Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 277 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

De weerman had het hele land dispensatie verleend: het zou die middag vijfendertig graden Celsius worden, code geel, men deed er goed aan om zich nergens druk om te maken. De hitte en het zonlicht hadden de atmosfeer verzadigd, het asfalt zacht gemaakt, de auto’s onaanraakbaar, de stoepen witheet. De hittegolf was de grote gelijkmaker, iedereen die zich buiten de deur begaf kreeg het domweg erg warm. Zonnebrillen, petten, paraplu’s en natte zakdoeken boden enig soelaas, maar ontsloegen niemand van de bijna komische noodzaak om zo snel mogelijk weer beschutting te zoeken.

Samenvatting

Deel I
2 juli 2015.
Sylvia Ciecierzky  (60 jaar, half Pools-half Nederlands) wordt wakker met een fijn gevoel. Haar ex-man Tommy, drummer bij een Amerikaanse jazzband komt die dag naar Nederland om op te treden. Ze hebben twee dochters (een tweeling) die net als Tommy nu  in Amerika (Chicago) wonen. Ze heeft nog steeds goed contact met hen allen. Mirjam  belt haar die ochtend op om haar eraan te herinneren dat het vandaag precies 5 jaar geleden is dat Sylvia's tweede en laatste man Andrei Kostin is gestorven. Hij werkte voor Artsen Zonder Grenzen en werd in Soedan omgebracht. (citaat: Vijf jaar... vijf jaar mocht een dode op het  eilandkerkhof  liggen, en dan moest hij worden opgegraven... kijken of de  botten  blank waren geworden. Als dat niet  het geval  was, dan  waren  zijn zonden hem niet vergeven en  dan mochten de botten niet naar het knekelhuis.  Het was met  zichtbare  tegenzin dat Mirjam  het eilandritueel oprakelde. ‘Geen idee wat ze  er dan mee deden...)

Het wordt overigens een bloedhete dag, een dag om helemaal niets te doen. Sylvia moet eigenlijk een roman uit het Pools vertalen. De roman heet "Een zachte Baard" en bevat een mooie levenssymboliek. (Zie daarvoor onder het kopje Bijzonderheden) Maar het vertalen ervan schiet niet op. Sylvia kan zich er niet toe zetten. Mirjam heeft het ook gehad over de heel jonge vriendin (Corinne, een paar jaar ouder dan zijzelf) met wie Tommy weer een relatie heeft.  Sylvia gaat daarna naar het café bij het IJ waar Tommy met zijn bandleden op haar wacht. Hij heeft nieuws: Corinne heeft hem in de steek gelaten voor een ballondraaier. De reden is vooral omdat ze niet zwanger kan worden van Tommy. Hij is erg van streek en Sylvia zegt dat hij zich niet moet aanstellen. "Iedereen wordt oud." Maar later die dag stelt Tommy iets voor, waarvan Sylvia ondersteboven raakt. Het voorstel  dat Tommy haar  bij het IJ had gedaan  was even simpel  als buitensporig, even roekeloos als vanzelfsprekend. Ze waren samen jong  geweest, waarom zouden ze niet ook  samen oud kunnen worden? Sylvia die dacht dat ze haar leven helemaal op orde had  en niemand anders meer nodig had, staat versteld van zichzelf.

Ze gaat om daarover na te denken die middag een eindje lopen en komt terecht op de begraafplaats Zorgvlied waar het graf van Andrei ligt. Maar als ze bij het graf komt, staat er een jonge, dronken man bij. Het is Lucien die vroeger op hetzelfde  Griekse eiland woonde en zelfs een relatie met haar dochter Mirjam had. Het is precies 5 jaar na Andrei's dood en het eiland had zijn eigen opgravingsritueel na vijf jaar. Hij heeft ook iets meegemaakt vroeger, maar wat?  Hij zegt ook dat hij erge kiespijn heeft en hij drinkt voortdurend wodka, wat zijn dronkenschap verklaart.
Sylvia vraagt hem mee te gaan naar haar lievelingspark. Dat doet hij, maar daar valt hij valt eerst nog in slaap, voordat Sylvia aan een verhaal kan beginnen. Ze wil dat verhaal per se aan Lucien vertellen.
(Ze wist welk verhaal ze  aan Lucien ging vertellen,  In  haar hoofd vond een koortsachtige ordening  van beelden, gedachten en herinneringen plaats. ‘Het  is niet alleen  een  verhaal over Andrei,’ begon ze toen, ‘maar  ook over iemand aan wie Andrei  een  ongelooflijke hekel heeft gehad...)

Deel II
12 juli 2010
Het is de dag van de afscheidsdienst voor Andrei Kostin die in Soedan is vermoord. Sylvia is dan al gescheiden van hem(na haar Griekse avontuur) Er zijn veel gegadigden om het woord te voeren, want Andrei was bij velen  erg gezien. Mirjam doet het ook. Ze spreekt over de eerste kennismaking  van Andrei en Sylvia. Dan een huisarts van het gezondheidscentrum dat Andrei in Amsterdam had opgericht en waar één keer per week mensen zich gratis konden laten behandelen. Op de begrafenis is ook Martin, haar tandarts, met wie ze al enkele jaren een paar keer per week seks heeft. Hij is echter wel getrouwd. Maar dan komt een mysterieuze vrouw aan het woord, Machteld van Ginniken, aan wie Sylvia zich meteen ergert. Ze was een blauwe maandag getrouwd geweest met Lucas, een andere vriend van Andrei. Ze wil aandacht en maakt er een veel te opzichtig verhaal van. Sylvia weet ook dat Andrei zich ook aan haar geërgerd had.
Ze is beroepsfotografe en maakt exclusieve reportages. Ze heeft een kind bij Lucas (Peter) en heeft ook nog een zeer lastige jongen (Glas) geadopteerd. Machteld had zich zijn lot aangetrokken.
Na de begrafenis ziet Sylvia een fotoreportage van Machteld over dementerenden. Ze praat nog wat na met Lucas en ze hoort dat zijn eigen zoon Peter een conflict had gekregen met Glas. Hij had iets gezien wat die Glas had gedaan: iets in een bosje verbergen in een kuil. Glas had hem toen bedreigd. Maar zijn moeder had partij gekozen voor Glas.

