Het grote verlangen door Marcel Möring

I Zakelijke gegevens Marcel Möring, Het grote verlangen
Amsterdam, 1993-3 (1992-1), 233 blz. Roman II Eerste reactie Keuze
Tijdens mijn zoektocht naar een geschikt boek voor mijn Nederlandse lijst, kwam ik de boeken van Marcel Möring tegen. Ik kende zijn naam, had al wel eens van hem gehoord maar nog nooit iets van hem gelezen. Ik ben toen in Het grote verlangen begonnen, en vond het een erg interessant en boeiend boek. Inhoud
Het grote verlangen is voor een groot deel een filosofische roman, er komen veel ideeën in naar voren over herinneringen, verleden, en liefde. Ook worden de ideeën van bijvoorbeeld Wittgenstein genoemd. Dat maakt het verhaal interessant, je moet er over nadenken. De schrijfstijl is niet zo moeilijk, de schrijver heeft een overwegend zakelijke stijl. Sommige stukken zijn wel erg mooi geschreven, zoals het begin van het boek. Qua verhaal vind ik het boek niet zo heel bijzonder.
III Verdieping Samenvatting
De ouders van de twaalfjarige tweeling Sam en Lisa en hun twee jaar oudere broer Raph gaan naar een bijeenkomst, op de terugweg komen ze om het leven door tegen een boom te rijden. De drie kinderen worden ondergebracht in pleeggezinnen en hebben vrijwel geen contact met elkaar. Als Sam volwassen is, krijgt hij van de advocaat van zijn ouders het adres van Raph te horen. Raph neemt Sam mee op een reis van een jaar. Ze voorzien in hun levensonderhoud door het verrichten van allerlei werkzaamheden. Als ze besluiten naar huis terug te keren, gaan ze eerst naar hun zus Lisa toe. Ze komen vanaf dan regelmatig in Sams woning bij elkaar en vertellen elkaar daar over vroeger, over hoe het nog was toen ze bij hun ouders woonden. Sam kan zich weinig herinneren van die tijd: vrijwel alles wat hij weet, heeft Lisa hem verteld. Sam werkt als archivaris voor een boormaatschappij. Als Sam hier mee vanwege faillissement van het bedrijf mee moet stoppen, krijgt hij van de Noor Julius Fleming een baantje aangeboden als meter bij een weggezakte boortoren in een verlaten gebied. Hier heeft hij de tijd om alles goed te overdenken. Op de avond dat Sam weer terug is gekeerd bij Lisa en Raph, vertelt Lisa het verhaal van De Man Die Alles Vergat, over de oude koning Salomo en de jonge David, die op het moment dat hij verhalen wil vertellen, zijn geheugen kwijt is. Een droom maakte David duidelijk hoe dat kwam: hij was het verlangen om te herinneren kwijtgeraakt. Toen hij zich dit realiseerde, borrelden de verhalen weer op als vanouds. Sam betrekt de hoofdgedachte van dit verhaal (iemand zoekt het belangrijkste in zijn leven en vindt het pas als hij het is kwijtgeraakt) op zichzelf. Na dit verhaal ontstaat een discussie over de oorzaak van het auto-ongeluk van hun ouders. Waren ze niet gelukkig en hadden ze ruzie op de avond dat ze wegreden? Reed de vader als een gek? Dan onthult Raph de waarheid: ‘de waarheid is niet dat ze ruzie hadden. Jij zat in de auto.’ Het was herfst 1969, Sam en Lisa waren twaalf jaar, Raph was veertien, hun moeder had haar hartstocht voor hun vader verloren. Dat gaf enige spanning toen ze 's avonds wegreden. Sam mocht die avond mee en zat dus in de auto toen het ongeluk plaatsvond. Drie dagen later gingen de kinderen naar de plaats van het ongeluk en bleven er lange tijd in stilte zitten. Sam vroeg zich af wat er precies gebeurd was en, toen ze gedrieën opstonden, waar ze heen gingen. Verhaaltechniek
