De middeleeuwen

Wie had er in de stad de touwtjes in handen?
In de tweede helft van de middeleeuwen kregen de grote plaatsen vaak stadsrechten. En met al die rechten die ze kregen, kregen ze ook het recht om zelf recht te spreken. Dat rechtspreken en besturen had een ingewikkeld systeem. Nou ja, je kunt het ook heel simpel bezien. De rijkelui hadden gewoon alles voor het zeggen. Zij hadden veel geld, en geld was macht. Die rijken waren dan ook de belangrijkste ambachtslieden, namelijk de gildemeesters en de kooplieden. Dus de rijken hadden de mooiste baantjes, en die baantjes verdeelden ze dan weer onder andere rijken. Zo bleef de macht dus, je raad het al, bij de rijken zoals je kunt lezen in bron 15.
De landheer had de stad dan wel stadsrechten gegeven, hij wilde wel een vinger in de pap houden. Dus nam hij de taak op zich om de schout te benoemen. De schout had de belangrijkste baan in de stad. Hij is eigenlijk de baas over de hele stad, samen met de schepenen. Hij benoemd de schepenen en vormt een soort ‘stadsraad’ met ze. Die schepenen hielpen de schout met van alles en nog wat, waaronder rechtspreken. Maar de schout, hoe machtig hij ook was, bleef afhankelijk van de heer. De schout had een aantal taken. Hij loste misdrijven op, arresteerde schuldigen en zag toe op de uitvoering van het vonnis. Zijn machtsmiddelen waren de brandstapel, martelingen en het schandblok. De brandstapel was een zeer zware straf en werd eigenlijk alleen voor gelovigen gebruikt. Want er was namelijk nog iemand die de macht had in de stad: de bisschop. Die bisschop ging alleen over geloofszaken. De kerk was heel belangrijk bij het rechtspreken en het bestuur van de stad. Als er bijvoorbeeld voor een verdachte niet genoeg bewijs was dat hij daadwerkelijk de dader was, vertrouwde men op het Godsoordeel. De hand van de ‘schuldige’ werd bijvoorbeeld in kokend water gestoken. Als de hand 3 dagen later genezen was, dan was deze misdadiger schuldig. Veel informatie voor dit hoofdstuk vond ik in de leertekst.

De macht in de middeleeuwen –- hoofdstuk 5

Wie had de macht in de middeleeuwen?
In het begin van de middeleeuwen hebben de paus en de keizer veel ruzie gehad over wie de macht had om de bisschoppen te benoemen. De keizer vond, hij was de keizer dus hij moest ze benoemen. Maar de paus vond, hij ging over geloofszaken en de bisschoppen hoorden daarbij. De keizer benoemde de bisschoppen aan het begin van de middeleeuwen, en de paus was daar zo boos over dat hij de keizer “in de ban deed”. Iemand die in de ban is mag niet meer in de kerk komen. In 1122 worden de paus en de keizer het eindelijk eens: de paus krijgt de macht om bisschoppen te benoemen en de ban wordt van de keizer opgeheven. De paus voelde zich zelfs hoger staan dan de vorsten. Soms zette hij een vorst af! Steeds meer mensen vonden dat de paus zich alleen met godsdienstige zaken moest bezighouden. Zo kwam het dat er een scheiding kwam tussen staat en kerk, wat de leertekst ook aanduid. In de tweede helft van de middeleeuwen, de late middeleeuwen, krijgt de keizer weer veel macht. Dit komt omdat er een centraal bestuur wordt ingesteld. Dat houdt in dat een bepaald gebied dezelfde regels, wetten, munten en leider(s) heeft. Het gebied wordt dan ook bestuurd vanuit 1 plaats door een bepaalde groep mensen: ambtenaren. De keizer kan vertrouwen op die ambtenaren omdat ze van hem afhankelijk zijn. Als ze niet trouw aan de keizer zijn of hun werk niet goed doen ontslaat de keizer ze en staan ze op straat. Daarom doen die ambtenaren goed hun best voor die keizer. Door dat centraal bestuur heeft de keizer ook veel meer overzicht. Ook door een eigen leger van huurlingen maakt de keizer zich minder afhankelijk van de adel.
In gebieden waar vorsten de macht stevig in handen hebben ontstaan de eerste staten. Een staat is een land met dezelfde wetten, regels hetzelfde bestuur en dezelfde munteenheid. Ook de vorsten ‘vechten’ om macht. Dat doen ze op verschillende manieren: ze sluiten slim huwelijken af of voeren oorlog om meer grondgebied te krijgen. De burgers in dat gebied moeten steeds meer belastingen gaan betalen. Zo krijgt de vorst steeds meer geld om meer soldaten te kunnen ‘huren’. Met die soldaten veroveren ze meer grond en die burgers... Zo krijgen de vorsten steeds meer macht.