Sylvia wil na de begrafenis aanpakken: ze wil weer werken. Ze schrijft recensies over wijnen en ze geeft les, Nederlands aan anderstaligen. Ze gaat bovendien een punt zetten achter haar seksuele relatie met de tandarts. Maar ze kan Machteld van Ginneken niet uit haar gedachten zetten.
Ze leest haar webblog, waarin ook feiten verteld worden over Glas. Machteld  heeft  hem twee camera's gegeven zodat hij zich ook kan bewijzen op een normaal gebied. Sylvia leest ook over de thuisblijversfair die Machteld die zomer organiseert. Ze gaat er heen en ziet nu zelf dat Glas rare dingen doet, o.a. met een opblaaspop. Op een gegeven moment ziet ze dat hij in het park de bosjes in gaat en ze gaat dat later onderzoeken. Ze vindt in een kuil  een kist met camera's en als ze de digitale foto's bekijkt, ziet ze dat Glas enge opnamen heeft gemaakt. Kort daarna wordt Machteld beschuldigd van mensonterende foto's over dementen die ze bovendien zou hebben vastgebonden. Sylvia weet zeker dat niet Machteld maar Glas die foto's heeft gemaakt. Maar tijdens het proces houdt Machteld haar mond en bekent ten onrechte dat ze die foto's zelf heeft gemaakt. Zo wil ze Glas beschermen. Ze gaat een paar maanden de gevangenis in. Sylvia is de enige die het weet, maar ze heeft verzuimd daar melding van te maken. Ze voelt zich daarna erg schuldig, over wat ze heeft nagelaten.

Deel III
2 juli 2015.
De draad van deel I wordt weer opgepakt. Lucien heeft nog steeds een immense kiespijn: het lijkt of er een ontsteking in zijn kaak zit. Sylvia probeert haar oude tandartsvriendje Martin te bereiken om te vragen of Lucien kan langskomen. Hij moet namelijk weer vroeg in de ochtend  op Schiphol zijn. Martin stemt erin toe, maar raadt Lucien aan te stoppen met alcohol te drinken. Lucien blijft wel doorvragen waarom ze het niet voor Machteld van Ginneken had opgenomen. Ze lopen in de richting van Sylvia's huis. Daar woont ook de oude (bijdehante) buurvrouw Annie die het hart op de tong heeft. Ze maakt enkele scherpe opmerkingen over zijn levenswijze tegen Lucien, maar geeft hem ook het horloge dat van haar overleden man was geweest.
Tommy heeft zijn beroemde macaronischotel klaargemaakt, maar veel trek hebben ze niet, omdat het te warm is. Tommy, moet die avond optreden en hij nodigt Lucien ook uit om te komen kijken, als hij naar de tandarts is geweest.  Dan vertelt Tommy dat er die middag iets geweldigs is gebeurd. Corinne wil weer bij hem terugkomen. Ze heeft genoeg van de ballondraaier en is bovendien zwanger. Tommy vindt het geweldig dat ze terugkomt en het probleem voor Sylvia over die moeilijke keuze  is ook meteen opgelost. Dat is prettig als een ander het probleem voor je oplost.

Ze brengt daarna Lucien naar de tandarts, haar ex-minnaar die inmiddels een nieuwe en jongere vrouw heeft. Ze zal in het park tegenover het gezondheidscentrum op hem wachten, maar wordt onverwacht aangesproken door Machteld van Ginniken. Die woont naast het centrum. Sylvia gaat niet op haar vragen in. Direct daarna voelt Sylvia spijt. (" Nu  pas drong het tot  haar  door wat bij de onverwachte ontmoeting tot haar had moeten doordringen: ze  had daar ter plekke moeten onthullen dat ze wist dat Machteld  van Ginniken onschuldig in de gevangenis  had gezeten, dat ze wist dat de voormalige fotografe  niet  degene was  die verantwoordelijk was voor de martelfoto’s  van de  dementerende  vrouwen.")

In afwachting van de terugkomst van Lucien belt ze haar dochter. Tijdens het gesprek onthult die een groot geheim. Op het Griekse eiland had Lucien het lijk van Dimitri aan getroffen. hij had zelfmoord gepleegd door zich op te hangen: een doodzonde. Zij en Lucien hadden toen zijn hals doorgesneden om het op een moord te laten lijken. Daar had ze een schuldgevoel aan over gehouden ("Gedeelde schuld is geen halve schuld,  maar dubbele schuld. Het was te schokkend, te zwaar  wat we hadden gedaan.  We moesten  zonder  elkaar  verder...")  Lucien had later nooit verteld aan Andrei dat Dimitri zelfmoord had gepleegd. Ook dat had hem een schuldgevoel gegeven. Daarom was hij op 2 juli naar Amsterdam gekomen. Terwijl ze nog steeds op hem wacht, komt er een jonge toerist naast haar zitten. Hij maakt een praatje en vraagt dan om donderdag: hij wil wel een tegenprestatie leveren o.a. seks. Sylvia weigert. Ze moet lang wachten op Lucien, maar dan ziet ze dat hij uit het huis van Machteld van Ginnekin komt. Hij had bedacht dat hij haar een verhaal moest vertellen. Dat verhaal staat gecursiveerd in de tekst. (dit in verband met het vertelperspectief)   Hij heeft zich voorgedaan als een verpleegkundige uit het huis van de dementen en gezegd dat hij op de hoogte was van haar onschuld. Opnieuw heeft hij dus de schuld van een ander op zich genomen (nl. eerst van Dimitri, nu van Sylvia) . Machteld heeft hem geantwoord dat het "verraad"van Glas het beste is wat haar in het leven overkomen was, 

