Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• 223 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Neel voelde de leegte nog voor ze goed en wel wakker was. Tegen beter weten in tastte ze naar de andere kant van de twijfelaar. Toen haar vingers het koude laken raakten en niet het warme lichaam van Gon, viel de oude, vertrouwde gelatenheid op haar neer.

Samenvatting

1936. Nel Zandee (28) mist haar leuke zusje Gon die in een klooster is gegaan. ze voelde zich geroepen door God. Het klooster staat in Heiloo en de regels zijn erg streng. Ze gaan met de familie Gon opzoeken, maar ze zien haar niet lang. Neel snapt werkelijk niet wat haar zus bezielt.

1945. Neel heeft de oorlog overleefd. De honger is wel aan hun voorbij gegaan vanwege de opbrengsten uit de tuinderij  Ze ontvangt een brief van een weduwnaar uit Voorburg. Hij heeft zeven kinderen en wil graag een nieuwe vrouw. Neel weet van toeten noch blazen wat seks betreft. De man (Piet Versteeg) heeft haar adres van haar schoonzus gekregen. Ze  ontmoeten elkaar, heel stijfjes maar ondanks alle tegenwerpingen van haar moeder volgt ze uiteindelijk het advies van haar kapelaan op. Ze trouwt in januari 1946 met Piet. Vol spanning wacht ze haar huwelijksnacht af.

1948. Neel gaat met de Blauwe Tram van Voorburg naar Hillegom. Ze heeft twee kinderen bij zich: een is er van haar zelf. (Bennie) In de blinde is ze feitelijk  getrouwd en het was een hele gewaarwording, haar ontmaagding. Ze liet alles maar over haar heenkomen: seks is in feite zondig als het niet bedoeld is om kinderen te verwekken.  In Hillegom ontmoet ze haar familie. Ze voelt zich daarbij thuis. In Voorburg regelt ze het huishouden, maar ze is eigenlijk een sloof van het gezin.

1957. De oude moeder van Neel overlijdt. (88) Gon mag van haar klooster wel bij het sterven zijn, maar niet bij de begrafenis. Die is op Aswoensdag. Ze heeft een flashback aan  Aswoensdag. Agnes, haar stiefdochter, wilde een jaar daarvoor voor Aswoensdag trouwen, maar Neel wilde dat niet i.v.m. de Grote schoonmaak. Het moest maar na Pasen worden. Uiteindelijk had Agnes haar eigen zin gedaan en was ze voor Aswoensdag getrouwd. Nu de andere meisjes nog op de juiste bestemming (het huwelijk), denkt Neel.

1966. Nederland verandert en de Roomse kerk verandert ook. Het Latijn wordt vervangen door Nederlands. Het "mea culpa"door "Ik ben schuldig." Alles wordt moderner. Er komt televisie wat Neel een gruwel vindt: ze zoenen erop. Haar zoon zit op het gymnasium, maar als haar dochter Kaatje naar de MMS wil, vindt ze dat helemaal niks. Meisjes moeten maar naar de huishoudschool.  Seks om de seks  mag intussen van de bisschop en vrouwen mogen de pil gebruiken. Ze vindt het maar zondige ideeën. Ook in Heiloo is het een en ander veranderd. Het habijt van Gon is korter geworden, ze mag zelfs wat alcohol drinken en ze heeft veel meer eigen verantwoordelijkheid. Als Neel  naar de verjaardag van zus Trijn (50) gaat, verwacht ze dat de achtergebleven kinderen een puinhoop van hun huis maken, maar dat is niet zo. Ze voelt zich daardoor leeg en overbodig geworden.

1973. Het hoofdstuk begint met een ziekenhuisverblijf van Neel. Ze heeft het benauwd: astmatische bronchitis. Daar denkt ze terug aan haar bezoeken aan Lourdes en Rome(ze heeft de paus gezien). Haar eigen kinderen zijn het huis uit. Ben studeert in Wageningen en Kaatje in Amsterdam. Die woont samen met ene jongen die niet gelooft: Rob. Piet en Neel gaan hen een keer opzoeken en wil haar dochter het liefst meenemen. Maar dat is een moderne vrouw. Neel kan het niet accepteren en vraagt zich af waar het verkeerd is gegaan.