Ruimte: tijd: het boek is niet chronologisch opgebouwd, maar zit vol met flashbacks. Sam blikt terug op zijn reis met Raph, op zijn jeugd bij zijn ouders, op zijn tijd in pleeggezinnen. De vertelde tijd beslaat juni tot en met september, de flashbacks beginnen in 1957: het geboortejaar van Lisa en Sam en ‘het jaar waarin Spoetnik zijn baan om de aarde begon’. Veel gebeurtenissen worden door de ruimtevaart in een historisch kader geplaatst. Plaats: voor een groot deel speelt het verhaal zich af in een middelgrote stad, waar verval en vervreemding steeds terugkomen. De onpersoonlijke sfeer van een discotheek, het twaalfjarige zwervende jongetje, fabrieksterreinen, een nachtclub. Schrijfstijl: Het taalgebruik van Marcel Möring is zakelijk, helder en duidelijk. Hierdoor zijn de diepzinnige onderwerpen uit het boek toch goed te lezen. Volgens het Prisma uittrekselboek heeft het boek ‘een oudtestamentisch taalgebruik’. Een aantal teksten van andere schrijvers en filosofen komen in het boek voor, zoals een tekst van een vijftiende-eeuwse Italiaanse monnik, ideeën van de filosoof Wittgenstein en het verhaal van De Man Die Alles Vergat. Deze verhalen zijn belangrijk voor de thematiek van het boek en geven de gedachten van Sam goed weer. Een voorbeeld, waarin een idee van Plato wordt aangehaald: Ik stond voor het raam en keek naar de schuifpuzzel van auto’s. Het leven is niet begonnen, dacht ik, het wordt nooit rustig en helder. Dit is Plato’s grot. Ik kijk naar de schaduwen die over de rotswand trekken. (blz. 52) Vertelwijze: Het verhaal wordt gezien vanuit de ikpersoon (Sam). Sam kan zich zelf weinig herinneren over zijn jeugd, waardoor het voor de lezer ook onduidelijk is wat er nu exact gebeurd is. Soms gaan zijn gedachten in elkaar over, waardoor het verhaal moeilijk te volgen is. Hierdoor kun je je wel goed inleven in Sams gedachtewereld. Een voorbeeld: De stem van Lisa klonk in mijn hoofd, Lisa die zei: ‘Zonder geheim bestaat de liefde uit bewegingen.’ Wat voor een geheim? ‘Ze hebben zo’n beetje alles wat los en vast zat uit dat pand geslagen,’ zei Raph, ‘dus het ziet er uit als een uitgehold stuk steen, overal staat stalen trappen en loopbruggen. Ik ben er nu twee keer geweest en elke keer denk ik: dit is een sciencefictionfilm, verdomme.’ Lisa zei: ‘Hij zit op het bed en leest de encyclopedie. Ik kan er niet meer tegen. Ik houd van hem, maar ik kan er niet meer tegen.’ Hé Fleming, zei ik tegen de Noor in mijn hoofd, jij zegt dat liefde geen wilsdaad is? Je moet eens met mijn zuster praten. Liefde is een wilsdaad. Je stopt met houden van. Het overkomt je niet. Eerst blijf je desondanks van iemand houden. Pas als het ‘desondanks’ te lang duurt stop je. Omdat je dat wilt. ‘Je weet niet meer waar je bent,’ zei Raph. ‘Het is daar zo godsgruwelijk druk dat je gewoon als een stuk vlees in een grote kist met andere stukken vlees ligt. Maar het heeft wel wat.’ (blz. 141) Verhaalfiguren: Het verhaal draait om drie ronde karakters: Sam, Lisa en Raph. Gedurende het verhaal maken zij een ontwikkeling door. In het verhaal leer je hun opvattingen over liefde, verleden en het leven kennen door de gesprekken die ze met elkaar voeren. De opvattingen van hoofdpersoon Sam van Dijk worden behalve door situaties en gesprekken ook duidelijk door zijn gedachten.. Hij verandert doordat hij zich steeds meer gaat herinneren van zijn jeugd en de dood van zijn ouders. Zijn vordering is ook te zien in de volgende twee citaten, de een staat aan het begin en de ander aan het eind van het boek. ‘Ik kwam uit een jeugd vol onzekerheden, had mij in de zuiging die mijn broer veroorzaakte naar de volwassenheid laten slepen en wachtte, daar aangekomen, tot het leven zou beginnen, in de veronderstelling dat iedereen een moment kende waarop de chaos en de onzekerheid verdwenen en het stof neerdaalde.’ (blz. 51) In de badkamer, terwijl de ruimte zich langzaam vulde met stoom zag ik het hotel weer waar Ellen mij had achtergelaten nadat ik buiten westen was gemept. (…) Daar is het begonnen, dacht ik, daar ben ik vergeten dat alles verkruimelt en tenonder gaat, daar ben ik gaan leven, onder die douche, dat was het moment dat ik besefte dat ik helemaal niet meer dacht dat wij ons met zijn allen in een soort draaikolk bevinden. (…) Ik ben niet gelukkig, dacht ik, maar dat hoeft ook niet. Geluk is iets dat je je herinnert. (blz. 211) Sam kan zich weinig herinneren. Zijn zus Lisa geeft hem zijn jeugdherinneringen. Situaties De situaties zijn niet zo belangrijk in Het grote verlangen, het gaat in dit boek vooral om de thematiek: over liefde, herinnering en verleden. Thematiek