Ze gaan om half elf samen naar het concert van Tommy met zijn jazzband.  Lucas (en Simone zijn nieuwe vrouw) zijn er ook. Ze willen die nacht Lucien wel naar Schiphol brengen. Dan kan Sylvia bij hen thuis overnachten. Ze vinden nl. dat ze er slecht uitziet. Het concert wordt fascinerend goed. De toeschouwers zijn heel erg enthousiast en ineens begint Lucien op de dansvloer met een exotische Griekse dans. Hij geeft zich helemaal over  tijdens het nummer "The intimate strangeness of being".
Sylvia ziet het gebeuren en beseft dat  Lucien zich bevrijd heeft gevoeld na zijn verhaal tegen Machteld. Hij is los maar zij niet.

Deel IV
In de nacht van 2 op 3 juli 2015
Sylvia zit in de vroege ochtend in het huis van Lucas en Simone na te denken. Die twee zijn Lucien naar Schiphol brengen en zij zal overnachten. In het begin van die meditatie is het nog niet zo goed, maar bij het aanbreken van de ochtend ziet Sylvia ineens weer hoop gloren. 
("Er  gebeurde iets:  er welde hoop bij Sylvia op, een hoop die zich net als de verschijning van het  eerste  daglicht niet  liet  tegenhouden. Het  was  een dwaze  hoop, het was de dwaze – ieder gezond verstand tartende – hoop  dat oog in  oog met de  tot wasdom komende dageraad zonden geen  schijn van  kans hadden....)

Personages

Sylvia

Sylvia is een vrouw die denkt dat ze op haar 60e het leven wel in een mooi systeem heeft gevangen. Dat betekent dat ze weinig risico meer neemt in het leven. Ze heeft geen echtgenoot meer. Ook haar overspelige relatie met haar tandarts heeft ze beëindigd. (citaat:)Ze had gezien dat ze niet alleen de wereld waar ze doorheen liep voor kennisgeving aannam, maar ook zichzelf. Ze had gezien hoe ze mechanisch voortliep op haar zelf gebaande pad, het pad dat langs alles en iedereen scheerde en nergens anders naartoe ging dan naar haar eigen dood... daar liep ze, haar hoofd naar beneden, beducht, laks, berustend... lauw. Lauwheid, wanneer was het dat haar systeem in lauwheid was ontaard? Ze wist het niet, ze had zich zomaar laten inpakken. Lauwheid was haar tweede huid geworden, de huid die ervoor zorgde dat ze alles langs zich af kon laten glijden. Lauwheid was haar schild geworden, het schild dat de wereld buiten hield. Sylvia sloeg haar handen voor haar gezicht. Haar systeem, de behoedzame en terughoudende manier van leven die haar vrijheid had opgeleverd en veiligheid, had een element van waarachtige kwaadaardigheid bij haar losgewoeld, een ontaarding in lauwheid die ze nooit eerder had onderkend en die de garantie vormde voor een stompzinnige levensloop die zijn einde zou vinden in een niets om het lijf hebbende doodsstrijd. Maar op de middelste dag van het jaar 2015 komt er verandering in. - Ex-man Tommy komt met een voorstel om weer bij elkaar te wonen - Ze ontmoet de Griekse Lucien die ze kent uit het verleden toen ze gehuwd was met Andrei - Ze legt aan hem verantwoording af waarom ze destijds niet heeft ingegrepen bij de veroordeling van Machteld van Ginneken - ze hoort dat ook dochter Mirjam een geheim heeft dat ze met Lucien deelt. Het brengt haar allemaal van haar stuk, maar zelf weet ze er eigenlijk niet zo goed raad mee. De andere personages helpen haar met de oplossing: - Tommy geeft aan dat zijn nieuwe vriendin toch weer terug wil komen, zijn voorstel aan Sylvia geldt niet meer - Dochter Mirjam geeft aan dat ze het Griekse verleden heeft verwerkt - Lucien gaat de situatie met Machteld van Ginniken voor haar oplossen, waardoor hij ook zijn eigen schuldgevoel kwijtraakt. Zo wordt het een hele roman om de ontwikkeling van het personage Sylvia te volgen. Eerst vindt ze alles wat er op 2 juli gebeurt maar niets , maar in de nacht die volgt, krijgt ze plotseling een gevoel van hoop als ze de morgenstond beleeft. Er is altijd hoop,,, (N.B. Er is veel meer nog over het personage te vertellen, maar kijk ook bij die informatie over het Thema, anders wordt het boekverslag te lang en komen er herhalingen, wat betreft de thematiek, de inhoud en de bijzonderheden)

Quotes

"Andrei en zij waren zes jaar met elkaar getrouwd geweest, hij was haar tweede en laatste echtgenoot. Hij had een sterke band met haar dochters gehad, vooral met Mirjam. Ze waren alweer bijna twintig jaar gescheiden. Hij was huisarts toen ze elkaar leerden kennen, maar had zich niet lang na hun scheiding aangemeld bij Artsen zonder Grenzen en was, na aardig wat omzwervingen, in het zuidelijke deel van Soedan terechtgekomen. Daar hadden rebellen hem in 2010, op de middelste dag van het jaar, vermoord." Bladzijde 10