1983. Gon komt terug uit Canada waar ze het huwelijk van Bennie (met een gescheiden vrouw Lucy) heeft bijgewoond. Kaatje en Neel halen haar af van Schiphol. Piet is er niet meer bij. Een jaar ervoor is hij gestorven aan longkanker. Neel voelt zich nutteloos en heel alleen. Ze is nu weduwe en 75 jaar. Kaatje is getrouwd met een andere jongen en intussen is ze moeder. Ze is erg zorgzaam voor haar kind, maar anders. Zuster Gon komt bij haar op bezoek. Ze praten over het huwelijk van Ben. Neel vraagt aan Gon of zij het goed gedaan heeft in haar leven. Gon is zelf wel meegegroeid, maar ze stelt Neel gerust. Ze heeft het naar eer en geweten gedaan. 
Zeven maanden daarna sterft Neel.

 

Personages

Neel Zandee

Neel is een eenvoudige vrouw uit de familie van een bollenkweker in Lisse. Ze is erg gelovig opgevoed en zelf streng in de leer. Alleen kan ze niet begrijpen dat haar leuke zus Gon in het klooster gaat. Na de oorlog trouwt ze met een weduwnaar met zeven kinderen. Ze doet dat uit opoffering en niet uit liefde. Aan seks beleeft ze geen plezier. ze doet haar stinkende best om de stiefkinderen zo goed (en netjes) mogelijk op te voeden. Triest voor haar is dat ze niet met de ontwikkeling in de maatschappij meegaat. Haar kinderen groeien op in de zestiger jaren en ze kan niet accepteren dat die er totaal andere ideeën op na houden. Haar dochter Kaartje woont samen met een jongen in Amsterdam en heeft dus seks voor het huwelijk: zondig. Haar zoon Bennie trouwt in Canada met een gescheiden vrouw. Ze verliest de strijd tegen de modernisering. Als haar man Piet overlijdt is ze eenzaam en alleen. De kinderen bezoeken haar af en toe. Ze moet toezien hoe Kaatje haar kind anders opvoedt. Ze verkeert in grote tweestrijd: heeft ze het in haar leven goed gedaan? Haar zus Gon vertelt dat ze het naar eer en geweten heeft gedaan.

Gon Zandee

Gon gaat in het klooster in Heiloo. Ze wordt er streng aangepakt, maar ze vindt dat ze dit offer aan God moet brengen. Toch komt er in de zestiger jaren een modernisering van het kloosterleven en Gon groeit daarin mee. Ze wordt losser en moderner dan haar zus Neel. Aan het einde van Neels leven steunt ze Neel: ze heeft alles naar eer en geweten gedaan.

Piet Versteeg

Piet komt niet erg uit de verf. Hij is weduwnaar en zoekt een vrouw voor de verzorging van zijn zeven kinderen. Hij trouwt niet uit liefde maar uit berekening. Hij is later iets losser dan Neel, maar steunt haar wel in haar moeilijke periode met het geloof en haar kinderen.

Kaatje Versteeg

Kaatje is het type van de moderne vrouw die in de zestiger jaren mag studeren en de vrijere samenleving in Amsterdam ten volle geniet. Ze stoort zich niet aan haar moeder, maar blijft haar eigen mening geven. Toch doet ook zij het goed als moeder.

