Primaire gegevens Auteur: Lieneke Dijkzeul
Titel: Aan de bal
Verschenen in: juli 2005
Aantal bladzijdes: 279 bladzijdes
Uitgever: Lemniscaat Titelverklaring Het boek gaat over voetbal. Samenvatting Het boek gaan over Rahmane. Hij woont met zijn ouders en zusje, Naneh, in een klein dorp in Afrika. Ze zijn arm en Rahmane helpt zijn vader op het land. In zijn vrije tijd voetbalt hij met zijn vrienden. Ze hebben geen echte bal en voetballen op hun blote voeten, maar dat maakt het spel er voor Rahmane niet minder om. Ze trainen op een stoffig veldje onder leiding van meneer Baouri. Op een dag komen er mensen van een voetbalclub uit de stad kijken. Die dag verandert Rahmane’s leven. Samen met twee vrienden, Tigani en Henri, wordt hij geselecteerd om bij de jeugdselectie te komen spelen. Rahmane heeft het gevoel dat er een droom uitkomt: hij krijgt de mogelijkheid om aan een leven in armoede te ontsnappen en zijn familie een betere toekomst te bieden. Rahmane belooft Tigani’s vader dat hij op zijn zoon zal passen (blz. 37). In de stad komt Rahmane in een heel andere wereld terecht. Ze hebben er douches met stromend water en er lopen mensen op echte voetbalschoenen rond. Rahmane probeert zich staande te houden in de harde voetbalwereld in de stad. Rahmane wil niets liever dan voetballen, maar tegelijkertijd mist hij het vertrouwde en veilige dorpsleven. Met Rahmane gaat het goed in de stad, met zijn beste vriend Tigani gaat het veel minder goed. Voor Tigani is het geld dat hij in de stad kan verdienen veel aanlokkelijker dan de harde training waar hij op dat moment niets voor krijgt. Hij probeert, ondanks het verbod van de leiding van de voetbalopleiding, in het straatleven geld te verdienen. Hierdoor wordt hij uiteindelijk terug naar huis gestuurd. Als hij uiteindelijk voor vier weken naar een trainingskamp in Nederland mag en zijn carrière als profvoetballer lijkt te beginnen, realiseert Rahmane zich dat Nederland nooit zijn thuis zal zijn, maar dat ook het dorp in Afrika niet meer zijn wereld is. In Nederland komt in een warm gastgezin terecht dat hem aan zijn eigen familie doet denken, maar Nederland zelf vindt hij letterlijk en figuurlijk koud. De mensen leven langs elkaar heen, hebben geen aandacht voor elkaar. Zijn heimwee naar huis groeit. Als Rahmane na zijn oefenstage terug keert in zijn geboortedorp in Afrika is hij een ander mens geworden. Hij is volwassener, verstandiger en heeft meer inzicht in zichzelf en vooral in hoe mensen reageren. Hij merkt dat ze in zijn dorp meer belangstelling hebben voor zijn materiële omstandigheden dan voor hem als mens. Hij vraagt zich af waarom niemand vroeg hoe het met hem ging, waarom ze alleen wilden weten of hij al geld verdiende. Aan het eind van het verhaal is Rahmane vrienden kwijtgeraakt, een vreemde in zijn dorp geworden en hij voelt zich eenzamer dan ooit. Er wordt in het midden gelaten of Rahmane inderdaad bij een Europese profclub aan de slag kan en er wordt ook geen antwoord gegeven op de vragen die bij hem opkomen na zijn terugkeer in Afrika. Personages Rahmane Zengo: Lieneke Dijkzeul zegt over hem: "Rahmane is een lieve, zachtaardige jongen. Hij is absoluut geen macho, maar wel een echte jongen. Hij is veel beschaafder en welopgevoeder dan wij. Rahmane heeft een vorm van beschaving die wij bezig zijn kwijt te raken; wij worden hier steeds ruwer. Rahmane is niet gebaseerd op een bestaande figuur, maar als ik een zoon zou hebben gehad, zou het er een moeten zijn als Rahmane." Rahmane weet niet precies hoe oud hij is. In Afrika worden verjaardagen niet zo nauwkeurig bijgehouden als in Europa. Bij het inschrijven bij de voetbalclub wordt hij veertien geschat. Rahmane wil heel graag profvoetballer worden.
Tigani: Rahmane’s beste vriend. Hij redt het niet in de stad en wordt uiteindelijk terug gestuurd naar het dorp waar hij vandaan komt. Meneer Baouri: Rahmane’s voetbaltrainer in Afrika. Rahmane heeft zijn voetbalcarrière min of meer aan meneer Baouri te danken. Hij heeft er voor gezorgd dat er scouts naar de voetbaltraining kwamen kijken. Henri, Nkosi, Sabeh, Haran, Abdul, Nanto, Kwame, Joel en Washington: Andere jongens uit het voetbalploeg waar Rahmane mee trainde in zijn geboortedorp in Afrika. Henri mag ook mee naar de stad. Amadou: Een oude man in het dorp van Rahmane, hij heeft geen tand meer in zijn mond en zijn tenen zijn zo afgesleten dat zijn voeten op geitenhoeven lijken (blz. 19). Naneh: Het zusje van Rahmane. In het begin van het boek is zij erg ziek, ze heeft al voor de derde keer malaria. Ze is drie, misschien vier jaar (blz. 19). Rahmane’s ouders: Zij wonen in Afrika in een dorp en hebben weinig geld. Zijn vader werkt op de rijstvelden. Rahmane’s vader benadrukt dat Rahmane hun lot en misschien zelfs het lot van de grootfamilie kan veranderen (blz. 34). Meneer Zangou: De scout van de voetbalploeg uit de stad die naar het dorp komt en Rahmane, Tigani en Henri selecteert.