"In Chicago sprak Mirjam verder, langzaam, toonloos. ‘Tegen alle wetten van het eiland en God in had Dimitri zijn hoofd in een strop gestoken, een doodzonde... zijn ziel was voor altijd verloren. Lucien was ten einde raad. Hij wilde de dode Dimitri laten verdwijnen... zodat niemand zou weten dat hij zich op zijn vierentachtigste een doodzonde op de hals had gehaald...’ Mirjam stokte. ‘Hoor mij...’ zei ze toen, ‘op de hals had gehaald...’ Ze zuchtte. ‘Anyway, toen kwam ík op het idee om de zelfmoord op een moord te laten lijken... zodat alleen wíj zouden weten dat Dimitri zelfmoord had gepleegd... en toen hebben we zijn hoofd eraf gezaagd... om de striemen van het touw te verdoezelen. Het kwam ons voor als een nobel plan, we zouden er niemand mee schaden..." Bladzijde 94

"‘Ze heeft me meteen op de hoogte gesteld van haar nieuwe liefde... het was de ballondraaier. Ze was op ballondraaien gegaan omdat ik zo vaak van huis was... ik een hobby, dan ook zij een hobby...’ Hij draaide zich naar zijn tas toe, zette zijn hoedje weer op zijn hoofd en ritste het zijvak open. ‘Moet je kijken,’ zei hij. Hij hield een onopgeblazen felrode ballon voor haar op. Hij bracht de opening naar zijn lippen en begon te blazen. Na een seconde of tien was hij tevreden. De ballon was nu een dertig centimeter lange doorzichtige rode worst. ‘Ze heeft me geleerd hoe het moet...’ Hij maakte vijf, zes draaibewegingen en toonde Sylvia het resultaat. ‘Een hondje...’ lichtte hij treurig toe, ‘een rood, doorzichtig hondje... iedereen kan het..." Bladzijde 18

"Het voorstel  dat Tommy haar  bij het IJ had gedaan  was even simpel  als buitensporig, even roekeloos als vanzelfsprekend. Ze waren samen jong  geweest, waarom zouden ze niet ook  samen oud kunnen worden? Ze kenden elkaar  van  haver tot gort, ze waren  op elkaar  gesteld, ze waren  vertrouwd met elkaars toon, smaak en geur, ze hadden  samen kinderen  en  kleinkinderen.  Wat hadden ze te verliezen?  " Bladzijde 22

"Andrei en zij waren ooit met elkaar getrouwd geweest, ze waren zes jaar daarna gescheiden, er had zich weer vele jaren later een drama afgespeeld in het zuiden van Soedan en er was een gedenkwaardige bijeenkomst geweest die ook haar in de gelegenheid had gesteld om afscheid van hem te nemen. Nu was het zaak (nu was het in haar geval de normaalste zaak van de wereld) om over te gaan tot de orde van de dag" Bladzijde 52

"Een mens kan soms beter niet ál te mondig voor zijn beweegredenen uitkomen... weet je wie er vorige week bij wijze van spreken van haar bed is gelicht en voor een verhoor is meegenomen naar het politiebureau? Die fotografe die bij ons naast de praktijk woont, je weet wel, die Machteld van Ginniken. Ze heeft alzheimerpatiënten gemarteld... althans, ze heeft foto’s op internet gezet, in haar blog, van naakte demente vrouwen die ze aan armen en benen had vastgebonden aan de spijlen van hun bed..." Bladzijde 63

"Niemand die haar had gezien. Niemand die wist dat zij wist wat ze wist. Sylvia draaide de kraan dicht. Ze droogde haar handen zorgvuldig af. Ook deze keer zou ze er het zwijgen toe doen, ook deze keer zou ze haar nek niet uitsteken. Ze had het niet in zich om ook maar het kleinste offer te brengen. Haar handen waren droog maar voelden alweer vuil aan. Ze ging een douche nemen. ‘O Andrei,’ fluisterde ze voor zich uit terwijl ze in beweging kwam, maar Andreis aardse dagen, de aardse dagen van zijn ziel ook, behoorden definitief tot het verleden." Bladzijde 65