Quotes

""Juffrouw Zandee", las ze hardop. "Ik wil graag kennis met u maken. Ik ben weduwnaar en zoek een moeder voor mijn gezin." Ze gaf een kreet van opwinding en raffelde de rest van de brief af. "Ik heb een tuinderij in Voorburg. Ik heb zeven kinderen."..." Bladzijde 48

"Haar gezicht vertrok en ze beet op haar lip. "Voor jullie is het ook een offer." "Ook?"vroeg Trijn. Gon ging rechtop zitten. "Onze Lieve Heer vraagt dit van mij. Ik heb maar te gehoorzamen:". Het klonk alsof ze het uit haar hoofd had geleerd. ""Zo is dat", zei moeder Agatha die juist binnenkwam. "We doen Gods wil."" Bladzijde 40

"Lopend langs de vaart telde ze, half voor de grap, half in ernst, nog eens de knopen van haar jas. Doen. Voor de zekerheid telde ze ook de knoopjes van haar blouse. Weer kwam ze uit bij: doen. Ze ademde diep de frisse herfstlucht in en keek omhoog. Dank u wel, Maria. Januari was een goede maand om te trouwen." Bladzijde 87

""Je vergooit je! Voor zo'n rotjongen! Moet jij nou sociaal werkster worden! Ik dacht dat die zich netjes gedroegen.!" "Ik gedraag me netjes.Ik doe niemand kwaa!" "Het hoort niet. Snapa dat dan! Het hoort niet voor een katholiek meisje, "Maar ik ben niet meer katholiek. Ik ga alleen maar naar de kerk omdat u anders de hele zondag van streek bent," "Ja maak het nog maar een beetje erger", zei Piet." Bladzijde 192

"Agnes was netjes getrouwd. Vorige maand was ze bevallen van een zoon. Opgelucht had ze de maanden geteld. De haast om te trouwen had geen verkeerde reden gehad, Nu waren er nog vier dochters over. Nee, vijf. Kleine Kaatje was er ook nog. Vijf dochters die ze op hun bestemming moest brengen." Bladzijde 140

Thematiek

Godsdienst en godsdienstwaanzin

Het verhaal staat in het teken van de veranderde opvattingen over het geloof in de periode van 1938 tot 1983. Neel is erg katholiek opgevoed en kan in haar leven niet meegroeien met nieuwe denkbeelden. Ze heeft weinig opleiding genoten en stort zich uit opoffering op een leven als stiefmoeder. Dat heeft de kapelaan haar wel meegegeven. Ze doet het goed, maar is veel te streng , ook voor haar eigen kinderen. Haar taak is de kinderen zo netjes mogelijk (d.w.z. zonder seks voor het huwelijk) de deur uit te krijgen, maar haar eigen kinderen maken een andere tijd mee. Die hebben andere opvattingen over de rol van de vrouw, de mogelijkheden in de liefde en de vrijere seks. Daardoor wordt de roman er ook één over een generatieconflict.

Motieven

Zussenrelatie

Met haar zussen kan Neel het nog het beste vinden. Maar zowel Trijn als Gon gaat wel met hun tijd mee. Zelfs Gon die in een klooster is gegaan, gaat meer met de moderne tijd mee dan Neel. Trijn is op latere leeftijd getrouwd met een vlotte man en zij heeft dan wel gedaan uit liefde. Toch blijven de zussen elkaar wel zoveel mogelijk steunen. Neel krijgt van hen wel het advies het leven wat gemakkelijker te nemen dan ze doet.

Kind-ouderrelatie

De relatie tussen ouders en (stief)kinderen is een belangrijk motief in dit tijdsdocument.Neel voedt haar stiefkinderen zo goed mogelijk op : ze moeten netjes getrouwd de deur uit. Maar haar eigen kinderen kijken anders tegen het leven aan. Daardoor raakt ze met hen in conflict. Ben onttrekt zich daar nog aan door naar Canada te emigreren, maar met haar dochter Kaatje komt Neel in conflict. Ze leeft in zonde samen met een jongen in Amsterdam. Ook is ze niet meer gelovig. Met haar heeft Neel dan ook grote problemen. Kaatje blijft wel bij haar eigen opvattingen. Zij is een vrouw van de moderne tijd. Neel is in het verleden blijven steken.

