Van kind tot burger

Rol overheid in onderwijs
• Leerstelling onderwijs was verboden, maar Joden e.d vroeg om uitzonderingen, de liberalen vroegen zich af of de wet niet al te veel beperkingen oplegde, en of een dergelijke rol van de overheid in het onderwijs niet te ver ging
• Overheid diende zich niet te bemoeien met zaken van godsdienstige aard of de persoonlijke levenssfeer van burgers

1848
• Vrijheid van onderwijs en vrijheid van verenging

Na deze verandering moest ook de schoolwet aangepast worden

1857
• De schoolwet van 1857
• Vrijheid van godsdienst in het onderwijs

1878
• De schoolwet van 1878, voorzag in een verdere kwaliteitsverbetering van het lager onderwijs
• Onderwijs uitgaven fors verhoogd
• Klassengrootte 40 leerlingen
• Hoger salaris leraren
• Voorschriften aan bouw en inrichting van school gebouwen
• De overheid bekostigde scholen met een algemeen christelijk karakter

Na 1850
• Verhogen van onderwijspeil, verbreden mogelijkheden van de leerlingen
• Er kwamen na onderwijswet van 1857 meer verplichte vakken, het volksonderwijs kreeg een meer gekwalificeerde functie, het moest kinderen opleiden tot vakbekwaamheid opdat zij een functionele bijdragen konden leveren aan een samenleving waarin de vraag naar geschoold personeel toenam
• Sociale achtergrond (standen) waren niet meer bepalend in het onderwijs
• Toch bleven de zedelijke en maatschappelijke doelstellingen uit de wet van 1806 wel bestaan (saamhorigheid, band met vaderland)

Na 1870
• De economische groei versnelde in Nederland
• Industrie leidde tot overschakeling op stoomkracht, schaalvergroting en mechanisering

Na 1880
• Werkgelegenheid in de landbouw nam terug
• De industrie en de dienstensector werden steeds belangrijker
• Mobiliteit mensen trokken naar de stad
• Er ontstond een omvangrijke nieuwe middenklasse van kantoorpersoneel en ambtenaren
• Er ontstond sociale mobiliteit, je kon hogerop komen
• Toch leefde de echte armen mensen van de burgerij wel in sloppenwijken en krappe behuizingen

1870-1900
• De levenstandaard van de bevolking steeg aanzienlijk
• Uiteindelijk gold dit ook voor de aller armste
• Bij beter gesitueerde arbeiders kwam er ruimte voor meer dan alleen levensbehoeften, schoolgang van de kinderen werd een belangrijke prioriteit, evenals verbetering van de woonsituatie
• Er werd als het ware in kinderen geïnvesteerd door liefdevolle zorg en adequaat onderwijs

Kinderarbeid kwam vooral voor in de landbouw en textielsector, kinderen uit de laagste inkomensgroepen moesten dit werk blijven doen, mede door introductie stoommachine werd het fabriekswerk lichter en geschikt voor kinderen

Discussie kinderarbeid (vanaf 1850)
• Eerst waren werkgevers die kinderen in dienst namen weldoeners, later zag men de negatieve kanten in
• Vooruitstrevende werkgevers en liberalen wilden een wettelijke regeling wat betreft kinderarbeid, ook waren er werkgevers tegen een regeling want ze waren bang voor meer volgende beperkingen

In de loop van de 19e eeuw
• Nachtwakerstaat (waar liberalen voorstander van waren) komt onderdruk, er ontstaan namelijk een aantal kwesties in Nederland die zonder overheidsingrijpen niet goed konden worden opgelost namelijk:
1. wantoestanden in fabrieken en de kinderarbeid
2. schoolverzuim en de leerplicht
3. vrijheid van onderwijs en bekostiging bijzondere scholen
4. uitbreiding kiesrecht en de sociale kwestie

Kinderarbeid was de belangrijkste rede voor schoolverzuim, uitbreiding van het kiesrecht was alleen verantwoord wanneer de nieuwe kiezers onderwijs hadden gevolgd. Dus er waren 2 kwesties
1. kinderarbeid moest bij de wet verboden worden
2. schoolbezoek bij de wet verplicht

• de positie van de progressief liberalen werd sterker (de vooruitstrevende) en die van de conservatieve liberalen kwam onder druk te staan door de volgende kwesties
- parlementaire enquêtes onthulden wantoestanden in fabrieken, en het aandeel van vrouwen en kinderen in fabrieksarbeid
- in de schoolstrijd gingen de katholieken en de protestanten samenwerken om financiële gelijkstelling van openbaar en confessioneel bijzonder onderwijs te realiseren
- progressief liberalen wilden uitbreiding van het kiesrecht en vonden goed onderwijs heel belangrijk
- vanuit de arbeiders bewegingen (sociaal democratisch) werd de roep om algemeen kiesrecht en daarmee ook aan de arbeidersklasse politieke invloed toe te kennen steeds luider

1874
• kinderwet van van Houten, stelde niet heel veel voor want veldarbeid en huiselijke en persoonlijke diensten mochten nog wel, ook was leerplicht nog niet in de wet opgenomen

1889
• De arbeidswet, nachtarbeid voor 12-16 jarigen en vrouwen werd verboden ook mochten de maar 11 uur per dag werken, ook kwam er een arbeidsinspectie

Na 1850
• Orthodox-protestanten, rooms-katholieken en arbeiders gingen zich organiseren om hun belangen in de genoemde kwesties te behartigen, ze voelden zich achtergesteld
• Een deel van de arbeiders werd aangetrokken door het socialisme en organiseerden zich aanvankelijk in werklieden vereniging en vakbonden
• Abraham kuijper formuleerde het uitgangspunt van soevereiniteit in eigen kring, bij de orthodox protestanten en rooms katholieke stond de onderwijskwestie in dit proces van organisatie en emancipatie centraal, eigen onderwijs hing namelijk sterk samen met een eigen identiteit en met de mogelijkheden een eigen positie in de samenleving te versterken

Er was nog steeds geen overheidsbekostiging van het speciaal onderwijs maar in 1889 lukte door de kiesuitbreiding van 1887 en de totstandkoming van het eerste confessionele kabinet stelden confessionelen in staat in 1889 een wetswijziging door te voeren die financiering van het bijzonder onderwijs mogelijk maakte onder bepaalde voorwaarden.