Thematiek

Coming of age

Het thema Coming of age staat in romans in relatie tot het volwassen worden, maar in het NRC staat in de recensie over the coming of a certain age. Dat gebeurt soms in het midden van je leven (de midlifecrisis). Sylvia is zestig jaren volgens eigen zeggen is dat het "nieuwe achtendertig". Dat is dus eigenlijk ook een crisispunt in je leven. Op de middelste dag van het jaar - een mooi symbolische datum -de ene helft van het jaar heb je gehad, de andere moet nog komen-, wordt ze gedwongen na te denken over haar leven. Dat gebeurt al als ex-man Tommy haar vraagt om samen weer oud te worden. Dat idee verstoort het leven van de grauwe middelmaat van Sylvia. Ze denkt dat ze alles geregeld heeft na twee huwelijken, kan goed met Tommy opschieten en heeft goed contact met haar dochters. Niets aan het handje. Dat ze iets in dat leven heeft nagelaten, wordt dan nog niet aan de lezer duidelijk. Ze gaat nadenken over haar leven en over het voorstel van Tommy en loopt dan naar het graf van ex-man Andrei die -precies vijf jaar geleden gedood is.Op het graf ontmoet ze Lucien , een jonge Griekse man uit haar verleden, die speciaal op deze dag naar Zorgvlied is gekomen. Het Griekse opgravingsritueel speelt daarbij een rol. Na precies vijf jaar zouden de doden moeten worden opgegraven om te kijken of hun botten schoon waren. (zondenvrij) Maar het gaat daarna ook over schoon schip maken. Sylvia vertelt aan Lucien over wat ze vijf jaar geleden - na de begrafenis van Andrei- heeft nagelaten. Zij was ervan op de hoogte dat een door haar gehate vrouw Machteld van Ginniken enkele maanden onschuldig heeft vastgezeten omdat ze haar pleegzoon wilde beschermen. Die nalatigheid heeft haar een schuldgevoel bezorgd. Eigenlijk vindt dat ze een leven zonder risico heeft geleefd (ze noemt het zelf lauwheid) in tegenstelling van de door haar gehate vrouw Machteld die wel allerlei risico's had genomen; o.a. met het aanvaarden van een moeilijke adoptiejongen. Sylvia's verhaal van haar nalatigheid vertelt ze op 2 juli aan Lucien, die later op die dag die omissie van haar goed maakt. Sylvia had zelf die dag ook nog de kans gekregen om dat zelf te doen, maar in een onverwachte ontmoeting met Machteld die avond houdt ze haar mond. Ook voor Lucien is dit een soort catharsis, want hij heeft jaren geleden -samen - met Mirjam- iets onvergefelijks uitgehaald. Een Griekse boer Dimitri had zelfmoord gepleegd en omdat dat als een doodzonde werd beschouwd, hadden ze zijn hoofd afgehakt, waardoor het op een moord leek. Lucien had dat nooit tegen Andrei verteld die daardoor op het eiland knap in de moeilijkheden kwam , wat uiteindelijke leidde tot de scheiding tussen Sylvia en Andrei. En nog weer later tot de dood van Andrei. Hij biecht na zijn tandarts -bezoek (ook al symbolisch: het reinigen van de ontsteking in zijn kaak) een overigens verzonnen verhaal aan Machteld op en doet dat eigenlijk in plaats van Sylvia. Zo lost hij zijn schuld in. Hij voelt zich bevrijd van zijn verleden en is in staat om bij de jazzmuziek van de band van Tommy die avond frank en vrij op zijn Grieks (of Bijbels) te dansen. Hij kan met een schoon gemoed naar Griekenland terug. Sylvia is in deel IV eerst nog wat depressief, maar de nieuwe dageraad brengt het wonder van de hoop terug. 2 juli 2015 was dus de dag waarop Sylvia de balans opmaakte van haar leven, in mijn ogen dus 'the coming of a certain age'.

Motieven

Zelfmoord

Dimitri, de boer op het Griekse eiland, heeft zelfmoord gepleegd. Omdat Andrei met hem omging, werd die van de moord verdacht. Maar Mirjam en Lucien weten dat de man zelfmoord had gepleegd en dat zij ervoor hadden gezorgd dat het net leek alsof hij vermoord was.

Het geheim

Mirjam en Lucien hebben jarenlang verzwegen dat de boer Dimitri niet vermoord was, maar zelfmoord had gepleegd, wat in die tijd in Griekenland een doodzonde was. Op de middelste dag van het jaar 2015 komt het geheim echter uit.

Schuldgevoel

Er zijn een paar personages die met een schuldgevoel kampen. In de eerste plaats is dat Sylvia die ooit gezwegen heeft toen Machteld van Ginneken werd veroordeeld. Machteld had enkele maanden onschuldig in de gevangenis gezeten. En dat kwam dan alleen omdat Sylvia een hekel aan de vrouw aan die bij de begrafenis van Andrei teveel aandacht naar zich toe had getrokken. Lucien, de Griek, heeft ook een schuldgevoel. Hij heeft samen met Mirjam op het Griekse eiland iets uitgehaald. Dimitri had zelfmoord gepleegd, maar dat was een doodzonden. Daarom hadden Lucien en Mirjam zijn hoofd gescheiden van zijn romp om het op een moord te laten lijken. Sylvia hoort dat wanneer Mirjam in deel III dat via de telefoon aan haar bekend maakt. Dat was dus een goed bewaard geheim. Ook Mirjam is lang achtervolgd met schuldgevoelens. Pas toen ze haar studie had afgerond (reumatologie) had ze het achter zich kunnen laten.

Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding

Sylvia heeft twee huwelijken achter de rug. Het eerste was met Tommy, de Amerikaanse jazzdrummer van wie ze een tweeling heeft. Die scheiding is door beiden goed verwerkt en ze zien elkaar regelmatig. Het tweede huwelijk was met de arts Andrei Kostin. Dat huwelijk gaat fout omdat Andree lang in verband wordt gebracht met de moord op de boer Dimitri bij wie hij vaak kwam. Hij heeft de moord niet gepleegd,(het was uiteindelijk een zelfmoord) maar na het Griekse avontuur zijn Sylvia en Andrei gescheiden. De laatste ging daarna in Soedan voor Artsen zonder Grenzen werken en dat leidde uiteindelijk tot zijn dood. Sylvia was daarna niet meer getrouwd, maar had wel een seksuele relatie met de getrouwde tandarts Martin.

Dood

Dat de dood een belangrijke rol speelt, is natuurlijk logisch in deze roman. Het verhaal draait o.a. om de dood van Andrei die vijf jaar dood is op de dag dat het verhaal speelt. Daarom komt het opgravingsritueel ter sprake, maar ook het Poolse boek dat Sylvia moet vertellen. Ze ontmoet Lucien op de begraafplaats. In deel III hoort ze van Mirjam wat die en Lucien op het Griekse eiland hebben uitgehaald. Ze hebben van een man die zelfmoord heeft gepleegd het hoofd afgehakt, omdat de andere mensen op het eiland dan zouden denken dat hij vermoord was. Zelfmoord plegen was namelijk een grote doodzonde in die tijd op het eiland.

Overspel

Sylvia heeft jarenlang seks met een overigens heel aardige tandarts Martin, die met een saaie vrouw was getrouwd. Hij pleegt dus overspel.Na de begrafenis van Andrei maakt ze daar een einde aan.

Alcohol

Lucien heeft wel een alcoholprobleem als hij bij Sylvia is. Op het graf drinkt hij een fles wodka leeg. Maar omdat hij een abces in zijn kaak heeft en de vriend van Sylvia hem 's avonds wel wil helpen, moet hij daarmee stoppen. later begrijpt ze waarom hij is gaan drinken...