Ziektes en geneesmiddelen – Hoofdstuk 6

Wat waren er voor ziektes en geneesmiddelen?
Tijdens de middeleeuwen leefde de mensen niet zo lang als men nu leeft. Er waren ook meer onbehandelbare ziektes als er nu zijn. De hygiëne was erg slecht en dat leidde weer tot het overdragen van ziektes. En veel van de kruiden of behandelingen hadden niet de werking als die men geloofde dat het had. Aderlating bijvoorbeeld. Er werd doormiddel van een snee in je huid een bepaalde hoeveelheid bloed afgenomen. Het zou ‘het evenwicht tussen de lichaamssappen herstellen’ maar in werkelijkheid verzwakte de patiënt alleen maar.
En dan had je natuurlijk niet te vergeten ook nog de kwakzalvers. Ze deden zich voor als goede dokters die alles konden genezen met slechts 1 drankje. En dat drankje was dan wel schandalig duur, maar dat verdiende je zo weer terug op de kosten die je anders had betaald als je naar de chirurgijn had gemoeten. Maar in werkelijkheid was dit ‘wonderdrankje’ een flesje gewoon slootwater dat nergens tegen hielp.
Een aantal kwalen en hun geneesmiddelen:
• Bij kneuzingen en zwellingen gebruikte men Marjolein, dat als kompres op de pijnlijke plek werd gelegd.
• Last van hoofdpijn? Dan moest je wat van het geurige moederkruid gebruiken. Moederkruid werd ook gebruikt ter ondersteuning bij bevallingen, vandaar de naam.
• Waarom borstaandoeningen werden verholpen met longkruid is wel duidelijk. Het blad had de vorm van een long en daarom geloofde men dat het hielp als je borstaandoeningen had, want daar zitten immers je longen…
• Met Alsem had je nooit meer last van vlooien of wormpjes, zolang je het innam had je geen last van wormpjes en als je het tussen je kleding legde zag je geen vlo bij het kledingstuk.
• Citroenmelisse werd gezien als een soort wondermiddel. Het hielp tegen allerlei (kleine) kwaaltjes. Hoofdpijn, koorts, verkoudheid…
Citroenmelisse werd dus als een soort wondermiddel gezien. Maar dat was niet alleen Citroenmelisse, er waren veel kruiden die alles verholpen en goed waren voor alles. Maar die wonderwerking werkte alleen als je wist hoe je ermee om moest gaan. Je moest het op speciale plekken plukken en niet alleen dat, je moest het op speciale tijden plukken. Soms was er maar 1 dag of nacht in het jaar wanneer het geplukt mocht worden. Midzomernacht om 12.00 uur precies bijvoorbeeld. Of de derde dag na volle maan of pinksterochtend bij zonsopgang met je rug naar het noorden…