Kiesrechtkwestie vanaf 1870
• Veel mensen waren tegen het census (op grond van belasting afdraging) kiesrecht
• In 1887 werd de censusbepaling uit de grondwet geschrapt, maar het was nog moeilijk om een ander criterium te vinden op basis waarvan iemand wel of niet mocht stemmen
• Het Caoutchouc artikel kwam ervoor in de plaats, die artikel verleende kiesrecht aan mannen die voldeden aan het’’ kenteken van maatschappelijke welstand en geschiktheid’’. De gemeentes moesten deze geschiktheid vaststellen, het electoraat werd verdubbeld.

1896 nog meer uitbreiding van het kiesrecht

• In progressieve liberale kring kwam men tot de conclusie dat een volwaardig burgerschap volgens liberale criteria voor sommige bevolkingsgroepen zonder hulp van de overheid niet te verwezenlijken was

1897
• Het progressief liberale kabinet Pierson Goeman Borgesius trad aan, en het kenmerkte zich door indrukwekkende activiteit op het gebied van sociale wetgeving. Er kwam een ongevallenwet en een woningwet en er kwamen wetten ter bescherming van kinderen (kinderwetten) en de Wet op de Leerplicht

1897
• Het progressief liberale kabinet Pierson Goeman Borgesius trad aan, en het kenmerkte zich door indrukwekkende activiteit op het gebied van sociale wetgeving. Er kwam een ongevallenwet en een woningwet en er kwamen wetten ter bescherming van kinderen (kinderwetten) en de Wet op de Leerplicht

Na 1889
• De liberalen waren voor de leerplicht, de confessionelen stemden niet in zolang de financiële gelijkstelling tussen openbaar en bijzonder onderwijs niet bij de wet geregeld was
• Sociaal-democraten waren bang voor te hoge kosten van het onderwijs, ze eisten compensatie in schoolspullen van plaatselijke overheden. Dus ook de sociaal democraten stemden tegen.

1901
- de wet op leerplicht werd in 1901 aangenomen (bijna 50-50 aantal stemmen)

1917
- de onderwijspacificatie van 1917, het algemeen kiesrecht werd ingevoerd en de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs
- met de invoering van het algemeen kiesrecht werd Nederland een parlementaire democratie
- de financiële gelijkstelling van de scholen leidde in het bijzonder onderwijs tot een forse stijging van het aantal scholen

na 1850
- de school werd het voorportaal, en na de schoolwet van 1857 werd ondanks dat het standenonderwijs nog niet doorbroken was wel de capaciteit van een leerling belangrijk ipv afkomst
- voor de middengroepen werd de HBS opgericht
- door de enorme toestroom van leerlingen, vooral op de armen scholen ,ontstonden er grote wachtlijsten
- vanaf 1869 kwam er moderner lesmateriaal, de moraliserende toon daarin verdween en eveneens verwijzingen naar standen
- men wilde leerprocessen effectiever maken, zo gebruikten rond 1900 vrijwel alle scholen het ‘’leesplankje van Hoogeveen’’
- er kwamen leerleesboekjes
- en er waren wandplaten voor ak, g.s en kennis der natuur
- rond 1900 kwamen er ook schriften en inktpennen
- het analfabetisme werd rond 1900 bijna geheel terug gedrongen
- klassikaal onderwijs-= tucht+ dicipline, kijken, nazeggen, luisteren en herhalen
- 1901 kwam er een wettelijk sanctie op het slaan van kinderen

discussie lespraktijk
- over de inhoud van lesvakken bestond niet altijd overeenstemming (vooral tussen openbaar en confessioneel, en RK en prot.
- Het ontstaan van confessioneel onderwijs leidde ertoe dat de openbare scholen hun vrijzinnig-protestants karakter langzamerhand verloren en in toenemende mate neutraal werden en minder godsdienstig

Er werd veel aandacht gericht op het terugdringen van relatief schoolverzuim (in oogstseizoenen e.d)
Ook het absolute schoolverzuim van kinderen in de allerarmste gezinnen moest worden teruggedrongen, de enige oplossing was de instelling van de leerplicht.

De kwaliteit van het onderwijs was na 1857 sterk verbeterd, het belang ervan werd steeds meer ingezien.

De leerplicht (yes eindelijk)

Door de leerplichtwet van 1901 werden ouders verplicht kinderen vanaf 6 jaar gedurende 6 aaneengesloten jaren naar school te laten gaan. Wel was er een landbouwverlof in land- en tuinbouw gebieden (6 weekjes). Gemeentes moesten op de leerplicht toezien. De kinderarbeid van kinderen boven de 12 nam toe en de aanmelding voor gevolg onderwijs nam af.
Door de leerplicht werd onderwijs een recht ipv een voorecht.

Waardoor kwam in Nederland pas veel later de leerplicht dan in andere landen?
Dat kwam door de schoolstrijd die hield de invoering ervan tegen

Van wie nam de overheid als het ware de rol over na het invoeren van de leerplicht?
Van de verlichte burgerij aan het beging van de 19e eeuw (patriotten)