Het verlangen is het thema van het boek. Het verlangen niet langer toeschouwer van, maar deelnemer aan de gebeurtenissen te zijn is waarschijnlijk het belangrijkste. Sam, Raph en Lisa verlangen naar hun jeugd, naar het vredige samenzijn met hun ouders. Door hun onderkomen bij pleeggezinnen hebben ze nooit een echt thuis meer gehad, ze willen de geborgenheid terug. Ook wil Sam de werkelijke doodsoorzaak van zijn ouders weten, en verlangt Sam naar liefde en seks. Het thema komt al in het eerste hoofdstuk naar voren. Lisa zegt dan tegen Sam: ‘Jij weet wat verdween.’ Ze richtte zich op en sperde haar ogen open. ‘Pappa en mamma,’ zei ze, ‘en het geheim van de liefde.’ Haar ogen vulden zich. ‘Alleen de herinnering is gebleven,’ zei ze, ‘en de herinnering is niet genoeg, de herinnering is een groot verlangen’. (blz. 15) Hiermee is meteen de titel van het boek verklaard. Een motief van dit boek is de herinnering. Sam is op zoek naar de geschiedenis van zichzelf, zijn broer en zijn zus. Aanvankelijk kan Sam zich niets van vroeger herinneren, zijn herinnering aan zijn jeugd is gebaseerd op de verhalen van Lisa die later niet allemaal even betrouwbaar blijken te zijn. Langzaamaan herinnert Sam zich steeds meer. Sams gemis van zijn jeugd komt dan ook voort uit verlangen, in tegenstelling tot dat van Lisa en Raph, dat voortkomt uit verlies. (blz. 33) Bij de drie is er alleen nog maar de herinnering aan hoe het vroeger was en een verlangen dat die tijd ooit nog terugkomt. Sam heeft zelfs die herinneringen niet meer. Een erg belangrijk en vaak terugkomend motief is de liefde. Sam gelooft in de liefde als beslissing, in liefde als wilsdaad, maar niet in ‘Tristan en Isolde’. In een gesprek met Fleming: ‘Een heilige,’ zei ik. ‘Jij denkt dat je een halve dominee of een halve communist hebt meegenomen en mijn zuster denkt dat ik geen gevoel heb. Fleming keek mij over de rand van zijn jas aan en trok zijn wenkbrauwen op. ‘Maar ik voel wel iets,’ zei ik. ‘Ik wantrouw de liefde, dat is alles.’ Fleming schudde zijn hoofd. ‘Ik geloof dat mensen dat overschatten. Liefde. Ze vallen op iemand en denken dat ze allemaal Tristan en Isolde zijn, maar het is niets dan verlangen naar seks en mamma.’ (…) ‘Liefde’, zei ik tegen Fleming’, is een wilsdaad.’ (blz. 95/96) Liefde is volgens Sam een besluit, houden-van is altijd een beslissing. Lisa vindt de liefde echter een mysterie waardoor je gegrepen wordt. Een ander motief is het reismotief, dat uiteraard ook weer met verlangen en herinnering te maken heeft. Simon, de vriend van Lisa, snijdt dit aan in een gesprek met Sam, en eigenlijk geldt het ook voor Sams leven. Alle boeken zijn volgens Simon ‘gegrondvest op de gedachte dat de mens de plaats verlaat waar hij is en vervolgens op zoek gaat in de wereld om hem heen’. Dat is geen nieuwsgierigheid, maar verlangen. ‘Als puntje bij paaltje komt is het de wens om rust te vinden die je kwijt bent geraakt toen je het huis uit moest en aan de odyssee begon. Met de scheiding van de jeugd, groeit het verlangen naar die jeugd, want men raakt zijn onschuld kwijt.’ Die zoektocht komt volgens Simon (en waarschijnlijk ook volgens Marcel Möring) terug in alle verhalen, en zo wordt dus verwezen naar het bijbelboek Exodus, de uittocht van de joden uit Egypte (het vertrek uit het ouderlijk huis) en naar Homerus' Odyssee, de thuisreis van Odysseus (de zoektocht van Sam naar het verleden die zich alleen in de herinnering kan afspelen). Het reismotief komt ook terug in een verhaal dat Lisa vertelt, het verhaal van De Man Die Alles Vergat. De hoofdgedachte van dat verhaal: iemand zoekt het belangrijkste in zijn leven en vindt het pas als hij het is kwijtgeraakt. De thematiek van Het grote verlangen past volgens het Prisma uittrekselboek perfect in het wereldbeeld van Marcel Möring: ‘In een tijd waarin alle politieke en godsdienstige waarden lijken te zijn verdwenen, is het de taak van een schrijver op zoek te gaan naar normen en waarden. Zodoende is elke roman, als het leven zelf, een zoektocht.’ Plaats in de literatuurgeschiedenis
