ik te ingewikkeld van opbouw. Het verhaal speelt zich in twee verschillende tijden af, die elkaar, zo lijkt het, willekeurig afwisselen. En op een gegeven moment vallen de twee tijden zelfs samen, waardoor niet meer duidelijk is wanneer het zich nou afspeelt. Op het einde zijn de twee tijden weer apart. De opbouw van het verhaal is daardoor niet goed te begrijpen.
REACTIES
1 seconde geleden
L.
L.
Je hebt me echt fantastisch geholpen kheb m bijna letterlijk gepresenteerd en had een voldoende! En dat in VWO-6.
MZL Arjan
19 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
is misschien handig als er ook meer tijden waneer ze leefden enzo instaan. voor de rest vond ik hem kei fijn, nu begrijp ik het verhaal beter.
18 jaar geleden
Antwoorden