Liefde

Ook de opvattingen over liefde veranderen. Neel trouwt niet uit liefde maar uit opoffering. Bovendien moest haar man katholiek zijn. Decennia later zijn die opvattingen veranderd. Haar zus Trijn trouwt al uit liefde. Ook haar eigen kinderen zoeken hun partners uit op andere gronden dan Neel destijds. Ook de opvattingen over liefde zijn dus veranderd.

Seksualiteit

Neel weet op seksueel gebied van niets als ze op negenendertigjarige leeftijd trouwt met een weduwnaar. Wat er in de huwelijksnacht gaat gebeuren is nieuw. Dat is anders met haar dochter die al seks heeft voor het huwelijk. De pil heeft voor moderne vrouwen veel vrijheid op seksueel gebied geschonken.

Dood

Het wordt voor Neel nog moeilijker als ze haar steun (maar niet haar grote liefde) Piet aan longkanker verliest. Ze voelt zich eenzaam en alleen. De stiefkinderen komen mondjesmaat, haar zoon zit in Canada en met Kaatje heeft ze niet zo'n goede band. Uiteindelijk gaat ook Neel dood.

Vrouwenproblematiek

In deze roman gaat het niet alleen om het privéleven van Neel. Het gaat ook om de ontwikkeling van de vrouw in de jaren zestig. Vroeger moesten vrouwen zich opofferen, hun mond houden, voor de kinderen zorgen. In de zestiger jaren verandert dat: de vrouwen worden geëmancipeerd: ze willen zelf gaan studeren (Kaatje) , krijgen andere opvattingen over seks (de uitvinding van de pil). Ze willen een eigen leven kunnen leiden en vooral de partner uitkiezen op wie ze verliefd zijn. Doordat de schrijfster de jaartallen geeft, kun je de perioden in de Nederlandse samenleving mooi volgen.

Opdracht

Voor Elianne en Nienke

Trivia

Dit boek is het eerste volwassenenboek dat Tineke Hendriks heeft uitgebracht.

Titelverklaring

Het woord "beminde" zie je in de Nederlandse taal vaak in combinatie met "gelovigen". Dat zou in deze roman die ene tijddocument geworden is ook heel goed kunnen. Het gaat in eerste instantie om het katholieke geloof. Een zus van de vertelster, Gon, gaat als roeping in een klooster en moet veel inleveren. Maar ze doet dat in opdracht van God. Maar ook Neel ervaart een roeping als ze de tweede moeder wordt van zeven kinderen. Ze cijfert zichzelf weg, maar de samenleving verandert en ze kan haar (preutse) opvattingen over liefde en seks  niet rijmen met wat er in de samenleving gebeurt. Daardoor komt ze in conflict met haar stiefkinderen maar vooral met haar eigen kinderen die wel met de tijd meegaan. 
Neel zoekt steun bij haar eigen zussen Trijn en vooral Gon. Met hen bespreekt ze of ze het allemaal wel goed heeft gedaan in het leven. In de slotpassage(zie hieronder slotzin) komt de titel nog een keer indirect terug.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt onderverdeeld in een aantal hoofdstukken die in de titel  een chronologische aanduiding en volgorde hebben: 1936-1945-1948- 1957-1966- 1973 -1983.
Daardoor zie je niet alleen de levensgeschiedenis van Neel Zandee, maar ook de ontwikkelingsgeschiedenis van de vrouw in de Nederlandse samenleving.
In de hoofdstukken zelf past Tineke Hendriks ook een techniek toe waarbij ze niet de chronologische volgorde hanteert, maar verderop in de tijd begint en dan via flashbacks terug vertelt wat er is gebeurd in de afgelopen periode. Zo worden de hoofdstukken met een
 soort tijdverdichting gepresenteerd.
Het perspectief berust bij de personale vertelster Neel Zandee, maar er zijn ook auctoriale trekjes in het verhaal te bespeuren. Alleen al de laatste zin kan niet vanuit het perspectief van de vertelster. "(Zeven maanden later werd Neel begraven.")