Het grote verlangen werd in 1992 voor het eerst gepubliceerd. Ik denk dat je goed aan dit boek kunt merken dat het een roman van deze tijd is, vooral door de sfeer van de ruimte. Het kille van de fabrieksterreinen en de grote stad zijn goede voorbeelden hiervan. Zoals gezegd in de paragraaf thematiek, komt het reismotief uit bijvoorbeeld de Odyssee en Exodus in het boek naar voren. Verder deed het boek mij ook denken aan De wetten van Connie Palmen, omdat ook dat een goed te lezen filosofische roman is met stukken tekst waar je goed over na moet denken. Zowel voor Het grote verlangen als voor zijn eerste roman Mendels erfenis (1990) kreeg Marcel Möring (Enschede, 1957) belangrijke literaire prijzen. Ook zijn derde grote werk, In Babylon (1997), kreeg veel waardering. Het grote verlangen kreeg in 1993 de AKO-literatuurprijs. Opvallend is de wijsgerige achtergrond van zijn werk. In een interview zegt de schrijver wat hij van een roman verwacht: ‘structuur, vorm, melodie, klank, toon, vragen en geen antwoorden, onzekerheden in plaats van het 'zo is het', verschuivingen in plaats van vastleggingen, metamorfose en geen bevriezing, een andere waarheid dan de journalistieke waarheid.’ In zijn literaire werk is Marcel Möring op zoek naar zijn eigen geschiedenis en die van zijn familie die hij niet kent en waarschijnlijk nooit zal kennen, omdat een groot deel van zijn joodse familie in de oorlog is omgekomen. IV Beoordeling Ik vond Het grote verlangen vooral een interessant boek. Tijdens het lezen van het boek heb ik alle paginanummers opgeschreven waar interessante zinnen opstonden die van doen hadden met herinnering, verleden en liefde, en dat waren er nogal wat. Dat geeft aan dat het thema veelvuldig in het boek naar voren komt, eigenlijk gaat het boek ook echt over het thema. Ik vond het daarom ook moeilijk om een goede samenvatting te maken van dit verhaal: de verhaallijn doet er niet zoveel toe. Sommige stukken tekst vond ik sowieso erg interessant, ook zonder het boek erbij. Een voorbeeld: Het zijn die korrels, precies die hoeveelheid korrels, in die vorm, die kleur, die grootte, die de woestijn maken. Het gaat er niet om of er een mankeert. Het gaat erom dat ze er allemaal zijn en nu deze woestijn vormen. De druppels in het glas kunnen misschien best zonder een of twee van hen, maar deze druppels zijn het die dit glas maken. Dit glas is deze hoeveelheid druppels, niet meer, niet minder. Daarom doet het ertoe dat ik leef. Ik ben de korrel. Ik ben de druppel. (blz. 188) En ook: Ik ben niet gelukkig, dacht ik, maar dat hoeft ook niet. Geluk is iets dat je je herinnert (blz. 211) Ik vond sommige stukken van het verhaal wel moeilijk te volgen, zoals het stuk waarin Simon een theorie van de Franse filosoof Levinas aanhaalt. ‘Hij schrijft dat het verlangen van de een naar de ander ontstaat in iemand die het aan niets ontbreekt, het ontstaat boven alles wat diegene eventueel te kort komt of waaraan hij genoeg heeft.’ (blz. 109) Zo’n stuk wil ik dan ook begrijpen, maar dat lukt niet, vanwege de vaagheid. Gelukkig geven ook Simon (‘Heel…eh…duister, Franse filosofie is niet zo helder’) en Sam (‘Ik had moeite om zijn betoog te volgen’) aan, dat het allemaal nogal ingewikkeld is. Wanneer de gedachten van Sam van de ene gedachte naar de andere springen, is het verhaal ook wat moeilijk om te volgen. Maar Het grote verlangen was over het algemeen heel goed te lezen, geen moeilijk woordgebruik of ingewikkelde zinsconstructies. Het boek was niet spannend, het is niet dat je je de hele tijd afvraagt wat er nu is gebeurd toen Sams ouders stierven. De Passievrucht van Karel Glastra van Loon had die spanning wel, dat boek wist die spanning ook echt vast te houden. Dit neemt niet weg dat Marcel Möring wel een boeiende schrijfstijl heeft, en bovendien heeft Het grote verlangen ook niet de intentie spannend te zijn. V Bronnenlijst Marcel Möring, Het grote verlangen

Uittrekselbank scholieren.com schrijversnet.nl www.kun.nl Prisma uittrekselboek