Sidou: Eén van de jongens die mee is op trainingskamp in Nederland. Hij heeft zich na afloop van de wedstrijd niet gemeld bij zijn pleegouders, omdat hij wist dat hij terug moest naar Afrika en hij dit niet wilde. Baptiste (bijnaam 'Olifantje'): Eén van de oudere jongens van de voetbalopleiding en een soort coach van Rahmane. Gert en Ria: De Nederlandse pleegouders waarbij Rahmane gedurende zijn stage in Nederland woont. Zij doen er alles aan om het Rahmane naar de zin te maken. Structuur Het verhaal is opgebouwd uit twee delen (deel I en deel II), deze delen bevatten genummerde hoofdstukken (1 t/m 14 en 15 t/m 25). Het eerste deel speelt zich af in Afrika en eindigt met het naar huis sturen van Tigani, het tweede deel speelt zich, op het laatste hoofdstuk na, af in Nederland. Tijd en ruimte Het eerste deel (deel I) speelt in Afrika, het tweede deel (deel II) grotendeels in Nederland. Het verschil in ruimte tussen de twee delen is groot. In Afrika is Rahmane opgegroeid in armoede en onder primitieve omstandigheden. In de stad en in Nederland zijn er veel meer voorzieningen. In Afrika heeft Rahmane geluk als hij op het matras mag slapen (blz. 18), in Nederland heeft hij een eigen kamer met een bed en zijn er douches met stromend water, supermarkten met eten, enzovoorts. Kortom: alles is er een stuk luxer. In deel twee wordt een sprong in de tijd gemaakt. Thema en motief Steeds terugkerende onderwerpen in het boek zijn voetbal, racisme, armoede, vriendschap en integratie.
Genre Fictie. Taalgebruik Aan de bal is een jeugdboek, bedoeld voor kinderen vanaf een jaar of 10, 12. Het taalgebruik in het boek is dan ook niet al te moeilijk, er komen geen moeilijke woorden of lange zinnen in voor. Het boek leest goed door. De hoeveelheid beschrijvingen, dialogen en de weergave van gedachten en gevoelens is precies goed verdeeld. Op deze manier krijg je een goed beeld van de situatie. Perspectief Hij/zij perspectief. Relatie auteur Lieneke Dijkzeul is al geïnteresseerd in voetbal sinds dat ze als kind langs de lijn stond om haar oudere broer aan te moedigen, die een goede (amateur)voetballer was. Nu Nederlandse clubs steeds meer voetballers uit Afrika halen, lees en hoor je interviews met die jongens en merk je dat het niet allemaal rozengeur en maneschijn is. Veel van hen hebben heimwee en aanpassings-problemen. Dat is geen wonder, gezien het enorme cultuurverschil. Voor een schrijver is dat natuurlijk een prachtig onderwerp. Dit zegt ze in een interview met KidsPlanet. Op de site www.leesfeest.nl vertelt ze over haar ontmoeting met Babangida. Ze ontmoette hem toen het idee voor haar boek 'Aan de bal' steeds vastere vormen begon aan te nemen. Ze ging een keer kijken bij het C-elftal van Ajax, ze kreeg hier het voetbalgevoel terug. Tijdens de rust herkende ze Babangida op de bank. Ze raakten in gesprek, onder andere over zijn toekomst bij Ajax die hij somber inzag. In de beschrijving van dit gesprek zitten punten die ook in het boek naar voren komen (afgedankt worden, 'onbekende' leeftijd).
Eigen mening Het boek beschrijft de realiteit, zowel het soms bijzonder korte leven van iemand als voetballer als hoe Nederland door buitenlanders ervaren wordt. Afgelopen jaar hebben wij een periode een meisje uit Brazilië in huis gehad, een aantal dingen uit het verhaal over Rahmane waren daardoor erg herkenbaar. Zo bijvoorbeeld het letterlijk en figuurlijk koud vinden van Nederland en Nederlanders. Ook door het voor een week in huis hebben van twee Litouwse meisjes kwamen onderdelen uit het verhaal van Rahmane herkenbaar over. Bijvoorbeeld de verbazing over de supermarkten en de luxe. De gebeurtenissen spelen een belangrijke rol in het boek, maar ook hoe de hoofdpersoon, Rahmane, daar tegen aan kijkt. De gebeurtenissen, gevoelens en gedachten zijn precies in de juiste verhouding, wat ook geldt voor de verhouding tussen 'normale' gebeurtenissen en 'spannende' of 'verdrietige' of 'leuke' gebeurtenissen. De gebeurtenissen zijn geloofwaardig, dit komt ook doordat de hoofdpersonen levensecht beschreven zijn. De afloop van het verhaal vind ik een beetje onbevredigend. Ik wil altijd graag weten hoe het met een hoofdpersoon afloopt en er wordt niet duidelijk Rahmane inderdaad bij een Europese profclub aan de slag kan. Ook wordt er geen antwoord gegeven op de vragen die bij hem opkomen na zijn terugkeer in Afrika. Dit heeft wel als voordeel dat het verhaal door het einde ook niet cliché kan worden. Dit is zonder meer het beste boek dat ik sinds tijden gelezen heb. Het verhaallijn is goed, er zit vaart in het verhaal, de hoofdpersonen zijn levensecht beschreven, het taalgebruik is niet overdreven moeilijk, maar ook niet te eenvoudig, enzovoorts. Kortom: een goed boek.