Motto

Er is geen motto

Opdracht

Voor Dick Schouten

Titelverklaring

Een jaar heeft 365 dagen en de middelste dag (na 182 dagen) is 2 juli. Die datum speelt een overheersende rol in de roman. Ten eerste speelt het verhaalheden zich op die bloedhete dag (2 juli 2015) af. Het is echter vijf jaar geleden dat de man van  Sylvia  Ciecierzky, Andrei Kosten, die als Arts Zonder Grenzen in Soedan werkte om het leven is gebracht. Andrei kende vanuit Griekenland een opgravingsritueel waarbij het belangrijk was dat dit precies na vijf jaar werd gedaan. De dag is dus dubbel beladen.
De delen I, III en IV spelen zich allemaal af op die ene dag. Een verwijzing naar de Griekse eenheid van tijd (een drama voltrekt zich binnen 24 uur)

Structuur & perspectief

Het verhaal van de roman wordt opgebouwd in vier delen. Drie daarvan spelen op 2 juni 2015. Alleen deel II speelt vijf jaar ervoor (in juli 2010) en begint op de dag dat Andrei Kosten in Nederland wordt gecremeerd. De hele roman wordt dus niet-chronologisch verteld. In dat verleden heeft Sylvia iets nagelaten dat ze aan Lucien moet vertellen. 
Sylvia (60) is ook de personale verteller van de roman. Het gaat ook om haar persoonlijke ontwikkeling: ze moet voor zichzelf verantwoording afleggen over datgene wat ze in het verleden heeft gedaan en dus ook heeft nagelaten. Daarom is de personale verteller goed gekozen.  
Maar toch zijn er passages waarin je als lezer denkt dat er meer afstand is tussen verteller en personage Sylvia. Die doen dan wel denken aan een alwetende verteller. Ook is er in deel III nog de "verteltruc" waarin Lucien vertelt wat hij bij Machteld van Ginneken heeft uitgespookt. Die passage wordt gecursiveerd afgedrukt. Later  lees je dat dit het verhaal is zoals hij dat aan Sylvia heet overgebracht. 
Op deze twee manieren worden de beperkingen van de personale verteller omzeild.

Decor

Het decor van het verhaal op 2 juli 2015 is Amsterdam. Van deel I speelt een belangrijk gedeelte zich af op het bekende kerkhof Zorgvlied. Sylvia gaat het graf bezoeken en treft daar Lucien aan. 

Op de achtergrond speelt ook het verleden in Griekenland mee. Op het eiland waar Lucien woonde, had hij een relatie met de dochter van Sylvia, Mirjam. Hij en zij hadden daar op een bepaald moment iets gedaan om een zelfmoord te verbergen. Die schuld draagt Lucien met zich mee.
Een derde decor is Chicago, waar de dochter van Sylvia woont met haar gezin. Ook haar ex-man, Tommy, is daar naar toe gegaan. Hij komt op de dag van het verhaal over naar Amsterdam om er met zijn jazzband een optreden te verzorgen. 

Over de tijd hoeven we dus niet zo moeilijk te doen. Het grootste deel van het verhaal speelt zich af op 2 juli 2015. Het korte deel IV speelt zich af in  de vroege morgen van 3 juli. Maar deel II speelt zich af in 2010, ook in de maand juli , en dat begint met de begrafenis van Andrei. Dat is de dag nadat Nederland in 2010 het WK-voetbal tegen Spanje had verloren.

Stijl

In deze roman weidt de vertelster erg uit en er komen ook veel herhalingen voor. Zinnen die met vrijwel dezelfde woorden worden herhaald. Bijvoorbeeld: "Geen seconde van  een mensenleven ging verloren: ieder detail werd door het bewustzijn opgeslagen  om  zich ooit, als  de gelegenheid erom  vroeg, weer te kunnen openbaren". Dat hoeft niet drie keer herhaald te worden in een roman. Dat is ook het geval met het voorstel dat Tommy aan haar heeft gedaan. Dat blijft ook enkele keren terugkomen, steeds met bewoordingen van "ontsteld, overrompeld, van d'r stuk gebracht" Of "Het kwam door Tommy en zijn voorstel dat er  een  bres was geslagen in haar  systeem (natuurlijk zou ze  niet met Tommy meegaan  naar  Chicago, natuurlijk zou ze hem dat diezelfde avond nog vertellen). 
Of de wijsheid van William James: drie keer letterlijk citeren. Waarom? Een intelligente lezer weet het wel of gaat terugzoeken.   ("Er is een element van waarachtige kwaadaardigheid in  de wereld dat ontkend noch ontlopen mag worden,  een ontaarding die men  met open vizier tegemoet moet treden  en die men,  door een beroep  te doen op  de heroïsche vermogens  van de ziel,  kan overwinnen.") 
Als je als lezer dat enkele keren overkomt, gaat het je zeker opvallen. Het irriteert zelfs. 
Er komen ook zinnen in voor die vreemd zijn en die je tot mooischrijverij mag rekenen. Vgl begin deel III:  Luister...’ zei Sylvia toen  de  koortsachtige ordening van de gebeurtenissen die vijf jaar daarvoor hadden plaatsgevonden haar van een  rudimentair vertelstramien had voorzien. 