Conclusie

Wat waren er voor ziektes en geneesmiddelen?
Tijdens de middeleeuwen leefde de mensen niet zo lang als men nu leeft. Er waren ook meer onbehandelbare ziektes als er nu zijn. De hygiëne was erg slecht en dat leidde weer tot het overdragen van ziektes. En veel van de kruiden of behandelingen hadden niet de werking als die men geloofde dat het had. Aderlating bijvoorbeeld. Er werd doormiddel van een snee in je huid een bepaalde hoeveelheid bloed afgenomen. Het zou ‘het evenwicht tussen de lichaamssappen herstellen’ maar in werkelijkheid verzwakte de patiënt alleen maar.
En dan had je natuurlijk niet te vergeten ook nog de kwakzalvers. Ze deden zich voor als goede dokters die alles konden genezen met slechts 1 drankje. En dat drankje was dan wel schandalig duur, maar dat verdiende je zo weer terug op de kosten die je anders had betaald als je naar de chirurgijn had gemoeten. Maar in werkelijkheid was dit ‘wonderdrankje’ een flesje gewoon slootwater dat nergens tegen hielp.
Een aantal kwalen en hun geneesmiddelen:
• Bij kneuzingen en zwellingen gebruikte men Marjolein, dat als kompres op de pijnlijke plek werd gelegd.
• Last van hoofdpijn? Dan moest je wat van het geurige moederkruid gebruiken. Moederkruid werd ook gebruikt ter ondersteuning bij bevallingen, vandaar de naam.
• Waarom borstaandoeningen werden verholpen met longkruid is wel duidelijk. Het blad had de vorm van een long en daarom geloofde men dat het hielp als je borstaandoeningen had, want daar zitten immers je longen…
• Met Alsem had je nooit meer last van vlooien of wormpjes, zolang je het innam had je geen last van wormpjes en als je het tussen je kleding legde zag je geen vlo bij het kledingstuk.
• Citroenmelisse werd gezien als een soort wondermiddel. Het hielp tegen allerlei (kleine) kwaaltjes. Hoofdpijn, koorts, verkoudheid…
Citroenmelisse werd dus als een soort wondermiddel gezien. Maar dat was niet alleen Citroenmelisse, er waren veel kruiden die alles verholpen en goed waren voor alles. Maar die wonderwerking werkte alleen als je wist hoe je ermee om moest gaan. Je moest het op speciale plekken plukken en niet alleen dat, je moest het op speciale tijden plukken. Soms was er maar 1 dag of nacht in het jaar wanneer het geplukt mocht worden. Midzomernacht om 12.00 uur precies bijvoorbeeld. Of de derde dag na volle maan of pinksterochtend bij zonsopgang met je rug naar het noorden…

Conclusie

Hoe was het leven in de middeleeuwen? Helemaal zullen we het nooit te weten komen. We denken te weten hoe het is verlopen. En zoals we het nu weten, was het geen pretje om daar te wonen en te leven. Het was een hard bestaan zonder enige zekerheden. De mensen waren erg van elkaar afhankelijk en wisten nog niet veel. Ze geloofden wat ze te horen kregen en deden vaak wat ze gezegd werd. Dat was maar goed ook, want ze haddener waren zware straffen staan op ongehoorzaamheid. De mensen in de middeleeuwen waren vaak bijgelovig en wilden ook alles uitsluiten als het bijvoorbeeld om ‘heksen’ ging. Maar een echte heks hebben ze nooit gevonden.
Het leven was vaak niet zo lang als het onze nu is en er waren veel ziektes waar nog geen medicijn tegen was. Men wist nog niets van de hygihygiëne die wij tegenwoordig kennen en overleefde dan ook veel ziektes niet. Vooral veel kinderen stierven jong. Je brood verdienen was moeilijk en kende veel tegenslagen, vooral in het begin van de middeleeuwen. Handel kwam gelukkig in de 2e helft van de middeleeuwen op gang. De macht was bij de rijken en je kon als individu niet veel gedaan krijgen. Maar daar bemoeide je je ook niet mee. Jij was als arme burger arm en dom, die rijke heren op de troon waren knap en slim en zouden het wel regelen. Je leefde in een stad, at je brood, ging als man naar je werk, als vrouw bleef je thuis en deed het huishouden, ging slapen en dan begon dat de volgende dag opnieuw.

Zoals ik al vertelde: het leven was hard, en je moest vechten voor je brood en bestaan.

Literatuurlijst

1. Ooggetuigen Middeleeuwen door Gillian Denten in Londen, 1996

2. Memo geschiedenis voor de basisvorming door Carla van Boxtel en Wieke Schrover in ’s-Hertogenbosch