Decor

Voor de tijd zijn er duidelijke aanwijzingen in de titels van de hoofdstukken. Het verhaal van Neel begint in 1936 en eindigt in 1983.
Zo krijg je een goed idee van haar levensverhaal maar ook van de Nederlandse samenleving en in het bijzonder de ontwikkelingen in de Katholieke kerk.
Het decor waarin Neel opgroeit is dat van een bollenkweker in Hillegom. Na de oorlog verhuist ze door haar huwelijk met Piet naar Voorburg. Toch voelt ze zich het meest thuis in Hillegom.

Stijl

De stijl van Tineke Hendriks is erg eenvoudig. Ze gebruikt geen moeilijke woorden en ook haar beeldspraak is sober. Dat past wel heel goed bij de vertelster Neel, die je als een eenvoudige vrouw kunt zien met weinig opleiding.  Je kunt in de stijl ook wel terugzien dat Tineke een schrijfster van jeugdboeken is. Er wordt erg veel uitgelegd en dat had wat minder gekund.

Slotzin

"We zijn nog steeds zussen", zei Gon en drukte even haar arm. "Dat wordt niet minder." "Nee, dat niet. Goddank." Zeven maanden later werd Neel begraven.

Beoordeling

"Beminde zusters" is eigenlijk meer een tijdsdocument dan een spannende familieroman. Het gaat in het vlot vertelde verhaal dan ook meer om de veranderde, moderne samenleving in relatie met de plaats van het geloof. Het leven van vooral vrouwen verandert sterk in de zestiger jaren en Neel die opgegroeid is in de strengere samenleving voor de Tweede Wereldoorlog kan dat niet aan. 
Het verhaal van haar leven is dan ook niet heel erg spannend, maar wel herkenbaar voor vrouwen van die leeftijd. Voor jongere mensen zijn passages in deze roman dan ook volkomen onverklaarbaar. Vrouwen die zich opofferen voor het gezin. Het is de vraag of deze roman scholieren (en dan vooral meisjes) zal aanspreken. Maar in een combinatie met andere boeken over strenge religieuze opvattingen kan het boek natuurlijk wel weer een plaatsje krijgen. Ik denk dan aan streng joodse, gereformeerde of islamitische opvattingen. Je zou het boek dan kunnen combineren met de romans van o.a. Jan Wolkers, Maarten 't Hart, Jan Siebelink. De Nederlandse literatuur zit er vol mee.
Enkele voorbeelden:
- Jan Wolkers       Terug naar Oegstgeest  (Gereformeerd)
- Maarten 't Hart  Een vlucht regenwulpen (Gereformeerd)
- Jan Siebelink       Knielen op een bed violen (Zwaar Gereformeerd)
- Franca Treur      Dorsvloer vol confetti (Gereformeerd)
- Arielle Kornmehl  De  familie Goldwasser (Joods)
- Ellen Heimerikx   Wij dansen niet (Noorse kerksekte)
- Ellen Heimerikx   Blinde wereld (Noorse kerksekte)
- Robert Haasnoot  De heugling (Zwaar Gereformeerd)
- Hans van der Beek  Wees gegroet (RK)
- Naima el Bezaz    De verstotene (islam)
Combineer  vijf van de bovenstaande titels en je hebt een mooi thema voor een gesprek op je mondeling.

Recensies

"Met Beminde zusters heeft Tineke Hendriks een onbekende tijd naar de dag van vandaag gehaald. Door Neel en haar medepersonages scherp en gevoelig uit te tekenen is het respect gegroeid voor een generatie waarvan we ons, op weg naar meer zelfbeschikkingsrecht, bevrijd hebben. Maar of onze jongste 'zusters' zich door de titel van het boek aangetrokken voelen, valt te betwijfelen. En dat is jammer! " http://scriptor-boekrecen...sters.html