Slotzin

Het was een dwaze hoop, het was de dwaze – ieder gezond verstand tartende – hoop dat oog in oog met de tot wasdom komende dageraad zond zonden geen schijn van kans hadden,demonen op de vlucht sloegen,schendingen werden uitgewist,touwen werden doorgesneden en ketenen ontketend,de doden een nieuw leven kregen,ziektes werden genezen en wonden werden geheeld,droefenis zich terugtrok,diepe zuchten tot het verleden behoorden,verdorvenheid werd schoongewassen,duisternis in het stof beet,nevelen verwaaiden,de nacht zichzelf ophief,ontsteltenis werd afgewezen,het kwaad werd uitgeroeid en wanhoop in eeuwige ballingschap ging

Bijzonderheden

1.  De te vertalen roman "Een zachte baard" gaat over een Poolse politicus die tijdens zijn leven heel veel slechte dingen heeft gedaan. In het dorpje is het de gewoonte dat iemand in zijn doodskist moet blijven staan en niet begraven mag wordent voordat er iemand iets goeds over de dode heeft gezegd. Maar niemand weet iets goeds over de man te vertellen. 
Men had zich opnieuw rond de  kist  verzameld toen de jonge barbier van het  dorp zijn oude vader  naar voren duwde. De oude barbier was  niet meer  helemaal helder maar had zich de  avond  ervoor ineens iets herinnerd:  hij had in  de bloei van  zijn kappersbestaan  de  politieagent  die de politicus  toen nog was  geweest iedere  week  een  gratis  scheerbeurt moeten geven  en wat  hem daarbij  steeds  opnieuw was opgevallen  was dat die  klootzak van een Coppoolse  zo’n ongelooflijk zachte baard had!  Er  ging een zucht  van  verlichting door de kring die zich rond de kist had opgesteld. Er was iets goeds over de politicus verteld, er kon eindelijk een diep,  diep graf voor hem gedolven worden (citaat)

2. Sylvia en Tommy hebben in het verleden lang het "principe van de hoge verwarring" aangehangen. Sylvia had dat gehoord van een monnik toen ze het klooster met school had bezocht.
 De monnik die hun het klooster, de brouwerij,  de bidplaatsen en het kerkhof had laten zien, had  hun uiteindelijk verteld  over het bezoek van de zenmeester.  De  kloosterlingen hadden collectief het moment herkend waarop  ze  werden uitgenodigd om hun  grenzen uit het oog te verliezen:  ze hadden de zenmeditatie omarmd en al snel was gebleken  dat die meditatie zoveel extra zuurstof  gaf  aan hun contemplatieve gebed dat ze in een  staat  van hogere verwarring konden  komen...  een hogere verwarring die  hen dichter bij de  waarheid van God bracht dan ze voor  mogelijk hadden gehouden. Het gezicht van  de monnik was  het vriendelijkste gezicht geweest dat de  wereldwijze zesdeklassers ooit hadden  gezien  en niemand  had het in zijn of  haar atheïstische hoofd gehaald  om de spot te drijven met de  openhartige  woorden  die ze  net  hadden gehoord.  (citaat)

3. Ook over de dood wordt veel verteld. Bijvoorbeeld begrafenisrituelen. Bij de begrafenis  van Andrei had een een Griekse eilanddokter het woord gevoerd. "Als er op het Griekse eiland van  Alex iemand stierf, dan wist  men niet beter of  de ziel van de overledene bleef, voordat  de overgang  naar een volgend stadium  kon plaatsvinden, nog veertig dagen  op aarde ronddolen.  De nabestaanden konden  ervoor  zorgen  dat de  dode  hen wist te  vinden  door een  lampje te  laten branden  in hun huis.  Ze konden de doden  bijstaan op zijn tocht door veel gedachten aan hem  te wijden. Andrei was tien dagen  dood. Zijn  ziel zou  volgens het geloof op het  eiland nog  dertig dagen  op aarde  zijn. Alex had zijn  toespraak beëindigd met  een oproep: ‘Laten we Andreis ziel goed verzorgen in de dertig  aardse dagen die hem nog resten. (citaat)

4. Verwijzingen naar de Bijbel komen ook voor:
- Tijdens het laatste concert: "Vanaf het podium  klonk – Vernon moest er zijn trompet voor van  zijn mond halen – een aanmoedigingskreet: ‘Come forth,  Lazarus, come forth!  (verwijst naar de Bijbelse lazarus die uit de doden is opgestaan!) 
- Simone stootte Sylvia aan. ‘Zorba!’  fluisterde ze.  ‘Nee, koning David... het is de  dans  van  koning David in zijn  bedelaarshemd!

Beoordeling

Interessante roman waar een vrouw op latere leeftijd een soort rekenschap aflegt voor haar handelwijze in het verleden. Dat wordt gekoppeld met verwijzingen naar de Griekse tragedies, (o.a. hoogmoed- het opnemen tegen de Goden) waarvoor een aantal verwijzingen in de roman staan. Ze komt op één dag tot het besef dat ze een "lauw leven" heeft geleid en weinig risico's heeft genomen. Dat leidt tot best "spannende" elementen in het verhaal. Wat is er allemaal in het verleden gebeurd?  Het is geen depressief makend verhaal, maar ik mis wel enige humor in de stijl, waardoor het geheel wat lichtvoetiger wordt.

Minder positief  ben ik over de stijl van Stahlie in deze roman: een aantal keren betrap ik haar op mooischrijverij, maar ook op een aantal op den duur irriterende herhalingen van passages en woordgebruik. Dat maakt het verhaal "stroperig"en haalt de vaart uit de vertelling. De indeling in lange delen zonder een onderverdeling in hoofdstukken, helpt daar ook niet aan mee.  Dat zal jongere lezers opbreken. Zoals het boek er nu ligt, zal het scholieren kunnen afschrikken. Alleen "ervaren" lezers onder scholieren zullen het tot het einde volhouden. Wie schreef "dik 200 jaar geleden ook alweer : "In der Beschränkung zeigt sich erst  der Meister" - Goethe toch? Dat had Maria Stahlie bij het schrijven van deze roman in het achterhoofd moeten houden, temeer daar zijn enkele jaren geleden het Griekse avontuur met Lucien en Mirjam al beschreven had in de roman "Honderd deuren."  Jammer, want in eerdere romans als "De Lijfarts"en "De scheerjongen" was ik juist erg gecharmeerd van haar stijl.

Recensies

"In sommige opzichten herinnert 'De middelste dag van het jaar' aan 'Mrs Dalloway' van Virginia Woolf; ook hier een kijkje in de gedachtenwereld van een geobsedeerde, licht depressieve vrouw die haar grenzen aftast. In het begin heet het nog "Haar systeem werkte, de behoedzame en ongebonden manier waarop ze in het leven stond had haar onafhankelijkheid opgeleverd, een greep op haar leven die dienstdeed als verschansing waarbinnen ze zich veilig wist". Maar allengs slaat zelfkritiek toe. "Niets dan wind had ze gezaaid met haar lauwe levensjaren en nu was de chaos in haar afgestompte geest de storm die ze moest oogsten." Tot er een soort existentiële levenstwijfel de kop opsteekt: "Hoe wist een mens dat hij zijn best deed, hoe wist hij dat hij werkelijk niet beter kon?"" https://www.trouw.nl/cult...~ae4914bf/

"In De middelste dag van het jaar laat Stahlie zien hoe gemakkelijk het is om nihilistisch en cynisch te zijn. Het is een aansporing om iets op het spel te zetten in het leven, om idealen te hebben. Niet zozeer omdat het leuker is: het lot van diep betrokken mensen als Andrei, die voor Artsen zonder Grenzen werkt als hij in Zuid-Soedan wordt vermoord, of van Lucien, die zichzelf zijn hele leven straft voor een jeugdzonde, schrikt eerder af dan dat het verleidt. Het is niet fijner, maar wel de ware manier van leven. Sylvia's leven tot dan toe is een slap aftreksel. Iedereen moet uiteindelijk rekenschap afleggen - een motief dat Stahlie op meerdere manieren verwerkt, van de Poolse novelle die Sylvia moet vertalen tot de Griekse graftraditie van het eiland waar ze heeft gewoond." https://www.volkskrant.nl...~a4503484/

"Als ik Stahlie goed versta, loopt haar genade via het mystieke in de intimiteit, die ook tussen vreemden kan plaatsgrijpen. En draag je een verantwoordelijkheid voor je eigen ontvankelijkheid voor deze intimiteit. Tijdens een ingeleefde dans op het einde van de roman is er een kort moment sprake van genade. En in de slipstream hiervan lijkt daarvan ook wat over voor de eigen onbarmhartigheid. Die afzwakt bij het gloren van een nieuwe ochtend. Je voorvoelt dat Sylvia Ciecierzky zich dan opnieuw zal wijden aan de verbintenissen in haar leven, aan de verbinding mét haar leven, dat zij het met een hernieuwde zachtmoedigheid tegemoet zal treden. Een prijs voor dit boek is wat ik graag zag gebeuren. Maar liever dat het nú vast gelezen wordt." https://www.nrc.nl/nieuws...6-a1564191

"Op andere momenten worden er dingen ten overvloede uitgelegd: de definitie van een dissonant, of de geografie van Amsterdam. Wanneer Sylvia op weg is naar Amsterdam Centraal, schrijft Stahlie dat dit de plek is ‘waar aan de achterkant de boten af en aan voeren om de twee kanten van het IJ vierentwintig uur per dag bereikbaar te maken voor voetgangers en fietsen.’ Ja, er is in het heen-en-weer varen van de boten de suggestie van beweging en eeuwigheid, van het alledaagse leven, maar is zo’n zin nodig? Zou de lezer van deze roman niet bekend zijn met de geografie van de hoofdstad? De stijl is in De middelste dag van het jaar dermate storend, dat het de inhoud in de weg zit. Als de roman eindigt, is het ochtend. Sylvia Ciecierzky is nog wakker. De tweede helft van het jaar is begonnen. Er overvalt haar ‘een hoop die zich net als de verschijning van het eerste daglicht niet liet tegenhouden.’ Sylvia leeft verder, de roman is gelukkig klaar." http://8weekly.nl/recensi...nde-roman/

"Voordat het hoofdpersonage hierachter komt, heeft de lezer, die dit al veel eerder wist, zich door zo'n 270 pagina's moeten heen werken. In de eerste negentig pagina's zit er nog wel enige vaart in het verhaal, maar al snel wordt de vertraging ingezet door een aantal stijl- en taalmiddelen die bij overmatig gebruik een averechts effect hebben: irritant vaak worden gedachtestreepjes gebruikt zonder enige reden of het moest zijn om de zinnen wat meer 'hapklaar' te houden. Net zo ergerniswekkend vaak wordt de stijlfiguur aposiopesis gebruikt. Bijna alle gedachten en vrijwel elke gesproken zin eindigen met deze puntjes, die hier toch echt niet voor bedoeld zijn. Het meest storend zijn de herhalingen, niet alleen van woorden of zinsdelen, maar ook van hele zinnen, zó storend dat een van de weinige keren dat het effect zou kunnen hebben (zie het citaat hierboven) het geen indruk meer maakt op de lezer." https://www.hebban.nl/rec...n-het-jaar

"De feiten zijn belangrijk in het boek, maar veel interessanter zijn de beschrijvingen die Maria Stahlie geeft van het innerlijk leven van Sylvia. Door de toevallige ontmoeting met Lucien, alcoholist, ziet er uit als een landloper en heeft een abces in z'n kaak, zijn deze twee voor deze ene dag tot elkaar veroordeeld. Het Griekse bijgeloof zegt dat na vijf jaar de botten moeten worden opgegraven om te kijken of zijn zonden zouden zijn vergeven. Behalve veroordeeld tot elkaar zijn de twee ook lotgenoten doordat ze beiden een geheim op te biechten hebben. " https://www.hebban.nl/rec...n-het-jaar